DEVLET VE BORÇ Şubat 2018 www.hakanozyildiz.com.

... konulu sunumlar: "DEVLET VE BORÇ Şubat 2018 www.hakanozyildiz.com."— Sunum transkripti:

1 DEVLET VE BORÇ Şubat 2018

2 Can ve mal güvenliği Bir arada yaşamanın yarattığı zorluklar,
Önce can güvenliği sağlanmalı (Savunma, emniyet) Sonra, eğer kapitalist bir ekonomide yaşıyorsak, mal güvenliği (emniyet, Adalet) Kısacası kurallar ve bu kuralları uygulayacak, gerektiğinde değiştirecek kurumlar olmalı.

3 I. KAMU MÜDAHALESİ SORUNU

4 Devlet varsa... En azından kamu kesiminin örgütlenmesi, yaşaması için bir kaynağa ihtiyacı olacak. (Dükkanı açık tutmak için) Yanı sıra ekonomik faaliyetlere müdahale etmek istiyorsa, bazı araçlara ve kaynaklara gerek duyacak. Vergi toplayacak, savunma, emniyet, sağlık harcaması yapacak vb. Ancak devlet ekonomiye ne kadar müdahale etmeli?

5 Devletin Ekonomideki Rolü
EKONOMİYE MÜDAHALE= İktisat ve maliye politikası kararları alınması , ekonomik ajanların faaliyetlerini etkilemesi Devlet neden bazı ekonomik faaliyetlerde bulunur ? Faaliyetleri zaman içinde niye değişir ? Devlet ekonomideki rolünü daha iyi yapabilir mi?

6 BOKS MAÇI ROUND 1 (18 yy) Modern kapitalist iktisadın babası (!) A. Smith Piyasaya müdahale etmeyin. Bırakın «görünmez el» her şeyi halleder. (aslında tanrının eli) Round Piyasanın !!!

7 BOKS MAÇI ROUND 2 18.yy da bile gelir dağılımı bozukluğu - işçi sınıfının durumu R.Owen, Sismondi, K.Marx hatta Charles Dickens Örneğin Almanya’da Bismarck döneminde Sosyal politikaların ilk adımları atılmaya başlanıyor. PİYASA BAŞARISIZLIĞI= Piyasanın kendinden beklenenleri yerine getirememesi I. Ve II. Dünya Savaşlarından sonra dengeler değişti. İki kutuplu dünya SSCB’nin etkisi Round 2 –Devletin !!!

8 ROUND 2 Niye Devletin Oldu ? PARETO Etkinliği
Bireycilik (Bireyin mutlak refahı-Eşitsizlik sorunu değil) + Tüketicinin ( bireyin) egemenliği Neoklasik iktisatçı Pareto tarafından geliştirilen refah tanımıdır, toplumsal refah kriteridir. Pareto'ya göre bir toplumdaki toplam refah o toplumdaki bireylerin refahlarının bir araya gelmesiyle oluşmaktadır.  Toplumdaki en az bir bireyin refah düzeyini azaltmadan diğerinin refahını arttırmanın bir yolu yoksa o toplumun refahı optimumdur. Bu durumda, toplumdaki herhangi bir bireyin refahının artması toplam refahı arttıracaktır. Ancak bir bireyin refahı artarken, diğer bir bireyin refahında azalma olursa, toplam refah artmış sayılmaz. «Refah, ancak hiç kimsenin durumunu kötüleştirmeden bazı kişilerin durumunu iyileştirile biliniyorsa artmış sayılır." Pareto optimumunun gerçekleşmesi için hem üretimde hem de tüketimde etkinlik sağlanmalıdır. Pareto'ya göre toplumun kültürü ve ekonomideki verimlilik düzeyi toplumun belli sınıfları arasında gelir dağılımını saptayan iki unsurdur. Ekonomi ne kadar verimli olursa gelirdeki eşitlik de o kadar iyi olur. Verim ne kadar azalırsa gelir eşitliği de o kadar düşer. Vergiler bunu değiştiremez. Ayrıca Pareto insanların yetenekleri bakımından eşitsiz olduğunu, bu nedenle gelir dağılımını dengeli hale getirme çabalarının başarısızlıkla sonuçlanacağını da savunmuştur. (

9 ROUND 2 Teorem 1 Ekonomi tam rekabetçi ise Pareto etkindir.
Teorem 2 Pareto dağılımı birden fazla olabilir. (Refah yeniden dağıldığında yeni bir Pareto optimuma ulaşılır- Her Pareto etkin üretim dengesine serbest piyasada ulaşılır) Acaba öyle mi ? Piyasa hep başarılı mı ? Hayır; gerçek hayatta pek öyle değil-Kapitalizm kriz ve eksik istihdam yaratıyor. 1929 büyük bunalımı Keynes’in görüşleri

