FİZİBİLİTE ETÜDÜ KIRIKKALE ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ

FİZİBİLİTE ETÜDÜ KIRIKKALE ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ
ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

GİRİŞ Fizibilite bir yatırımın mevcut ekonomik, mali, coğrafi, teknik ve politik şartlarda yapılıp yapılamayacağını ortaya koyar. Fizibilite etüdü, yapılması düşünülen yatırımın hangi derecede ekonomik ve sosyal faydalar sağladığını gösteren çalışmadır. Bu sayede girişimci yatırım için karar verebilecek ve etüt sonunda beklenen kâr ve faydaları görebilecektir. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Fizibilite etüdünün yapılabilmesi için yatırım düşüncesine ihtiyaç vardır. Makro ve mikro anlamda yatırım ikiye ayrılır; Makro yatırım; Devlet tarafından bir ülkenin kaynaklarının en iyi şekilde değerlendirilmesidir. Mikro yatırım; gerçek veya tüzel kişilerin maddi imkanlarını ekonomik açıdan en faydalı şekilde değerlendirmesidir. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

YATIRIM Bir milletin ekonomisinde istihdam (iş yeri) ve üretim yaratan en önemli kalem, yatırım harcamalarıdır. Yatırım, tüketim kavramları ile birleştiğinde milli geliri tayin ettiği için önem taşımaktadır. Yatırım kelimesi, ilerde bize gelir getirmesini düşündüğümüz maddi veya emek şeklindeki harcamaları ifade eder. Bu anlamda, bir tahvil alımı veya bir fabrika kurmayı maddi yatırım olarak görebiliriz. Mühendislik hizmetine kavuşmak isteyen öğrenci ise emek yatırımına yönelmiş sayılır. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Daha öncede değinildiği gibi okul, hastane, yol, cami, hükümet konağı gibi harcamalarda, ilk görünüşte üretim yapıp yapmadıkları anlaşılmasa bile, yatırımdır. Yatırımların bu çeşitlenmesinden “mal” veya “hizmet” üreten yatırımlar ayırımı yapılabilir. Bir bakır fabrikasını mal üreten yatırıma, bir hastaneyi hizmet üreten yatırıma örnek gösterebiliriz. Mikro açıdan yeni bir üretim ünitesi kurmak veya mevcut bir tesisi tevsii etmek yahut ömrünü uzatmak için yapılan bütün harcamalar yatırımdır. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Brüt yatırım (gayri safi yatırım) : En geniş anlamda, bir dönem içinde bir ekonomide üretim için kullanılan reel sermayeye yapılan brüt ilavelerin değeridir. Net yatırım (safi yatırım) : Gayri safi yatırımdan aşınma ve yıpranma payları çıkarıldıktan sonra geriye kalan kısımdır. Brüt yatırım tanımı içinde, yatırımın amacına göre ayırımı yapılmış çeşitli kavramlar vardır. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Yatırım Çeşitleri FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Sabit Sermaye Yatırımı
Bir ekonomide mal ve hizmet üretimini çoğaltmak ve özellikle gelecek dönemlerde tüketim imkanlarını arttırmak amacıyla üretim faktörlerine kaynak kullanılmasıdır. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Sabit Sermaye Yatırımları
İdame ve Yenileme Yatırımları: Dönem içinde aşınan, eskiyen, yıpranan veya hasar gören tesislerin korunması için üretim kapasitesi veya özellikleri değiştirilmeden yapılan yatırımlardır. Modernizasyon Yatırımları: Yeni bir teknolojiyi kullanarak, tesisin kapasitesinin arttırılması, mamul kalitesinin düzeltilmesi için yapılan yatırımlardır. Tamamlama Yatırımları: Üretimde dar boğazların giderilmesi, eksik kalmış hususların tamamlanması, tesisin kapasitesini çeşitli metotlar kullanarak arttırmak amacıyla yapılan yatırımlardır. Tevsii Yatırımları: Mevcut bir tesisin kapasitesini arttırıcı nitelikteki yatırımlardır. Yeni Yatırımlar: İdame ve Yenileme, tevsii ve tamamlama yatırımları dışında, yeni bir projenin gerçekleştirilmesi ile ilgili tesis yatırımlarıdır. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Sabit Sermaye Yatırımları
Yapı, Tesis ve Büyük Onarımlar: Arazi düzenlenmesi (tanzimi): Üretim amacıyla bir yıldan fazla süreyle kullanılmak üzere arazide yapılan her türlü tesviye, tarla açma, kanal açma, kullanılır hale getirme, arazi kazanılması v.s. harcamaları yatırım sayılır. İnşaat: Her çeşit inşaat; yapıldığı yıllara bağlanarak o yılların yatırımı sayılır. Böylece başladığı yıl bitmeyen, bir çok yıllara yayılan tesislerde her yıl inşa edilen kısım, o yılın yatırımıdır. Bakım, idame ve büyük onarımlar: İnşaat yatırımlarının hizmetini sürekli kılmak için yapılan bakım ve idame masrafları cari harcama sayılır. Makine ve Teçhizat: İmalatçının üretim süresince bir yıldan uzun zaman kullanılmak üzere satın aldığı veya imal ettiği makine ve teçhizat malzemesi yatırım sayılır. Alındığı yıl içinde yıpranıp ömrünü tüketen malzeme ise yatırım sayılmaz. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

YATIRIM ÖRNEKLERİ Kıymetli evrak alımı ve sermayeye katılımlar gibi yatırımlar, “mali” yatırımlardır. Yurt içinde kullanılmış olan tüketim araçlarına sahip olmak; makro açıdan yatırım değildir. Tüketim malları, dayanıklı tüketim mallarının yatırım sayılıp sayılmaması yaptığı fonksiyona bağlıdır.Örneğin bir meyve sıkacağı evde kullanılırsa yatırım sayılmaz, pastanede kullanılırsa yatırım sayılır. Aynı şekilde bakkalın bir buzdolabı satın alıp evinde kullanması yatırım sayılmaz, dükkanında kullanılırsa yatırım sayılır. Dayanıklı tüketim mallarından mobilya ve ev eşyası ev için alındığında yatırım değildir. Fakat bir işletme için alındığında yatırımdır. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

YATIRIM ÖRNEKLERİ Arsa ve arazi alımı, imal edilmiş bir mal olmadığına göre, genel ekonomi yönünden yatırım sayılmaz. Buna karşılık; arazi düzenlenmesi, arazinin ıslahı, yeni arazi kazanılması, yatırım harcamalarıdır. Yani sermaye harcamasını gerektirdiğinden bu bir yatırım sayılmaktadır. Araştırma ve eğitim harcamaları, genel ekonomi açısından yatırım sayılmaz. İşletme ekonomisi yönünden ise yatırım döneminde iş başında yapılan bir eğitim ve araştırma bilgi birikimi yönünden yatırım sayılır. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

YATIRIM ÖRNEKLERİ Bir tesis için yapılan bina, tesis, satın alınan makine teçhizat, ulaştırma araç ve gereçleri, arazi düzenlemesi, yollar (iç ve bağlantı yolları). Bu kalemlerin büyük onarımları (kapasite değişikliği yaratıyorsa) yatırım sayılır. Bakım – İdame ve diğer onarımlar yatırım sayılmayıp cari harcama sayılır ve şirket masraflarına yazılır. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

YATIRIM PROJELERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ
Birinci Kademe: Makro büyüklükler(Ülke ekonomisi açısından incelenmesi), İkici kademe: Sektörler arası tutarlılık(Kurulduğu yerdeki benzer sektör ve yansanayii), Üçüncü kademe: Etkenlik araştırması(Kurulan firmanın çıktılarının anlamlılık düzeye). FİZİBİLİTE ETÜDÜ

İdeal bir kalkınma planı, çok sayıda yatırım projeleri üzerinde yapılacak değerlendirme çalışmalarından sonra, iktisadi kalkınmaya en fazla katkıda bulunacak projelerin seçilmesi yoluyla yapılır. Planın ilk hazırlanışında, belirli bir üretim seviyesine ulaşması değerlendirilmektedir. Örneğin, elektrik enerjisinin üretilmesi için yapılan etütlerde genel bir problemle karşılaşılacaktır. Termik santral mi (kömür, fuel oil, gaz) yoksa hidroelektrik santral mi kurulacak? Bu konumda ki teknik alternatifler ancak münferit projelerin etüdüne dayanılarak tahlil edilebilecektir. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Proje Kavramı ve Safhaları
Bu bölümde projenin hedefleri ortaya konur. Hangi mal ve/veya hizmetlerin üretileceği, bunların cinsleri ve miktarı, hangi kuruluş tarafından gerçekleştirileceği, projenin ne zaman hizmete gireceği ayrıntılı olarak açıklanır. Birçok proje iyi tanımlanmadığı veya hedefleri başlangıçta iyi saptanmadığı için başarısız olmuştur. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Proje, sınırları ve çerçevesi belirlenmiş iştir. Hazırlanan proje sayesinde olaya bütün olarak bakma imkanı oluşur. Proje Çeşitleri Tasarım projeleri, Araştırma ve geliştirme projeleri, Yatırım projeleri FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Tasarım Projeleri ; Bir makinecinin yaptığı makine projesi, bir elektrikcinin yaptığı tesisat projesi, bir mimarın yaptığı bina projesi birer tasarım projeleridir. Araştırma ve Geliştirme Projeleri ; Belirli bir fikri veya teçhizatı daha kullanışlı, daha etkin hale getirmek için yapılan çalışmalara denir. Yatırım Projeleri ; Üretmeyi düşündüğümüz mal veya hizmetlerin, hangi şartlarda, nasıl yapılacağının tespit edilmesidir. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Projenin Safhaları İşletmenin kurulması için arazi yada bina üzerindeki faaliyetler başlayıncaya kadar yapılan çalışmalar 2 aşamadan oluşmaktadır. Bunlar, “Ön proje” veya “ön fizibilite etütleri” “Kesin proje” veya “fizibilite etütleri” şeklinde adlandırılabilir. Planlama çalışmaları açısından her iki aşamada ilerde oluşabilecek aşırı maliyetlerin önceden kestirimi iç çok önemlidir. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Projeyi Kim Hazırlar; Bir işletmenin yatırım projesinin bir takım tarafından hazırlanması en iyi yoldur. Bu takım, projenin büyüklüğüne ve kompleksliğine göre, iktisatçı, mühendis, mali analist dahil edilebilir. Takım uzmanlarından biri başkan olur, çalışmaları koordine eder ve yönetir. Proje Fikrinin Doğuşu; Belirli bir alanda yatırım fikri ya tesadüfen doğar veya ekonomide uygun yatırım alanları sistemli çalışmalarla ve tahlillerle meydana çıkarılabilir. Bir proje fikri tesadüfen doğsa bile, yine sistemli araştırmalarla bu projenin mümkün olup olmadığının incelenmesi gerekmektedir. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Uygun Yatırım Alanlarının Araştırılması
Gerçekten, uygun yatırım alanlarının araştırılması, bir üretim ünitesinin başarısı için başlangıç noktasıdır. Yatırım üzerinde derinliğine bir inceleme yapmadan önce uygun yatırım alanları araştırmak ve yatırım alanları arasında bir ön seçim yapmak gerekmektedir. En uygun yatırım alanlarının seçimi iki safhayı kapsar: Ümit verici yatırım alanlarının araştırılması, Yatırım projeleri hazırlandıktan sonra projeler arasında seçim yapılması. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

YATIRIM PLANLAMASI Bir yatırımın planlanabilmesi için önce uygun faaliyet alanının tespit edilmesi gerekmektedir. Alan tespitinden sonra fizibilite etüdü (Pazar, teknik, mali ve iktisadi etüt) yapılmaktadır. Yatırımın yapılması projenin uygulanmaya geçişi ile başlar ve genellikle projenin ekonomik ömrü içinde devam eder. Üretimin ilk defa faaliyete geçişi, yatırımın birinci kademesini oluşturur. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

YATIRIM PLANLAMASI Faaliyet alanı tespitinde genellikle şu kriterler göz önünde bulundurulur. Talep analizi Ülke kaynakları İthal mallarına katma değer ilavesi Büyük kapasite ile devreye girme imkanı Ulaşım imkanları Kalkınma planları ve sektör etüt neticeleri Kalkınmakta veya kalkınmış ülkelerdeki durum FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Uygun yatırım alanlarının kabaca tespiti yapılarak sayısı birkaça indirildikten sonra bunlar arasında ya seçim yapılır ve fizibilite etütlerini başlanılır. Yatırım sahasının seçimi yapıldıktan sonra, ön fizibilite etüdü hazırlanır bunun amaca kesin fizibilite çalışmalarının yapılıp yapılmayacağının cevabını verecektir. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

ÖN FİZİBİLİTE ETÜDÜ ─ Pazar etüdü, fiyat etüdü, ithal-ihracat durumları, ─ Pazarlama masrafları, ─ Nakliyat depolama, ─ Emniyet tedbirleri ( yangın su gibi), ─ Tahmini yatırım bedeli, ─ Karlılık ( Rantabilite ), ─ Fabrika yeri, ─ Ham madde ─ İnşaat, makine, teçhizat, yatırım masrafları ( tahmini olarak ), Mümkün imalat metotları, Tercih edilen sistem, Ön kararın ekonomik faktörleri, Ön-Fizibilite nihai kararı FİZİBİLİTE ETÜDÜ

