Değerlerin yeni yetişen nesle kazandırılmasının toplumun geleceğinin inşası için büyük önemi bulunmaktadır. Sosyal Bilgiler dersinin temel amacı da ulusal.

... konulu sunumlar: "Değerlerin yeni yetişen nesle kazandırılmasının toplumun geleceğinin inşası için büyük önemi bulunmaktadır. Sosyal Bilgiler dersinin temel amacı da ulusal."— Sunum transkripti:

1

2 Değerlerin yeni yetişen nesle kazandırılmasının toplumun geleceğinin inşası için büyük önemi bulunmaktadır. Sosyal Bilgiler dersinin temel amacı da ulusal ve evrensel değerleri kazanmış iyi vatandaşlar yetiştirmektir. Bu araştırmada, Sosyal Bilgilerde Coğrafya öğretiminin değerler eğitimi açısından önemi Sosyal Bilgiler öğretmen adaylarının görüşleri ile ortaya konulmaya çalışılmıştır. Araştırma nitel bir yaklaşımla, yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılarak yapılmıştır.

3  Sosyal Bilgiler öğretmen adaylarına göre Sosyal Bilgiler dersini oluşturan ilk üç disiplinin sırasıyla Tarih, Coğrafya, Vatandaşlık olduğu görülmektedir. Ancak öğretmen adaylarının Sosyal Bilgiler dersi içindeki Coğrafya disiplininin önemini yeterince değerlerle ilişkilendirmedikleri görülmektedir. Öğretmen adaylarının Sosyal Bilgiler Öğretim Programı’nda yer alan değerlerin öğretiminde etkili gördükleri disiplinler sırasıyla Tarih, Coğrafya ve Sosyolojidir.  Coğrafya disiplini açısından öğretmen adayları en çok vatanseverlik, duyarlılık ve temizlik değerini kazandırabileceklerini belirtmişlerdir.

4 MEB (2005, 89)’de ülkemizde değerlerin özelliklerini şu şekilde ifade etmiştir: 1.Değerler toplum ya da bireyler tarafından benimsenen birleştirici olgulardır. 2.Toplumun sosyal ihtiyaçlarını karşıladığına ve bireylerin iyiliği için olduğuna inanılan ölçütlerdir. 3.Sadece bilinç değil duygu ve heyecanları da ilgilendiren yargılardır. 4.Değerler bireyin bilincinde yer alan ve davranışı yönlendiren güdülerdir. 5.Değerlerin normlardan farkı normlardan daha genel ve soyut bir nitelik taşımasıdır. Değerler normları da içerir.

5 Hem küresel hem de yerel boyutta yaşadığımız ırkçılık, cinsiyet ayrımcılığı, şiddet, hoşgörüsüzlük, kin ve nefret söylemleri gibi pek çok problemin altında her bir düzeydeki bireylerin belli değer ve tutumları yeterince geliştirememiş ve daha da önemlisi içselleştirememiş olmasının önemli bir payı bulunmaktadır.

6 Okullarda değer eğitimi çeşitli dersler ve etkinlikler aracılığıyla kazandırılabilir. Sosyal Bilgiler dersinin içeriğinin tarihsel bir nitelik taşıması, değişik kültür ve yaşam hikâyelerini anlatması ve çok disiplinli bir yapıya sahip olması bakımından değer öğretimi bakımından önemli bir derstir. Sosyal Bilgiler eğitiminin, bireylerde demokratik değer, tutum ve inançlar geliştirme, var olan değerlerinin farkına varma ve bunların diğer insanlarla ve çevreleriyle etkileşimlerini nasıl etkilediğinin bilincine varmalarına yardımcı olma sorumluluğu vardır. Bu nedenle değer eğitimi, Sosyal Bilgiler öğretiminde önemli bir yer tutmaktadır.