10 ROUND 2 PİYASALAR NEDEN BAŞARISIZ (Veya Devlet niye müdahale etmeli)
Mülkiyet ve Sözleşme Güvencesi Rekabet başarısızlığı ( tekelller, oligopoller) Kamu malları (bireysel fayda < bireysel maliyet) Dışsallıklar ( Negatif-Pozitif) Eksik (Incomplete markets) (Bankacılık-Sigortacılık) (Kollektif açmazlar) Yaratıcı ürünler İşlem maliyetleri Enformasyon asimetrisi Bilgi noksanlığı Makroekonomik istikrarsızlık Özel sektör yetersizliği (Bizim gibi ülkelerde) Gelir dağılımı adaleti Baba devlet argümanı (Birey çıkarını her zaman bilemez-Devlet bilir)

11 ROUND 3 Devlet başarısızlığı Sınırlı Bilgi
Piyasanın tepkisini ölçememe Bürokrasinin yetersizliği Siyaset kurumunun etkileri Neo liberal yaklaşım- Devlet çıkarların örgütüdür. 3. Round Piyasanın !!!!!

12 ROUND 4 “ Devlet kanun ve düzeni sağlayacak kadar güçlü iktisadi hayatı düzenleyemeyecek kadar güçsüz olduğu zaman optimaldir” O halde; Kamu yönetimin kapsamını daralmalı (kadro şişkinliği) Kamu sektörünün kapsamı daralmalı Devlet özel çıkar gruplarının baskısından arınmalı Kural egemenliği Siyasi baskıdan uzak kurullar kurulmalı Round devam ediyor...

13 ROUND 4 Bilgi eksikliği hala devam ediyor
Bankacılık alanında fiyat rekabeti – Ahlaki çöküntü (müdahale etsen bir türlü-etmesen bir türlü) SON KRİZE KADAR BU ROUND BERABERE GÖZÜKÜYORDU Ancak, merkez bankalarının sınırsız müdaheleleri, devletin özel sektör bilançolarındaki bir çok olumsuz kalemi/zararı üstlenmesi SON RAUNDU TEKRAR DEVLETİN KAZANDIĞINI GÖSTERİYOR. Acaba şu sonuç çıkar mı? Krizlere devlet müdahele etmeli, yoksa karışmamalı. Daha açıkçası: Karlar sermayedarın, zararlar devletin olmalı.

14 Devletin Ekonomide Rolü ve Kamu Müdahalesi Sorunu
Neden devlete ihtiyaç var? Ekonomide kaynak kullanımı açısından büyüyen devlet Gelişmiş ülkelerde genel yönetim harcamalarının GSYH’ya oranı ikinci dünya savaşı öncesi % 20’lerde iken bugün bu oranın % 50’lere yaklaşması Gelişmekte olan ülkelerde de büyüme var ama bu kadar çarpıcı değil

15 O HALDE KİM BU DEVLET ? Kaynak Kullanımı Üzerinde Rekabet

16 Asil Vekil İlişkisi (Principal/Agent)
Kamusal karar alma süreci ve odağında bütçe bir dizi asil vekil ilişkisine dayanmakta Bir çok faaliyete ilişkin karar doğrudan kararı alan kişilerce değil yetki devredilenlerce alınır. Amaçlar çelişmesi ve çıkar çatışması –Bilgi ve yaptırım kapasitesi Sorun; asil vekil ilişkisinin etkinliği

17 Temsili demokrasilerde asil vekil ilişkisi
Vekil/Asil Vekil Vatandaşlar (Seçmenler) HESAP VERME SİYASİ SORUMLULUK YETKİ DEVRİ Politikacılar (Yasama) YETKİ DEVRİ HESAP VERME YÖNETSEL SORUMLULUK Bürokrasi (Yürütme)

18 Kolektif Açmaz Sorunu (1)
Kolektif açmazlar sorunu: Birey için rasyonel olan tercihlerin toplumsal olarak optimal olmayan sonuçlar yaratması Bütçe süreci ve bir dizi asil vekil ilişkisidir Bütçe hakkı. Türkiye’nin tanımadığı çok önemli bir kavram. (1215 Magna Carta)

19 Kolektif Açmaz Sorunu (2)
Fayda ile maliyetin farklılaşması ve faydanın toplumsallaşması Maliyetten kaçınma ve bedavacılık problemi. Bireylerin katkıda bulunmayı başkalarına bırakması. Ahlak kurallarından yazılı yasal düzenlemelere uzanan formel ve enformel kurallar ve devlete kolektif açmazları çözme yetkisi verme.