ÖN FİZİBİLİTE ETÜDÜ Bedel Tahmini : Yerleşme planı ( şema olarak ),
Proses akış şeması, Makine, teçhizat bağlantı şeması, Makine ve teçhizat listesi, Malzeme ve enerji ( yakıt dahil ) balansı. Böylece ilk hazırlıkları biten yatırımın rantabl olması halinde fiiliyata dökülür ve aşağıdaki etütler yapılır: Etütler : Kuruluş yeri etüdü, Kapasite tespit etüdü, Proses etüdü ve tespit edilen proses, Ham ve yardımcı madde etüdü, Satışa arz edilecek malın evsafı ile satışa arz edilir şekil etüdü. Bu etütlerle nihai seçim kararları verilmiş olacaktır. Bu etütlerden gerekli sonuçları ve değerleri alıp kullanırız. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Pazar Etüdü İmal edilmesi düşünülen mamullerin tespit edilmesi ve bu mamullerin satış fiat ile hangi pazarlarda satabileceğinin belirlenmesine Pazar etüdü denir. Üretilmesi programlanan mal ve hizmetin tanımlanması; Pazar ve Taleple İlgili Bilgiler: Üretilmesi planlanan mal ve hizmetlerin son 5 yıllık yurt içi toplam tüketim, üretim, ithalat ve ihracat miktarları. Üretilmesi ön görülen mal ve hizmetlerin yurt içi bölgesel tüketim veya satış miktarları ve yüzdeleri. Üretilmesi ön görülen mal veya hizmetleri üretebilecek yurt içi kurulu kapasite ve bu kapasitenin başlıca kuruluş veya firmalara göre dağılımı. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Pazar Etüdü Üretilmesi programlanan mal ve hizmetlerin başlıca üreticisi olan ülkelerin son 5 yıllık üretim, tüketim ve ihracat miktarları. Üretilmesi ön görülen mal ve hizmetlerin ihracatı düşünülmekte ise, hangi ülkelere ne miktarda, hangi fiyatla ihracat yapabilecektir. İhracatı düşünülen mal ve hizmetlerin başlıca ithalatçısı olan ülkelerin özellikle AB ülkelerinin son 5 yıllık ithalat, ihracat miktarları ve ortalama fiyatları. Üretilmesi düşünülen mal ve hizmetlerin son 5 yıllık sınai maliyetleri, fabrika, toptan ve perakende satış fiyatları. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Pazar Etüdü İç Satışlar : Yapılacak mamul maddenin yurt içinde veya bölgesel olarak tüketiciye ulaştırılması ve benzer üreticilere nazaran üstün bir satış sisteminin kurulması konuları etüt edilip bir plana bağlanır. İhracat: İhracat yapılacak ülkelerde yapılmış Pazar etütleri, muhtemel anlaşmalar ve rakip firmaların arz durumlarının incelenmesi gerekmektedir. İhracatta vergi iadesi konusu ele alınıp uygulanmakta olan teşvik tedbirlerinden istifade edilmesi halinde bunların ihracat fiyatlarına tesirleri araştırılır. İhracata yönelik mal veya hizmet ile ilgili, Türkiye’nin Dünya pazarlarındaki yeri, İhracat yapılması düşünülen ülkeler ve bu ülkelerin ithal politikası. Rakip ihracatçı ülkelerin ihraç politikası. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Pazar Etüdü Talep Tahmini:
Projenin üretime geçeceği tarihten itibaren ekonomik ömür sürecindeki talep tahminleri. Ekonomik politikadaki gelişmelere göre gelecekteki satış fiyatlarının tahmini. Üretilecek mal ve hizmetlerin hangi pazarlara satılacağı ve pazar payının ne olacağı. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Pazar Etüdü Taşıma ; Nakliyata elverişli mevsimler.
İskele ve rıhtım durumu. Tünel varsa yükseklikleri. Köprü varsa taşıma kapasiteleri. Demir yolu taşıma gücü, dingil ağırlığı. Hava alanı varsa uçak tarifeleri, kalkış-iniş zamanları, yük taşıma için özel uçak olup olmadığı. Kara nakil ve deniz nakil vasıtalarının yük taşıma tarifeleri. İklim. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

KAPASİTE SEÇİMİ 24.04.2007 FİZİBİLİTE ETÜDÜ
Proje kapasitesinin tanımlanması. Kurulu üretim kapasitesi İşletmenin yılda kaç gün İşletmenin günde kaç saat ve kaç vardiya çalışacağı En yüksek kapasitenin ne olacağı Üretilecek mal ve hizmetlerin yıllık miktarları araştırılır. Kuruluş kapasitesinin seçiliş nedenleri:, (Talep düzeyi) Pazar durumu Üretim tekniği Kapasitenin büyütülmesiyle sağlanabilecek maliyet düşüklüğü, Pazarın coğrafi dağılımı ve dağıtım imkanları ve giderleri, Genişleme imkanları, Finansman imkanları, Personel temini, döviz tahsis imkanları, uyulması zorunlu idari tedbirler, Ham madde ve yardımcı maddelerin temin imkanı, Diğerleri - Üretilecek mal ve hizmetlerin ihraç edileceği ülkelerde özellikle AB ülkelerinde bu tür kuruluşların optimum kapasitesinin ne olduğu, - Başa baş noktası (Break-even Point) (sabit giderler / satış gelirleri, değişen giderler) Tam kapasiteye ulaşıncaya kadar yıllara göre kapasite kullanımı yüzdeleri, üretim miktarları, birim fabrika satış fiyatı FİZİBİLİTE ETÜDÜ

PROJENİN TEKNİK YÖNÜ Projenin Tanımı:
Bu bölümde hangi hammadde ve yardımcı maddeler kullanılarak, hangi işletme veya üretim usulü uygulanarak, hangi nitelikte ve miktarda, hangi mal ve hizmetlerin ( varsa yan ürünlerin) üretileceği açıklanacaktır. Teknik Yardım Patent ve Know – How : Projeyle ilgili olarak teknik yardım sağlanması düşünülüyorsa, bu yardımın niteliği ve maliyeti ile nereden ve nasıl sağlanacağı belirlenecek ve özellikle aşağıdaki konular açıklığa kavuşturulacaktır. - Mühendislik projelerinin yapılması - Patent ve Know- How için ödenecek para tutarı. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

PROJENİN TEKNİK YÖNÜ Rezerv tahminleri, ham madde, yardımcı hammadde, enerji, yakıt ve su (yer altı ve yer üstü) etütleri (bu girdilerin çeşitleri, miktarları, temin imkanları, karşılaştırmaları, tercih nedenleri) yıllık gereksinim miktarları;temini yönünden güvenlilik ölçüsü araştırmalardır. Üretilmesi Düşünülen Mal ve Hizmetler, Yan Ürünler ve Artıklar: Üretilecek mal yada hizmet türleri,nitelikleri,günlük ve yıllık üretim miktarları fiziksel ve kimyasal nitelikleri. Yan ürünlerin türleri,günlük ve yıllık miktarları fiziksel ve kimyasal nitelikleri Artıkların günlük ve yıllık miktarları, değerlendirme olanakları veya atılmaları için katlanılması gerekli giderler. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

PROJENİN TEKNİK YÖNÜ Üretim Yöntemi :
Seçilen üretim yönetiminin kısa tanımı, geçmişteki uygulaması,başarı ölçüsü ve geleceği (Türkiye ve Dünyada ) Alternatif üretim ile karşılaştırılması ve tercih sebepleri Başlıca ünitelerin girdiği ve çıktılarını gösteren basitleştirilmiş üretim akım şeması Seçilen usulle değişik malları üretme imkanı, üretimi öngörülen mallardan değişik miktarlarda yapılıp yapılmayacağı FİZİBİLİTE ETÜDÜ

PROJENİN TEKNİK YÖNÜ Makine ve Donatım: Kullanılacak makine ve donatımın,özellikle hammadde yakıt, enerji, işçilik ihtiyacı, dayanıklılık yönünden benzerlerine üstünlük ve tercih nedenleri ? Tesisin ana üretim birimlerinde yer alan makine ve donatım cinsi ve karakteristikleri, ağırlıkları,temin şekli ve yeri, garantileri ve ortalama teknik ömürleri. Yerli ve ithal malı makine ve donatımın, bu değerlerin dayanakları,benzerleriyle fiyat karşılaştırmaları Bakım ve onarım için alınması düşünülen tedbirler,yedek parça sağlanması. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

PROJENİN TEKNİK YÖNÜ Tesisin Yerleşme Planı:
Hammadde ve yardımcı maddelerin tesise girişinden yarı mamul, mamul ve artıkların çıkışına kadar olan üretim aşamalarını kapsayacak biçimde ana fabrika binaları,yardımcı tesisler,idari ve soysal tesislerin konumları ile bunlar içindeki önemli makine ve donatım yerleşmesine gösteren bir vaziyet planı çizilir. Ana fabrika binalarının keşifleri ve projeleri. Bu binaların ilerde tesisin genişlemesine imkan tanıyıp tanımadığı, Laboratuarlar,bakım ve onarım atölyeler, ambarlar ve öteki yardımcı işletme yerlerinin bina projeleri hazırlanır. Kullanılacak enerji ve yakıtın nasıl temin edileceği,kurulacak tesisin enerji ihtiyacı azami güç belirlenir. Kullanma ve içme suyunun temin edilişini gösteren proje. Varsa pis suyun ve atıkların atılışın gösteren proje, FİZİBİLİTE ETÜDÜ

PROJENİN TEKNİK YÖNÜ İşletmeye Alma (Deneme işletmesi)
Deneme işletmesinin niteliği,zaman süresi ve planı Deneme işletmesinin gerektirdiği giderler varsa gelirleri Makine ve dağıtımın işletme garantisi,üretilen malın miktar ve nitelik garantisi Yatırım uygulama (Termin )Planı Proje öncesi etütler aşamasında işletmenin üretime geçmesine kadar olan tüm aşamaları kapsayan bir yatırım uygulama (Termin) planı hazırlanacaktır. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

FİZİBİLİTE ETÜDÜ KIRIKKALE ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ
ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

Piyasa Etüdü ve Talep Tahmini
Talep Tahmininin Proje Hazırlanmasındaki Yeri Bir projenin hazırlanması sırasında piyasa etüdünün amacı iki soruya cevap bulabilmektir: - Gelecekte ne kadar satabilirim - Hangi fiyattan satabilirim Projenin üretim yapabilmesi ve mallarını satabilmesi; diğer işletmelerle rekabet edebilmesi, imkanı varsa, ihraç yapabilmesi ve bir kâr elde edebilmesi bu iki sorunun doğru bir şekilde cevaplandırılması ile ortaya çıkabilecektir. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Piyasa Etüdü ve Talep Tahmini
Piyasa etüdü sonunda o mal için bir fabrika kurulmasını gerektirecek şekilde yurt içi talep bulunmadığı veya aynı amaçla diğer müteşebbislerce fabrikaların kurulmakta olduğu kesinlikle tespit edilirse, teknik ve mali etütler durdurularak, projeden vazgeçilebilir. Örneğin piyasada çimento darlığı hissedilmiş ve fiyatlar yükselmiştir. Bu çimento sektöründe bir fabrika kurma fikrini verebilir. Yapılan piyasa etüdü, çimento darlığının suni olduğunu, büyük bir spekülasyondan ileri geldiğini gerçekte mevcut fabrikalarla ihtiyacın karşılanabileceğini açıklıkla ortaya koyabilir. Bu durum projenin bir sonraki aşamaya geçmeden durdurulmasını sağlar. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Talep Tahminin Önemi Türkiye ‘de ekonomik olayları izleyenler ve işletmeciler çok defa şu iki çeşit durumla karşılaşırlar; - Türkiye ‘nin içinde kolaylıkla üretilebilecek mallar sık sık talebi karşılayamaz; fiyatı yükselir ve ithal zorunluluğu doğar. Çimento, suni gübre, demir, cam bunlara tipik örneklerdir. - Üretilen mallar satılamaz; büyük stoklar birikir. Pamuklu ve yünlü dokuma, gibi mamullere talep noksanlığına örnek olarak verebiliriz. Piyasa etüdü ve sıhhatli bir talep tahmini yapılmamış olması ve bu yüzden talep noksanı ile karşılaşması özel işletmelerde, müteşebbisin iflası ile sonuçlanan durumlara yol açar. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Piyasa Etüdünün Kapsamı
Projenin hazırlanmasında piyasa etüdünün esas amacı iletmenin üretim safhasında karşılaşacağı talep miktarını ve fiyatı tahmin etmektir. Ancak yapılacak etüt, talep ve fiyatla ilgili olan aşağıdaki bilgileri de aynı anda ortaya koyabilir. - Üretilecek malların ekonomik ve ticari özelliklerinin tespit edilmesi, - Arz kaynaklarının (aynı alanda üretim yapan diğer işletmelerin veya ithal ediliyorsa nereden ithal yapıldığının) meydana çıkarılması, - Aynı alanda yatırım yapan diğer müteşebbislerin ve bunların kapasitelerinin, işletmeye geçme zamanlarının tespiti, - Üretilecek mal ve hizmetlerle rekabet veya tamamlama durumunda olan mal ve hizmetlerin talep, arz ve fiyat özelliklerini belli edilmesi, - Dünyada o malı üreten başlıca ülkeler piyasalarının incelenmesi; nerelere ihracat yaptıklarının tespiti ve aynı piyasalara ihracat yapma imkanı olup olmadığının araştırılması, - yurt içi piyasanın coğrafi dağılımının ve cari dağıtım sisteminin incelenmesi; buna göre projenin üretim safhasındaki dağıtım sisteminin ve satış politikasının ortaya konulması - Tüketici zevkine etki yaparak talebi arttırmanın mümkün olup olmadığının, diğer deyimle reklam ihtiyacının tespiti. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Talep Talebin tanımı: Talep herhangi bir anda, bir tüketicinin veya toplam tüketicilerin çeşitli fiyatlarda almaya istekli oldukları malların miktarlarını gösterir çizelgedir. Talep çizelgesinin en önemli özelliği fiyat düştükçe, talep edilen miktarın artmasıdır. “Talep edilen miktar” belli bir fiyatta fiilen satılan miktardır ve bir çizelge olan “talep” ile karıştırılmamalıdır. Genellikle tüketim (veya toplam satış) miktarları talep edilen miktar olarak alınır. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Pazarlama, Pazar ve Pazarlama Araştırmaları
Pazarlama; geniş anlamıyla, bir işletmenin satış, dağıtım, reklam, satış arttırıcı çabalar ve pazar araştırması işlevlerini kapsar. Bu işlevler; o kuruluşun, tüketiciyle doğrudan ilişkiler kurmasını, tüketici ihtiyaçlarının değerlendirilmesini ve bu konudaki bilgilerin, kuruluşun amaçlarıyla, tutarlı biçimde satılacak ürün ve hizmetlere dönüştürülmesini içine alan çalışmalardır. Pazarlama, satıştan sonraki bakım ve onarım hizmetlerini de kapsar. Pazar araştırması; pazar büyüklüğünün ve belirli bir ürün veya hizmeti bu pazarda getirebileceği fiyatın belirlenebilmesi için yapılan inceleme ve anketlerle gerçekleştirilen bir araştırmadır. Pazarlama araştırması, pazar araştırması inceleme ve anketleri yanında pazara sunulan alternatif ürün ve hizmetlerle ilgili ayrıntılı bilgileri derlenmesini, rakiplerin satış stratejilerinin saptanmasını ve güncel ekonomik durum ve şartların belirlenmesini içine alır. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Pazarlama araştırmasıyla ilgili yapılan çalışmalar
- Satış projeksiyonları - Satış gideri projeksiyonları - Satış hacminin ve giderlerinin sürekli olarak denetlenmesi - Bölgesel(territorial) satış fırsat ve potansiyellerinin değerlendirilmesi - Satış getirisi,Pazar payı ve satış etkinliğinde görülen bölgesel değişmelerin ölçülmesi . - Satış kotaları konulması - Bireysel satıcıların performanslarındaki değişmelerin ölçülmesi - Sanayideki eğilimlerin ve kuruluşun sanayideki durumunun ölçülmesi - Ürün niteliği ile ürün dizisinin gözden geçirilmesi ve değerlendirilmesi. - Alternatif satış artırım yöntemlerinin değerlendirilmesi. - Reklam etkinliğinin değerlendirilmesi - Fiyatlama politika ve uygulamaları. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Pazarlama çalışmalarında zaman zaman karşılaşılan sorunlar
- Rakip ürün yeniliklerin ilişkin sorunlar - Rakip güçlerdeki(competiiitive forces) değişikliklere ilişkin sorunlar - Büyük fiyat değişikliklerinin getirdiği sorunlar. - Rakip satış yöntemleri veya politikalarındaki değişikliklerin yarattığı sorunlar - Tüketim kalıplarındaki değişmelerin getirdiği sorunlar. - Dağıtım kanalı değişikliğini gerektiren sorunlar. - Yeni ürün geliştirilip pazara sunulmasıyla ilgili sorunlar. - Başlıca ürün ve ürün dizilerinin üretimine son verilmesinin getirdiği sorunlar - Satış yöntemlerinde veya politikalarında yapılması önerilen değişikliklerden doğan sorunlar. - Reklam değişikliklerinin doğurduğu sorunlar. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Üretilecek mal gurubunun ileri yıllarda ki arz talebini inceleyip yapılan analiz sonunda doyurulamayan talep miktarının ümit verici miktarda olması halinde uygun yatırım sahalarından birinin bulunduğu kabul edilir. Üretim konusu tespit edildikten sonra proje yapımına karar verildiği takdirde detaylı pazar araştırması yapılmalıdır. Müteşebbis aynı zamanda önündeki bir zaman süresi içinde üretmesini düşündüğü mal gurubunun bir başka mal ile ikame edilip edilmeyeceğini, bu mal gurubunun ithalatı varsa ithalatın devam edip etmeyeceği, devam ederse gümrük, mali, ekonomik ve teknoloji mevzuatları yönünden ithalat rejimini incelemesi veya bilmesi gerekir. Talebin karşılanış şekli, talepteki artış ve bununla ilgili analiz en az 5 – 10 yılı kapsamalıdır. Talep analizi, ümit verici yatırım projeleri hakkında bir fikir vererek, yatırım alanları arasında bir ön seçim yapılmasını sağlar. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Başlangıçta genel bilgilere dayanılarak ve sağ duyu ile hareket edilerek, talep araştırılması yapılacak alanların sınırlandırılması gerekir. Büyüklüğün sağladığı tasarrufların (ölçek ekonomisi) önemli olduğu endüstri kollarında bir üretim ünitesinin, asgari ekonomik kapasitesinin altında kurulması, kaynakların israfına yol açar. Bu sebeple, uygun bir yatırım alanı olup olmadığını tespit için talebin dikkatli bir şekilde değerlendirilmesi gerekir. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Dış pazarla ilgili talep araştırması
Dış pazarla ilgili talep araştırmasının hedefi bu pazarın sağlayacağı yatırım imkanlarının tespitidir. Bu amaçla aşağıdaki hususlarda araştırma yapılabilir, Bir memleketin üzerinde ihtisaslaştığı geleneksel ihraç mallarına karşı dış pazarlardaki talebin gelişmesi. Üretimi özel doğal şartlara bağlı olmayan malların ihracat pazarlarındaki gelişmeler. Geleneksel ihraç mallarının değerlerinin yükseltilerek ihraç edilmesi imkanlarının araştırılması. . FİZİBİLİTE ETÜDÜ