7 Ülkemizin ve milletimizin geleceği açısından hayati önem taşıyan Sosyal Bilgiler dersinde belirtilen değerlere ulaşılması oldukça önemlidir.  Çünkü bu değerleri benimsemiş bireyler yetiştirildiği takdirde, Sosyal Bilgiler dersinin evrensel amacı olan sorumlu insan, etkin vatandaş yetiştirme amacına ulaşılır. Sosyal Bilgiler dersinin en önemli amacı öğrenciye toplumsal kişilik kazandırmaktır. Toplumsal kişiliğin en önemli özelliği iyi bir yurttaş olmaktır. Sosyal Bilgiler Programı ile öğrencilere yakın ve uzak çevrelerini tanıtıp onları bir yandan toplumsallaştırırken, bir yandan da değerleri onlara kazandırmak amaçlanmaktadır.

8

9 2005 yeni ilköğretim programına göre Sosyal Bilgiler Öğretim Programı’nda yer alan değerler : “adil olma, aile birliğine önem verme, bağımsızlık, barış, bilimsellik, çalışkanlık, dayanışma, duyarlılık, dürüstlük, estetik, hoşgörü, misafirperverlik, özgürlük, sağlıklı olmaya önem verme, saygı, sevgi, sorumluluk, temizlik, vatanseverlik, yardımseverlik” değerleri doğrudan verilecek değerler olarak belirlenmiş ve ünitelerle ilişkilendirilmiştir.

10 Doğrudan Verilecek Değerlerin Öğrenme Alanlarına ve Sınıflara Dağılımı Ö Ğ RENME ALANI 4.sınıf do ğ rudan verilecek de ğ erler 5.sınıf do ğ rudan verilecek de ğ erler 6.sınıf do ğ rudan verilecek de ğ erler 7.sınıf do ğ rudan verilecek de ğ erler Birey ve Toplum Duygu ve dü ş üncelere saygı, Ho ş görü SorumlulukBilimsellik Farklılıklara saygı Kültür ve Miras Türk büyüklerine saygı, Aile birli ğ ine önem verme, Vatanseverlik Estetik Kültürel mirasa duyarlılık Estetik İ nsanlar, Yerler ve Çevreler Do ğ a sevgisi Do ğ al çevreye duyarlılık Vatanseverlik Üretim, Da ğ ıtım ve Tüketim Temizlik ve sa ğ lıklı olmaya önem verme Çalı ş kanlıkSorumlulukDürüstlük Bilim, Teknoloji ve Toplum Bilimsellik Akademik dürüstlük Çalı ş kanlıkBilimsellik Gruplar, Kurumlar ve Sosyal Örgütler YardımseverlikDayanı ş ma Hak ve özgürlüklere saygı Adil olma Güç, Yönetim ve Toplum Ba ğ ımsızlık Adil olma, Bayra ğ a ve İ stiklal Mar ş ı’na Saygı YardımseverlikBarı ş Küresel Ba ğ lantılar Misafirperverlik Tarihsel mirasa duyarlılık

11

12 1.Sosyal Bilgiler dersini oluşturan disiplinleri önem derecesine göre nasıl sınıflandırırsınız? Nedenleri nelerdir? 2. Sosyal Bilgiler Öğretim Programı’nda yer alan değerlerin öğretiminde etkili olan disiplinleri (Tarih, Coğrafya, Sosyoloji, Ekonomi, Antropoloji, Arkeoloji, Psikoloji, Siyaset, Hukuk, Felsefe, Eğitim, Din Bilgisi) nedenlerini açıklayarak önem sırasına göre yazınız. 3.Coğrafya disiplininin diğer disiplinlere göre Sosyal Bilgiler Öğretim Programı’nda yer alan hangi değerleri daha etkili kazandırabileceğini düşünüyorsunuz? 4.Sosyal Bilgiler öğretmen adaylarına göre değerlerin öğretiminde öğretmenden kaynaklanan sorunlar nelerdir?

13 Sosyal Bilgiler öğretmen adaylarına göre Sosyal Bilgiler dersini oluşturan en önemli ilk üç disiplin ile Sosyal Bilgiler dersi içinde değerlerin etkili verilebileceği ilk üç disiplin arasında bir paralellik olup olmadığını belirlemek istenmiştir. İlk önce Sosyal Bilgiler öğretmen adaylarından Sosyal Bilgiler dersini oluşturan ilk üç disiplini önem derecesine göre sıralamaları istenmiştir.

