Prof. Dr. Emine Yazıcıoğlu

... konulu sunumlar: "Prof. Dr. Emine Yazıcıoğlu"— Sunum transkripti:

1 Prof. Dr. Emine Yazıcıoğlu
GEMİ Prof. Dr. Emine Yazıcıoğlu

2 TANIM - 1 Deniz Hukuku alanında genel geçerli bir “gemi” tanımı mevcut değildir; ulusal ve uluslararası düzenlemenin konusu ve amacının gerektirdiği şekilde “gemi” tanımlanmaktadır. TTK’da anlamında gemi “Tahsis edildiği amaç suda hareket ettirmesini gerektiren, yüzme özelliği bulunan ve pek küçük olmayan her araç, kendiliğinden hareket etmesi imkanı bulunmasa da bu Kanun bakımından gemi sayılır.” şeklinde tanımlanmıştır (TTK m. 931 / 1).

3 TANIM - 2 Suda hareket etmesini gerektiren bir amaca tahsis edilmiş olma (suda hareket etmesini gerektiren amaç, yüzme özelliği bulunmasını zorunlu kıldığından, “yüzme özelliği bulunan” ibaresi gereksiz; 6762 sayılı eTTK’da bu ibare yok) Pek küçük olmama (Bu unsurun tespitinde esas alınacak bir unsuruna yer verilmemiş; denizcilik sektöründe genel kabul gören anlayış esas alınacaktır.) eTTK’dan farklı olarak “tekne” terimi yerine “araç” terimi kullanılmış; ayrıca eTTK anlamında “gemi” bakımından kabul edilen “kendiliğinden hareket etme imkanına sahip olmasının zorunlu olmadığı” unsuruna yer verilmiştir.

4 Geminin Parçaları Gemi, pek çok parçanın birleştirilmesi ile oluşturulur; yüzme özelliği kazanması için gövdeye pek çok parça eklenir; ayrıca gemi kullanımının gerektirdiği şeyler de gemide bulunur. Bunların hukuki niteliği, gemiye ilişkin tasarruf kapsamı bakımından önemlidir Bütünleyici parça: Yerel adetlere göre asıl şeyin temel unsuru olan ve o şey yok edilmedikçe, zarara uğratılmadıkça veya yapısı değiştirilmedikçe onan ayrılması mümkün olmayan parça (TMK m. 684 / 2). Bir gemiye malik olan kimse, onun bütünleyici parçalarına da malik olur (TMK m. 684 / 1). Eklenti: Asıl şeyin malikinin anlaşılabilen arzusuna veya yerel adetlere göre, işletilmesi, korunması veya yarar sağlaması için asıl şeye sürekli olarak özgülenen ve kullanılmasında birleştirme, takma veya başka bir biçimde asıl şeye tâbi kılınan taşınır mal (TMK m. 686 / 2). Bir şeye ilişkin tasarruf, aksi öngörülmüş olmadıkça eklentisini de kapsar (TMK m. 686 / 1). Taraflarca aksi kararlaştırılmış olmadıkça iktisap edenin geminin mülkiyeti ile birlikte iktisap anında varolan ve devredene ait eklenin mülkiyetini de kazanır (TTK m. 1002). Diğer şeyler: Gemide bulunan ve bütünleyici parça veya eklenti niteliğinde olmayan yakıt, kumanya gibi şeyler, kendiliğinden gemiye ilişkin tasarruf kapsamında değildir.

5 Ticaret Gemisi – Ticaret Gemisi Olmayan Gemi
Gemi, çeşitli ölçütler esas alınarak çeşitli ayırımlara tâbi tutulmaktadır. Seyrüsefer alanı esas alınarak deniz gemisi – içsu gemisi ayrımı yapılmakta ise de, TTK’nın uygulama alanı bakımından bu ayrımın önemi kalmamıştır. TTK’nın uygulama alanı bakımından önem taşıyan ayırım, tahsis olundukları amaca göre yapılan ticaret gemisi – ticari olmayan gemi ayırımıdır; zira TTK m. 935 hükmü uyarınca aksini öngören kanun hükümleri saklı kalmak kaydı ile TTK’nın deniz ticareti ile ilgili hükümleri ticaret gemileri hakkında uygulanır. TTK m. 931 / 2 hükmüne göre suda ekonomik menfaat sağlama amacına tahsis edilen veya fiilen böyle bir amaç için kullanılan her gemi, kimin tarafından ve kimin adına veya hesabına kullanılırsa kullanılsın “ticaret gemisi” sayılır. Gemiyi kullanan veya adına ve hesabına kullanılan kim olursa olsun (i) suda ekonomik menfaat sağlama - doğrudan veya dolaylı kazanç elde elde etme amacına (ii) tahsis veya fiilen kazanç elde etme amaçlı kullanım unsurlarının mevcudiyeti aranır. Ticaret gemisi sayılmayan gemiler dışındaki gemiler ticaret gemisi olmayan gemilerdir.