İç pazarla ilgili talep araştırması
İç pazarın sağlayacağı ümit verici yatırım alanlarının tespitidir. Karşılanmamış Talebin Varlığı: Memleketin bazı bölgelerinde bazı mal ve hizmetlerin temin edilememesi, genellikle, ekonomide karşılanmamış talebin varlığını belirtir. İç talepteki artışlar, İthal İkamesi İmkanı: Genellikle az gelişmiş ülkelerde ithal edilmekte olan endüstriyel malların, üretilmesi hedefini güden yatırım projeleri çok müsait ve cazip bir iç pazara sahip olabilir. Bağlı Endüstrilerdeki Gelişme: Bazı endüstrilerin kurulması veya gelişmesi, diğer endüstrilerin ürettikleri mal ve hizmetlere karşı talebi arttıracaktır. Gerçekten bazı endüstriler arasında bağımsızlık derecesi (interdepence) yüksek olup bu endüstrilerden biri diğerinin en iyi müşterisini teşkil eder. Bilhassa ara malı üreten endüstriler için mevcut talep ve talebin trendinden ziyade aşağıdaki hususların bilinmesi zaruridir. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

TEKNİK ETÜD FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Teknik ETÜDÜ Akış unsurları
─ Kimyasal akış şeması: ( Kimya testinde ) veya imalat akış şeması ─ İmalat üniteleri arası veya işletme breakdownları, ─ Makine ve teçhizatın çalışma akım ve irtibat şeması, ─ Malzeme balansı, Malzeme(Hammadde, yardımcı maddeler, toz duman) Ekipman ve operasyon etüdü: - Ekipman seçimi, - Operasyon masrafları, - Kontrol şartnameleri, - İşletme malzemesi, Malzeme manipülasyonu Kontrol Her endüstri kolunda bir pilot plan vardır. Kendisine göre özellik arz eder. Bu işlemlerden sonra “yatırım bedelinin tahmini” işine girişilir. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Teknik ETÜDÜ Teknik etütler, Etüt konuları, proje sahibinin iş tutumuna bağlı olarak değişik olmakla beraber, ana hatlar itibariyle şunların incelenmesini hedef alır: Metot Etütleri: Fabrikalarda uygulanacak teknolojik metotların incelenmesi ve fabrikaların tespiti ile lisansörlerin öğrenilmesi ve uyguladığı yerlerin listelerinin yapılması, verim ve sarfiyat miktarları ile tesis bedeli ve ürün maliyetleri hakkında bilgi toplanması, kurucu firmaları, ham madde cinsi ve vasıfları; bu metotlara göre elde edilecek ürün kalitesi. Makine ve Malzeme Etütleri: Bu safhada sadece, makine ve teçhizatla hangi kısımların yerli olarak yapılabileceği ile gerekli malzemeden iç piyasada hangilerinin bulunduğu araştırılabilir. Önemli hususlarda biride bunların bedelini tahmin etmektir. Bu bedelleri mesleki dergilerden veya bazı firmalara yazıp sormakla öğrenilir. Her şeyden önce bir yatırıma teşebbüs edilince önce ne imal veya istihsal edeceğimizi, hangi prosese göre istihsal yapacağımızı, ham maddelerin ne olduğunu ne kadar imal veya istihsal edeceğimizi tespit edip gerekli etütleri yapmak mecburiyetindeyiz. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Kapasite Seçimi Yatırım projesini hazırlamakla görevli uzmanın cevaplandıracağı sorulardan biri işletmenin hangi kapasiteyle kurulacağıdır. Kapasite genel olarak, bir işletmenin elindeki üretim faktörlerini en akılcı biçimde kullanarak, belirli bir zaman dilimi içinde yapabileceği üretim miktarı olarak tanımlanır. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Kapasitenin Tanımı ve Kavramları
Teorik kapasite (Tasarım Kapasitesi) : Bir işletmenin teknik projelerinde gösterilen ve daha çok hesaplamayla bulunan kapasitedir. Yetişmiş işçi ve yöneticiler elinde tesisin hiç durmadan işletilmesi sonucunda gerçekleştireceği yıllık üretim hacmidir. Pratik kapasite: Uygulamada teorik kapasitenin çok fazla önemi yoktur. İşletme faaliyetlerinden doğan normal duraklamalar yüzünden teorik kapasitenin altında belli bir seviyede üretim yapılır; çok defa bu miktarın üzerine çıkması imkanı da olmaz. Genellikle bir işletmenin kapasitesi olarak kabul edilir. Fiili kapasite veya kapasite kullanım derecesi: Bazen “iştigal derecesi” de denilen bu kavramın anlamı, işletmenin bir üretim yılında yaptığı üretim miktarıdır. Talep yetersizliği, hammadde temininde güçlükler, iş akımı düzenindeki eksiklikler gibi çeşitli nedenlerle gerçekte ulaşılan üretim hacmidir. (Fiili kapasite / gerçekleştirilebilir normal kapasite = kapasite kullanım oranı) Kapasite büyüklüğünden doğan tasarruflar (economies of scale): İşletmelerde kapasite arttıkça maliyet düşer. Bu düşüş bir hadde kadar devam eder. Sonra kapasite büyüdükçe maliyet de artar. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Optimum Kapasite: Bir işletmenin en düşük maliyette üretim yapabileceği kapasiteye ”optimum kapasite” denir. Belirli bir amacı (maksimum karlılık, minimum birim maliyet, vb.) gerçekleştirmede gerekli üretim miktarıdır. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Kapasite seçimini etkileyen faktörler
Maliyetler Bir müteşebbis işletmesini kurarken işletmenin hangi kapasite ile kurulacağı sorusuna sıra geldiğinde, şüphesiz en düşük maliyete üretim yapabilecek kapasiteyi (optimum) bulmaya çalışacaktır. Ancak kapasite seçiminde en önemli faktör olan maliyetler, her zaman “tayin edici tek faktör” değildir. Talep hacmi ve kapasite İşletmenin karşılayacağı talep hacmi bazen fabrikanın optimum kapasitenin altında kurulmasını gerektirebilir. Ancak talep hacmi ve kapasite arasındaki bu ilişkiyi tayin ederken, sadece fabrikanın işletmeye açıldığı günkü talep hacmini göz önünde tutmak doğru olmaz. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Kuruluş yeri ve kapasite
Teknoloji ve kapasite Yatırım malları yapan fabrikalar, makine ve teçhizatı belli standartlara göre imal ederler. Kuruluş yeri ve kapasite Bazı sektörlerde, en uygun kuruluş yeri kapasiteyi etkileyebilir. Örneğin: bir şeker fabrikası için en uygun kuruluş yeri (pancar üretimi dolayısıyla) (A) yeri olabilir. Civarındaki arazide azami 50,000 ton şeker üretimine el verişli pancar yetiştirilebiliyorsa kapasite 50,000 ton/yıl sınırlı kalabilir. Finansman Olanakları Öz kaynak veya kredi bulma bakımından güçlü olan yatırımcılar için alternatif kapasiteler daha fazladır. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Hammadde ve Nitelikli İşgücü
Özellikle gelişmekte olan ülkelerde büyük ölçekli tesislerin ihtiyaç duyacağı nitelikli yönetici eksikliği küçük ölçekli tesisler lehine bir durum oluşturabilir. Değişik bölgelere dağılmış bulunan hammadde kaynaklarını tek bir yere kurulacak büyük bir tesise taşımanın maliyeti çok yüksek olabilir. Bu durumda büyük bir tesis yerine taşıma maliyetlerini minimum düzeye indirecek şekilde Hükümetlerin Teşvik ve Koruma Politikaları FİZİBİLİTE ETÜDÜ

