İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ HUKUK FAKULTESİ

... konulu sunumlar: "İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ HUKUK FAKULTESİ"— Sunum transkripti:

1 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ HUKUK FAKULTESİ
KRİMİNOLOJİ (I) SUÇUN ÖLÇÜMÜ –II- Prof. Dr. Adem Sözüer Dr. Tuba Topçuoğlu İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ HUKUK FAKULTESİ

2 SUÇUN ÖLÇÜMÜNDE KAYNAKLAR
Resmi suç istatistikleri: Polis istatistikleri Adalet istatistikler Cezaevi istatistikleri Uluslararası resmi istatistikler Resmi olmayan kaynaklar Suç mağduriyeti anketleri (victimisation study) Kendiliğinden bildirim veya fail itiraf anketleri (self-report study) Suç korkusu anketleri (fear of crime study) Uluslararası resmi olmayan kaynaklar

3 Suç Mağduriyeti Anketleri
Mağdur, “ceza kanunlarıyla cezalandırılan bir fiil sonucunda suçun maddi unsuruna muhatap olan ve hukuki yararı zedelenen kişi”dir (Polat ve Gül, 2010: 48). Yaşanan mağduriyetlerin çoğu ilgili mercilere bildirilmemekte ya da (takibi şikayete bağlı bir suç değilse) ilgili birimlerce tespit edilememektedir. Suç mağduriyeti anketleri, suça ilişkin var olan karanlık sayıları, mağdurun cephesinden aydınlatmaya çalışır. Kişilere belirli bir zaman içinde bir suçun mağduru olup olmadıkları sorularak elde edilen bilgilere dayanır.

4 Suç Mağduriyeti Anketleri
Temsili bir örneklem oluşturulur ve katılımcılara anket uygulanır. Anket kapsamında standart soru dizileri uygulanır. Yüz yüze mülakat, telefon aracılığıyla yapılabilir. Kişilere belirli bir zaman içinde bir suçun mağduru olup olmadıkları sorulur. Bunun yanında mağdurun sosyal, kültürel, ekonomik, demografik özellikleri ve yaşam biçimi de analiz edilir.

5 Mağduriyet Anketleri – Yararları 1
Suçluluğa ilişkin alternatif veri sağlar ve resmi kayıtlara yansımayan mağduriyet durumlarını tespit ederek suçtaki karanlık sayıların aydınlatılmasına yardımcı olur. Farklı suç türlerinin yaygınlığının, sıklığının, seyri ve özelliklerinin belirlenmesine yardımcı olur. Farklı suç türlerine ilişkin mağduriyet özelliklerini belirlemeye yardımcı olur. Mağdurların, mağduriyetlerini ilgili mercilere bildirme oranlarını ölçerek ve bu davranışı belirleyen etkenlerin belirlenmesine yardımcı olur (örn., korkma, çekinme, adalete güvenmeme).

6 Mağduriyet Anketleri – Yararları 2
Sadece ceza kanunlarında belirtilen fiilleri değil, bunların dışında başka sapma davranışlarına ilişkin mağduriyetin incelenmesini sağlar. Vatandaşların suç korkusu, güvenlik algısı ve suç önleme tedbirleri hakkında bilgi edinilmesine imkan sağlar. Polisin hizmetleri ilgili olarak vatandaşların tutum ve davranışları hakkında bilgi toplanmasını sağlar. Belirli zaman aralıkları ile düzenli olarak gerçekleştirilen suç mağduriyeti anketleri ile suçluluğun gelişiminin ve mağduriyeti yetkililere bildirme oranının zaman içinde değişiminin analiz edilmesine yardımcı olur. Kaynak: Jahic ve Akdaş, 2007; Polat ve Gül, 2010