14 Disiplinler1. Disiplin2. Disiplin3. DisiplinToplam Tarih44134 61 Vatanda ş lık 9629 44 Co ğ rafya 54012 57 Sosyoloji22812 İ leti ş im 1--1 Ekonomi1-23 Psikoloji-1-1 Siyaset--11 Hukuk--11 Felsefe--11 Arkeoloji--44 Toplam62 186

15 Co ğ rafya Disiplini ile İ li ş kilendirilen De ğ erler f Do ğ aya/Çevreye Duyarlılık16 Do ğ aya/Çevreye Kar ş ı Sorumluluk7 Vatanseverlik1 İ yi Yurtta ş Olmak1 Toplam25

16

17 Sosyal Bilgiler Öğretmen Adaylarına Göre Değerlerin Öğretiminde Etkili Olan İlk Üç Disiplin Disiplinler1. Disiplin2. Disiplin3. DisiplinToplam Tarih 37 117 55 Coğrafya2 30 5 37 Vatandaşlık53816 Sosyoloji84 1123 Eğitim Bilimi36211 Din31812 Psikoloji2237 Hukuk2147 Antropoloji-112 Siyaset-224 Felsefe-123 Arkeoloji--44 Ekonomi--55 Toplam62 186

18 Tablo 5’e göre katılımcıların Sosyal Bilgiler Öğretim Programı içinde yer alan değerlerin öğretiminde etkili olduğunu düşündükleri birinci disiplinin Tarih disiplini (37) olduğu görülmektedir. Bunu sırasıyla Coğrafya (30) ve Sosyoloji (23) disiplini takip etmektedir. Öğretmen adaylarının Sosyal Bilgiler dersini oluşturan en önemli ilk üç disiplin ile Sosyal Bilgiler Öğretim Programı içinde yer alan değerlerin kazandırılmasında etkili olabilecek ilk üç disiplin arasında vatandaşlık disiplini hariç bir benzerlik olduğu görülmektedir. Bununla birlikte araştırmada dikkat çeken bir durum katılımcıların değer öğretiminde Sosyoloji disiplininin, Vatandaşlık disiplininden daha etkili olabileceğini düşünmeleridir. Tablo 5’e göre katılımcıların Sosyal Bilgiler Öğretim Programı içinde yer alan değerlerin öğretiminde etkili olduğunu düşündükleri birinci disiplinin Tarih disiplini (37) olduğu görülmektedir. Bunu sırasıyla Coğrafya (30) ve Sosyoloji (23) disiplini takip etmektedir. Öğretmen adaylarının Sosyal Bilgiler dersini oluşturan en önemli ilk üç disiplin ile Sosyal Bilgiler Öğretim Programı içinde yer alan değerlerin kazandırılmasında etkili olabilecek ilk üç disiplin arasında vatandaşlık disiplini hariç bir benzerlik olduğu görülmektedir. Bununla birlikte araştırmada dikkat çeken bir durum katılımcıların değer öğretiminde Sosyoloji disiplininin, Vatandaşlık disiplininden daha etkili olabileceğini düşünmeleridir.

19 Coğrafya Disiplininin Diğer Disiplinlere Göre Daha Etkili Kazandırabileceği Değerler Değerler 1. Değer 2. Değer 3. Değer Toplam Vatanseverlik 1671033 Duyarlılık 18 5 730 Temizlik 610824 Saygı5 9822 Bilimsellik5 9 418 Sevgi25613 Yardımseverlik/Dayanışma34310 Sorumluluk1348 Estetik-246 Hoşgörü4116 Bağımsızlık-235 Barış-235 Çalışkanlık11-2 Sağlıklı Olmaya Önem Verme11-2 Eşitlik-1-1 Sabır--11 Toplam62 186