İşletmenin kapasitesinin seçimi
Proje için en doğru kapasitenin ilk kuruluş aşamasında saptanabilmesi, ilerde gider artırıcı tevsi yatırımlarına gitmek yada ölçek ekonomilerinden yararlanamayan verimsiz bir işletmeyi yapay önlemlerle yaşatmaya çalışmak külfetini ortadan kaldıracaktır. Bu konu, bütün projenin karlılığını bazen de bütün olarak bir sektörün rekabet gücünü belirleyecek önemdedir. Belli bir kapasitenin altında olan tesisler (ölçeğe göre artan getiri koşullarında) rekabet şansı elde edemezler. Bir müteşebbisin kurulacak işletmenin kapasitesinin tayininde iki faktöre dikkat etmesi gereklidir: - En düşük maliyetle üretim yapılması, - Yeterli talep hacmi bulması. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Yer Seçimi Kuruluş Yeri Etüdü
Kurulacak bir tesis için “yer seçimi” büyük önem taşır. Tesis yeri seçimi iki kademelidir. Önce ülkede en uygun “bölge” aranır,sonrada bu bölgede en elverişli “saha” seçilir. İşin pratik şekli, müşteriye yakınlık, nakliye imkanları, ham madde’ye yakınlık ve su enerji temini bakımından en elverişli gözüken yer için üşenmeden sıra ile bazı hesapların yapılması ve yatırım kararını; alınacak bu neticeye göre verilmesidir Kuruluş bölgesi ve yeri seçimi bir projenin en stratejik kararlarından biridir. Kuruluş yeri seçimi sadece ticari açıdan önemli olmakla kalmamakta; gelir dağılımı, bölgesel gelişmişlik farklarını etkileme, birbirleri ile ilişkili firmaların aynı mekanda toplanması sonucunda oluşacak dışsallıklar, çevresel faktörler ile teşvik tedbirlerinden faydalanabilme gibi boyutları içermektedir. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Kuruluş Yeri Etüdü Yer seçiminde göz önüne alınan temel etkenler (faktörler) sınıflandırılacak olursa başlıca üç grup ortaya çıkmaktadır. - Ekonomik ve nicel etkenler : Hammadde ve yardımcı madde temin durumu ile taşıma maliyetleri, pazara yakınlık ve mamul madde dağıtım giderleri, işgücü piyasası ve ücret düzeyi ile bunlara bağlı maliyetler. - Nitel etkenler : İşgücü niteliği, projenin çevreyle uyumu, çevre halkının kuruluşa karşı olası tutumu, eğitim olanakları, altyapı durumu (ulaşım imkanları, su, elektrik vb.) gibi etkenler. - Ekonomi dışı etkenler : Askeri, siyasi veya firmanın kendi stratejik hedefleri ile ilgili etkenler. Bölge seçimi olabildiğince geniş bir coğrafi alan göz önünde bulundurularak yapılmalı ve seçenekler arasında en uygunu belirlenmelidir. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Kuruluş Yeri Etüdü Yer seçiminden önce yapılacak hesaplar (Her yer için ayrı ayrı) - Tesis bedeli hesabı - İşletme sermayesi hesabı, - Ürün maliyeti hesabı - Müşteri maliyeti hesabı (mukayese maliyeti). FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Kuruluş Yeri Etüdü Bu hesapların yapılabilmesi için şu bilgilerin de etüt yapılması gereklidir: Bölge : Fabrika veya tesisin memleket içinde kurulması tasarlandığı bölgeler olup bunlara ait bir harita üzerinde deniz yolu, demir yolu ve kara yolu bağlantıları görülmeli, yakın şehir ve kasabalar bulunmalıdır. Aynı harita üzerinde elektrik yüksek gerilim şebekesi ile, ham madde kaynakları da işaretlenmelidir. Aynı veya benzeri bir haritada ürünlerin yurt içi dağılım miktarı ile varsa rakip üreticilerin yerleri ve üretim miktarları da gösterilebilir. Saha : Burada; arazi, akarsular, yol bağlantıları, işçi çekebilecek köyler, oturabilecek iskan sahaları bulunmalıdır. Saha için şu bilgiler derlenmelidir: ─ Üretim ünitelerine gerekli saha, ─ Tevsi sahası, ─ İdari, sosyal binalara ve araştırma laboratuarına gerekli sahalar, ─ Jeolojik durum, faylar, ─ Hava meydanlarına yakınlık, ─ Irmak kıyısına yakınlık, ─ Sanayi sahası olması, ─ Denizden yükseklik. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Kuruluş Yeri Etüdü İklim şartları : İklim şartları ile kurulacak tesislerin ilişkisi; soğutma tesisleri ile, kar yükleri ve kanalizasyon bakımından yağışların rolü dolayısıyla önem taşır. ─ Sıcaklıklar: Azami, asgari, azamiler ortalaması, asgariler ortalaması, hava ortalama sıcaklığı, ─ Rüzgar: Hakim rüzgar yönü, azami hız, rüzgar yükü, ─ Yağmur: Yıllık yağış günü, günlük azami yağış, 10 yıllık sağanak azamileri, ─ Kar: Azami yağış, yük, ─ Basınç: Azami, asgari. Yol durumu, İskele, Rıhtım - Nakliyat : Tesisle ilgili nakliyata elverişli yolların durumu da incelenir. ─ Nakledilecek tesislerin tonajı, en ağır ve havaleli parçalar, ─ Deniz sahili derinliği, yanaşabilecek gemi tonajı, ─ Nakliyata elverişli mevsimler, ─ Tünel yükseklikleri, ─ Köprülerin taşıma kapasiteleri, ─ Demir yolu taşıma gücü, dingil ağırlığı, FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Kuruluş Yeri Etüdü Personel Temini : Kuruluş yeri ile yakından alakalı bir konu da personel teminidir. En başta işçiler gelmektedir. Fabrika, işçi veren kaynaklara yakın olmalıdır. Artık atma yeri : Bir işletmede fabrikasyon artığı kirli sularla çöpler ve katı artıkları için yer lazımdır. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Proses Etüdü Bir mamulün üretiminde genellikle birden fazla metot bulunur.Bu metotlardan hangisinin daha uygun olduğu birçok faktörle bağlıdır. Bu faktörlerin en mühimleri a) üretim seviyesi, b)birim maliyeti, c)mevcut teknik bilgi, ç)gelişmekte olan teknoloji, d) yatırım imkanı, e) bölgenin şartları, f) bölgenin iklim şartları. Üretim seviyesi : Üretim seviyesi bir yatırımdan beklenilen faydanın bir nevi ölçüsüdür. Üretim miktarı, pazarlama etüdünde dayanılarak tespit edildiğine göre yatırımın gerçekleşmesi halinde beklenilen gelirler hakkında bir fikir edinmek mümkündür. Seçilecek prosesin sonunda tehlikeli yan ürünlerin elde edilmemesi, değerlendirilemeyen büyük çapta artıkların doğmaması fiziki inputların yurt içinden karşılanması gerekmektedir. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Proses Etüdü Birim maliyet : Endirekt olarak yapılan masraflar sınai maliyet üzerine eklendiğinde hangi proses de toplam maliyet daha düşükse onun tercihi yapılmalıdır. O halde sabit giderlerin maliyetteki payı da proses seçiminde rol oynar. Tabiatı ile seçilen proses de daha kaliteli mal üretebilecek ve satış fiyatları yükseltilebilecekse, birim satış maliyetinin yüksek olması bir problem olamayabilir. Mevcut teknik bilgi : Bir prosesin seçimi bölgedeki teknik bilgiye bağlıdır. Getirilecek proses için gerekli usta, teknisyen ve mühendis temini güçlük yaratıyorsa elbetteki o proses seçilirken dikkatli olmak gerekir. Gelişmekte olan teknoloji : Teknoloji değişimi süratli oluyorsa, seçilecek olan teknolojinin kısa bir müddet sonra demode olması mümkündür. Uygun ve ekonomik olan her alanda en yeni prosesi seçmek gerekir. Yatırım imkanı : Seçilecek proses için Know – now teknik bilgi ve ilk sabit yatırım maliyeti hesap edildikten sonra prosesin aynı kaliteyi sağlaması halinde ilk yatırımı ucuz olan seçilmelidir. Bölgenin iklim şartları : Seçilen proses de iklim şartlarının tesiri olur. Tuz üretim tesisi kurulacağını düşünelim. İklimi sıcak, güneşi bol bir yerde güneş enerjisinden istifade ile üretim, Sibirya ‘da aynı işlemi güneş enerjisinden yapmaktan çok kolaydır. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Ham Madde Etüdü Bu bölümde, tesisin kullanacağı hammadde ve yardımcı girdiler irdelenir. Hammadde ve yardımcı girdilerin seçiminin başlıca dayanakları talep analizi, teknoloji seçimi, üretim programı ve bunlardan türetilen tesis kapasitesidir. Bu kalemlerin getireceği maliyetlerin ve darboğazların hesaplanması fizibilite çalışmasının önemli bir bölümünü oluşturur. Burada yapılacak hatalar projenin toplam maliyetinin ve işletme dönemi giderlerinin yanlış hesaplanmasına yol açar. Yapılacak bir girdi etüdü ile tesisin ihtiyaç duyacağı girdiler ve bu konuda ortaya çıkabilecek darboğazlar belirlenmelidir. Bu etüdün sonucuna göre bazı girdilerin tesisin kendisi tarafından üretilmesi kararına varılabilir (enerji üretimi, buhar üretimi, vb.). Bu bölümde hesaplanan maliyetler toplam üretim maliyeti tablosuna (işletme giderleri tablosu) aktarılır. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Personel İhtiyacı Bir tesis çalışabilirliğini sağlayabilmesi için makineleri işletecek iş gücü ve bunları yönetecek beyin personeline ihtiyaç duyulacağı kesindir. ─ İşletmenin kaç vardiya çalışacağı, ─ Her vardiya için personel ihtiyacı, ─ Personelin vasıfları ve kalitesi, ─ Ücret, ─ Sağlanacak sosyal haklar, ─ Personel kaynağı, ─ Rakip müesseselerin personel politikaları. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Makine Seçimi Makine seçimi proses seçimini takip eder. Çeşitli operasyonların tatbik edildiği bir üretim hattında seçilecek olan makinelerin a) istenilen kalitede üretim yapabilmesi, b) Operasyon maliyeti yönünden uygun olması, c) istenilen kapasite (belirtilmiş olan) de üretim yapabilmesi yönlerinden incelenmesi gerekir. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Makine Seçimi İstenilen kalitede üretim yapabilme olanağını dört grupta incelemek gerekir.. Toleranslar yönünden : Bilindiği gibi her makine elamanı mamul, yarı mamul ve hatta hammadde istenilen boyutlara tam olarak getirilemez, ancak istenilen boyutlar etrafında bir tolerans dahilinde bulunur. İşte aradığımız şey makine verilen toleranslarda işleyebilecek midir? Yani aranan hassasiyette iş yapabiliyor mu? Mekanik işlemler yönünden : Üretilecek mamul bir yüzey işlemi, ısı işlemi, öğütme ufalama gibi işleme tabi tutulacaksa istenen mekanik işlem, ne dereceye kadar yapılıyor, araştırılmalıdır. Fiziki yönden : Makinelerin işleme anında gerekli şekil değiştirmeyi sağlayıp sağlayamayacakları araştırılır. Bir başka değimle makinenin gücü ve kapasitesi uygun olmalıdır. Kimyasal bileşim yönünden :Proses içinde bir kimyasal olay varsa, bu olayın makine veya tesiste işlemi istenilen derece mertebesinde cereyan edip etmeyeceği araştırılmalıdır. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Makine Seçimi Operasyon maliyeti : Operasyon maliyeti yönünden yapılacak işin çeşitli düşülünerek birim üretim için kullanılacak olan makine zamanı kıymetlendirilerek operasyon maliyeti bulunur. Kalite, tolerans ve diğer işler yönünden kayıp yoksa operasyon maliyeti ucuz olan seçilmelidir. İstenilen kapasitede üretim yapabilmesi : Seçilecek olan makineler istenilen kapasitede çalışmalıdır, yani ne düşük bir kapasite ile nede aşırı zorlanarak üretim yapılmalıdır. Bir proses akımında belli yerlerde makinelerin kapasitesi malların normal akışını karşılamıyorsa böyle noktalara veya yerlere saniyede dar boğaz adı verilir.O halde makine seçerken dar boğaz meydana getirilmeyecek şekilde davranılmalıdır. Makine seçimi için önce üretilmesi düşünülen malların imalat programı tespit edilir. Genellikle imalat kapasitesi proses hattının son makinesine göre tanımlanır.Son makine veya makine grubu seçildikten sonra geriye doğru gidilerek diğer üretim makineleri ve ara üretim mallarının seviyesi bulunur. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Teknoloji Seçimi ve Mühendislik
Bu bölüm kapsamında gerçekleştirilen çalışmalar şu şekilde özetlenebilir: - Alternatif teknolojilerin değerlendirilmesi ve en uygun olanının seçilmesi; - Teknolojik bilgi ihtiyacının, ne şekilde sağlanacağının ve maliyetinin belirlenmesi; Yerleşme planının ve temel mühendislik tasarımlarının yapılması; - Makine ve Donanımın seçimi ve maliyetlerinin belirlenmesi; - Ana Makine-Donanım, - Yardımcı Tesisler Makine-Donanımı, - Yedek Parça, Bakım-Onarım Araç-Gereci, - Çevre Koruma Makine-Donanımı, FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Teknoloji Seçimi ve Mühendislik
Teknoloji seçimi, kapasite ve yer seçimi gibi bir defada alınan ve projenin bütün ömrü boyunca etkili olan kararlardan biridir. Teknoloji seçimi; değişik girdi bileşimlerini kullanarak aynı çıktıyı üreten alternatif üretim yöntemleri arasından birini saptama işlemi olarak düşünülebilir. Bu bölümde alternatif teknolojiler irdelenmeli, seçilen teknoloji ve seçime temel olan gerekçeler ayrıntıları ile açıklanmalıdır. Fizibilite çalışmasında proje için alternatif teknoloji olanakları değerlendirildiği gibi geleceğe dönük eğilimler de analiz edilmelidir. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Proje Teknik Hizmetleri
Teknik Müşavirlik : Proje sahip / sahiplerine karar almada teknik bazı noktaların aydınlatılması gerekebilir. Bu hizmetler için şahıs veya tecrübeli firmalar yardımcı olurlar. İmalat Kontrolü : İmalat sırasında veya mamulün kontrolü gerekebilir . Bu hizmetlerin nereden alınabileceğinin tespit edilmiş olması lazımdır. Teknik Eğitim : Proje gerçekleştirildiğinde çalışacak personelin eğitimi, bunların yetiştirilmesi bir lisans ör firmaya verilebildiği gibi bir kadro kurup teknik eğitimi yaptırmak da mümkündür. Teknik Bilgi Temini : Kurulacak tesiste imalat tekniği ve bunun esas döneleri, makine yerleştirme planları prosesin ince noktaları, deneme, kalite kontrol, tesisi işletmeye alma, durdurma, gibi teknolojik bilgilerin nerden alınacağı önceden tespit edilmelidir. Eğer teknik bilgi temini bir firmadan yapılacaksa bu firma ile know _how anlaşılması yapılır. Bu anlaşmada teknik yardımın nasıl verileceği, hangi şartlarda yapılacağı tespit edilir. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Mühendislik ve Müşavirlik Hizmetleri
Her hangi bir endüstürüyel tesisin kurulmaya karar verilişi ile tesisin normal kapasite ile işletmeye alınışı arasında yapılan çalışmalar mühendislik hizmetleri olarak tanımlanır. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Mühendislik Hizmetlerinin Önemi
Belli problemlerin çözümlenebilmesi ve bu konuda hatalı bir ekonomik duruma düşülmemesi için uzman mühendislik hizmetleri sağlayanlarla temas kurulması gerekir. Etüt safhasındaki müşavirlik hizmetleri, patent ve ilgili literatür hakkında ön bilgileri, üretim metotları hakkında araştırmayı veya etüdün diğer kısmi yönlerini bir veya birden fazla alternatiflerin tüm bir teknik etüdünü ihtiva edebilir. Kuruluş ve tecrübe işletmesi dönemlerinde ise; inşaat ve tesis işlerinin sözleşmeye bağlanması, teçhizatın montajı, müteahhitlerin kontrolü ve ödeme belgelerinin hazırlanması, üretime geçiş, teçhizat ve diğer unsurların satın alma sözleşmelerinde belirtilen garantilerin incelenmesini kapsar. Görüldüğü gibi neticede endüstriyel tesislerin mühendislik hizmetleri; bütün mühendislik kollarının, iktisatçıların ve işletmecilerin iştirakini gerektiren büyük tecrübe, bilgi, teşkilat, personel ve masraf isteyen bir iş olmaktadır. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Mühendislik Hizmetleri Yapım ve Çalışmaları
Mühendislik hizmetleri öncelikle iki bölüme ayrılır: - Yeni kurulacak tesislerde mühendislik hizmetleri, - Mevcut tesislerin mühendislik hizmetleri. Her ikisi de önemli olmakla beraber yeni kurulacak tesislerdeki hizmetler daha detaylıdır. Kapsamına aldığı konular içinde mevcut tesislerin mühendislik hizmetleri çalışmaları da vardır. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Çalışma safhaları : - Yatırım Öncesi Safhası - Yatırım Safhası - İşletmeye Alma ve İşletme Safhası Yatırım Öncesi Safhası: Tesis hakkında ön etütlerle başlar. Tesisin teknik olarak gerçekleştirilebilmesi (Teknik fizibilite) ve iktisaden yaşayıp, kar getirmesi (Ekonomik viabilite) çalışmalarıyla devam ederek, araştırmalar (Laboratuar ve pilot tesis seviyesinde) ve testler sonucu kurulacak tesisin proses dizaynı, sonrada ön proje hazırlığı ile sona erer. Yatırım Safhası: Kesin projeler ile (imalat, inşaat) başlar, maliyet ve program kontrolleriyle biter. İşletmeye Alma ve İşletme Safhası: Sevk ve idare, işletme ve bakım personeli eğitimi, işletmeyi alma teknik yardım, satış sonrası servisi olmak üzere müşavirlik bölümlerini kapsar. Uzmanlık çalışmaları : - Endüstriyel ve ekonomik planlama çalışmaları, - Mühendislik çalışmaları, - Araştırma ve ihtisas çalışmaları. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Endüstriyel ve Ekonomik Planlama Çalışmaları Kurulacak tesisin projelerinin mali yönden sağlam ve mümkün olan en yüksek karı sağlaması gerekir. Bu da planlama çalışmalarının etkinliğine bağlıdır. Planlama çalışmaları üç safhada yürütülür. - Teknik ve Ekonomik alternatifler için gerekli teknik ve ekonomik bilgilerin toplanması, - Toplam bilgiler esas alınarak ön planların karşılaştırılması, - Değerlendirme ve karar verme. Mühendislik Çalışmaları Mühendislik daireleri tarafından yürütülür ve belirli fonksiyonu yerine getirecek tesisin veya tesisin bir parçasının kurularak işletmeye açılmasını temin edecek faaliyetlerin tümü olarak ifade edilebilir. Bu faaliyetler; planlama çalışmalarının sonucu olarak hazırlanan proje raporunda; tesisin yeri, kapasitesi, yerleşme planı, makine ve tesisat, personel, üretim çeşit ve miktarları, hammadde çeşitleri ve miktarları, kaynakları bölümlerinde yer alır. Mühendislik hizmetlerini toplu olarak aşağıdaki Tablo ‘da görebiliriz. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Araştırma ve İhtisas Çalışmaları Teknik sahalardaki yeniliklerin takibi, yeni araştırmaların yapılması, mühendislik problemlerinin matematik metotlar kullanılarak en kısa zamanda çözümlenmesi için mühendislik ve planlama dairelerine yardımcı ihtisas sahibi gruplar tarafından yürütülür. Mühendislik hizmetleri (Yatırım projesi) organizasyonu şeması: Mühendislik hizmetleri proje yöneticisi başkanlığında yürütülür, proje ve yöneticisi başkanlığında yürütülen mühendislik hizmetlerinde proje yöneticisiyle tesis sahibi arasında yakın bir ilişki olması gerekir. Bu ilişki mühendislik hizmetlerinin muhtelif safhalarında tesis sahibi ile mutabakat temini şeklinde olur. Bir kuruluşta, kurulacak tesis cinsine bağlı olmaksızın, topograf, mimarlık, betonarme ve çelik yapı olarak inşaat, makine, elektrik, tesisat, ağır sanayi mühendislik dallarıyla, kurulacak tesis cinsine bağlı mühendisler bulunur. Ayrıca organizasyonda ekonomistler, hukukçular ve diğer ihtisas elemanları yer alır. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Mühendislik Hizmetleri
Temel ve genel mühendislik hizmetleri elemanlarıyla birlikte, işlemler sayısında ihtisas gruplarını bünyesinde bulunan bir firmanın, demir - çelikten deterjan endüstrisine, petro - kimyadan besin endüstrisine kadar bütün endüstriyel tesisleri gerçekleştirebilmesi mümkün olmaktadır. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Mühendislik Fonksiyonları
Bugünü mühendisi kendisinden pek çok şey beklenen kişidir. Mühendislik öğrenimi, teknolojik bilgilerin yanında, mühendisleri metodik, sistematik ve kritik bir düşünme şekline alıştırır. Bu suretle mühendis; sağlam bir ilmi görüş ve muhtelif alternatifleri kritik bir incelemeden geçirmek suretiyle maddeye şekil verme yeteneğini kazanır. Üniversite yeni düşünce ve yeni davranış tarzları getirir. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Projeciliğin Gelişmesi
Sanayileşmek, o memleketin kalkınması için en başta gelen koşuldur. Ama sanayileşmek birçok toplumsal sorunları ve bunalımları da beraberinde getirir. Bunları gelişmekte veya sanayileşmekte olan ve sanayileşmiş memleketlerde görmek mümkündür. Sanayi, bilime paralel olarak yılmadan ilerlemektedir. Ayrıca sanayi gerekli düzeyinde tutabilmek ve gelişmelere paralel kalabilmek için araştırma laboratuarlarının da kurulması gereklidir. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Know How, Patent ve Lisans Temini
İnsanoğlu bugünkü teknolojik seviyeye; araştırmak ve denemek suretiyle daha uygun, daha mütekamil metotlar ve yollar bularak gelmiştir. Geliştirilen bir metot artık bir fabrika çapında uygulanabiliyor diye bununla yetinememekte, çok zaman daha mükemmel yeni metotlar araştırılıp bulunmaktadır. Bilinen bir metot varken onunla yetinmeyip niçin yeni metotlar ararız? Çünkü bir fabrikada uygulanan bir metodun : -Daha ucuz üretim yapanı bulunabilir, -Daha kolay “ “ “ -Daha emniyetli üretim yapanı bulunabilir, -Daha kaliteli “ “ “ Proje sahibi, böyle bir çok “metot” içinden birisini seçmekle, iki defa karşı karşıya kalır. - Etüt safhasında (hangi metoda göre kurulması), - İhale safhasında (hangi firma metoduna göre ihale edileceği) Etüt safhasında önce “ham madde” seçilerek sonra bu ham maddeye göre firmalardan metot ve teknoloji satın alınır. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Başka birisine ait “hak”ların satın alınarak kullanılması, bugün sanayide başlıca üç şekilde olmaktadır. Diğer bir deyimle sinai mülkiyet olarak kabul edilen başlıca üç hak şekli bilinmekte ve uygulanmaktadır, - Marka - Patent - Know-how (Teknik ustalık bilgisi) FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Markalar Markalar bilindiği üzere, başkalarının mamullerinden ayırt etmek maksadı ile “mal” veya “ambalajına” konulan işaretlerdir. Buna göre bir ticari markanın Sanayi Bakanlığınca tescili gerekmektedir. Markalar kanunun birkaç hükmünü özetleyelim: a.Markalar 5 kelimeyi geçemezler, b.Bir renk, bir harf veya reklamlar marka olamaz, c.Konulması mümkün bir işaret olmalıdır, d.Yabancı malı zannını vermemelidir. e.Devlet ve hanedan armaları olmamalıdır. f.Ahlaka aykırı, milli duyguları zedeleyici olamaz, g.Halkı aldatmamalıdır. h.Tescil edilmiş bir markadan ayrımı güç olmamalıdır, ı.Sahibi, adresi, imal yeri, ve menşei ile alakasız olmamalıdır. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Patentler Yabancı bir zekanın bir buluşunu değerlendirebilmesi için devletin belli bir süre onu himaye edeceğini göstermek üzere verdiği belgeye “patent” (ihtira beratı) denir. Bu himaye sayesinde başkaları bu metodu bu süre içinde uygulayamazlar. Fayda ve Zararları : Patent kanunları her şeyden önce “yaratıcı zeka” ve “emeği” teşvik için düşünülmüştür. Himaye süresi boyunca bakış sahibi faydalanacak, aynı zamanda araştırma için yapılan masrafları karşılamış olacaktır. Patentler zararlı da olmaktadır. Ürün fiyatlarını suni olarak yüksek tutmaktadır. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Know – How (Ustalık bilgisi) Bir işin başından sonuna kadar nasıl yapılacağını gösteren teknik bilgiye know-how denir. Sanayide bir veya birkaç ilkel maddeden hareket ederek sonunda bir ürün elde edilmesi, hatta çıkan ürünün tekrar işlenmesi ve kıymetlendirilmesi uzun emek ve büyük masraflarla elde edilmiş geniş bir “teknik bilgiye” dayanır. Know-how’ un Kapsamı : Bir bedel ödenerek alınacak know-how yani teknik bilgiler, bir sözleşmede tam olarak açıklanır. Bir üretim ünitesi için know-how temin ederken ana hatlar itibarıyla şu bilgi ve hizmetler istenir : -Hammadde hazırlama -Üretim teknolojisi, -Proje esasları, -Analiz ve kontrol metotları, FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Lisans Tipleri : Proje sahibine bedel karşılığında verilen lisans birkaç şekilde olur. - Basit lisans (nen-exclusive license), - Monopol lisans (exclusive license), Basit lisans halinde, verilen bilgi, aynı ülkede başkalarına da verilebilir, herkese açık demektir, bedeli nispeten daha düşüktür. Monopol lisans,bir ülkede yalnız bir kimseye verilen lisans olup tekel anlamına gelir, başkasına verilmez, bedeli yüksektir. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Lisans Sözleşmesinde Dikkat Edilecek Hususlar : -Lisansör; sattığı know-how’a dahil patentleri de proje sahibinin memleketinde tescil ettirip lisans verir. - Lisansörün memleketi bu sırların önceden kimlere verileceğini etmiş midir? - Projeyi yapacak firma, proje sahibi ve müşaviri de lisansörle birer “ gizlilik görüşmesi “ imzalamak zorunda mıdır? - Proje esaslarının, proje hazırlarken soru sorarsa nasıl cevaplandıracaktır? - ” Gizlilik süresi “ ne kadardır? - Bu ürün hangi memleketlere ihraç olunabilir? - Bu metot en az kaç projede uygulanmıştır? Kaç yıldır buna göre çalışılmıştır? Alınan sonuç tatmin edici midir? FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Know-how bedeli : Proje sahibinin alacağı teknik bilgiler ve lisansörden beklediği hizmetlere karşılık bir bedel öder. Bu ödemelerin şekline göre lisans tipleri değişir; - Toptan ödemeli lisans ( paid-up reyalty ), - Üretim üzerinden lisans ( running reyalty ), Toptan ödemeli lisansta ödenecek bedel, fabrika işletmeye alınıncaya kadar tamamen ödenmiş bulunur. Birkaç taksite de bölünmesi mümkündür. Yani “ peşin “ ödenmiş sayılır. ( tesis bedeline girer.) Ürettikçe ödenen lisanslarda bedel; kazandıkça her yıl verilecektir. Belli bir süre sonra sona erer. Burada ürün birimi başına ödenecek kısım tesbit edilir. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Teklif verecek firmada neler aranır; - Dürüstlük,tecrübe ve ehliyet, - Firma elemanlarının çok tecrübeli olmaları istenebilir, - Mükemmel bir makine parkına sahip olması arzulanabilir, - Firmanın bağlı bulunduğu hükümetin bu konudaki kayıtları sorulur, - Patentleri varsa proje sahibinin memleketinde tescil ettirilmesi istenir, FİZİBİLİTE ETÜDÜ

