EDEBÎ SANATLAR 16.02.2019 http://www.icetin.net.

... konulu sunumlar: "EDEBÎ SANATLAR 16.02.2019 http://www.icetin.net."— Sunum transkripti:

1 EDEBÎ SANATLAR

2 EDEBÎ SANATLAR *Şiirde veya düzyazıda, söze mecaz anlam kazandırma yollarıdır. Edebi metinlerin anlaşılmasında ve yorumlanmasında edebi sanatların önemli bir yeri vardır. Özellikle Divan edebiyatının anlaşılabilmesi için edebi sanatların çok iyi bilinmesi gerekir. Divan şiirinde sanatsız bir beyit hemen hemen yok gibidir. Divan şairleri çoğu zaman bir beyit içinde birkaç sanatı iç içe kullanmışlardır.

3 Söz sanatları çoğunlukla nazımda ve nesirde
ortaktır. Nazımda yapılan sanatların birçoğu nesirde de yer almıştır. Edebî sanatlar söze güzellik, canlılık vermek ve sözü daha etkili kılmak için yapılır. Edebiyatımızda kullanılan belli başlı sanatlar şunlardır:

4 TEŞBİH(BENZETME) Ahmet boğa gibi kuvvetlidir.
Benzeyen kendine benzetme benzetme yönü benzetilen edatı *Bileği çelik gibi kuvvetli adam. *Nur topu gibi çocuk *Gül yüzünde güller açar. *O adam tilkinin biridir. *İnsan gibi hayaletler *Yolcuyum bir kuru yaprak misali *Bin atlı, akınlarda çocuklar gibi şendik Bin atlı, o gün dev gibi bir orduyu yendik.

5 İSTİARE-1 Teşbihin ana unsurlarından biriyle yapılan
benzetme sanatıdır. Açık istiare: Benzeyen yok, kendisine benzetilen var. *Aslanım, koçum, aslansın… *İki kapılı bir handa/Gidiyorum gündüz gece *Yüce dağ başında siyah tül vardır. *Kurban olam beşikte yatan kuzuya.

6 İSTİARE-2 b. Kapalı istiare: Benzeyen var, kendisine benzetilen yok. Kişileştirme(teşhis) olan yerde kapalı istiare vardır. *Ağlıyordu ırmaklar. * Kaderin önünde yaprak misaliyiz. *Tekerlekler yola bir şeyler anlatıyor. *Ay, zeytin ağaçlarından yere damlıyordu. *Kulak verin ki zaman tahtayı kemiriyor Tavan aralarında, tavan aralarında. (N.Fazıl)

7 MECAZ-I MÜRSEL(AD AKTARMASI)
Benzetme amacı olmadan bir sözün başka bir sözün yerine kullanılmasına denir. *Tabağını bitir. *Sobayı yak. *Ankara, savaşta tarafsız kalmayı düşünüyor. *Ahmet Haşim, edebiyatımızın güçlü kalemlerindendir. *Ayağını çıkar, odaya öyle gir. *Esin’le Mert sınıfa haber versinler.

8 ÖRNEK SORU Anadolu kelimesinin “Anadolu, hepimize hınç, şüphe
ve ehemmiyetsizlikle bakıyordu.” cümlesindeki kullanılışına benzer bir kullanım aşağıdakilerden hangisinde vardır? A) Ankara, bütün Orta Anadolu’ya bir iç kale vazifesini görmüştür. B) Erzurum, Türkiye coğrafyasına 1890 metreden bakar. C) O günlerde Konya’nın nasıl yaşadığını ve ne düşündüğünü bilmiyoruz. D) İstanbul’un asıl iç manzarasını, bu sivil mimari oluşturmuştur. E) Bursa kadar muayyen bir devrin malı olan bir başka şehir bilmiyorum. ( ÖYS)

9 KİNAYE Bir sözün gerçek anlamının söylenip, mecaz anlamının kastedilmesidir. *Bulamadım dünyada gönüle bir mekan Nerede gül bitse etrafı diken (iyilik) (kötülük) * Dursun, gözü açık çocuktur. İçinizden en yürekli olan gelsin. Hatasını söyleyince yüzü kıpkırmızı oldu. Ey benim sarı tamburam/Sen ne için inilersin İçim oyuk derdim büyük/Ben onun çün inilerim

