Yr. Doç. Dr. Özgecan TAŞTAN KIRIK Çukurova Üniversitesi

... konulu sunumlar: "Yr. Doç. Dr. Özgecan TAŞTAN KIRIK Çukurova Üniversitesi"— Sunum transkripti:

1 Yr. Doç. Dr. Özgecan TAŞTAN KIRIK Çukurova Üniversitesi
KAVRAM ÖĞRENİMİ Yr. Doç. Dr. Özgecan TAŞTAN KIRIK Çukurova Üniversitesi

2 Kavram nedir? Çevremizdeki olayları, objeleri, canlıları, cansızları, sembolleri benzerlik ve farklılıklarını dikkate alarak gruplandırdığımızda; bu grupların her birine verilen ad “KAVRAM” dır. Kavramlar soyuttur. Zihnimizde oluşturduğumuz soyut düşünce birimleri Çepni, sf 100

3 KAVRAM Kavramları adlandırmak için kullanılan sözcüklere TERİM denir.
Gerçek dünyada kavramların kendileri değil, kavram örnekleri mevcuttur. KUŞ Çepni, sf 101

4 KAVRAM Kavramlar da kendi aralarında sınıflandırılır:
Deve kuşu, serçe, kanarya, güvercin Bunların her biri de birer kavramdır. “Bizim evdeki serçe” Kavram değildir; Kavram örneğidir. Kavramı oluşturan objeler, olaylar, canlılar, vs uyuşmayan özellikler de taşır. PENGUEN DEVEKUŞU Uçamaz fakat kuştur. YARASA Uçabilir fakat kuş değildir. (istisna) Çepni, sf 101

5 KAVRAM Prototip nedir? Bir kavramı en iyi temsil eden ve onun bütün özelliklerini taşıyan örnek. Kavramlar bir olay ya da nesneden söz edildiğinde aklımıza gelen ilk çağrışımlardır. Kavramlar, yaşantılar sonucu zihnimizde şekillenir. Bir kavramla ilgili yaşantı ne kadar çoksa zihnimizdeki yapılanması da o derece geniş kapsamlı Çepni, sf 101

6 KAVRAM Uçağı 1 kere ve dışarıdan görmüş bir insan
Defalarca uçağa binmiş bir insan Gerçek dünyada somut örneği olmayan kavramlar da vardır: Mutluluk Özgürlük Demokrasi Korku Çepni, sf 102

7 Kavramlar olmasaydı ne olurdu?
Algılanan her şey ayrı bir birim olarak zihinleri işgal edecekti. Kitaplar kütüphanede belli bir sıralamaya göre düzenlenmemiş olsaydı… Aradığımız kitabın yerini nasıl bulurduk? Zihinsel karmaşa Zihinsel bir yapı günlük hayatta gerekli olduğunda hatırlamakta ve kullanmakta zorlanırdık. Çepni, sf 102

8 Kavramların Önemi Dilin gelişmesinde önemli yere sahiptir.
Düşüncelerimizi dille ifade ederiz. Yeni öğrenilen kavramlar daha öncekilerle açıklanmaya çalışılır. Zihnimizdeki kavramların içeriği dünyaya bakış açımızı belirler. Çepni, sf 102

9 Bilgisayar bulunmadan önceki insanlara bilgisayarı nasıl anlatırsınız?
Kavramların Önemi İletişimi kolaylaştırır. Kullanılan terimler (konuşula diller) farklı da olsa kavramlar tüm insanlar için aynıdır. BİLGİSAYAR COMPUTER Bilgisayar bulunmadan önceki insanlara bilgisayarı nasıl anlatırsınız? Çepni, sf 102 Kavramlar sayesinde anlatılmak istenenle anlaşılan şeyin olması sağlanır.

