EYLEMDE KİP.

... konulu sunumlar: "EYLEMDE KİP."— Sunum transkripti:

1 EYLEMDE KİP

2 Fiil kök ya da gövdelerinin zaman ve biçimlerine göre eklerle girdikleri kalıplara kip denir.
Fiillerin kişi ve kip ekleri alarak kullanılmasına çekimli fiil denir.

3 FİİL ÇEKİMLERİ Fiillerin kip, zaman, kişi bildirecek şekilde yapılanmasına fiil çekimi denir. Fiil çekimi kiplerle yapılır. Fiiller kipleri bakımından iki grupta incelenir: 1- Haber (bildirme) Kipleri 2- Dilek (isteme) Kipleri

4 1- Haber (bildirme) Kipleri
Çekiminde belirli bir zaman ifadesi olan fiillerdir.Fiilin yapıldığını, yapılmakta olduğunu, her zaman yapıldığını ya da yapılacağını ifade eder. Haber kiplerinin beş çekimi vardır.

5 A- Bilinen (görülen) Geçmiş zaman:Fiilin yapılışının kesin olarak bilindiğini gösterir.Bu kipte fiil, konuşma anından önce yapılmıştır.’-dı,-di,-du,-dü,-tı,-ti,-tu,-tü’ ekleriyle yapılır. Örnek:’Kardeşim okuldan geldi’ cümlesindeki ‘gel’ fiiline eklenen ‘-di’ eki,eylemin söylenmeden önce yapılmıştır.Sözü söyleyen kişinin bu eylemi gördüğünü anlatır.

6 B-Öğrenilen(duyulan)Geçmiş Zaman:Bildirilen işin yapıldığını başkasından duyma şeklinde ifade eden çekimdir.Fiil, konuşma anından önce yapılmıştır.Fiil kök ya da gövdelerine getirilen ‘-mış,-miş,-muş,-müş’ ekleri ile yapılır. Örnek:Kardeşi okuldan gelmiş.’ cümlesindeki ‘gel’ fiiline eklenen ‘-miş’ eki eylemin söylenmeden önce yapıldığını bildirmektedir.Sözü söyleyen kişinin eylemi başkasından duyduğunu anlatır. Uyarı:’mış’ eki her zaman başkasından duyulma anlamı taşımaz.Görülen ya da sonradan farkına varılan bir durumu anlatırken de kullanılır. Örnek:Televizyon seyrederken uyuyakalmışım.

7 C-Şimdiki Zaman:Eylemin yapılma anı ile söylenme anı bir olan zamandır
C-Şimdiki Zaman:Eylemin yapılma anı ile söylenme anı bir olan zamandır.Fiil kök ya da gövdelerine getirilen ‘-yor’ veya ‘-makta, -mekte’ ekleriyle yapılır. Örnek:Kardeşim ödevlerini yapıyor. Kardeşim ödevlerini yapmakta.

8 D-Gelecek Zaman:Fiilin bildirdiği iş, oluş,
ve kılışın geleceğe ilişkin olduğunu anlatır. Fiilin yapılma zamanı, söylendikten sonradır. Fiil kök ya da gövdelerine getirilen ‘-acak, -ecek’ ekiyle yapılır. Örnek:’Kardeşim okula gidecek.’ cümlesindeki ‘git’ fiililine eklenen ‘ecek’ eki cümleye gerçekleşmeden önce söylendiği anlamını katmıştır. Uyarı:’ –ecek, -acak’ kipi cümleye ‘tahmin, olasılık, ihtimal, anlamı da katabilir. Örnek:Seni arayan Mehmet olacak.

9 E-Geniş Zaman:Fiilin her zaman yapıldığını ya da yapılabileceğini bildirir.Fiili kök ya da gövdelerine getirilen ‘-r,-er,-ar,-ır,-ir’ ekleriyle yapılır. Örnek:’Ödevlerimi zamanında yaparım.’ cümlesindeki ‘yap’ fiiline eklenen ‘-ar’ eki cümleye eylemin her zaman gerçekleştiği anlamını katmıştır.

10 2-Dilek(isteme) Kipleri:Bu kiplerde belirgin bir zaman kavramı yoktur
2-Dilek(isteme) Kipleri:Bu kiplerde belirgin bir zaman kavramı yoktur.Fiil dilek, istek, gereklilik, emir kavramlarını taşıdığı için bunlara dilek kipleri denir.Bu kipler dörde ayrılır.