6 TTK’nın 5. Kitap Hükümlerinin Uygulama Alanı
Ticaret gemileri hakkında uygulanır, ancak bazı hükümler ticaret gemisi olmayan gemilere de uygulanır (TTK m. 935) Ticaret gemisi olmayan gemilere (i) Sadece gezinti, eğitim, öğretim ve bilim amaçlarına tahsis edilmiş gemiler: “gemi”, “kaptan”, “gemi alacakları”, “cebri icraya ilişkin özel hükümler” başlıklı kısım hükümleri, “çatma”, “kurtarma” başlıklı bölüm hükümleri, deniz alacaklarına karşı sorumluluğun sınırlanması hakkındaki hükümler ve TTK hükmü; (ii) Münhasıran kamu hizmetine tahsis edilmiş devlet veya diğer bir kamu tüzel kişisine ait gemiler ve donanmaya mensup savaş gemileri ile yardımcı gemiler: çatma, kurtarma başlıklı bölüm hükümleri, deniz alacaklarına karşı sorumluluğun sınırlanması hakkındaki hükümler ve TTK hükmü (iii) Yabancı bir devlet veya onun vatandaşları adına Türkiye’de yapılmakta olan gemiler: bayrak şahadetnamesi ile ilgili TTK m. 944 / 2, bayrak çekme hakkının kullanılmasına ilişkin ceza hükümleri (TTK m. 945, 947, 948 ve 949); sicille ilgili TTK m. 955, 956, 973, 991 hükümleri; tersanecinin ipotek tesisini talep hakkına dair TTK m hükmü; yapı halinde bulunan gemiler üzerindeki haklara dair TTK m – 1058 hükümleri

7 Geminin Hukuki Niteliği
TMK m. 762 hükmüne göre gemi, taşınır maldır. eTTK uygulamasında geminin hukuki niteliği konusunda bir tereddüt olmamasına rağmen, TTK’nın 936. maddesinde “Sicile kayıtlı olup olmadıklarına bakılmaksızın bütün gemiler bu Kanunun ve diğer kanunların uygulanmasında taşınır eşyadandır.” hükmüne yer verilmiştir. Bu maddeyi takip eden TTK m. 937 hükmü (1) Bu Kanunda, İcra ve İflas Kanununun taşınmazlara ilişkin hükümlerine tabi olacağı açıkça bildirilen gemiler hakkında 936 ncı madde hükmü uygulanmaz. (2) Türk Medenî Kanununun 429 uncu maddesinin birinci fıkrasının (2) numaralı bendi ile 444 üncü, 523 üncü ve 635 inci maddelerinin uygulanmasında, “taşınmaz” terimine yapı hâlinde veya tamamlanmış olan bütün gemiler ve “tapu sicili” terimine “gemi sicilleri” de dâhildir. şeklindedir.

8 Gemi Niteliğinin Ortadan Kalkması
Kurtarılamayacak şekilde batan veya tamir kabul etmez hale gelen ya da devamlı olarak suda hareket etmesini gerektirmeyen bir amaca tahsis edilen geminin gemi olma niteliği ortadan kalkar. TTK’nın uygulanması bakımından denize elverişsiz hâle gelmiş olan bir gemi, tamiri hiç veya bulunduğu yerde mümkün değilse ve tamir edilebileceği bir limana götürülemezse, “tamir kabul etmez gemi” sayılır (TTK m. 933). Tamir giderleri, geminin, eski ve yeni farkı gözetilmeksizin, önceki değerinin dörtte üçünü aşacaksa, “tamire değmez gemi” sayılır. Önceki değer, denize elverişsizlik bir yolculuk sırasında meydana gelmişse, geminin yolculuğa çıkarken sahip olduğu değer; diğer hâllerde, gemi denize elverişsiz hâle gelmeden önce sahip olduğu veya gereği gibi donatılmış olması hâlinde sahip olacağı değerdir. Tamire değmez hale gelen geminin gemi olma niteliği devam eder.