LİSANSÖRDEN BEKLENENLER PROJE SAHİBİNDEN BEKLENENLER - Proje esaslarının verilmesi Sır saklama - Personelin içte ve dışta eğitimi Ham maddenin evsafının tespiti - İşler haldeki tesislerin gösterilmesi Gelecek personele tanınan haklar - İşletme kılavuzlarının hazırlanması Tesbit edilen ücretlerin ödenmesi - Laboratuar kılavuzlarının hazırlanması - Emniyet kılavuzlarının hazırlanması - İşletmeye almada nezaret - Depolama ve ambalaj esaslarının tesbit - Mamullerin kullanılış yerleri - Mamullerin işleniş esasları - Patent ihtilaflarının doğan neticelerden koruma - En fazla tavize mazhar olan millet olma hakkı FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Yatırım Tutarının Hesaplanması (Bin TL)
Harcamanın türü İç para Dış para Toplam 1. Etüd ve Proje giderleri 2. Patent Know-how vb.. 3. Arsa değeri 3.1. Kurum malı arsa 3.2. Satın alınacak arsa 4. Arazinin düzenlenmesi ve hazırlık yapıları 5. İnşaat işleri toplamı 5.1. Ana fabrika Bina ve Tesisleri 5.2. Yardımcı işletme Bina ve Tesisleri 5.3. Ambarlar 5.4. İdari Binalar 5.5. Sosyal Binalar 5.6. Lojmanlar 5.7. İnşaat makineleri bedeli (Amortisman yada,kira bedeli) 5.8. Öteki inşaat işleri FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Harcamanın türü İç para Dış para Toplam 6. Ulaştırma Yardımları
6.1. İç yollar 6.2. Bağlantı yolları 6.3. İskele,istasyon 7. Ana Fabrika ve Donatımı 7.1. Yerli makine ve donatım 7.2. İthal malı makine ve donatım (FOB) 8. Yardımcı işletmeler makine ve donatımı 8.1. Su 8.2. Elektrik 8.3. Yakıt 8.4. Buhar 8.5. Artıkların atılması 9. Makine ve Donatımların Taşıma Giderleri 9.1. Yurt içi taşıma ve sigorta 9.2. Dış navlun ve sigorta 10. İthalat ve Gümrükleme giderleri 11. Montaj giderleri FİZİBİLİTE ETÜDÜ

İşletme Süresi Bilgileri
Bu bölümde, proje gerçekleştirildikten ve tesis mal yada hizmet üretmeye başladıktan sonra işletmenin tam kapasiteye ulaşıncaya kadar ana kullanım, ana çıktıların toplam, birim maliyetleri ve satış fiyatları ile kar marjları,yıllık gelirler ve kar-zarar üzerinde durulacaktır. Toplam Maliyet : Kapasite kullanımı Talep koşullarına ve teknik olanaklara göre ilk işletmeye geçişe başlayarak tam kapasiteye ulaşıncaya kadar, yıllara göre,kapsam kullanım yüzdesi,yılda kaç gün ,günde kaç saat ve kaç vardiya çalışılacağı ve üretim miktarları gösterilecektir. Ana girdiler kullanımı Ana girdiler olarak düşünülen hammadde,yardımcı hammadde ve iş malzemesi,yakıt enerji ve su insan gücü gereksinimi kapasite kullanım duruma göre hesaplanacaktır. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

İşletme Süresi Bilgileri
Yıllık İşletme Giderleri Yıllık işletme giderlerine,ana giderler kullanımında belirtilen hammadde,yardımcı maddeler ve işletme malzemesi,yakıt,enerji,su ve işgücü giderleri dışında kalan,bakım ve onarım giderleri,lisans ve patentler,amortismanlar genel giderler,istihsal vergisi,faizler ve satış giderleri de katılacaktır. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Tam Kapasiteye Ulaşıncaya Kadar Maliyetler
Tam kapasiteye ulaşıncaya kadar kapasite kullanım,üretim miktarı,sınai maliyet,birim satış maliyeti,birim fabrika satış fiyatı, birim toptan satış fiyatı,birim perakende satış fiyatı ve birim kar marjı (Birim sınai maliyet birim perakende satış fiyatı ) FİZİBİLİTE ETÜDÜ

MALİ ETÜD

MALİ ETÜTLER Bir yatırım projesinde yapılan etüdü ve incelemelerde en sonunda: -Tesis bedeli hesabı, - İşletme sermayesi hesabı, - Ürün maliyeti hesabi, yapılarak yatırım kararına gidilir. Tesis bedeli hesaplama devreleri şunlardır: - Bütün etüd varyantları için ilk değerlendirme, - Lisansörden teklif alınca yapılan değerlendirme, - Mühendislik,satın alma ve malzeme teklifi değerlendirilmesi, ( arsa bedeli, inşaat ve montaj masrafları belli olur ) - Yer seçimi için değerlendirme, - İşletmeye geçerken değerlendirme ( tecrübeden sonra ) FİZİBİLİTE ETÜDÜ

MALİ ETÜTLER A Safhası: Yeni kurulması düşünülen tesisin bütün varyantları etüd edildikten sonra yapılan; tesis bedeli, işletme sermayesi ve ürün maliyeti hesapları ile ilk değerlendirme yapılmış olmaktadır. Daha ilk ekonomik etüdler bile: - Atılacak bu adımda isabet olmadığını gösterebilir, - En uygun hammadde ve metot seçimine yarar, - Uygun sonuç veren varyantın bile tatmin edici olmadığını gösterebilir. Bu safhada sadece etüd masrafları yapılır. B Safhası: Lisansörlerden know-how için teklif almış, tesis bedeli ile ürün maliyeti hesabı, her firmanın teklif ve tahminine göre yapılmıştır. ( a ) ya nazaran daha yakın bir ürün maliyeti verir. C Safhası: Mühendislik firmalarında “ proje mühendisliği “ “satın alma “ ve malzeme ( makine ve cihazlar ) için teklif alınıp bir değerlendirme yapılmıştır. Hangi metod ve hammadde ile ürünlerin maliyetlerinin ne olacağı anlaşılır. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