10 Kavramların Önemi Kavramlar somuttan soyuta, basitten karmaşığa doğru bir süreklilik ekseninde düşünülebilir. Somut şeyler için insanlar arasında fikir birliği sağlanır. (Örneğin: sindirim sistemi) Soyut şeyler için değişik fikirler ortaya atılır. (Örneğin: demokrasi, din, tanrı, sevgi) Çepni, sf 102

11 Sözlük işimizi görürdü 
Kavram Öğrenme Kavramları ezber yoluyla değil olumlu-olumsuz örnekleri inceleyerek öğreniriz. Kavramlar sadece tanımla öğretilemez. Öğrenciler kendi hipotezlerini kurmalı, test etmeli. Kavramlar somutlaştırılmalı ÖRNEK: Saf madde nedir öğrenirken saf olmayan maddeleri de öğreniriz. Sözlük işimizi görürdü  Çepni, sf 103

12 Kavram Öğrenme Sadece tanımla öğretilirse; Kavramın uygulandığı yeni durumla karşılaştığında bocalar. Kavramların zihinde birleştirilmesi kişiden kişiye faklılık gösterebilir. Örnek: Aynı malzemeyle bir mimar farklı şekilde daireler tasarlayabilir. Çepni, sf 103

13 Kavram Geliştirme Süreçleri
Genelleme İlgilendiğimiz varlıkları ortak özelliklerine göre bir grupta toplama ve grubu adlandırma. Aynı şekilde tasarlanmış deneylerden sonuçlar çıkararak genel bir ilkeye ulaşmak Çepni, sf 104 Bir tane kuş görmekle kuş kavramını geliştiremeyiz.

14 Kavram Geliştirme Süreçleri
Genelleme Hatalı genellemeler olabilir. Kategoriye dahil olmayan varlıkları, olayları kategoriye dahil etme Gereğinden fazla genelleme hatası Kategoriye dahil olması gereken varlığı dışarıda bırakma Gereğinden az genelleme hatası Çepni, sf 104 Hatalı genellemeler sınırlı sayıda gözlem ve deneyimlerden kaynaklanabilir.

15 Kavram Geliştirme Süreçleri
Genelleme Sıvı kavramı için çocuk deneyimlerini süt, çay, su ile kazandıysa şampuan onun için sıvı değildir İçilmeyenler sıvı değildir genellemesi (gereğinden az genelleme hatası) Çepni, sf 104 (Örnek: Yarasayı uçtuğu için kuş kabul etmek gereğinden fazla genelleme yapmak, pengueni uçmadığı için kuş kabul etmemek gereğinden az genelleme yapmaktr.) Sıvıların akıcılık ve bulunduğu kabın şeklini alma özelliklerinden hareketle çamur ve ince kumun sıvı olduğu genellemesi (gereğinden fazla genelleme hatası)

16 Kavram Geliştirme Süreçleri
Ayırım Benzer iki uyarıcıyı ayırt edip her birine farklı tepki gösterme. Varlıkların, olayların birbirine benzemeyen özelliklerini görebilmeye dayanır. ÖRNEK: Limon, portakal, mandalina Turunçgil Her birinin kendi arasında farklılıkları vardır. Çepni, sf 105.

17 Kavram Geliştirme Süreçleri
Ayırım Ayrımlar kavramlarımızı netleşmeye ve bilgilerimizi kesinleşmeye götürür. Ayrımlara ulaşılmadığı zaman kavramlar çok genel kalır, hata yapılabilir. Ayrım yapmak genelleme yapmak kadar kolay değildir. Çepni, sf 105. Ayrımlar kavramlarımızda netleşmeye ve bilgilerimizde kesinleşmeye götürür. Ayrımlara ulaşılmadığı zaman kavramların anlamı genel kalır, bazen de hatalı olur.

18 Kavram Geliştirme Süreçleri
Tümevarım Özel halleri inceleyerek onlardan genel hale gitme Sınırlı sayıda deneyimden genelleme yoluyla sonuç çıkarma süreci Bilimde deneyselliği ön plana çıkarır. Bir ilkenin öğrenilmesinde ya da kavram geliştirmede kullanılır. Çepni, sf 105. BULUŞ YOLUYLA ÖĞRENME

19 Kavram Geliştirme Süreçleri
Tanımlama Bir kavramı bilinen diğer kavramlarla anlatmak. Bazı kavramlar tanımlamayla kolayca geliştirilebilir. ÖRNEK: Dik üçgen Pek çok kavramda tanımlayıcı ve ayırıcı nitelikler açıkça belirlenemez. Böyle durumlarda kavramlar prototiplerle tanımlanır. Çepni, sf 105.