20  Tablo 6’ya göre öğretmen adaylarının diğer disiplinlere göre Coğrafya disiplininin daha etkili kazandırabileceği değerlere bakıldığında birinci sırada (11 değere yer verilmiştir) duyarlılık (18) vatanseverlik (16) ve temizlik (6) değerlerinin öne çıktığı görülmektedir.  İkinci sırada (15 değere yer verilmiştir) temizlik (10), saygı (9), bilimsellik (9) ve vatanseverlik (7) değerleri öne çıkmıştır.  Üçüncü sırada ise (13 değere yer verilmiştir) vatanseverlik (10), temizlik (8), saygı (8) ve duyarlılık (7) değerleri öne çıkmıştır.  Üçüncü sırada ise (13 değere yer verilmiştir) vatanseverlik (10), temizlik (8), saygı (8) ve duyarlılık (7) değerleri öne çıkmıştır.  Toplamda ilk üçte en çok vurgulanan değerlere bakıldığında katılımcılardan 33’nün vatanseverlik değerini, 30’nun duyarlılık değerini, 24’nün de temizlik değerini vurguladığı görülmektedir.

21 Sosyal Bilgiler öğretmen adaylarının diğer disiplinlere göre Coğrafya disiplinin daha etkili kazandırılabileceğini düşündükleri bu değerlerin gerekçelerine bakıldığında vatanseverlik değerine yönelik olarak “Vatan sevgisinin üzerinde yaşanılan toprak parçasının tanınması, bilinmesi ve öneminin anlaşılması ile kazanılabileceği, ülkenin sahip olduğu doğal güzelliklerin ve doğal kaynakların farkında olunmasıyla vatanseverlik değerinin geliştirilebileceği ve üzerinde yaşanılan toprak parçası.” olarak ifade edilen vatanın coğrafya disiplini ile doğrudan ilişkili olduğu gerekçelerini ileri sürmüşlerdir.

22 K.Ö.A.23 “ Yaşadıkları toprakların öneminin farkında olan bireyler vatanını daha çok sahipleneceklerdir.” E.Ö.A.5 “ Vatanın güzellikleri aktarılıp vatan bilinci verilebilir.” K.Ö.A.14. “ Çocuk coğrafya sayesinde yaşadığı toprak parçasını tanır ve vatan kavra- mının önemini kavrar.” K.Ö.A.35 “ Vatan üzerinde yaşanılan toprak parçasıdır. Toprak parçası da coğrafyayla yakından ilişkilidir.”

23 Duyarlılık değerine yönelik olarak Sosyal Bilgiler öğretmen adayları “Bireylerin çevreyi (içindeki canlı ve cansız varlıklar ile birlikte) korumasını ve çevre sorunlarının farkında olmasını sağlamak.” için duyarlılık değerinin kazandırılabileceği en etkili disiplinler içinde coğrafya disiplinini görmektedirler. Araştırmaya katılan Sosyal Bilgiler öğretmen adaylarından bazıları bu durumu şu şekilde ifade etmiştir: K.Ö.A. 12 “ Coğrafyayla doğaya daha duyarlı bir toplum yetişir.” E.Ö.A.58 “Coğrafya hayvanları ve bitkileri korumak için bireylere duyarlı olmayı öğretir.” K.Ö.A. 7 “ Çocuklar coğrafya sayesinde ülkemizin yaşadığı sorunların (doğal) farkına vararak bu sorunlar hakkında duyarlılık gösterir.”

24 Temizlik değeri ile ilgili Sosyal Bilgiler öğretmen adaylarının en çok göster- dikleri gerekçeler arasında “Doğal çevrenin temiz tutulmasının önemi, çevre kirliliğinin olumsuz etkileri ve doğal güzelliklerin insan yaşamındaki önemi.” yer almaktadır. Araştırmaya katılan Sosyal Bilgiler öğretmen adaylarından bazıları bu durumu şu şekilde ifade etmiştir: K.Ö.A. 23 “Coğrafya çevre temizliğine önem veren bireylerin yetişmesinde etkilidir.” K.Ö.A. 48 “ Coğrafyayla çevre kirliliğinin ne gibi olumsuz etkileri var bunları bilir.” E.Ö.A. 37 “Yaşadığımız çevre sorunlarına dikkat çekilerek temizlik değeri verilebilir.”