9 Geminin Ayırıcı Unsurları (Kimliği) - 1
GEMİNİN ADI İlk Türk malik, karıştırılmaya yol açmayacak şekilde gemisine dilediği adı vermekte serbesttir (TTK m / 1). Gemi tasdiknamesi düzenlenmiş bir geminin adı UDHB’nın izni ile değiştirilebilir (TTK m. 938 / 2). Geminin adı sicile (Milli Gemi Sicili – MGS) tescil edilir (TTK m. 960). Gemi siciline kayıtlı geminin adının, geminin her iki tarafına ve kıçına bozulmaz ve çok okunaklı harflerle yazılması zorunludur. Türk Uluslararası Gemi Sicili’ne tescil edilecek gemilerin de adı sicile tescil edilir (TUGK m. 6 atfı ile TTK m. 960). TUGS Gemi Tasdiknamesi düzenlenmiş geminin adının değiştirilmesinde de UDHB izni aranır (TUGSY m. 14 atfı ile TTK m. 938 / 2). MGS veya TUGS’ne kayıtlı olmayan ve Bağlama Kütüğü’ne kaydedilecek gemilerin de, (deniz ve içsu araçlarının da) ayırt edici bir adı olur (BKUY m. 11).

10 Geminin Ayırıcı Unsurları (Kimliği) - 2
TANINMA İŞARETİ UDHB tarafından Gemi Sicili müdürlüklerine gönderilen ve sicil müdürü tarafından telsizle haberleşmede kullanılmak üzere tescil sırasına göre verilen verilen işarettir. BAĞLAMA LİMANI Gemi seferlerinin idare edildiği liman (TTK m. 946). Bağlama limanı, (i) geminin bağlama limanının tâbi olduğu sicil müdürlüğüne tescil edilecek olması (TTK m. 955 / 1); (ii) kaptanın donatanı temsil yetkisinin kapsamını belirlemesi (gemi bağlama limanında iken son derece sınırlı, bağlama limanı dışında geniş); (iii) donatana ve müşterek donatanlara karşı bu sıfatları dolayısıyla açılacak davalarda bağlama limanının bulunduğu yer mahkemesinin de yetkili olması sebebiyle önemlidir. Gemi seferleri yabancı bir limandan veya kara kentinden ya da gemiden idare ediliyorsa malik gemisini dilediği yer siciline tescil ettirebilir (TTK m. 955 / 2); bu halde tescil limanı bağlama limanı olarak kabul edilmelidir. Bağlama limanı da geminin kıçına yazılır ve sicile tescil edilir.

11 Geminin Ayırıcı Unsurları (Kimliği) - 3
TONAJ Gemilerin taşıyabileceği yük ya da yolcu miktarı, gemilerde bulunması gereken teçhizat, gemi adamları ile donatılması (gemi adamı sayısı ve yeterliliği); sınırlı sorumlulukta sorumluluğu sınırlandıran miktar, gemilerden alınacak ücret ve vergiler gibi çeşitli hususlar tonaj esas alınarak belirlendiğinden, gemi tonajı önemlidir. Gemilerin Tonilatolarını Ölçme Yönetmeliği (GTÖY) veya 1969 tarihli Gemilerin Tonilatolarını Ölçme Uluslararası Sözleşmesi (GTÖUS) hükümlerine göre tespit edilen ölçüm sonucu “tonaj” olarak ifade edilir. Ölçüm sonucu ile birlikte geminin belirleyici özellikleri ile teknik özelliklerini gösteren “Tonilato Belgesi” düzenlenir. Tonilato (Register Ton) = 2,83 m3) – gemilerin kapalı yerlerinin hacmini ifade eder. Gros tonilato: Geminin kapalı yerlerinin hacimlerinin GTÖY veya GTÖUS hükümlerine göre tespit edilmiş değerini; Net tonilato: Geminin işletilmesi bakımından gerekli olup, yolcu ve yüke tahsis edilmeyen, kaptan ve mürettebat kamaraları, makine mahalleri, seyir mahalli, tuvalet, banyo, portuç mahalleri gros tonilatodan indirildikten sonra tespit edilen değeri DWT (deadweight ): Geminin yük, yakıt, kumanya, su vs. taşıyabileceği toplam ağırlık.