20 Kavram Geliştirme Süreçleri
Tümdengelim Genelden özele inme. Sınıfta kavram önce değişik yöntem ve tekniklerle verilir (teorik olarak anlatılır.) Daha sonra anlatılan bilgiler laboratuarda somut materyallerle ispatlanır. Çepni, sf 105.

21 Kavramların Sınıflanması
Kavramlar öğreniliş yollarına göre 3’e ayrılır: 1. Algılanan kavramlar (duyu organlarıyla) Siyah, beyaz, aydınlık, karanlık, yumuşak, sert 2. Betimlemeli kavramlar (varlık ve olaylarla doğrudan etkileşim) Varlıklar veya olaylar arasındaki ilişkileri açıklayan kavramlar. İki asidin pH derecelerini kıyaslayıp kuvvetli olana karar verme. Çepni, sf 106.

22 Kavramların Sınıflanması
3. Kuramsal kavramlar (etkileşimle değil zihin operasyonuyla) Einstein’ın İzafiyet Teorisi, Gazların Kinetik Teorisi Sıcaklık ,termometrenin gösterdiği derece olarak algılanıyorsa BETİMLEMELİ KAVRAM Moleküllerin ortalama kinetik enerjisinin bir ölçümü KURAMSAL KAVRAM Çepni, sf 106.

23 Kavramların Aşamalılığı
Fen bilimlerinde kavramlar aşamalı olarak sınıflanmıştır Öğrenmeyi kolaylaştırır. Fen bilimlerindeki kavramlar üst düzeylere çıkıldıkça karmaşıklaşan bir düzenle öğretilebilir. SARMAL PROGRAM Çepni, sf 107.

24 Kavramların Aşamalılığı
SARMAL PROGRAM Aynı üniteler farklı seviyelerde detaylandırılarak tekrarlanır. Bazı kavramlar sonradan öğrenilecekler için ön koşul bilgidir. Çepni, sf 107.

25 Kavramlar Arası İlişkiler
Yeni öğrenilenle eski bilgiler ilişkilendirilmeli (anlamlı öğrenme). Yasa, teori veya ilkeleri, kavramlar arası ilişkileri göstererek öğretmeliyiz. Örnek: Sabit sıcaklıkta, basınç hacimle ters orantılıdır. Çepni, sf 107.

26 Kavram Öğrenimi Öğrenci yeni bilgileri eskilerinin üzerine inşa eder.
Yapılandırmacı yaklaşım Bilgilerimizi yeni durumlarda kullanabiliyorsak öğrenmiş sayılırız. Ön bilgiler yeni öğrenmeleri etkiler. (kavram yanılgıları) Öğrenci yeni bilgileri eskilerinin üzerine inşa eder. Çepni, sf 108

27 Kavram Öğrenimi Bütün bilgileri öğrenmek mümkün değildir.
Sadece temel bilgileri kazanmak daha önemlidir. Sınıfta farklı zihinsel gelişim düzeyinde (hızda) öğrenciler vardır. (Piaget) Öğretmen her düzeye uygun bir öğretim planı yapmalı Basitten karmaşığa doğru öğretilmeli. Çepni, sf 108

28 Pek çok kavramın kesin sözel bir tanımı yapılamaz
Kavram Öğrenimi Pek çok kavramın kesin sözel bir tanımı yapılamaz Öğrenciye kavramı ifade eden sözcük verilir. Kavramın sözel tanımı yapılır. Kavramın tanımlayıcı ve ayırt edici özellikleri verilir. Öğrencinin kavrama dahil olan ve olmayan örnekler bulmasını sağlamak Geleneksel Yöntem Çepni, sf 108

29 Kavram Öğrenimi Yeni Yöntem
Öğrenci kavrama dahil olan birçok örneği inceler. Öğrencinin kavramın tanımlayıcı niteliklerini bularak genellemelere ulaşması sağlanır. Öğrenci doğru genellemeye ulaşınca kavrama dahil olmayan örnekler yoluyla ayırt edici nitelikleri bulması sağlanır. Yeni Yöntem Çepni, sf 108