20 Bu sorunları aşma (!) Formel ve enformel kurallar
Uzlaşma niteliğindeki durumlar Mevcut kurumların optimallığı ve sorunları çözme yeteneği Kurumlar ya da kurallar iş yapma biçimini nasıl etkiler/değiştirir Kamu politikalarının şekillenmesinde kurum ve kurallar ve gücü elinde bulunduranlar

21 Bu sorunları aşma (!) Devlet bu sorunları çözen bir kurumsal yapı
Siyasi ve yönetsel sorumlulukların ne düzeyde yerine getirildiği kurumlara ve bu bu kurumların niteliklerine bağlıdır. Seçilenin kendi seçmenine çıkar sağlaması Devletin yönetim kapasitesinin yüksek olması hem siyasi hem de yönetsel sorumluluklarını yetkinleştirir.

22 Bu sorunları aşma (!) Kollektif açmazla başlayan süreçte sorunları çözme: Öncelikler oluşturma ve uzlaşma becerisi ile makul bir dengenin sağlanması (siyasi olgunluk düzeyi) Yürütmenin ihtiyari yetkileri ve bunları dizginleyen kurumlar (keyfiyet, siyasi rekabette gücü kullanma gibi) Kamu mallarının üretimine önem verme (tekil çıkarlar ve rantlara kurban etmeme)

23 Her İşin Başı: Politika Oluşturma, Planlama ve Bütçeleme
Yönetimsel Başarı: Başarılı Bir Ulusal Plan ve Strateji Dokümanı Toplumsal tercihlere ve ihtiyaca göre politika oluşturulması, Oluşturulan politikaların öncelikler ve kısıtlar çerçevesinde planlara (programlara) yansıtılması Planlanan hizmet programlarının bütçeler ile yaşama geçirilmesi Stratejik önceliklere göre dağıtılan kaynakların etkin kullanımı Temel sorunlar: Bu aşamalar arasındaki bağlantının etkin bir şekilde kurulamaması Uygulamanın program ve hedeflerden uzaklaşması (hesap verebilirlikten uzaklaşma-kaynakların etkinsiz kullanımı)

24 II. KAMU MALİ YÖNETİM SİSTEMİ VE KAMU SEKTÖRÜ TANIMLARI

25 BÜTÇE VE KAMU POLİTİKALARI
Tarih boyunca bütçesel reformların bize gösterdiği, bütçenin kamu sektörü faaliyetlerinin sonuçları üzerinde üç farklı düzeyde bir etkiye sahip olduğu gerçeğidir, bunlar; Düzey 1: Toplam mali disiplin Düzey 2: Stratejik önceliklere göre kaynakların dağıtımı ve kullanımı Düzey 3: Programların gerçekleştirilmesinde ve hizmetlerin sağlanmasında verimlilik ve etkinlik

26 Kamu sektörünü nasıl tanımlarız?
Bir çok kavram var; devlet, kamu sektörü, genel yönetim, merkezi yönetim, bütçe gibi.. Bunların karşılaştırılabilir standart tanımlarına ihtiyaç var.. Farklı ülkelerde farklı dönemlerde bu tanımlar değişebilir, kapsam değişebilir …

27 Ulusal Ekonomi ve Kamu Sektörü
Mali Olmayan Şirketler Mali Şirketler Genel Yönetim Kar Amacı Olmayan Kuruluşlar Hanehalkı Kamu Sektörü SNA93 ve ESA95’e göre ulusal ekonomi beş alt sektöre ayrılarak analiz edilmektedir. Buradaki temel amaç ekonominin yapısını ve kamu sektörünün bu yapı içinde diğer aktörlerle ve kendi arasındaki ilişkisini görmektir.

28 Ekonomi Politikasının Amaç ve Araçları Arasındaki Çelişkiler
OLASI SONUÇLAR Yüksek GSYH büyümesi Enflasyonun düşürülmesi İşsizliğin azaltılması Dışticaret açığının düşürülmesi Enflasyonda yükselme, istihdam artışı GSYH gerilemesi yüksek oranlı işsizlik GSYH büyümesi, enflasyonda yükselme İç tüketimde, yatırımda (GSYH’de) düşme

29 Makroekonomik Amaçlar ve Araçlar
MAKROEKONOMİK ARAÇLAR Üretimin Artırılması Yüksek ve sürekli bir GSYH büyümesi İşsizliğin Azaltılması Yüksek ve sürekli bir istihdam Enflasyonun Giderilmesi Fiyatlar genel düzeyinin istikrarının sağlanması Ödemeler Dengesinin İstikrarı Dışticaret ve cari işlemler dengelerinin ve döviz kuru İstikrarının sağlanması Maliye Politikası Araçları Kamu giderleri ve vergi araçları Para Politikası Araçları Para arzı ve faiz oranının denetimi Gelirler Politikası Araçları Heterodoks şok önlemler Dışticaret Politikası Açıkları Tarifeler, kotalar, vb. İle dışticaretin caydırılması veya özendirilmesi, kur yönetimi