12 Geminin Ayırıcı Unsurları (Kimliği) – 4 MİLLİYET
1. BAYRAK ÇEKME HAKKI 1.1. TTK KURAL (TTK m. 940) : Her Türk gemisi Türk Bayrağı çeker (çekebilir ve çekmek zorundadır). Gemi tek bir gerçek kişiye ait ise, bu şahsın; birden fazla gerçek kişiye ait ise, paylı mülkiyet durumunda payların çoğunluğunun, elbirliğiyle mülkiyet durumunda maliklerinin çoğunluğunun Türk vatandaşı olması şartıyla Türk gemisi sayılırlar. Gemi maliki tüzel kişi ise, türü ne olursa olsun Türk kanunları uyarınca kurulmuş olması; ticaret şirketi dışındaki (kuruluş, kurum, dernek veya vakıflar) tüzel kişilerde, yönetim organını oluşturan kişilerin çoğunluğunun Türk vatandaşı olması; ticaret şirketlerinde (i) şirketi yönetmeye yetkili olanların çoğunluğunun Türk vatandaşı olmaları; (ii) şirket sözleşmesine göre oy çoğunluğunun Türk ortaklarda bulunması, (iii) anonim ve sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerde ayrıca payların çoğunluğunun nama yazılı ve bir yabancıya devrinin şirket yönetim kurulunun iznine bağlı bulunması koşullarının mevcudiyeti halinde Türk gemisi sayılır. Türk ticaret siciline tescil edilen donatma iştiraklerinin mülkiyetindeki gemiler, paylarının yarısından fazlası Türk vatandaşlarına ait ve iştiraki yönetmeye yetkili paydaş donatanların çoğunluğunun Türk vatandaşı olması şartıyla Türk gemisi sayılırlar.

13 Geminin Ayırıcı Unsurları (Kimliği) – 5 MİLLİYET
İSTİSNA (TTK m. 941): Türk gemisinin yabancı bayrak, yabancı geminin Türk bayrağı çekmesi Türk gemisi, (i) TTK m. 940 hükmünde belirtilen şartlara sahip olmayan (kendilerine ait olduğu takdirde Türk Bayrağı çekme hakkını kaybedeceği) gerçek veya tüzel kişiye, en az bir yıl süreyle kendi adlarına işletilmek üzere bırakılmış olması; (ii) malikin yabancı bayrak çekilebilmesi için talepte bulunması; (iii) bayrağı çekilecek devletin kanunlarının buna imkan vermesi; (iv) UDHB’nın izin vermiş olması halinde yabancı bayrak çekebilir. Bırakma süresince verilen izin sona ermedikçe veya kanuni sebeplerle geri alınmadıkça gemi Türk Bayrağı çekemez. Yabancı gemi, (i) TTK m. 940 hükmünde belirtilen şartlara sahip olan (ona Türk Bayrağı çekebilecek kişilere) gerçek veya tüzel kişiye en az bir yıl süreyle kendi adlarına işletilmek üzere bırakılmış olması; (ii) malikin rızası alınmış olması; (iii) Türk mevzuatının kaptan ve gemi zabitleri hakkındaki hükümlerine uyulması; (iv) geminin bayrağını taşıdığı devletin kanunlarında bunu engelleyen bir hüküm bulunmaması; (v) UDHB’nın geminin Türk Bayrağı çekmesine izin vermesi halinde Türk bayrağı çekebilir. İzin alan kişi, her iki yılda bir, izin için gerekli şartların varlığını sürdürdüğünü ispatlamakla yükümlüdür. Türk bayrağı çekmesine izin verilen gemiler, Bakanlık tarafından tutulan özel sicile kaydolunur.