25 Sosyal Bilgiler Öğretmen Adaylarına Göre Değer Öğretiminde Öğretmenden Kaynaklanan Sorunlar SorunlarF Ö ğ retmenlerin de ğ er ö ğ retim yöntemlerini bilmemesi37 Sadece ders kitabına ba ğ lı kalması16 Sınav merkezli/bilgiye dayalı ders i ş lemesi14 Co ğ rafya bilgilerinin yeterli olmaması12 Di ğ er3 Toplam82

26 Sosyal Bilgiler öğretmen adaylarına göre değerlerin öğretiminde öğretmenden kaynaklanan sorunların başında öğretmenlerin değer öğretim yöntemlerini bilmemesi ve geleneksel yöntemlerle derslerin işlenmesi gelmektedir. Araştırmaya katılan öğretmen adaylarından bazıları bu durumu aşağıdaki şekilde açıklamıştır: E.Ö.A. 29 “Öğretmen sadece sunuş yoluyla ders işliyor.” K.Ö.A. 56 “Coğrafyayla ilgili değerlerin öğretiminde doğadan yararlanmıyor.”

27 Araştırmaya katılan öğretmen adayları tarafından en çok görüş bildirilen bir diğer sorun öğretmenlerin sadece kitaba bağlı kalarak ders işlemesidir. Öğretmen adaylarından bir tanesi bu durumu aşağıdaki şekilde açıklamıştır: K.Ö.A. 61 “Öğretmenler kitaba bağlı kaldıkları için bu değerler kazandırılamıyor.”

28 En az görüş bildirilen sorunlar arasında ise öğretmenlerin sınav merkezli bilgiye dayalı ders işlemesi ve alan bilgilerinin zayıf olması gelmektedir Öğretmen adaylarından bazıları bu durumu aşağıdaki şekilde açıklamıştır: K.Ö.A. 11 “Sınavlar değer öğretiminden daha öncelikli olarak görülmektedir.” K.Ö.A. 46 “Öğretmenler sadece konuya odaklanıyor değerler öğretimi yapmıyorlar.” E.Ö.A. 50 “Öğretmenlerin coğrafi bilgiye yeteri kadar sahip olmadıkları için bu değerle kazandırılamıyor.”

29 Tartışma ve Sonuç Yapılan araştırmada ortaya çıkan sonuçlara göre; Sosyal Bilgiler öğretmen adayları Sosyal Bilgileri oluşturan en başta gelen disiplin olarak Tarih disiplinini görmektedir. Bulgulara bakıldığında öğretmen adaylarının değer öğretiminde de en etkili disiplin olarak Tarih disiplinini gördüğü dikkat çekmektedir. Bu sonuç, Tarih disiplinin bir sosyal bilim olması ve Sosyal Bilgilerin bu sosyal bilim dallarının her birinden disiplinler arası bir yaklaşımla faydalanması olarak değerlendirilebilir.

30 Bu çalışmada da öğretmen adayları Tarih disiplininden sonra Sosyal Bilgileri oluşturan ve değerlerin en etkili verilebileceği disiplinler arasında Coğrafya disiplinini görmektedir. Ancak Coğrafya disiplininin değer öğretiminde önemli bir yeri olmasına rağmen katılımcıların büyük bir kısmının bu disiplinin Sosyal Bilgiler dersi içindeki yerini bir değerle ilişkilendirerek ortaya koyamaması ve onu daha çok olgusal bilgilerin kazandırıldığı bir disiplin olarak görmesi geleneksel Coğrafya öğretimi algısının pek değişmediğini göstermektedir. Sosyal Bilgiler öğretmen adaylarının bu algıya sahip olmasının nedenlerinden birisi de üniversite öğrenimlerinde gördükleri Coğrafya derslerinin Sosyal Bilgiler öğretim programıyla ve onun en önemli sacayaklarından birisi olan değerler ile ilişkilendirilerek verilememesinden kaynaklandığı ifade edilebilir. Hâlbuki Coğrafya disiplini, ülkemizin kalkınmasında severek sorumluluk alma duygusunu geliştirir. Tabiatı sevdirir, koruma alışkanlığı kazandırır, milletlerin refah ve mutluluklarında coğrafi çevreden yararlanmanın önemini gösterir. İnsanlara bağımsız, çok yönlü ve yaratıcı düşünebilme, ileriyi görebilme, edinilen bilgileri günlük yaşamda kullanabilme alışkanlığı kazandırır.