10 Aşağıdakilerin hangisinde bir kinaye vardır?
A) Yiğit sevdiğinden soğur Sarılmayı sarılmayı B) Gölgesinde dinlendiğim Koca çamlar yerinde mi C) Şu karşıma göğüs geren Taş bağırlı dağlar mısın D) Elbet bir devasız dertten Doğan göz bir zaman ağlar E) Uçtu kuşların kervanı Her biri bir dala gider ( ÖYS)

11 TEŞHİS (KİŞİLEŞTİRME)
Teşhis, kişileştirme demektir. Teşhis, insan dışındaki canlı ve cansız varlıkları düşünen, duyan ve hareket eden bir insan kişiliğinde göstermek, kişileştirmektir. * Toros dağlarının üstüne Ay un eledi bütün gece * Öldüğü gün gök ağlamıştı.

12 ÖRNEK SORU “Menekşeler külahını kaldırır.”
dizesindeki edebi sanat, aşağıdaki dizelerin hangisinde vardır? Güzel gitti diye pınar ağladı. Ak kuğular sökün etti yurdundan Gül budanmış dal dal olmuş Kara yerde mor menekşe biter mi? Gözlerim kapıda, kulağım seste. 1981-ÖYS

13 İNTAK(KONUŞTURMA) İnsan kişiliğinde canlandırılan bu varlıkları konuşturmaya intak denir. İntakta kesinlikle teşhis vardır. Çünkü konuşan tek canlı varlık insandır. Fakat, teşhiste her zaman intak olmayabilir. Teşhis ve intak sanatına en çok masallarda ve fabllarda başvurulur. Adam, tam koparacağı sırada menekşe: ” Bana dokunma!” diye bağırdı. Leylek Tilki’ye:”Merhaba” dedi.

14 ÖRNEK SORU Kütüphanede bir gürültü koptu. Şiir kitapları
orada bulunanlara: “Niye bize bakmıyorsunuz?” diye bağırdı. Bu cümledeki en belirgin söz sanatı aşağıdakilerden hangisidir? A) Teşbih (benzetme) B) Tezat C) İstiare D) Kinaye E) İntak (konuşturma)

15 TECAHÜL-İ ARİF Bir anlam inceliği oluşturmak için bildiğini
bilmezlikten gelmeye denir. *Şakaklarıma kar mı yağdı ne var? Benim mi Allah’ım bu çizgili yüz? (C. Sıtkı) Sular mı yandı? Neden tunca benziyor mermer?(A. Haşim)

16 HÜSN-İ TÂLİL Ateşten kızaran gül arar da
Güzel bir nedene bağlama demektir. Edebiyatta, herhangi bir gerçek olayın meydana gelmesini, hayalî ve daha güzel bir nedene bağlama sanatıdır. Ateşten kızaran gül arar da Gezer bağdan bağa çoban çeşmesi F.N.Çamlıbel *Yeni bir ülkede yem vermek için atlarına Nice bin atlı kapılmıştı fetih rüzgarına Y. Kemal *Hâk-i payine yetem der ömürlerdir muttasıl Başını taştan taşa vurup gezer âvâre su Fuzuli

17 TEVRİYE Tevriye; örtmek, meramı gizlemek demektir.
Edebiyatta, nükte yapmak amacıyla iki anlamı bulunan sözcüğün uzak anlamını kastederek kullanma sanatıdır. *Beyefendi grubumuzun güneşi, sen de ayısın. *Tahir Efendi bana kelp demiş/İltifatı bu sözde zahirdir Mâlîki mezhebim zira benim/İtikadımca kelp Tahirdir (Nef’i)

18 MÜBALAĞA(ABARTMA) Edebiyatta sözün etkisini artırmak için bir şeyi
olamayacağı biçimde yahut olduğundan çok az gösterme sanatıdır. Ancak bu aşırı anlatma soğuk olmamalı, nükteli ve zarif olmalıdır. Divan şairlerinin daha çok methiye, fahriye ve hicviyelerde başvurdukları bir sanattır. *Uçtuk Mohaç ufkunda görünmek hevesiyle (Y. Kemal) *Akdeniz’in dalgası gönlüm kadar taşmadı. *Alem sele gitti gözüm yaşından *Merkez-i hâke atsalar da bizi/ Küre-i arzı patlatır çıkarız (N. Kemal)