MALİ ETÜTLER D Safhası: Yer seçimi kararı için gerekli hesapları kapsar. Bu safhada bütün varyantların ( metot, hammadde, firma, yer ) dökümü yapılırsa durum ortaya çıkar. Ürün maliyeti; hangi hammadde kullanarak, hangi lisansörün metodu ile, hangi firmanın teklifinin nerede kurulacak fabrikada en iyi netice vereceğini gösterir. En emniyetli şekil bundan sonra yatırıma geçilmesi ve işe arsa tedariki ile başlanmasıdır. E Safhası: Artık tahmini hesaplar değil, gerçek tesis bedeli ve ürün maliyeti çıkarılır. Bu artık, yatırımın gerçek tutarını verir. Görüldüğü üzere, bunlar yatırımlarda temel hesaplardır FİZİBİLİTE ETÜDÜ

MALİ ETÜTLER Hesaplamalarda Kabuller ve Tahminler
Bir yatırım hesabında, hesapların sıhhati bunu yapanın tecrübesine ve elindeki imkanlara bağlı olmakla beraber yine de birçok kabuller dayanır. Her safhada gerçek tesis bedeline doğru bir adım daha atılır, biraz daha yaklaşılır. Bir yatırımda ilk tahminle, gerçek tesis bedeli arasındaki farkın %30 olması normaldir. Çünkü bu safhada yapılan hesaplar bazı kabullere dayanır. Önce arsa fiyatları bile bir tahmindir, arsa ihtiyacı bir tahmindir, tevsi ihtimali vardır. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

MALİ ETÜTLER İşletme Organizasyonu ve İnsan Kaynakları
Kurulacak şirketin veya işletmenin büyüklüğüne göre değişen sayılarda organizasyon birimi ve bunların getirdiği iş gücü ile diğer gider kalemleri genel giderleri oluşturur. Örgüt planlaması sonucunda genel giderlerin hesaplanması gerçekleştirilir. Genel giderler ise proje kârlılığını belirlemede temel unsurlardan biridir. Yapılacak işgücü tahminleri sonucunda iki temel işlem gerçekleşmiş olur; bu kapsamda işgücü maliyetleri hesaplanır ve gereken personel ile proje bölgesinden mevcut personel karşılaştırılarak eğitim gereksinimi saptanır. Eğitim ihtiyacı hesaplanırken dikkat edilmesi gereken noktaların başında eğitim programları ile projenin somut ihtiyaçları arasında sıkı bir bağıntı kurulması gelir. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Yatırım Tutarının Hesaplanması
Toplam yatırım tutarı iki ana kalemden oluşur; sabit sermaye yatırımları ve işletme sermayesi. Yatırım tutarının hesaplanması üç bakımdan son derece önemlidir: - Gerekli harcama miktarı belirlenerek özkaynak ve özkaynak dışında ihtiyaç duyulacak kredi miktarı tespit edilir. - Toplam yatırım tutarının büyük bölümünü oluşturan sabit sermaye yatırımları tutarının belirlenmesi yoluyla amortisman miktarının saptanması mümkün hale gelir. - Ayrıca çeşitli hükümet teşviklerinden yaralanabilmek için de bu hesaplamanın yapılması zorunluluğu vardır. Sabit sermayeyi oluşturan maddi olmayan unsurlar başka bir şekle girmeden olduğu gibi kalan, birçok üretim devresine katıldıktan sonra giderek tükenip üretimde kullanılmaz hale gelen unsurlardır. Bu malların üretim sürecine girmesiyle ülkenin sabit sermaye stokunda ve dolayısıyla üretim kapasitelerinde artış oluşur. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

. Etüt Giderleri: Etüd işleri olarak adlandırılan yatırım öncesi hazırlık çalışmaları ile ilgili giderlerdir. Bunlar olanak etüdleri, ön-yapılabilirlik etüdü, yapılabilirlik etüdü, ana plan ve benzeri destek çalışmaları, proje hazırlanması ve planlanması ile ilgili danışmanlık hizmetleri, arazi etüdleri, zemin etüdleri, rezerv tahminleri, hammadde ve yardımcı madde etüdleri, laboratuar ve kalite testleri, pilot tesisler vb. konularda yapılan harcamalardan oluşur. Mühendislik ve Proje Giderleri: Genellikle, yapıma geçilmeden önce ( yatırım kararı alınıp projenin ihale edilmesinden sonra ) başlayan ve deneme işletmesi dönemine kadar süren ( ayrıntılı süreç tasarımı, makine ve donanım şartnamelerinin hazırlanması, bina keşiflerinin yapımı, yerleşim planları ve uygulama projelerinin hazırlanması vb.) mühendislik hizmetleri için yapılan ödemelerdir. Bu tür hizmetler kuruluşun uzman personeli tarafından yapılabilir veya özel danışmanlık firmalarından sağlanabilir. Genel olarak mühendislik hizmetleri sabit yatırıma başlamadan önce başlar ve işletmeye alma dönemine kadar devam eder FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Sabit sermaye: -Lisans, Patent, Know-How vb. Teknoloji Ödemeleri: Seçilen üretim teknolojisinin gerektirdiği patent ve know-how için lisans sözleşmeleri ile üstlenilen ödemeleri kapsar Arazi ve Tanzim Bedeli: İşletmenin üzerine kurulacağı arazinin satın alma bedeli ve satın almaya ilişkin vergi, resim, harç vb. giderler bu bölümde gösterilmelidir.Yer seçimi yapılırken arsanın değerinin nazarı dikkate alınmış olması lazımdır. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Ulaştırma Tesislerine İlişkin Harcamalar: İşletme alanı içinde ulaşımı sağlayan iç bağlantı yolları ve işletmenin ana ulaşım yolları ile işletmenin köprü, istasyon, liman gibi ulaştırma tesislerine bağlantısını sağlayan yolların yapım giderleri yaklaşık yöntemlerle tahmin edilir. Ana Tesis Makine ve Donanım Giderleri: Sabit sermaye yatırım tutarının genellikle en büyük kısmını bu kalem oluşturmaktadır. Bu giderlerin belirlenmesinde kullanılan yöntemler şunlardır: - Geçmişte uygulanan benzer projelerden yararlanma, - Satıcı firmalardan proforma fatura sağlama, - Yayınlanmış ulusal anket sonuçlarından, katalog ve uluslararası indekslerden yararlanma, - Teknik uzmanlara danışma. Makine seçiminde tabiatıyla bir faktör de bedel meselesidir. Aynı kapasite, hassasiyet ve kalitede olan makineler arasından tabiatiyle en ucuz olan seçilecektir. Aynı kalitede olmayan yani ekonomik ömrü farklı olan makineler için şöyle hareket edilir. Projenin tüm olarak ekonomik ömrü, ana fabrika makine ve donanımından kısadır. Bu zaman içinde, makinelerin amortismanı ve proje ekonomik ömrü sonundaki değeri diğer makineler ile mukayese edilir. Mukayese sonunda bugünkü fiyat değerleri ile hangisinin daha uygun olduğu tespit edilir. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Yardımcı İşletmeler Makine ve Donanımı: Ana tesis ( fabrika, işletme vb.) makine ve donatımının çalışabilmesi için gerekli elektrik, su, yakıt, buhar, hava, atık giderme, yükleme ve boşaltma tesisleri, bakım ve onarım atölyeleri, laboratuar ve ambar gibi yardımcı işletmelerin makine ve donanım bedelleri yatırım maliyetine eklenir. Taşıt Araçları: Hammadde ve malzemenin işletmeye, mamullerin pazara taşınması, personel servis arabaları vb. amaçlarla kullanılacak taşıt araçlarının satın alınması için yapılacak harcamalardan oluşur. Proje için lüzumlu, forklift, kamyon, kamyonet otomobil, otobüs gibi motorlu vasıtalar tespit edilir. Bunların temini halinde gerekli yatırım miktarı hesabedilir. Motorlu vasıtaların satın alınmaması ancak, tevsi yatırımlarda düşünülebildiği için böyle bir gider kalemi projeye ayrıca ithal edilmektedir. İşletmeye Alma Giderleri: Deneme işletmesi dönemindeki enerji, yakıt, hammadde, yardımcı madde, malzeme ve ücret giderleri toplamı olarak tahmin edilir. Tesislerin bir günde tam olarak işletmeye alınması birçok hallerde imkansızdır. Yalnız burada işletmeye alma terimi,tesisin yeterli kalitede ve miktarda üretime geçebilmesi için gereken zaman süresini tayin etmelidir. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

İşletmeye alma giderleri bu zaman aralığında gerekli enerji, yakıt, yağlar, hammadde, yarı mamul ve mamuller, işçilik, personel için harcanan paranın toplamı olarak hesap edilir. İşletmeye alma dönemi çok kısa ve alınma sırasında yapılacak üretim tamamen zayi olmayacak nev’ iden ise , projeye böyle bir gider kalemi açma zorunluluğu yoktur. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Beklenmeyen Giderler: Bazı önemli giderlerin unutulması, fiziksel harcamaların tahmininde yapılan hatalar ve beklenmeyen fiyat artışları ( genel enflasyon dışında ) gibi nedenlerle proje maliyetinde ortaya çıkabilecek, önceden kestirilemeyen artışları karşılamak için yatırım dönemi faizleri dışındaki sabit sermaye tutarının belli bir oranı olarak öngörülür. Beklenen fiyat artışları, enflasyon ve devalüasyon ( kur farkları ) gibi nedenlerle oluşan nominal maliyet artışları “enflasyon ortamında proje analizi” kapsamında ele alınmalıdır. Böyle bir gider kaleminin konulmasındaki zorunluluk şöyle sıralanabilir. - Projede yapılan tahmin hataların düzeltilmesi - Projede unutulmuş olan bazı gider kalemlerinin karşılanması - Projeye, yatırım döneminde yapılabilecek bazı tadil veya ilaveler için gerekli nakit -Termin programı içinde doğacak fiyat artışlarının karşılanması. Yukarıda yapılan açıklamada ilk üç adedi için kolaylıkla bir tahmin kriteri bulmak mümkün değildir. Projedeki hassas davranışa göre; bu miktar sabit yatırım bedelinin %5 ile %10’u arasında alınır. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Yatırım Dönemi Faizleri: Kuruluş döneminde kullanılacak kredilerin faizleri de proje maliyetine eklenmektedir. Proje finansmanında öncelikler öz kaynakların kullanılışına verilmesi halinde faiz yükü azalacaktır. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Yatırımlarda Tesis Bedeli Hesabı
Yatırım etüdleri sonunda yaklaşık bir bedel tespiti lüzumlu olduğu gibi, alınan çeşitli tekliflerin de değerlendirilmesi yapılır. Fabrika yeri seçimi ile montaj sonunda gerçek bedel tespitinin yapılması icap eder. Bir tesis bedeli hesabında nelerin dikkate alınacağını sıra ile görelim. Arazi bedeli: Bir üretim ünitesinde ayrılan arazinin satın alma değeri ile dikili araziye ödenen tazminat, tapulama masrafları, varsa irtifa hakları ve istimlak masrafları bu bedele dahil edilir, tevsi sahası dahildir. Arazi hazırlama: Satın alınan arazinin tanzimi ve şekil verilmesi ile ilgili masraflardır. Bu kompleks içinde ise bu üretim ünitesine düşen hisselerdir. Sahayı temizleme, düzeltme, drenaj, sondaj, zemin etüdü, harita, çit, ihata duvarı, istinat duvarı, yollar, yaya yolları v.s masrafları içine alır. ( 1 ) deki arazi bedelinin %100’ü alınabilir. Peşin Ödenen Haklar ( lisans ): Know-how ve patentlere ait peşin ödeme, lisans bedelleri ile bunlara ait vergi ve bono bedelleridir. Lisans ücreti ancak firmalardan öğrenilebilir. Lisans ücretinin üretim üzerinden ödenen kısmı buraya alınamaz, yıllık işletme masraflarına girer. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Üretim Ünitesi bedeli: Üretim Ünitesi; hammadde ve yardımcı madde ile enerjiler verilince kendi başına üretim yapan tesisler grubudur. Binaların, çelik konstriksiyon, makine ve cihazları içine alır. Üniteye ait merdiven, sahanlık ve korkuluklar da buraya dahildir. Ünite içi tesisler anlaşılmalıdır. - Proje Mühendisliği: Lisansör tarafından sağlanan “proje esasları” na göre cihazların kapasitelerini hesaplama, yerleştirme planını yapma, cihaz ve donatım malzemesi spesifikasyonları ile detay imalat resimlerini hazırlama gibi hizmetlere ait bedeldir. Varsa da vergilerini de içine alır. Bina ve çelik konstrüksiyon için sadece mühendislik esasları buraya girer. - Satın Alma: Mühendislik firmasının, malzeme ( makine ve cihazlar v.s ) satın almak üzere üzerine aldığı spesifikasyon ve şartname hazırlama, teklifleri inceleme, seçme, sipariş etme, imalat kontrolü, tesellüm, FOB teslim, FOB ’a kadar nakliye, sigorta ve hizmet bedellerini içine alır. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

- Makine ve Cihazlar: Üniteye dahil makine ve cihazların bedelleridir. Dıştan gelecek malzeme FOB değer, yerli malzemede ise sahada teslim maliyeti anlaşılır. Bu makine ve cihazların bedelleri ancak yayınlanmış bir benzeri tesisten alınır. - Depolar: Ham ve yardımcı maddelerle yan ve nihai ürünlere ait depolamaların bedelidir. Ara ürünlere ait depolar (c) de ki tesislere dahildir. - Ara Bağlantılar: Ünite dışı su, elektrik, buhar, inert gaz ve hava dağıtım şebekesi bedelidir. Ölçü ve kontrol cihazları da dahildir. - Özel Yardımcı Tesisler: Sırf bu ünitenin çalışması için ihtiyaç duyulan özel yardımcı tesislerdir. - Montaj: Montaj bedeline malzeme, işçilik ve nezaret hizmetleri dahildir. Makine imalatçısının, lisansörün, proje yapan firmanın, hatta müşavirin elemanlarına ödenecek personel ücretleri burada yer alır. Montaj aletlerine ait kira ve iade masrafları da dahildir. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

İşletme Sermayesi Sabit sermaye, bir yatırım projesinin inşaat ve donanımı için gereken kaynaklardan oluşur. Buna karşılık işletme sermayesi projeyi tümüyle ya da kısmen işletmek için gereken kaynaklardan oluşur. Proje maliyetinden söz edilirken genel olarak sabit sermaye yatırımları anlaşılmakta, projenin aktif hale getirilmesinde vazgeçilmez rolü bulunan işletme sermayesi konusu ise ihmal edilmektedir. Bu ihmal sonucunda projenin işletimi aşamasında önemli sorunlar doğabilmektedir. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Brüt işletme sermayesini oluşturan temel kalemler şunlardır: - Toplam stoklar - Hammadde stokları - Yardımcı madde stokları - Yedek parça stokları - İşlenmekte olan mal stokları - Nihai mamul stokları - Alacaklar - Nakit ( kasa-banka ) - Ödenmesi gereken borçlar FİZİBİLİTE ETÜDÜ