11 A- Gereklilik Kipi:Fiilin yapılması gerektiğini
gösteren isteme kipidir.Fiil kök ya da gövdelerine getirilen ‘-malı,-meli’ ekleriyle yapılır. Örnek:’Zorluklarla mücadele etmeliyiz.’ cümlesindeki ‘et’ fiiline eklenen ‘-meli’ eki bir dilek bildirmektedir.

12 B-İstek Kipi:Fiilin yapılmasındaki istek ya da niyeti gösteren kiptir
B-İstek Kipi:Fiilin yapılmasındaki istek ya da niyeti gösteren kiptir.Fiil kök ya da gövdelerine gelen ‘-a, -e’ ekleriyle yapılır. Örnek:’ Yarın kütüphaneye gidelim.’ cümlesindeki ‘git’ fiiline eklenen ‘e’ dilek kipi fiile isteme anlamı vermektedir.

13 C- Şart (koşul) Kipi:Fiil kök ya da gövdelerine getirilen ‘-sa, -se’ ekleriyle yapılır.
Örnek:’Çocuklar içeri girse.’ cümlesindeki ‘gir’ fiiline ‘-se’ eki getirilmiştir ve fiil şart anlamı içerir.

14 D- Emir Kipi: Fiilin yapılması gerektiğini emir şeklinde ifade eden kiptir.Bu kipin birinci tekil ve çoğul şahısları yoktur. (ben)…… (sen) gel (o) gelsin (biz)….. (siz)gelin (geliniz) (onlar) gelsinler

15 FİİLLERDE ANLAM KAYMASI
Fiillerin çekimindeki kip anlamından başka bir kip anlamı taşımasına anlam kayması denir.Buna fiil kipinin başka bir yerine kullanılması da diyebiliriz.Anlam kaymasının anlatım bozukluğuyla ilgisi yoktur.

16 Örnek:’Akşama dayımlar bize geliyor
Örnek:’Akşama dayımlar bize geliyor.’ cümlesinin yüklemi şimdiki zaman kipiyle çekimlenmiş.Kip şimdiki zamanda olmasına rağmen henüz yapılmamış.Şimdiki zaman, gelecek zaman kipinin yerine kullanılmıştır. ‘Atatürk 19 Mayıs’ ta Samsun’a çıkar.’ cümlesindeki geniş zaman kipi geçmiş zaman yerine kullanılmıştır.

17 Birleşik Zamanlı Fiiller:Basit zamanlı fiillere getirilen’-di,-miş,-se’ ekleriyle yapılan fiillerdir.Bu fiiller ek eylem yardımıyla oluşturulur ve üç grupta incelenir.

18 1- Hikaye Birleşik Zaman:Fiil kök ya da gövdelerine kip eklerinden sonra’-dı,-di,-du,-dü,-tı,-ti,-tu,-tü’ ekleri getirilerek yapılır. Örnek:’Babası ona bilgisayar almıştı’ cümlesinde ‘-mış’ kipinden sonra ek eylem yardımıyla ikinci bir kip eki almıştır.

19 2- Rivayet Birleşik Zaman: Fiil kök veya gövdelerine getirilen kip eklerinden sonra’-mış,-miş,-muş,-müş’ ekleri getirilerek yapılır. Örnek:’Babası yarın tatile gidecekmiş.’ cümlesinde ‘-acak’ kipinden sonra ‘miş’ ek eylemi getirilerek yapılmıştır.

20 Şart Birleşik Zaman: Fiil kök ya da gövdelerine getirilen kip eklerinden sonra ‘-sa,-se’ eklerinden biri getirilerek yapılır. Örnek:’Yağmur yağarsa dışarı çıkma.’ cümlesinde ‘-ar’ kip ekinden sonra ‘-sa’ ek eylemi getirilerek yapılmıştır.

21 ÖRNEK SORULAR 1-Aşağıdakilerden hangisinde anlam kayması vardır?
A- Biz müzeye dün gittik. B- Okuldan sonra müzeye gidiyoruz. C- Ben eve gitmeliyim. D- Ben seninle geleceğim.

22 Cevap:B Gelecek zaman yerine şimdiki zaman kipi gelmiştir.Bu yüzden anlam(zaman) kayması olmuştur.

23 2- Aşağıdakilerden hangisinde eylemin söylendikten sonra yapılacağını bildiren bir fiil vardır?
A- Dinlenip eğlenmek amacıyla yazın köye, dayımlara gideceğiz. B- Şehrin alt yapı çalışmaları kısa sürede bitirildi. C- Okul inşaatı kısa sürede tamamlanmış. D- Bahçedeki ağaçların bakımı yapılıyor.

