Prof Dr Özcan Uzun Gülhane Tıp Fakültesi Psikiyatri AD. Öğretim Üyesi Psikotik Bozukluklar Ayaktan İzleme Ünitesi Prof Dr Özcan Uzun Gülhane Tıp Fakültesi.

... konulu sunumlar: "Prof Dr Özcan Uzun Gülhane Tıp Fakültesi Psikiyatri AD. Öğretim Üyesi Psikotik Bozukluklar Ayaktan İzleme Ünitesi Prof Dr Özcan Uzun Gülhane Tıp Fakültesi."— Sunum transkripti:

1 Prof Dr Özcan Uzun Gülhane Tıp Fakültesi Psikiyatri AD. Öğretim Üyesi Psikotik Bozukluklar Ayaktan İzleme Ünitesi Prof Dr Özcan Uzun Gülhane Tıp Fakültesi Psikiyatri AD. Öğretim Üyesi Psikotik Bozukluklar Ayaktan İzleme Ünitesi

2 Özcan Uzun

3 GÜDÜ Sizi buraya getiren neden nedir? Bu davranı ş a neden olan güç nedir? Özcan Uzun

4 GÜDÜ Güdü (motive) (Movere (Lt.): harekete geçiren, özendiren) Bireyin hareket ve davranışlarını başlatan içsel güç Özcan Uzun

5 GÜDÜ İ LE İ L İŞ K İ L İ KAVRAMLAR Güdülenme İçgüdü Dürtü Homeostasis Özcan Uzun

6 İnsanın gereksinmesini (dürtüsünü, güdüsünü) doyurmak için içsel gücü ile eyleme geçecek düzeyde isteklenmesine güdülenme (motivasyon) denir Motivasyon, fiziksel ve psikolojik faaliyetlerin başlatılması, yönlendirilmesi ve sürdürülmesinde yer alan tüm süreçlerdir Güdüleme insanı bir gereksinmesini doyurmaya ya da onda yeni bir gereksinme yaratmaya yönelik dıştan yapılan etkidir GÜDÜLENME (MOTIVATION) Özcan Uzun

7 İçgüdü, canlı türleri­nin değişmez, kalıplaşmış, kendilerine özgü (filogenetik) davranışlarını yöneten güç anlamında kullanılır (göçmen kuşların mev­simlere göre hareketleri gibi) İçgüdü ile yapılan davranımlar kendiliğinden doğal olarak ortaya çıkarlar. İ ÇGÜDÜ Özcan Uzun

8 Biyolojik ihtiyaçlar, organiz­manın homeostatik dengesi için vazgeçilemez bir öneme sahip oldukla­rından bunları karşılamaya yönelik güçlere birincil (primary) güdüler denir. Dürtüler, birincil güdülere karşılık gelirler. Fizyolojik bir ihtiyacın neden olduğu rahatsızlık ve gerginlik durumuna dürtü adı verilir. DÜRTÜ (DRIVE) Özcan Uzun

9 HOMEOSTAS İ S Homeostaz, dış ortamdaki değişmelere rağmen, yaşamın devamı için düzenleyici sistemler yardımıyla organizmanın iç ortamını sabit tutmasıdır Gelişmiş yapılı canlılarda homeostazi, sinir sistemi ve endokrin sistemin birlikte çalışması ile sağlanır Bozulan homeostasis bir gerginlik ve hoşnutsuzluk hali meydana geti­rir Organizmanın eski halini alabilmesi için bir ihtiyaç ortaya çıkmıştır Bu ihtiyacı gider­mek, gerginliği yok ederek doyum sağlamak amacıyla organizmayı harekete geçiren güç, dürtüdür Özcan Uzun

10 ÖZET

11 GÜDÜ TÜRLER İ İçsel güdüler Fizyolojik ihtiyaçları karşılamaya yönelik olan güdülerdir Dürtüler en belirgin içsel güdüleyicilerdir Dışsal güdüler Çevresel uyarıcılar yardımıyla bireyi harekete geçiren güdülerdir Genellikle her ikisinin de bazı kombinasyonları mevcuttur Aç bir insan aynı zamanda pişmekte olan bir yemeğin kokusunu duyarsa, yemek yemek için daha fazla güdülenecektir Özcan Uzun