İşletme dönemi için zorunlu olan işletme sermayesi, toplam proje maliyetinin önemli bir unsurudur. İşletme sermayesi ihtiyacı kendi içinde sürekli ve geçici olmak üzere ikiye ayrılabilir. Sürekli işletme sermayesi ihtiyacı ürün talebinin minimum düzeyi esas alınarak hesaplanan bir değerdir. Bu şekilde hesaplanan işletme sermayesinin sürekli olarak işletmede tutulması gerekir. Geçici işletme sermayesi ise mevsimsel ve dönemsel talep/satış dalgalanmalarının ortaya çıkardığı ilave işletme sermayesi ihtiyacını ifade etmektedir. Bu ayrım yapılabilirlik çalışmaları çerçevesinde belirlenemiyor ise, tahmini olarak hesaplanmış ortalama işletme sermayesi baz alınabilir. Projecilik açısından en önemli husus işletme sermayesi ihtiyacının optimum düzeyde belirlenmesidir. Yani, belirlenen işletme sermayesi bir yandan beklenmeyen bir finansman ihtiyacı ortaya çıkarmayacak kadar yüksek tutulurken, diğer yandan ihtiyacın ötesinde önemli miktarda fonu atıl durumda bırakmayacak şekilde düşük belirlenmelidir. İşletme sermayesi önceden belirlenen ve sürekli ihtiyaç duyulan bir fon olduğu için, bu fonun öz sermaye veya uzun vadeli borçlanma ile karşılanması daha doğru olacaktır. Ancak mevsimsel veya dönemsel dalgalanmalar sonucu ortaya çıkabilecek geçici işletme sermayesi ihtiyacı kısa vadeli krediler yoluyla karşılanabilir. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

İşletme sermayesi ihtiyacının hesaplanması için değişik yöntemler bulunmakla birlikte en sık kullanılan yöntem “üretim devir katsayısı yöntemi”dir. Bu yönteme göre işletme sermayesinin hesaplanması için söz konusu işletmede, üretim devresinin ve buna dayalı olarak normal yıllık çalışma süresi içinde “üretim devir katsayısı”nın bilinmesi gerekir. Üretim devresi (minimum gereklilik süresi) üretimde kullanılacak girdilerin sağlanmasından ya da alışından başlayarak ürünün üretimi ve satışı sonucu sağlanan gelirin işletmeye dönüşüne kadar geçen zaman dönemini kapsar. İşletme sermayesi ihtiyacı hesaplanırken öncelikle dönen varlıklar ve yükümlülükler için minimum gereklilik süresi hesaplanır. Fabrika yardımcı giderler, üretim maliyetleri ve ürün maliyetleri gibi kalemler bünyelerinde işletme sermayesine konu olan unsurlar taşıdığından, bu maliyetlerin de bilinmesi lazımdır. İşletme sermayesi ihtiyacı üretim düzeyi ile bağlantılı olduğu için, tesisin üretime alındığı dönemden tam kapasiteye ulaştığı döneme kadar geçen sürede değişik işletme sermayesi ihtiyaçları hesaplanmalıdır. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

İşletme sermayesi ihtiyacının belirlenmesinde ikinci adım üretim devir katsayılarının hesaplanmasıdır. Bu katsayılar 360 günlük sürenin dönen varlıklar ve yükümlülükler için minimum gereklilik süresine bölünmesi sonucunda hesaplanır. Daha sonra, dönen varlıkların ve yükümlülüklerin yıllık maliyetleri ilgili harcama kaleminin ( ya da diğer deyişle yıllık işletme giderleri ) üretim devir katsayısına bölünmesiyle işletme sermayesi ihtiyacı belirlenir. Son olarak ise dönen yükümlülükler düşülmek suretiyle net işletme sermayesi ihtiyacı tespit edilir. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

İşletme Dönemi Gider ve Gelirleri Bu bölümde, proje gerçekleştirilip tesis mal ya da hizmet üretmeye başladıktan sonra işletme dönemi boyunca kullanılan girdiler ve üretilen çıktılar, birim maliyetler, satış fiyatları, kâr marjları, yıllık gelirler ve kâr-zarar üzerinde durulmaktadır. Üretilecek mal ya da hizmetler için yapılacak harcamalar ile bunların satışlarından sağlanacak gelirlerin karşılaştırılması sonunda olumlu bir kalıntıyı elde etmek, yani kâr sağlamak, yatırım kararının hemen hemen tek amacıdır Onun için, işletme dönemi giderlerinin proje aşamasında çok titiz bir şekilde incelenmesi, tahmin edilmesi ve hesaplanması gerekmektedir. İşletme döneminden kasıt, işletme için gerekli girdilerin sağlanması ve fiili üretim ile başlayan projenin faydalı ömrüdür. Faydalı ömür ise teknik ve ekonomik faydalı ömür olarak ikiye ayrılır. Projecilikte önemli olan ekonomik ömürdür. Ekonomik ömür projenin kârlı bir şekilde faaliyetlerini sürdürdüğü dönemdir. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

İşletme dönemi giderlerinin hesaplanması sonucunda proje konusu olan mal veya hizmetin tesis ( fabrika ), işletme, üretim ve ticari ( satış ) maliyeti bulunur. İşletme dönemi giderleri ve gelirleri karşılaştırılarak işletmenin brüt kârını hesaplamak mümkün hale gelmektedir. Brüt kâr, işletme giderlerinden (satış hasılatı ) işletme giderleri, amortisman, faizler ile paketleme, pazarlama ve satış giderlerinin çıkarılması ile bulunur. Ayrıca, projede devletçe sağlanan bir destek varsa, bu da brüt kârdan çıkarılır ve vergi matrahı hesaplanır. Daha sonra brüt kârdan hesaplanan kurumlar vergisi, stopaj ve diğer kesintiler düşülerek ” vergi sonrası kâr ( kullanılabilir net kâr )” elde edilir. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

İşletme dönemi giderleri için amortismana konu olmazlar. Buna karşılık sabit varlıklar zaman içinde aşırlar. Bu aşınmalar amortismana tabi tutularak sabit varlığın değeri zaman içinde azaltılır. Kârlılık hesaplamaları sırasında vergi öncesi kârdan düşülen amortisman şirketlerin ödeyeceği vergi miktarını etkiler. Amortisman hesaplanmasında kullanılan yöntemlerden bazıları şunlardır: - Sabit olarak yıllara dağıtma: Bu yöntemde toplam sabit sermaye projenin ekonomik ömrüne bölünerek her yıl için ayrılacak amortisman değeri hesaplanır. - Sabit olarak yıllara dağıtma ve hurda değeri: Bu yöntemde yukarıdaki yöntemden farklı olarak projenin ekonomik ömrü sonundaki hurda değeri hesaplanarak sabit sermaye yatırımından düşülür. Kalan değer sabit olarak yıllara dağıtılır. - Hızlandırılmış amortisman: Bu yöntemde amortismanlar projenin ilk yıllarında fazla olarak hesaplanır ve son yıllara doğru gidildikçe düşer. - Arazi bedeli ve işletme sermayesi amortismana dahil edilmeyen kalemler olup projenin son yılında artık değer olarak göz önüne alınırlar. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

İşletme giderleri, üretim kapasitesi ile bağlantıları açısından “ Sabit”, “Değişken”, “Yarı Değişken” olmak üzere üç grupta toplanır. Üretim hacmi ile bağlantılı olmaksızın kısa dönemde sabit kalan giderlere “ Sabit” ya da “ Değişmeyen”; üretim hacmi ile aynı yönde değişmekle birlikte, değişme oranı üretim miktarındaki değişmeden farklı olan giderlere ise “ Yar Değişken” giderler denilmektedir. Yarı değişken giderlerin bu özelliği, giderlerinin bir kısmının değişmeyen nitelik taşımasından ileri gelmektedir; sabit kalan kısmın büyüklüğü projeden projeye geniş ölçüde değiştirmektedir. İşletme dönemi gelirlerinin ( üretilecek mal ya da hizmetin satılması ile elde edilecek hasılat ) belirlenmesinde en önemli iki faktör satış miktarı ve satış fiyatıdır. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Bir piyasanın yapısını belirleyen en önemli unsur o piyasada fiyatın nasıl ve kim tarafından oluşturulduğudur. Tam rekabet piyasasında fiyatı ne belli üreticiler ne de belli tüketiciler belirleyebilmektedir. Bu tür piyasalarda fiyat veri alınır ve yapılacak ürünün veya hizmet arzının fiyatı etkilemeyeceği varsayılır. Oysa, tekelci piyasalarda firma ürünün arzını kontrol ederek fiyatı belirleme konumundadır. Projenin nasıl bir piyasa yapısı içinde faaliyet göstereceği ve proje büyüklüğü bu bakımdan önem taşımaktadır. Fiyatı ve satış miktarını etkileyen bütün unsurlar ( pazarlama organizasyonu ve becerisi dahil ) analiz edilerek geleceğe dönük gerçekçi tahminler yapılmalı ve satış gelirleri bu tahminler dayalı olarak üretilmelidir. Daha önce sözü edilen piyasa araştırmasının sonuçları bu çerçevede büyük önem kazanır. Özet olarak işletme gelirleri hesaplanırken ürün ve varsa yan ürünler için göz önüne alınması ve incelenmesi gereken hususlar şunlardır: Beklenen yıllık maksimum üretim miktarı - Beklene satışlar ve stoklar - Fiyatlandırma politikası - Satış ve pazarlama organizasyonu ( dağıtım ağı ) FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Proje Uygulama Programı: Termin Planı Proje uygulamasında yatırım döneminin çeşitli evreleri için gerçekçi programlar hazırlanmalıdır. Her projede uygulama bir zaman ölçeğine bağlı olduğundan bu yapılabilirlik etüdünün vazgeçilmez bir bölümüdür. Zamanlama faktörünün planlaması proje başarısında yaşamsal bir öneme sahiptir. Proje kapsamında bulunan değişik işleri bir zincirin değişik halkaları gibi düşünürsek bütün halkaların bileşimi toplam proje süresini vermektedir. Amaç, bütünlüğü bozmadan mümkün olan en uygun şekilde yapılacak işlerin zamanlamasını programlamaktır. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Uygulama programının hazırlanması aşağıdaki işlemlerden oluşur; - Projenin tamamlanması için yapılması gereken bütün işlerin (şantiye içi ve dışı) türleri itibariyle belirlenmesi, - Yapılması gereken işlerin mantıksal sırasının belirlenmesi, - Bütün iş kalemleri için gereken sürelerin tek tek belirlenmesi ve zamanlamanın yapılması, - Her işin bitirilmesi için gereken kaynakların belirlenmesi ve maliyetlerinin çıkarılması, Hazırlanan program genellikle aşağıdaki aşamalar ile uygulamaya konur: - Uygulama ekibinin ( proje yönetimi ) atanması, - Finansal planlama ve finansman temini ( kredi işlemleri vb ), -Proje yönetimi ve organizasyonun oluşturulması, - Ayrıntılı mühendislik çalışmalarının tamamlanması ve uygulama projelerinin hazırlanması, - Deneme ve işletmeye alma çalışmaları, - Projenin tanıtılması, FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Projenin programlanması için çeşitli yöntemler vardır. En bilinen ve kolay yöntem çubuk diyagramı ya da Gannt çizelgesidir. Buna gör; proje uygulaması çeşitli etkinlik alanlarına bölünür ve her biri için süresi gösterilir Böylece her bir etkinliğin başlangıç zamanı ya da belirli karaların alınacağı tarihler saptanır. Hazırlanması kolay olan bu çizelgeler her projeye uygulanabilir.Birbiriyle ilişkili ve birbirini izleyen pek çok etkinlikten oluşan karmaşık bir projede çubuk çizelge uygun olmayabilir. Ve “ şebeke analizi” olarak isimlendirilen PERT ( Project Evaluation and Review Technique ) ya da CPM ( Critical Path Method ) gibi yöntemler gerekebilir. PERT yöntemi, kutucuklar içinde gösterilen çeşitli etkinlikleri zaman boyutuyla ele alıp görsel bir şekilde sunarken, CPM yöntemi bu işleme maliyet unsurunu da ekleyerek alternatif yollardan maliyeti en az olanı tercih etmeyi kolaylaştırır. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

İşletme Sermayesi Hesabı
Kurulacak bir tesis çalışırken, tesislere bağlı paralardan gayri, bağlı kalacak sermaye toplamı hesaplanmalıdır. İşletme sermayesi hesabı bir çok hallerde ihmal edilmektedir. Bu paraların da faiz getirebilecek bir meblağ olduğu unutulmamalıdır. - Hammadde Ambarı: Hammadde ve yardımcı madde ambar ve depolarında stok edilen mallara bağlı paralar kastedilmektedir. Katalizatör ve ilk dolgu maddeleri bedelleri de buraya girer. Bir fabrika grubu içinden bir hammadde temin ediliyorsa, bunun stoku yapılmasına lüzum olmadığından buraya alınmaması icap eder. - Mamul Ambarı: Tesislerde elde edilip satılmadan önce depolanan mallar ve işlenmekte olan maddeler bağlı sermaye demektir. Genellikle iki ay depo edilip satıldığı kabul olunur. Satışa arz edilen malların sadece maliyetleri alınır. Bunlar satışa arz edilen mamullerle, yine piyasaya verilen yan ürünlerdir, ara ürünler alınamaz. - Malzeme Ambarı: Yedek parça ve yardımcı malzeme ambarına bağlı paraların hesaplanması demektir. Ateş tuğlaları ve harçları da buraya girer. - Müşteride Bağlı Paralar: Veresiye satışlar dolayısıyla müşteride de paralar bağlanabilir. - Nakit İhtiyacı: Personel maaşları ve sair tediyeler için kasada bulundurulacak paralarında dikkate alınması gerekir. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Yıllık İşletme Giderleri ve Ürün Maliyeti Hesabı
Ekonomik masraflarla ele alınan bir projede hedef “fazla kâr” sağlama olduğuna göre, bu ürün maliyetinin düşük olmasına çalışılacak demektir. Ürün maliyetinin düşük olması büyük önem taşır. Birim ürün maliyeti ise kabaca yıllık işletme masraflarının ortalama kapasiteye bölümünden ibarettir FİZİBİLİTE ETÜDÜ

- Hammadde Giderleri: Hammaddeler neticede mamulün bünyesine giren önemli ana maddelerdir. Hesaplanırken yıllık ihtiyaç miktarı ile rayiç fiyatların bilinmesi gerekir. Gerekli miktar: Lisansörlerden veya mesleki literatürden, fiyatlar ise piyasadan soruşturularak elde olunur. - Yardımcı Maddeler: Fabrikasyonda gerekli diğer maddeler olup siparişler için tüketilirler. Katalizatör, elektrot sıvı, dolgu, katkı, kaydırıcı, stabileştirici, renklendirici maddeleri ve benzerlerini içine alır. Tüketilen miktarlar, mesleki litarürden veya lisansörden sağlanır. Fiyatlar iç ve dış piyasadan veyahut da periyodik olarak yayınlanan fiyat listelerinden bulunur. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