31 Her insan günlük hayatında verimli çalışabilmek için çevresini, ülkesini ve dünyayı tanıma ihtiyacındadır (Kılıçoğlu, 2009, 12). Coğrafya, dünyayı anlayabilme- miz ve yaşayabilmemiz için bir anahtardır. Bireylerin dünya olaylar sistematiğini daha kolay kavramalarını sağlayan bir genel kültür ilmi değildir. Yurt sevgisi duygusunun gelişip kökleşmesi bakımından da etkin bir rol oynayan bir disiplindir. Yaşanılan yerin sevilmesi, savunulması ve yönetilmesi Coğrafya ile mümkündür (Meydan, 2011, 164). Coğrafya insanların dünyayı gözlemlemesini, düşünmesini, tanımasını ve anlamasını sağlayan ve dünyadaki insanları birbirine bağlayan bir alandır. Coğrafya çocukların kendilerini ve çevrelerini keşfetmesini, farklı kültürlerdeki insanları tanımasını ve çevreye karşı daha duyarlı olmasını sağlamaktadır.

32 Sosyal Bilgiler öğretmen adayları Sosyal Bilgiler dersinde değerlerin öğretilmesinde en önemli üçüncü disiplin olarak Sosyoloji disiplinini görmektedir. Bu sonuç, Sosyal Bilgiler dersine bakış açısının artık sadece Tarih, Coğrafya ve Vatandaşlık disiplinleri ile sınırlandırılmamasının bir göstergesi olarak kabul edilebilir. Sosyoloji disiplini ise Vatandaşlık, Din Bilgisi ve Eğitim Bilimleri izlemektedir. Çalışmanın amacı düşünüldüğünde öğretmen adaylarının değerlerin öğretiminde coğrafya disiplinine önemli bir rol yükledikleri görülmektedir. Coğrafya disiplini bu rollerini ilkokul ve ortaokul düzeyinde Sosyal Bilgiler dersi aracılığıyla kazandırır.

33 Araştırmadan elde sonuçlar doğrultusunda şu öneriler ileri sürülebilir: Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Programı öğretim elemanlarına önemli sorumluluklar düşmektedir. Bu doğrultuda ilgili dersleri yürüten öğretim elemanları disiplinlerin öğretimini Sosyal Bilgiler Öğretim Programı ve değerlerle ilişkilendirerek verebilirler. Böylece diğer disiplinler gibi Coğrafya disiplinin de sadece salt olgusal bilgilerin verildiği bir ders olarak görülmesi engellenebilir. Sosyal Bilgiler öğretmen adaylarının lisans eğitiminde gördükleri Coğrafya derslerinde ayrıca Sosyal Bilgilerin temelleri dersinde Coğrafya disiplininin sadece vatanseverlik, doğal çevreye duyarlılık ve temizlik gibi değerleri değil aynı zamanda barış, estetik, saygı, sevgi, hoşgörü gibi birçok değerlerin de etkili bir şekilde kazandırılabileceği örnekler verilerek gösterilmelidir. Öğrencilere Sosyal Bilgileri oluşturan disiplinlerin sadece Tarih, Coğrafya ve Vatandaşlık Bilgisi olmadığı vurgulanıp diğer sosyal ve beşeri bilim dallarının da Sosyal Bilgiler ve değerler öğretimindeki yeri ve önemi anlatılmalıdır.

34