12 GÜDÜ TÜRLER İ Temelde üç tür güdü vardır 1. Fizyolojik güdüler 2. Psikolojik güdüler 3. Uyarma (stimulasyon) güdüleri Özcan Uzun

13 1. Fizyolojik güdüler Bunlara biyolojik veya birincil güdüler de denir Dürtü olarak da bilinirler Sonradan öğrenilmezler Biyolojik nedenler büyük oranda vücudun fizyolojik durumundan kaynaklanır Açlık, susuzluk, cinsel istek, sıcaklık düzenlenmesi, uyku, ağrıdan kaçınma, oksijen ihtiyacı vb. gibi pek çok nedeni vardır F İ ZYOLOJ İ K GÜDÜLER Özcan Uzun

14 1. Fizyolojik güdüler Vücut, kendi iç fizyolojik süreçlerini homeostaz denilen denge durumunda sürdürme eğilimindedir Örneğin, vücut ısısı çok yüksek olmamalı, çok düşük olmamalıdır Sıcaklık düşmesi güdülenmiş bir davranışa yol açar; kazak giyilmesi, termostatın açılması, pencerenin kapanması vb. F İ ZYOLOJ İ K GÜDÜLER Özcan Uzun

15 PS İ KOLOJ İ K GÜDÜLER 2. Psikolojik güdüler Sosyal, öğrenilmiş, ikincil güdülerdir Bunlara insanlarla ilişkiler sonucu gelişen sosyal güdüler de denir Başarı güdüleri, ortaklık güdüleri, saldırganlık güdüleri, güç güdüleri… Özcan Uzun

16 3. Uyarma (stimulasyon) güdüleri Genel, bireysel güdüler de denir Ne birincil ne de ikincildirler Sonradan öğrenilmez ama fizyolojik değildirler Bir insanda uyarılmayı teşvik eder Merak, faaliyet, çevre ile uğraşmak, keşfetmek için harekete geçirme güdüleri… GENEL GÜDÜLER Özcan Uzun

17 Güdüler Biyolojik güdüler (Primer) Açlık Susuzluk Beden regülasyonu Isı Uyku Seks Annelik Sosyal güdüler (Sekonder) Başarı Güç Kazanç Toplu yaşama Bireysel güdüler Alışkanlıklar Hayat hedefleri Tutum ve çıkarlar Merak GÜDÜ TÜRLER İ Özcan Uzun

18 Fizyolojik psikolojik eksiklik İHTİYAÇ (UYARICI): Fizyolojik psikolojik dengesizlik, ihtiyaç doğmasına neden olur Belirli bir şekilde davranma DÜRTÜ-GÜDÜ: Bireyleri hedeflerine ulaşmaya veya ihtiyaçlarını karşılamaya iter Belirli bir hedefe ulaşma HEDEFE YÖNELİK DAVRANIŞ: İhtiyacı azaltan ve dürtünün yoğunluğunu azaltabilecek her şey GÜDÜLEME SÜREC İ Özcan Uzun

19 GÜDÜ TEOR İ LER İ Klasik güdüleme teorileri 1. İçerik (kapsam) teorileri: Bireyi ‘neyin’ güdülediği ile igilenir. Bireyin gereksinimlerinin neler olduğunu ve bunları nelerin karşıladığını ele alır. Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi Herzberg’in çift faktör teorisi Alderfer’in ERG teorisi 2. Süreç teorileri: Güdülenme sürecinin nasıl işlediğini incelemiştir. Çağdaş motivasyon teorileri 1. Üç ihtiyaç teorisi (David Mc Clelland- Three needs theory) 2. Amaç belirleme teorisi (Edvin Locke- Goal setting theory) 3. Pekiştirme teorisi (Reinforcement theory) 4.Eşitlik teorisi (Equity theory) 5.İş karakterleri teorisi (Job characteristics of work redesign) … Özcan Uzun