19 ÖRNEK SORU Aşağıdaki dizelerin özellikle hangisinde bir abartma vardır? A) Bir ah çeksem dağı taşı eritir Gözüm yaşı değirmeni yürütür B) Bu topraklar ecdadımın ocağı Evim, köyüm hep bu yerin bucağı C) Ne doğan güne hükmüm geçer Ne halden anlayan bulunur D) Derdim çoktur hangisine yanayım Yine tazelendi yürek yarası E) Yükseğinde büyük namlı karın var Alçağında mor sümbüllü bağın var ( ÖYS)

20 TEZAT Edebiyatta iki düşünce, duygu ve hayâl
arasında birbirine karşıt olan nitelikleri bir arada söyleme sanatı. *Ağlarım hatıra geldikçe gülüştüklerimiz *Âdular kahkaha eyler, güruh-ı dostân ağlar *Gerçek mi yalan mı duyduğum haber *Neden böyle düşman görünürsünüz Yıllar yılı dost bildiğim aynalar *Ne efsunkâr imişsin ah ey didar-ı hürriyet Esir-i aşkın olduk gerçi kurtulduk esaretten

21 TENASÜP Bir konu üzerinde, aralarında türlü ilgiler bulanan en
az iki sözcük, terim ve deyimi bir dize ya da beyit içinde rast gele, sıralama amacı gütmeden kullanmaktır. Ancak bu sözcükler arasında karşıtlık ilgisi bulunmaması gerekir. *Aşk derdiyle hoşem, el çek ilacımdan tabip Kılma derman kim, helakim zehr-i dermanımdadır *Gonca gülsün gül açılsın cûy feryâd eylesin Sen sus ey bülbül biraz gülşende yârim söylesin(Nabi) *Kamu bîmârına cânân devâ-yı derd eder ihsan Niçin kılmaz bana dermân beni bîmâr sanmaz mı Fuzuli

22 TEKRİR(YİNELEME) *Ey varlığı varı var eden var
Sözün etkisini güçlendirmek için bir sözcüğü ya da söz kümesini art arda tekrar etme sanatıdır. *Ey varlığı varı var eden var Yok yok sana yok demek ne düşvâr (Z. Paşa) ( zor ) * Büyüksün İlahi büyüksün büyük Büyüklük yanında kalır pek küçük (Ali Haydar Bey) *Senin şem’-i cemâlinde vücûdum Münevverdir münevverdir münevver (Nesimi)

23 CİNAS Söylenişleri ve yazılışları aynı, anlamları farklı olan kelimeleri bir arada kullanma sanatıdır. *Kısmetindir gezdiren yer yer seni Göğe çıksan âkıbet yer yer seni (İbni Kemal) *Bülbül eder güle naz/ Gül eder bülbüle naz Bugün bir şehre vardım/Ağlayan çok gülen az *Eyleme vaktini zâyi’ deme kış yaz oku yaz (Sünbülzâde Vehbi) *Bağda meyler içilir nâleler eyler neyler Sesi çıkmaz acaba bülbül uyur mu neyler

24 LEFF Ü NEŞR Genellikle bir beyit içinde, birinci dizede en az iki şeyi söyleyip, ikinci dizede bunlarla ilgili benzerlik ve karşılıkları verme sanatıdır. Divan şiirinde çok sevilmiş ve kullanılmış bir sanattır. *Bakıp ol şûh ile nâz ü niyâze meşkederiz Gülün tebessümüne bülbülün temanesine (Nedim) *Yâkût-siriştiz yerimiz dîde vü dildir Ateşle sudan hâsıl olur bir güheriz biz (Ş. Galip)

25 TELMİH Yol almış hayatın ufuklarınca O hızla dağları Ferhat yarınca
Söz arasında, geçmişteki herkesçe bilinen bir olaya, ünlü bir kişiye, bir inanca ya da yaygın bir atasözüne işaret etmek, onu hatırlatmaktır. Telmih edilen şey uzun uzadıya açıklanmaz, bir iki sözcükle anımsatılır. Gönlünü Şirin’in aşkı sarınca Yol almış hayatın ufuklarınca O hızla dağları Ferhat yarınca Başlamış akmaya çoban çeşmesi (F.Nafiz ) Bedr’in aslanları ancak bu kadar şanlı idi (M. Akif)