30 Bazı durumlarda her iki yöntem de kullanılabilir.
Kavram Öğrenimi Bazı durumlarda her iki yöntem de kullanılabilir. Küçük yaş gruplarında yeni yaklaşım, ileriki yaşlarda geleneksel yaklaşım Çepni, sf 108

31 Kavram Öğrenimine Yardımcı Grafikler
Kavramlar soyut olduğu için öğretimi de zordur. Kavramları somutlaştırmak için grafik materyaller kullanırız. Bu materyalleri öğrenciler geliştirmelidir. Ön bilgileri, kavram yanılgıları, öğretim esnasında, sonrasında Anlam Çözümleme Tablosu Zihin Haritası Kavram Haritası Kavram Ağı Çepni, sf

32 Anlam Çözümleme Tabloları
Varlıkların veya nesnelerin sınıflanması İki boyutlu (bir boyutta kavramlar diğer boyutta özellikler) Konu başlığı tahtaya yazılır (örn: madde) Öğretmen öğrencilere akıllarına gelen maddeleri saymalarını ister ve tahtaya yazar.(örn: taş, tahta, su, hava) Adı yazılan maddelerin özellikleri sorulur. (örn: katı, sıvı, gaz, yüzer, batar, element, karışım..) Çepni, sf 109

33 Anlam Çözümleme Tabloları
Ayırt edici ve tanımlayıcı özelliklerin öğrenilmesinde etkili Yeni kavramlar eski bilinenlerle bağlanır, ilişkilendirilir. Tabloyu öğrenci doldurmalıdır. Çepni, sf 111

34 Anlam Çözümleme Tabloları
Su Hayvanları Memeli Solungaçlı Yenir Tatlı Suda Yaşar Denizde Yaşar Pullu Kabuklu Tüylü Yunus X Sazan Kurbağa Kunduz Ördek Kaplumbağa Çepni, sf 109

35 Anlam Çözümleme Tablosu Örneği
Aklınıza gelen maddeleri söyleyiniz. Maddenin hallerini söyleyiniz. Bunları tabloya yerleştirelim.

36 Anlam Çözümleme Tablosu Örneği
KATI SIVI GAZ Kar Göl Nehir Ayakkabı Kitap Hava Maddelerin halleri için uygun kutucukları işaretleyin 4. Sınıf Fen ve Teknoloji Öğrenci Çalışma Kitabı sf 33

37 Kavram Ağları (Semantik Ağ)
Ön bilgileri harekete geçirmek Yeni kavramlar geliştirmek Kavramlar arası yeni ilişkiler kurmak Kavramları yeniden düzenlemek Öğrencilerin geliştirmesi sağlanmalı Çepni, sf 111

38 Kavram Ağları (Semantik Ağ)
Öğretmen derste işlenecek merkez konuyu tahtaya yazar. Öğrenciler kavramla ilgili sözcükler bulur. Bu sözcükler tahtanın bir yanına listelenir. Öğrencilerden bu sözcükleri anlamlarına veya ilişkilerine göre gruplamaları istenir. Her grup en az 1 sözcük içermeli Her gruba bir ad bulunur. Çepni, sf 111

39 Kavram Ağları (Semantik Ağ)
Bazı sözcükler hiçbir gruba dahil olmayabilir. Gruplama etkinliğine devam edilerek yeni gruplar oluşturulabilir. Tablonun altında gruplanmadan sıralanabilir. Çepni, sf 111

40 Kavram Ağları

41 Kavram Ağları Çepni, sf 113

42 Zihin Haritaları Farklı kavramlar ve fikirler arasındaki ilişkilerin şematize edilmesi. Merkezi kavram tahtaya yazılır ve çember içine alınır. Bu ana kavramla ilgili, öğrenciler akılların gelen sözcükleri söyler. Birden fazla ana kavram varsa farklı kavramlar için yazılmış sözcükler arasındaki ilişkiler çizgilerle gösterilir. Vurgu yapmak için renk, resim, grafik kullanılabilir. Çepni, sf 113

43 Zihin Haritası

44