20 İnsan ihtiyaçlarının hiyerarşik bir düzeninin olduğunu savunmuştur Beş basamaktan (fizyolojik, güvenlik, sevgi, tanınma, öz gerçekleştirme) oluşan hiyerarşi 3 grupta ele alınabilir: Temel gereksinimler Psikolojik gereksinimler Öz gerçekleştirme gereksinimleri MASLOW’UN İ HT İ YAÇLAR H İ YERAR Ş ISI Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi Özcan Uzun Temel Psikolojik Öz gerçekle ş tirme

21 Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi Belli bir düzeydeki gereksinimler tatmin edilmedikçe bir üst düzeydeki ihtiyaçlar ortaya çıkmaz İhtiyaçların hiyerarşik düzenine ilişkin kesin sonuçlar elde edilememiştir Bireylerin ihtiyaçlarının çeşitliliğine ilgi çekmiştir Kişilerin yalnız para için çalışmadıklarını, aynı zamanda işyerinde başka üst düzey ihtiyaçlarını da karşıladıklarını ortaya çıkarmıştır MASLOW’UN İ HT İ YAÇLAR H İ YERAR Ş ISI Özcan Uzun

22 Alderfer’in ERG teorisi İhtiyaçları 3 temel gruba ayırdı: 1.Varolma (existence) 2.İlişki (relatedness) 3.Gelişme (growth) İhtiyaç grupları arasında kesin sınırlar ve hiyerarşik bir düzen yoktur İhtiyaçlar belli bir sıra izlemeden ortaya çıkabilir Birden fazla ihtiyaç grubu aynı anda bireyi güdülüyor olabilir Bu durumda aidiyet ihtiyacı > varolma ihtiyacı olabilir İhtiyaç grupları arasında ileri-geri geçişler olabilir Zaman zaman ihtiyaçlar yer değiştirebilir İhtiyaçlar, sürekli ve dönemsel olarak ayrılır ALDERFER’ İ N ERG TEOR İ S İ Özcan Uzun

23 Alderfer’in ERG teorisi Sürekli ihtiyaçlar: Bireyin davranışını sürekli güdüleyen ihtiyaçlar. (Başarı, sevilme, popüler olma) Dönemsel ihtiyaçlar: Belli aralıklarla ortaya çıkar. Giderildiği zaman motive etmez (Acıkınca bir şeylerin yenmesi gibi) ALDERFER’ İ N ERG TEOR İ S İ Özcan Uzun

24

25 DUYGU Duygu, "heyecanlandırmak" anlamına gelen "Fr. émouvoir " kelimesine dayanır Duygular, birisine ya da başka bir yere yöneltilen yoğun hislerdir Duygular, özel deneyimlerdir Deneyimsel, davranışsal ve fizyololojik yönleri olan, önemli kişisel konu veya olayların yol açtığı yüksek dereceli zevk veya hoşnutsuzluk ile karakterize edilen bilinçli karmaşık örüntü Özcan Uzun

26 DUYGU Duyguların oluşmasında, bir uyarıcı ya da olayın kişi tarafından algılanıp yorumlanması etkilidir. Bu bakımdan, duygular gerçek olabilirler, sosyal beklentiler uyarınca değiştirilerek sergilenmiş de olabilirler Duygular kişiyi mevcut tehlikeye karşı uyarır ve uygun tepkiyi yapma yönünde hazırlarlar Duygu tipik olarak his barındırır His bir içsel deneyimdir; duygu hissin sergilenmiş halidir Özcan Uzun

27 DUYGULARIN ÖZELL İ KLER İ Duygu bir genel uyarılmışlık halidir. Yani hissetme sırasında fizyolojik tepkiler oluşur Duygu bir his, his içsel bir deneyimdir Duygu bilişsel bir değerlendirmedir Duygular belli davranışlara yol açarlar Duygular güdüleyici durumlardır. Yani nelere yaklasıp nelerden uzaklaşılacağını belirleyebilirler Duygular sözel yolla, mimiklerle ve jestlerle ifade edilebilir Özcan Uzun

28 DUYGU İ LE İ L İŞ K İ L İ TER İ MLER His (Feeling) Duygulanım (Affect) Duygudurum (Mood) Huy (Trait) Özcan Uzun

29 H İ S (FEELING) His (Feeling) Duyguların kişiye özel, subjektif, bilinçli, içsel temsilidir Kişinin yaşadığı ve kısa süreli, andan ana değişebilen neşe, hüzün, keyif, korku, endişe gibi psişik yaşantılar Özcan Uzun