7 Mağduriyet Anketleri - Sınırlılıklar
Örneklemin büyüklüğünün belirlenmesi Yüksek mağduriyet riski taşıyanların (örn., düşük gelirli, yalnız yaşayanlar) anketlere dahil edilmesindeki zorluklardan dolayı örneklemin yeterince temsili olamaması Ankete katılan kişilerin sübjektifliği Mağduriyet bildiriminde yaşanan sorunlar: Mağduriyetin farkına varamama, çekinme, zamanı ileri ya da geriye alma (teleskop etkisi), fail ile yakın ilişkide olmaya bağlı olarak bildirmemek Kişisel deneyime dayanmayan suçlar (örn., vergi kaçakçılığı) ve mağdursuz suçlar (örn., fuhuş) bu anket kapsamında ele alınmaz. Kaynak: Polat ve Gül, 2010

8 Türkiye’de Suç Mağduriyeti Anketleri
Ülkemizde diğer gelişmiş ülkelerde olduğu gibi düzenli aralıklarla yapılan ulusal suç mağduriyeti araştırması yapılmamaktadır. Ancak çok sınırlı sayıda da olsa daha küçük çapta mağduriyet anketleri mevcuttur. Jahic ve Akdaş (2007). Uluslararası Suç Mağdurları Araştırması 2005: İstanbul Hane Halkında Suç Mağduriyeti. TÜBİTAK Proje Raporu. Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü. (2010). Türkiye’de Kadına Yönelik Aile İçi Şiddet Araştırması Bahar ve diğerleri (2007). İstanbul’da Kapkaç Sorununun Nedenlerinin Belirlenmesi ve Kapsamlı Çözüm Önerilerinin Tespiti. TÜBİTAK Proje Raporu.

9 Jahic ve Akdaş (2007) Uluslararası Suç Mağduriyeti Araştırması (ICVS- 2005) kapsamında, Türkiye İstanbul’u kapsayan bir örneklem ile dahil oldu. 1,242 hane halkından 16 yaşından büyük katılımcı ile yüz yüze mülakat yapıldı. Dokuz farklı mağduriyet tipi ile ilgili sorular soruldu: Araba hırsızlığı, arabadan mal hırsızlığı, eve hırsız girmesi, hırsızın eve girmeye teşebbüs etmesi, gasp, hırsızlık, darp/tehdit/saldırı, rüşvet talep edilmesi, dolandırıcılık Mağduriyetin polise bildirilmesi, suç mağduru olmaktan duyulan korku ve vatandaşların cezalara yönelik tutumları ile ilgili sorular sorulmuştur.

10 Jahic ve Akdaş (2007): Bulgular

11 Jahic ve Akdaş (2007): Bulgular

12 Jahic ve Akdaş (2007)

13 Jahic ve Akdaş (2007)

14 Jahic ve Akdaş (2007)

15 Jahic ve Akdaş (2007)

16 Jahic ve Akdaş (2007)

17 Jahic ve Akdaş (2007)

18 Uluslararası Suç Mağduriyeti Anketleri
Uluslararası Suç Mağdurları Araştırması (USMA) (International Crime Victims Survey –ICVS) Hollanda Adalet Bakanlığı tarafından 1989’da başlatıldı ve sonrasında 1991’de BM Bölgelerarası Suç ve Adalet Araştırma Enstitüsü’nün (UNICRI) dahil olmasıyla geliştirildi. Sırasıyla 1989, 1992, 1996, 2000 ve 2005 yıllarında gerçekleştirildi. Türkiye, ilk defa İstanbul’u kapsayan bir örneklem ile ICVS’nin 2005 yılında gerçekleştirilen beşinci dalgasına katıldı (Bkz. Jahic ve Akdaş, 2007). Suç ve Güvenlik Üzerine Avrupa Çalışması (The European Survey on Crime and Safety): yılında 18 AB üyesinde gerçekleştirildi.

