Hazırlayan: Mahmut GÖÇER

... konulu sunumlar: "Hazırlayan: Mahmut GÖÇER"— Sunum transkripti:

1 Hazırlayan: Mahmut GÖÇER
Numara: Konu: Fiilde Anlam ve Kipler

2 Fiilde Kip Fiiller, zaman ve anlam özelliklerine göre türlü ekler alarak değişik biçimlerde kullanılırlar. Bu kullanılış biçimlerinin her birine kip denir. Kip, fiillerin zaman, şahıs, tekillik ve çoğulluk bildiren şekilleridir. Fiiller kip yönünden ikiye ayrılır:  Haber (bildirme) kipleri ve istek kipleri  Haber (Bildirme) Kipleri Zaman kavramı taşıyan kiplerdir, yani zaman ekleriyle yapılırlar. Taşıdıkları bu zaman eklerine göre beşe ayrılır:

3 Haber (Bildirme) Kipleri
Haber Kipleri Görülen Geçmiş Zaman Duyulan Geçmiş Zaman Şimdiki Zaman Gelecek Zaman Geniş Zaman

4 Görülen Geçmiş Zaman Fiile (kök veya gövde) "-dı/di/-du/-dü ; -tı/-ti/-tu/-tü" eki getirilerek yapılır. Bu ek bilinen geçmiş zaman ifade eder.   Uzak ya da yakın geçmişte yapılan ve tamamlanan işleri kesinliğe bağlayarak anlatır. Araştırmalarını geçen yıl kitaplaştırarak yayımladı. Saat kaçta ve nerede buluşacağımızı şimdi hatırladım. Konular ayrıntılarıyla görüşüldü  Kişi, kişiler ya da tarih tarafından bilinen olaylar anlatılır. 1908'de ikinci Meşrutiyet ilân edildi.  Türklere Anadolu'nun kapılarını Alparslan açtı.

5 Duyulan Geçmiş Zaman Fiile "-mış/-miş-/-muş/-müş" eki getirilerek yapılır.  Bu ek ve bu çekim, yapılan işin görülmediğini, duyulduğunu, öğrenildiğini ifade eder. Depremzedelere gönderilen yardımları engellemişler. Annemin anlattığına göre ben bir yaşında yürümeye başlamışım.  Farkında olunmayan ya da sonradan fark edilen fiilleri anlatır: Okula giderken otobüste uyumuşum. Masallarda kullanılır: Bir varmış, bir yokmuş. Az gitmiş uz gitmiş.  

6 Şimdiki Zaman Fiile "-yor" eki getirilerek yapılır. Ünsüzle biten fiile "İ" yardımcı ünlüsüyle birlikte; ünlüyle bitenlere tek başına getirilir: Oku-yor, gel-i-yor  Belirtilen işin, oluşun vb. içinde bulunulan zamanda yapılmakta olduğunu ifade eder. Gidiyorum, gurbeti gönlümle duya duya, Ulukışla yolundan Orta Anadolu'ya  Bir yer var, biliyorum; Her şeyi söylemek mümkün; Epeyce yaklaşmışım, duyuyorum; Anlatamıyorum.  Bu çekimden sonra "-Dİr" bildirme eki kullanılırsa olasılık anlamı katılmış olur: O şimdi mışıl mışıl uyuyordur.  Bu ekin yerini "-mEk-tE" ekleri alabilir: Gördüğün gibi dinleniyoruz>dinlenmekteyiz. 

7 Gelecek Zaman Fiile "-acak/ecek" eki getirilerek yapılır.
İşin gelecekte yapılacağını bildirir.  Senin altında doğdum, Senin dibinde öleceğim.   Önümden çekilirsen İstanbul görünecek Nerede olduğumu bileceğim Sisler utanacak, eğilecek Ağzının ucundan öpeceğim Saçına kalbimi takacağım Avcunda bir şiir büyüyecek Nerede olduğumu bileceğim (Atilla İlhan; Rüzgâr Gülü)  "-dir" bildirme ekiyle birlikte kullanıldığında kesinlik anlamı katar.  Yarınki maç saat 14:00'te yapılacaktır. 