30 Finansal Sektör Politikası Kredi/ Değer Düzenlemesi
Maliye Politikası Para Politikası Finansal Sektör Politikası Faiz Dışı Fazla Bütçe Açığı Kamu Borcu Politika Faizi Faiz Koridoru Zorunlu Karşılıklar Rezerv Politikası Döviz Depo Piyasası Sermaye Yeterliliği Likidite Yeterliliği Kredi/ Değer Düzenlemesi

31 Bütçe Gelir Giderleri ve Finansmanı
Firmalar Bankalar Vergi Vergi Mal+Hizmet Bedeli Faiz Ücret+Faiz Sbv Bütçe Borç Vergi Faiz Borç Borç Hane Halkları Faiz Borç Merkez Bankası Dış Dünya Faiz Bütçe Gelir Giderleri ve Finansmanı

32 Muhasebat Genel Md. (erişim Haziran 2009)

33 ÜLKEMİZDE DEVLET MÜDAHALESİ VE KAMU FİNANSMANI
1950 Temsili Demokrasi ve borç sorununun başlangıç noktası olarak ele alınabilir. Planlı Kalkınma Dönemi Kamu Finansmanı Konusu ile İlgilenmemiştir. (Plana göre Bütçe yapılmıştır) 1980 sonrası dönemm siyasi yasakların kalkması ve finansal serbestleşme ile birlikte kamu finansmanı sorunlarını ağırlaştırmıştır.

34 Fark açılıyor. Neden?

35 Rekabet Ne Sonuçlara Yol Açıyor? Temsili Demokrasilerin Sorunu
Aşırı Harcama Eğilimi Borçlanma Borç problemi TÜRKİYEDE BUNLAR GEÇMİŞTE ÖNEMLİ KAMU FİNANSMANI SORUNLARINA YOL AÇMIŞTIR

36 Borç devleti Yurttaşlar tarafından yönetilen ve bir vergi devleti olarak yine yurttaşları tarafından finanse edilen demokratik devlet, geçimi için sırf yurttaşlarının katkılarına değil de giderek artan ölçüde alacaklıların güvenine bağımlı hale geldiğinde demokratik borç devletine dönüşür.

37 Demokratik borç devleti ve iki halkı
KURUCU HALK PİYASA HALKI Ulusal Uluslararası Yurttaşlar Yatırımcılar Yurttaşlık hakları Talepler Seçmen Alacaklı Seçimler (Periyodik) Açık artırmalar (sürekli) Kamuoyu Faiz oranları Bağlılık «Güven» Sosyal hizmetler Borç servisi

38 Borç devleti Anayasa değil medeni (borçlar) hukuk,
Borç veren olarak bir hükümeti seçimle uzaklaştıramazlar ancak ellerindeki tahvilleri satabilir veya yeni tahvil ihalelerine katılmazlar, Faiz oranları (verim eğrisi) piyasa halkının kamuoyudur.

39 Aşırı borçluluk nelere yol açtı?
Zengin ülkelerdeki borçlardaki artışlar, hükümet politikalarını giderek finans piyasalarının disiplini altına sokarak devletlerin fiili egemenliği budanmaya başladı, Devletlerden alacaklılar, bir kriz anında kendi taleplerini öne çıkarabilmek için borç geri ödemelerini kamunun öncelikleri arasına soktular, Piyasaya güven vermek için verilen mücadelede borçlu devletler, medeni kanun ve sözleşmelerden doğan yükümlülüklerini yerine getirmeye ve her daim hazır bulunmak için çabaladıklarına dair inandırıcı olmak zorunda kaldılar. Kurucu halk için yapılan harcamalardaki kesintilerin fazla ileri götürüldüğü taktirde ulusal ekonomik büyümeye engel olması ihtimali piyasalar açısından önemli bir sorundur.

40 devam Piyasa halkının giderek artan bir bölümünün aynı zamanda kurucu halkın sıradan yurttaşı olması ve sadece devlet borçlarının ödenmesini değil, kamu hizmetlerinin de mümkün olduğu kadar eksiksiz sunulmasını da istemesi, durumu daha da karışık hale getiriyor. Kurucu halklarla piyasa halkı arasındaki güç ilişkileri ve bu ilişkilerin iki halk arasındaki ilişki kuralları üzerindeki etkisi hakkında az şey biliniyor. Yatırımcıların gücü her şeyden önce ileri düzeydeki uluslararası entegrasyonların ve verimli işleyen küresel piyasaların varlığından besleniyor. »Piyasalar» borç devletlerine karşı taleplerin güvence altına almak için «uluslararası toplumu» ve kendi örgütlerini devreye sokabilir.