19

20

21

22 Kendiliğinden Bildirim Anketleri
TCK madde 37’ye göre fail, “suçun kanuni tarifindeki fiili gerçekleştiren kişi”dir. Suç işleyenlerin çoğu ilgili birimlerce tespit edilememektedir. Kendiliğinden bildirim (fail itiraf) anketleri, suça ilişkin var olan karanlık sayıları, failin cephesinden aydınlatmaya çalışır. Kişilerin geçmişte belirli bir zaman diliminde işlediği suçları öğrenmeyi amaçlar. Bu anketlerde suç kavramı geniş olarak kullanılır ve kanunlar tarafından suç olarak tanımlanmayan anti-sosyal ve sapma davranışlarını da içerir.

23 Kendiliğinden Bildirim Anketleri
Geçmişte işlenen suçları ortaya çıkarmanın yanında suçun dinamiklerinin araştırılmasına imkan verecek bireysel ve çevresel faktörlere ilişkin bilgiler de elde edilir (örn., suçluların aile, okul, arkadaşlar, mahalle içindeki sosyalleşme süreçleri, yaşam biçimleri). Örneklem genelde okul öğrencileri ve cezaevlerindeki mahkumları içerir. Çok çeşitli tekniklerle uygulanabilir: el yazısı ile doldurulan formların kullanılması, yüz yüze mülakat, bilgisayar destekli kişisel mülakat gibi Suçluluğa ilişkin etiyolojik teorilerin test edilmesine ve geliştirilmesine imkan sağlar.

24 Fail İtiraf Anketleri – Sınırlılıklar 1
Katılımcıların, geçmişte suç teşkil eden davranışlarda bulunduklarını açıklamaları için gizliliğin sağlandığından emin olmaları gerekir. Örneklemin büyüklüğünün belirlenmesi Yüksek suç işleme riski taşıyanların anketlere dahil edilmesindeki zorluklardan dolayı örneklemin yeterince temsili olamaması Ankete katılan kişilerin sübjektifliği Suç bildiriminde yaşanan sorunlar: Soruların yanlış anlaşılması, abartılı, yanlış, eksik ifade verme gibi

25 Fail İtiraf Anketleri – Sınırlılıklar 2
Bu anketlerde genel suçluluğu temsil edecek sayı ve çeşitlilikte suç tanımı bulunmadığından dolayı elde edilen veriler genel suçluluğu kapsamaz. Anket verilerinin güvenirlilik ve geçerliliğinin araştırılması gerekir : Güvenirlilik: Farklı araştırmacılar tarafından, farklı zamanlarda ve farklı durumlarda tekrar ölçüm yapıldığında aynı istikrarlı sonuçlara ulaşmak ile ilgilidir (rastlantısal hata ve şans faktörünün en az olması) Geçerlilik: Bir ölçeğin ölçmek istediği kavramı ölçmesi ile ilgilidir.

26 Türkiye’de Fail İtiraf Anketleri
Türkiye’de suç istatistiklerine alternatif teşkil edebilecek ulusal düzeyde gerçekleştirilen fail itiraf anketi bulunmamaktadır. Daha küçük düzeyde gerçekleştirilen çalışmalar mevcuttur. Ünal, Çukur ve Özbayrak (2010). Aile, Arkadaş Grupları ve Okulun Gençlerin Şiddet Davranışlarına Etkisinin Boylamsal Olarak Çalışılması. TÜBİTAK Proje Raporu. Özbay, Ö. (2006). Class and Self-Reported Delinquency – Evidence from Turkey. Journal of Criminal Justice 34:

27 Uluslararası Fail İtiraf Anketleri
Uluslar arası Fail Öz-Bildirim Anketi (The International Self-Reported Delinquency Study – ISRD). Hollanda Adalet Bakanlığı’nın koordinatörlüğünde gerçekleştirilen proje ilk olarak 1990 yılında başladı. Birinci çalışmaya 12 ülke katıldı ve anket soruları sosyal bağ teorisi çerçevesinde hazırlandı. Hedef kitlenin yaş grubu arası. İkinci aşama 2006 yılında 24’ü Avrupa ülkesi olmak üzere toplam 30 ülkede gerçekleştirildi. Katılanlar, her ülkede 7-9. sınıflar arasında okuyan yaklaşık 2,000 öğrenci.