- Enerji, Su, Buhar ve Hava: Üretim için gerekli miktarlar, firmaların garanti ettikleri miktarlar olmalıdır. Fiili tüketim miktarları daha düşük bile olsalar alınamaz. Fiyatlar mahalli şartlara göre değişebilir. - Amortisman: Tesis bedelini teşkil eden değerler için yıpranma karşılığı mamul maliyetine girecek hesabi giderlerdir. - Genel Masraflar: Buraya: Fabrikaya ait idari, sosyal masraflarla sair masraflar girerler. İdari ve sosyal tesis ve servislere ait masraflardır. - Fabrika Maliyeti: Buraya kadar ( a-k ) giderler toplamı bir işletmede ürünlerin “ fabrika maliyetidir ”. - Satış Masrafları: Ürünlerin piyasa arzını sağlayan teşkilat, acente, mümessillik, reklam, propaganda ve sergileme giderleridir. - Kâr: Bir üründe kâr piyasa fiyatları ile maliyet arasındaki farktır. Fakat özel hallerde sözgelimi “ tek satıcı “ iken belli bir kâr yüzdesi de alınabilir. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Projenin Finansmanı Çoğu kez fizibilite raporları hazırlanırken projenin finansmanının hazır olduğu var sayılır. Oysa kaynak kısıtı projenin kapasitesini ve teknolojik tercih gibi birçok önemli boyutunu etkileyen unsurdur. Bu konuda yaşanan diğer bir sorun ise gerçekçi olmayan finansman ihtiyacı tahminleridir. Yatırım ve üretim maliyetlerinin düşük, satış gelirlerinin ise yüksek alınması durumunda projenin ihtiyaç duyacağı finansman miktarı olduğundan daha az görünmekte, sonuçta ise proje finansmanında zorluklar ile karşılaşılmakta, artan finansman gereği nedeniyle de projenin kârlılığı ortadan kalkmaktadır. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Projenin Finansmanı Proje finansmanı planlanırken öncelikle ele alınması gereken konulardan biri öz kaynak/borç dengesinin kurulmasıdır. Borçlanma imkanları ise uzun vadeli ve kısa vadeli olmak üzere iki kalemde değerlendirilmelidir. Sanayi projelerinde genellikle ilk yatırım maliyetleri öz kaynak ve uzun vadeli ticari banka kredileri kullanılmak suretiyle karşılanmaktadır. Ancak, öz kaynak ve ticari banka kredisi dışında da birçok finansman alternatifi bulunmaktadır. Şirketin doğrudan tahvil ihraç etmesi, ulusal veya uluslararası resmi finans kurumlarından borçlanma gibi diğer alternatifler de değerlendirilerek en uygun koşulları sağlayan mali yapı oluşturulmaya çalışılmalıdır. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Projenin Finansmanı Projenin finansmanı için yalnızca finansman kaynakları bulmak yeterli değildir. Fonların projeye akışının zamanlaması, yatırım harcamaları, üretim giderleri ve diğer harcamaların dışarıya akışı ile senkronize edilmelidir. Bu yapılmadığı taktirde, boşta kalan fonların sonucu olarak faiz gelirlerinde önemli kayıplara uğranabileceği gibi karşılanabilecek mali darboğaz sonucu proje uygulamasında gecikmeler de söz konusu olabilir. Kısacası, projenin başarısı için finansman akışının iyi izlenmesi, düzenlenmesi ve birbirleri ile ilişkilendirilmesi gerekmektedir. PROJE ANALİZİ Yapılabilirlik etüdü hazırlama süreci kendi içinde bir proje analizi boyutu taşımaktadır. Hazırlık esnasında yapılan çeşitli anahtar varsayımlar bu bölümde duyarlılık analizleri ile test edilerek projenin başarı şansı belirlenmeye çalışılır. Bu bölümün temel amacı karar alıcıyı projenin yapılabilir olup olmadığı hususunda ikna etmektir. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Projenin Finansmanı Finansman Planlaması
Bir yatırımı gerçekleştirmek için esas olarak öz kaynak ve kredilerden istifade edilir. Öz kaynak şirkete ortaklar tarafından ödenen sermaye, devredilen menkul ve gayri menkullerdir. Şirket yeni kurulmamışsa şirketin bünyesinde birikmiş olan amortisman ve ihtiyatlar da öz kaynak olarak alınır. Krediler: Krediler çok çeşitlidir. İç ve dış krediler olduğu gibi bunların ödeme sürelerine bağlı olarak uzun vadeli krediler (yatırım kredisi ) orta vadeli krediler ( yatırım ve işletme kredileri) ve kısa vadeli krediler ( ticari kredi ) olabilir. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Projenin Finansmanı Uzun vadeli yatırım kredileri Sinai Yatırım ve Sinai Kalkınma Bankalarından temin edilebilir. Bunlardan Sinai Kalkınma Bankası döviz kredisi de verebilmektedir. Şirket mevcut ve yaptığı yatırım ek bir yatırım ise, şirketin alacağı borçları zamanla ödeyip ödeyemeyeceği araştırılır. Bu araştırma esas olarak bilanço ve kâr zarar hesaplarının incelenmesiyle yapılır. Bir şirketin borçlanması, faaliyette bulunduğu sektörün karakterine de bağlıdır. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Projenin Finansmanı Finansman Kaynakları
Projenin finansmanı için öz kaynak olarak, iç ve dış krediler ile devletin tanıdığı teşvik tedbirleri düşünülür. İç ve dış krediler, uzun vadeli ( 8 yıldan uzun ) krediler, orta vadeli krediler ( 5 yıl vadeli ), kısa vadeli krediler ( ticari krediler ) dir. Dış krediler uzun ve orta vadeli krediler olabilirler ve Maliye Bakanlığı iznine bağlıdır. Dış finansman kaynakları IFC, Eximbank, Avrupa Yatırımlar Bankası, Türkiye Sınai Kalkınma Bankası ( döviz kredisi verir ) sayılabilir. Supplier’s Credit denilen firma kredileri de yine izne bağlı olup genellikle büyük avantaj taşımazlar. Makine ve ekipman fiyatları da şişirilmiş olur ve alışta bir kayıp doğar. Orta vadeli krediler bütün milli bankalardan ve dış finansman kaynaklarından temin edilebilir. Türkiye’de bütün milli bankalar plasmanlarının %10’u nisbetinde orta vadeli kredi vermeye selahiyetlidirler. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

İKTİSADİ ETÜT FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Geri Ödeme Dönemi Yöntemi Geri ödeme dönemi yöntemi, bir projeye yatırılacak paranın (ilk yatırım) projeden sağlanacak kâr ve amortisman toplamı ile kaç yıl içinde geri döneceğinin belirlenmesi yöntemidir. Basit oluşu nedeniyle tercih edilen bir yöntemdir fakat değerleme sonuçları bakımından yanıltıcı sonuçlara ulaşılmasına neden olur. Yöntemin en önemli eksiği para akışlarının geri ödeme dönemini aşan kısımlarıyla ilgilenmemesidir. Bir projenin geri ödeme dönemi uzun olduğu halde, geri ödeme döneminden sonra uzun vadede kârlı bir proje olabilir. Fakat bu yöntemde bu ihtimal göz önünde bulundurulmaz. Bu nedenle önemli yanlışlıklara neden olabilir. Yöntemi savunanlar ,sıkıntısı içinde olan işletmelerde geri ödeme yönteminin fonların süratle işletmeye dönmesine imkan verdiğini öne sürmektedirler. Bu savunma hayli tutarlı görünüyorsa da gerçekte para sıkıntısı çeken işletmeler açısından da yöntemin yanlış sonuçlar vermesini haklı gösterecek nitelikte değildir. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Net Bugünkü Değer Yöntemi
Net bugünkü değer yöntemi projenin para girişlerinin bugünkü değeri ile para çıkışları arasındaki farkın belirlenmesi ve farkın sıfırdan büyük olması halinde projenin kabulünü savunan yöntemdir. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Hakiki Verim Yöntemi NBD yöntemine çok benzeyen proje değeri ölçülmesinde kullanılabilecek diğer bir yöntemde hakiki verim yada iç verim yöntemidir. Yöntem net bugünkü değer yönteminden (NBD) sadece iskontolama işlemi bakımından farklıdır. NBD yönteminde belli bir verim oranı ıskonto oranı olarak kullanılarak iskontolamaya gidilirken, bu yöntemde bir ıskonto oranı belirlenmeye çalışılır. Tanımı olarak hakiki verim, projenin para çıkışı ile para girişini birbirine eşitleyen ıskonto oranı olarak tanımlayabiliriz. Oran deneme sınama ve enterpolasyon yoluyla belirlenmektedir. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Karlılık Endeksi Yöntemi
Bu yöntem projelerin bugünkü değeri ile proje maliyeti arasında oranın belirlenmesi ilkesine dayanır. NBD yöntemine çok benzer ve birçok bakımdan da üstünlüğe sahiptir. Projenin para girişlerinin bugünkü değeri ile projenin ilk yatırım tutarı arasındaki oran olarak tanımlanan kârlılık endeksine göre bir projenin kabul edilebilir bir proje olması için bu oranın birden büyük çıkması gerekir. 1 'den büyük olmak şartıyla daha büyük bir oran veren proje diğerlerinden üstün bir projedir. NBD yönteminin en büyük eksiği yatırım tutarı farklı büyüklükteki projelere uygulanmasındaki güçlüktür. Karlılık endeksi bu güçlüğü ortadan kaldırır. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Yıllık Giderler Yöntemi
Mühendislik ekonomisi etüdlerinde kullanılan değerleme tekniklerinden birisi de yıllık giderler yöntemidir. Proje değerlendirilirken, bu yöntemde şayet ortada iki yatırım seçeneği varsa ilk önce Bilinmesi gereken husus sermayenin yıllık amortisman miktarıdır FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Başabaş Analizi Başabaş analizi bir projenin mali yeterliliğini tehlikeye sokmadan çalışabileceği en düşük verim ve/veya satış seviyesini bulmak amacıyla yürütülür. Başabaş noktası (BEP) terimi, bir projenin ne kâr ne de zarar ettiği çalışma seviyesini ifade etmek için kullanılır. Bu seviye, ya fiziksel üniteler cinsinden kullanılan kapasitenin yüzdesi olarsa veya satış gelirlerinin hacmi olarak ifade edilirler. Başabaş noktası ayrıca, üretim malları için minimum satış fiyat veya girdiler için maksimum satış fiyatı olarak veya bir birini üretim başına maksimum işletme masrafı olarak tanımlanabilir. Başabaş noktasının daha düşük olması demek o projenin kâr elde etmek şansının daha yüksek olması ve zarar etmesi için de daha düşük bir riskin mevcut olması demektir. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Başabaş Analizi İşletme masrafları, iki ana gruba ayrılır. Bunlar sabit masraflar ve değişken masraflardır. Sabit masraflar, gerçek üretimden bağımsız olarak meydana gelir. Bu masraflar üretim seviyesi ne olursa olsun genellikle sabit kalırlar. Değişken masraflar ise üretim seviyesine doğrudan bağlıdır. Bu masraflar, üretir, seviyesindeki artış veya azalışa bağlı olarak artar veya azalır. (Hammaddeler enerji, yakıt, direkt işçilik vs) Başabaş analizleri için kullanılacak periyot açık bir şekilde belirlenmelidir. Normal bir yıla ait verilerin kullanılması suretiyle, çalışmalar yapılmalıdır. Başa baş şeması, toplam masrafların toplam gelirlere eşit olduğu noktayı göstermektedir.Bu noktanın üzerinde, proje kâra geçmekte, aşağısında ise zarar etmektedir. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Rantabilite Rantabilite, en geniş ve klasik anlamdaki tanımıyla belli bir dönemde elde edilen kârın, o dönemde işletmede kullanılan sermayeye oranıdır. Yani rantabilite KAR / SERMAYE 'dir. Daha geniş bir ifadeyle, kâr satış hasılatından, satılan malın maliyetinin çıkarılması olduğuna göre Satış hasılatı - Satılan malın maliyeti Rantabilite = _______________________________ Öz sermaye + Borçlar(Yatırım tutarı) Bu ifade, rant ab il iten in işletmenin tek bir finansman veya yatırım safhasını değil, üretim, satış, yatırım, finansman problemlerini de içine alan geniş bir konu olduğunu göstermektedir. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Rantabilite Öz Sermaye Rantabilitesi : (Mali rantabilite)
Serbest piyasa ekonomisinde müteşebbisin amacı, yatırmış olduğu sermayeye azami kar sağlamak olduğuna göre NET KÂR/ÖZ SERMAYE oranı ile ifade edilen öz sermaye rantabilitesi işletmenin başarı ölçüsü olarak kullanılabilir. Bu oranın anlamı ana hatları ile işletmeye tahsis edilen 100 TL lik öz sermaye ile belirli bir zaman içinde kaç ünitelik kâr elde edildiğidir. Mikro açıdan bu rantabilite önemlidir. Toplam Sermaye Rantabilitesi : (İktisadi rantabilite) Bu rantabilite çeşidi, işletmenin kaynaklarını ne ölçüde kârlı kullandığı gösterir. İşletme iktisadi literatüründe net işletme kârına dış kaynak sermayesi için ödenen faizler ilave edilerek toplam sermayeye oranlamak suretiyle ele,alınmaktadır. Diğer bir deyişle toplam sermaye rantabilitesi: ( Net Kar + Faizler ) / Toplam sermaye Toplam sermaye rantabilitesini bulmak için dış kaynak faizlerini kâr ilave etmek zaruridir, çünkü işletme eğer tamamen kendi kaynakları ile çalışmış olsaydı, kârlılığı ne olurdu, bu araştırılmalıdır. Makro açıdan bu rantabilite daha önemlidir. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

Rantabilite İş Hacmi Rantabilitesi : (Kar marjı, satış rantabilitesi):
Literatürde rantabilite olarak ele alınmasına rağmen prensip itibarlı sermaye rantabilitesinin bir unsuru olan Kar / SATİŞ HASILATI ile ifade edilen iş hacmi rantabilitesinin anlamı; 1 TL. ‘lik satış hasılatından ne kadar kar sağlandığı olup, Türkçe literatürde "faaliyet kârı yüzdesi" ve "satış marjı” da denilmektedir. FİZİBİLİTE ETÜDÜ

FİZİBİLİTE ETÜDÜ KIRIKKALE ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ

Benzer bir sunumlar

... konulu sunumlar: "FİZİBİLİTE ETÜDÜ KIRIKKALE ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ"— Sunum transkripti:

Benzer bir sunumlar

Proje hakkında

Geri bildirim

Giriş

Sosyal ağ üzerinden giriş yapmak:

FİZİBİLİTE ETÜDÜ KIRIKKALE ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ

Benzer bir sunumlar

... konulu sunumlar: "FİZİBİLİTE ETÜDÜ KIRIKKALE ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ"— Sunum transkripti:

Benzer bir sunumlar

Proje hakkında

Geri bildirim