24 Cevap:A Eylem söylendikten sonra yapılıyorsa gelecek zaman kipi almalıdır.’gideceğiz’ fiiline gelecek zaman kipi gelmiştir.Doğru cevap A olmalıdır.

25 3- Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birleşik zamanlı fiil kullanılmamıştır?
A- Olanları duyarsa bize çok ama çok kızar. B- Saklandığımızda bulamazdı hiç kimse bizi. C- Sabahtan akşama kadar bizi bekleyeceksiniz. D- Bu olaydan sonra onu hiç görmemiştim.

26 Cevap: C’ dir.Burada kip ekinden sonra ek eylem alan fiil yoktur.

27 4- Aşağıdaki cümlelerin hangisinin istek kipiyle çekimlenmiştir?
A- Haksızlıklar karşısında adaletten ayrılmamak gerekir. B- Toplumu oluşturan bireyler olarak birbirimizi sevelim. C- İnsanlar birbirlerinin kusurlarını aramamalıdır. D- Bildiğimiz bir şeyi bizden daha iyi bilen birileri bulunabilir.

28 Cevap:B ‘e’ istek kipiyle çekimlenmiştir.

29 5- ‘İnsanların faydalı görerek yaptığı bazı işler bize ters gelebilir
5- ‘İnsanların faydalı görerek yaptığı bazı işler bize ters gelebilir.’ cümlesinin yükleminin zamanın hakkında aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A- Gelecek zaman- tekil şahıs çekimi B- Geniş zaman- 3. tekil şahıs çekimi C- Geçmiş zaman- 3. tekil şahıs çekimi D- Şimdiki zaman- 1. tekil şahıs şekimi

30 Cevap:B ‘gelebilir’ fiili geniş zamanın 3. tekil şahısından çekimlidir.

31 6- Aşağıdaki cümlelerin hangisinde şimdiki zaman kipi gelecek zaman kipi yerine kullanılmıştır?
A- İşte, Arif de bu tarafa doğru geliyor. B- Her sabah erken kalkarım. C- Birkaç gün önce sizi aradık. D- Lig maçları yarın başlıyor.

32 Cevap: D ‘yor’ şimdiki zaman kipi gelecek zaman kipi yerine kullanılmıştır.

33 7- ‘ Takvimdeki eskimiş yaprakları kopardım dün gece ben.’
Aşağıdakilerden hangisinde bu cümledeki fiilin kipiyle çekimlenmiş bir fiil vardır? A- Onun ne kadar akıllı olduğunu yeni anlamış. B- Servis aracı çocukları okula götürmek için geldi. C- Çok okuyan insan çok şey bilir. D- Herkesin kendini yetiştirmesi şarttır.

34 Cevap: B Cümlede görülen geçmiş zaman arandığı için doğru cevap b’dir.

35 8- Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi basit zamanlıdır?
A- Kendisine kardeşinin iyi olduğunu söylemiştik. B- Ben iyileştiğimde çok sevinmişti. C- Her zaman askerlik hatıralarını anlatırdı. D- Açıklamalarıyla bizim endişelerimizi giderdi.

36 Cevap: D ‘giderdi’ fiili tek bir kip eki almıştır.

37 9- ‘Güvenme varlığa, düşersin darlığa
9- ‘Güvenme varlığa, düşersin darlığa.’ cümlesinde yer alan fiiller sırasıyla hangi kiplerle çekimlenmişlerdir? A- Emir kipi- geçmiş zaman B- Gereklilik kipi- şimdiki zaman C- İstek kipi- geniş zaman D- Emir kipi- geniş zaman

38 Cevap:D ‘güvenme’ fiili emirden, ‘düşersin’ fiili geniş zaman kipinden çekimlenmiştir.

39 10- Aşağıdakilerden hangisinde ‘-miş’ eki, cümleye ‘başkasından duyulma anlamı’ katmamıştır?
A- Gözüne ne olmuş ki simsiyah? B- Yağmur yağınca her yeri su basmış. C- Kimse onun uyarılarına kulak vermemiş. D- Bu güzel hediyeyi annesine almış.

40 Cevap:A A şıkkında diğerlerinden farklı olarak başkasından duyma anlamı değil kendi görme anlamı vardır.

41 HAZIRLAYAN:BAŞAK KAPICIOĞLU 8/A 292