14 Geminin Ayırıcı Unsurları (Kimliği) – 6 MİLLİYET
1.2. TUGSK Türk Uluslararası Gemi Siciline tescil edilen gemiler ve yatlar Türk Bayrağı çekerler (TUGSK m. 7 / 1). 1.3. BKUY Bağlama kütüğüne kayıtlı gemi, deniz ve içsu araçları Türk bayrağı çekmek zorundadır. Bağlama kütüğüne kayıtlı ticari gemi, deniz ve içsu araçları ile yabancılara ait özel kullanıma mahsus gemi, deniz ve içsu araçları, TTK’nın bayrak çekme ile ilgili hükümlerine bağlı olmaksızın Türk Bayrağı çeker (BKUY m. 12). 1.4. Turizmi Teşvik Kanunu (TurTK) Türk bayrağı çekemeyen deniz turizm araçlarına TTK m. 940 hükmü ile bağlı olmaksızın Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından Türk bayrağı çekme izni verilebilir (TurTK m. 27 / 3).

15 Geminin Ayırıcı Unsurları (Kimliği) – 6 MİLLİYET
2. BAYRAK ÇEKME HAKKININ KULLANILMASI 2.1. TTK MGS’ne kayıtlı geminin Türk bayrağı çekme hakkı, gemi tasdiknamesi ile ispat olunur; gemi tasdiknamesi alınmadıkça Türk bayrağı çekme hakkı kullanılamaz (TTK m. 943). Gezinti, spor, eğitim, öğretim veya bilim amaçlarına tahsis edilmiş gemiler ile onsekiz gros tonilatodan küçük ticaret gemileri (MGS’ne tescili zorunlu olmayan gemiler), gemi tasdiknamesi veya bayrak şahadetnamesi olmaksızın Türk bayrağı çekebilir (TTK m. 945). Bayrak çekme hakkı açısından sicile tescil açıklayıcı; bayrak çekme hakkının kullanılması açısından sicile tescil kurucudur. Türkiye dışında Türk bayrağı çekme hakkını kazanan gemiler, geminin bulunduğu yerdeki Türk Konsolosu tarafından düzenlenen ve ancak bir yıl için geçerli olan bayrak şahadetnamesi ile; bir Türk limanında inşa edilen ve TTK m. 940 uyarınca Türk bayrağı çekme hakkına sahip olmayan gemiler UDHB tarafından düzenlenen ve teslim edilecekleri yere kadar geçerli olan bayrak şahadetnamesi ile Türk bayrağı çekebilir. Ayrıca Türk bayrağı çekmesine izin verilen yabancı gemiler de UDHB tarafından düzenlenen bayrak şahadetnamesi ile Türk bayrağı çeker.

16 Geminin Ayırıcı Unsurları (Kimliği) – 7 MİLLİYET
2.2. TUGSK TUGSK m. 7 uyarınca TUGS kayıtlı gemiler ve yatlar, “TUGS Gemi Tasdiknamesi” alınmış olması koşulu ile Türk Bayrağı çekilebilir. Bayrak çekme hakkı sicile tescil ile kazanılır. 1.3. BKUY BKUY m. 12 / 2 uyarınca gemi, deniz ve içsu aracının Türk Bayrağı çekme hakkı geçerli ruhsatname ile ispat olunur. BK’ne kayıt ile hak kazanılır. BAYRAK ÇEKME HAKKININ KAYBEDİLMESİ Bayrak çekme hakkına dair koşulların ortadan kalkması halinde bayrak çekme hakkı kaybedilir TTK m. 942 hükmünde “TTK m. 940 ve 941 / 2 hükmünde yazılı koşullarının ortadan kalkması halinde geminin Türk bayrağı çekme hakkını kaybedeceği; bu durumun gecikmeksizin UDHB’na bildirileceği ve Bakanlığı altı ay daha geminin Türk bayrağı çekmesine izin verebileceği” öngörülmüştür. KABOTAJ TEKELİ tarihinde yürürlüğe giren 815 sayılı Kabotaj Kanunu ile Türk bayrağı çekme hakkına sahip gemiler, işletenlerin (tüzel kişi işletenin tüm üye veya ortaklarının) tümünün Türk olması koşulu ile Türk karasularında yolcu ve yük taşıma, balıkçılık gibi ticari faaliyetlerde bulunabilir.