8 Geniş Zaman Fiil kök veya gövdesine "-r" ; "-ar/-er" ; "-ır/-ir/-ur/-ür" eki getirilerek söz konusu olan işin vb. geçmiş, şimdiki ve gelecek zamanların tümüne ait olduğunun, yani her zaman tekrarlandığı bildirir.   Seni ancak ebediyyetler eder istiab. Ağlarım, ağlatamam; hissederim, söyleyemem Yaş otuz beş! yolun yarısı eder.  Hiç yolcusu yokmuş gibi sessizce alır yol; Sallanmaz o kalkışta ne mendil ne de bir kol.  *Geniş zamanın olumsuz çekiminde bu ekin kullanımı biraz izah gerektirir. Bazı şahıslarda olumsuzluk ekinden sonra geniş zaman eki gelmezken bazılarında da "z" olarak kullanılır:

9 Dilek Kipleri Dilek kipleri, fiillere dilek anlamı katan kiplerdir.  Fiilin zamanını bildirmezler. Ama hepsinde de pek belirgin olmayan bir gelecek zaman anlamı vardır.   Dilek kipleri dörde ayrılır:  Gereklilik Kipi Fiile "-malı/meli" eki getirilerek yapılır. Belirtilen işin yapılması gerektiğini bildirir.  "lâzım, gerek, icap eder" anlamlarını verir.  Bütün bunların üstüne  Hepsinin üstüne sevda sözleri söylemeliyim ; Vatanım milletim tüm insanlar kardeşlerim  Sonra sen gelmelisin dilimin ucuna adın gelmeli  Adın kurtuluştur ama söylememeliyim Can kuşum umudum canım sevgilim. 

10 İstek Kipi Fiile "-a /-e" eki getirilerek yapılır. Fiilin yapılmasının istendiğini bildirir.  Bende yok sabr ü sükûn sende vefadan zerre İki yoktan ne çıkar fikr idelim bir kerre  Güneş ufuktan şimdi doğar   Yürüyelim arkadaşlar    Nereye dikilmek istersen Söyle seni oraya dikeyim!  Hep senünçündür benim dünyâ cefasın çektiğim  Yoksa ömrüm varı sensiz neyle(ye)yim dünyâyı ben 

11 Dilek-Şart Kipi Fiile "-sa/-se" eki getirilerek yapılır.
Fiilin yapılması dileğini bildirir. Bu durumda bu eki alan fiil yüklemdir. "Bu, taşındır" diyerek Kâbe'yi diksem başına; Ruhumun vahyini duysam da geçirsem taşına; Sonra gök kubbeyi alsam da, rida namiyle, Kanayan lahdine çeksem bütün ecramiyle;  Mor bulutlarla açık türbene çatsam da tavan; Yedi kandilli Süreyya'yı uzatsam oradan;  Sen bu avizenin altında, bürünmüş kanına, Uzanırken gece mehtabı getirsem yanına, Türbedarın gibi ta fecre kadar bekletsem; Gündüzün fecr ile avizeni lebriz etsem;  Tüllenen mağribi, akşamları sarsam yarana... Yine bir şey yapabildim diyemem hatırana.

12 Emir Kipi 1. şahısların çekimi yoktur. Fiilin yapılmasını emir biçiminde bildirir.   Oraya otur ve yerinden kalkma. Bu raporu akşama kadar yetiştir. *Bazen dilek, istek anlamları da taşır. Her şey gönlünüzce olsun. Allah'ım bizi affet!

13 Özet Fiiller, zaman ve anlam özelliklerine göre türlü ekler alarak değişik biçimlerde kullanılırlar. Bu kullanılış biçimlerinin her birine kip denir. Fiiller kip yönünden ikiye ayrılır:  Haber (bildirme) kipleri ve istek kipleri Haber kipleri zaman kavramı taşıyan kiplerdir. Taşıdıkları bu zaman eklerine göre beşe ayrılır: Görülen Geçmiş Zaman Duyulan Geçmiş Zaman Şimdiki Zaman Gelecek Zaman Geniş Zaman Dilek kipleri, fiillere dilek anlamı katan kiplerdir. Dörde ayrılırlar: Gereklilik Kipi İstek Kipi Dilek-Şart Kipi Emir Kipi

14 Kaynakça Türkçeciler.com, 29 Aralık 2012 Tarihinde adresinden alındı. Themarketingexpert2.wordpress.com, 29 Aralık 2012 Tarihinde adresinden alındı. 2.bp.blogspot.com, 29 Aralık 2012 Tarihinde adresinden alındı.