26 ALLİTERASYON Bir ahenk meydana getirmek amacıyla bir
dizede aynı sessiz harfin tekrar edilmesine aliterasyon denir. *Eylülde melûl oldu gönül soldu da lâle Bir kaküle meyletti gönül geldi bu hâle (Edip Ayel) *Dest-bûsi arzusuyla ger ölürsem dostlar Kûze eylen toprağım sunun ânunla yâre su (Fuzuli)

27 SECİ Divan edebiyatında nesirdeki(düzyazı) kafiyeye denir.
*Dost yolunda nistlik gerek, yâr önünde pestlik gerek, ten cübbesi çâk gerek, gönül evi pâk gerek. *İlâhi! Kabul senden, red senden; şifa senden, derd senden.

28 ÖRNEK SORULAR Nedir can kim anı sen nâzenin cânâne vermezler
Sana âşık olanlar yoluna cânâ ne vermezler Bu dizelerde olduğu gibi, söylenişleri bir, anlamları ayrı iki sözü bir arada bulundurma sanatı aşağıdakilerden hangisidir? Cinas B) Hüsn-i tâlil C) Teşhis D) Tevriye E) İntak

29 ÖRNEK SORULAR İlahi, kabul senden ret senden; şifa senden, dert senden… İlahi, iman verdin, daim eyle; ihsan verdin, kaim eyle. Bu parçada altı çizili sözcükler aşağıdakilerden hangisine örnektir? A) İmâle B) Seci C) Alliterasyon D) Redif E) Cinas 1987-ÖYS

30 ÖRNEK SORULAR Kalem böyle çalınmıştır yazıma
Yazım kışa uymaz, kışım yazıma Bu iki dizedeki söz sanatı, aşağıdakilerden hangisidir? A) Benzetme(teşbih) B) Cinas C) Kişileştirme) D) İstiare E) Abartma(mübalağa) 1986-ÖYS

31 ÖRNEK SORULAR Yapıtlarında daha çok kırsal kesim insanlarını anlatan birkaç yazar, Yakup Kadri Karaosmanoğlu’yla görüşmeye gider. Bu ilgiden çok hoşnut olan Yakup Kadri, bir ara merakla konuk yazarlara, nerelerden geldiklerini sorar.Yazarlardan biri gülerek: “Yaban’dan geliyoruz üstat, Yaban’dan!” der. Bu parçada geçen “Yaban’dan geliyoruz!” sözünde, aşağıdaki açıklamaların hangisinde uygun bir söz sanatı vardır? Bir anlam inceliği yaratmak için bildiğini bilmezlikten gelme Bir sözcüğü alışılmış anlamının dışında bir anlamda kullanma Söylenmek isteneni en az sözcükle anlatma Bir gerçeği sezdirmek için bir sözün hem gerçek hem de mecaz anlamıyla kullanma Söz arasında, bilinen bir duruma işaret etme 1990-ÖYS

32 ÖRNEK SORULAR Anavarza at oynağı/ Kana bulanmış gömleği/ Kıyman a
zalimler kıyman/ Koca karının bir değneği Yaşlı bir kadının öldürülen tek oğlu için duyduğu acıyı dile getiren bu dörtlükte, aşağıdaki açıklamalardan hangisine uygun bir söz sanatı vardır? A) Bir anlam inceliği yaratmak için bildiği şeyi bilmez görünme B) Bir sözcüğü, iki anlamını birden sezdirecek biçimde kullanma C) Bir sözcüğü, gerçek anlamı dışında başka bir sözcük yerine kullanma D) Bir olgunun gerçek etkenini bir yana bırakarak olguyu başka bir nedene bağlama E) Birkaç şeyi söyledikten sonra onlarla ilgili başka şeyleri bir sıra gözeterek anlatma 1988-ÖYS

33 “ Eğilmiş arza kanar, muttasıl kanar güller “ A.Haşim
Yukarıdaki dizede, gülün kanadığı söylenerek hangi edebi sanat yapılmıştır? A)Teşhis B) Kapalı istiare C) Kinaye D) Açık istiare E) Hüsn-i ta’lil