30 DUYGULANIM (AFFECT) Öznel olarak yaşanan duygunun (emosyon) dışavurumu olan, gözlenebilir davranış örüntüsü Duygulanım (affect), genelde duygu (emosyon) ile birbirinin yerine kullanılmasına rağmen, daha çok ruh hallerini tanımlamak için kullanılan bir terimdir (değişken, donuk, künt, uygunsuz vb…) Özcan Uzun

31 DUYGUDURUM (MOOD) Duygudurum (Mood) Bireyin bir süre belli bir duygulanım içinde bulunuşudur. Kişinin iç duygusal durumudur. Başkalarınca gözlenebilir, kendi tarafından anlatılabilir, yaygın ve kalıcı bir durumdur. Duygulara (emosyon) göre genellikle daha az yoğundur Duygudurum (mood), genelde duygu (emosyon) ile birbirinin yerine kullanılmasına rağmen, daha çok ruh hallerini tanımlamak için kullanılan bir terimdir (neşeli, depresif..) Özcan Uzun

32 HUY (TRAIT) Huy (Traits) Yaşam boyu süren baskın, tanımlayıcı duygusal özellikler (Dışadönük, içedönük, çekingen..) Özcan Uzun

33 DUYGUNUN B İ LE Ş ENLER İ EMOSYON Bilişsel süreçler Bedensel uyarılma Davranış Hisler (Feeling) 1. BİLİŞSEL SÜREÇLER Duygusal tepkinin türünü ve yoğunluğunu belirlemede düşüncelerin, inançların ve beklentilerin önemini vurgulayan bilişsel bileşen (Uyaranları ‘iyiliği’ yönünden değerlendirme) 2. HİSLER Zevk, hoşnutsuzluk, duygu yoğunluğu gibi unsurları içeren öznel deneyim. Bir bireyin keyif verici derecede yoğun olarak yaşadığı şey, başka biri için sıkıcı olabilir (Korku veya mutluluk gibi öznel bir his yaşama) 3. BEDENSEL UYARILMA Vücutta fiziksel olarak aktif değişiklikler içeren fizyolojik özellik, örneğin taşikardi, taşipne, dilate pupiller vb. (Uyarana fizyolojik tepkiler verme) 4. DAVRANIŞ Duyguların alabileceği çeşitli ifade biçimlerini içeren davranışsal bileşen. Örneğin yüz ifadeleri, bedensel duruşlar, jestler ve öfke, sevinç, korku, keder vb. Ile değişen ses tonu. Yaşam olayının önemi Özcan Uzun

34 DUYGULARIN İ FADES İ Sözel iletişim En az bilgi verir Çok fazla değişken sebebiyle yanıltıcıdır Sözel olmayan iletişim Yüz ifadesi Beden duruşu Fiziksel tepkiler (kalp atışı, tüylerin ürpermesi, titreme...) Davranışlar Sözel ve sözel olmayan iletişimin bütünü İkisinin ayrı ayrı verdiği bilgiden daha farklı ve fazladır Özcan Uzun

35 DUYGULARIN İŞ LEVLER İ Düşünce yavaş işleyen, ancak oldukça ayrışmış tepkilere götüren bir süreçtir ve yaşamın sürdürülmesinde her zaman uygun çözümü getirmez Duygu hızlı ve ayrışmamış tepkiye yol açar Karar verme süreçleri için her ikisi de gereklidir ve birlikte işlev görürler Duygusal süreçlerin kesintiye uğraması yüksek düzey bilişsel işlevleri bozar Özcan Uzun

36 DUYGULARIN İŞ LEVLER İ Olayların önemini değerlendirme: Değer atfetme, öncelikleri belirleme Hayatı yaşamaya değer kılma Tehlike sinyali oluşturarak yaşamı koruma Eyleme yöneltme Sosyal etkileşimi düzenleme Sözel olmayan iletişimi kolaylaştırma Kendilik gelişimini sağlama Özcan Uzun

37 Birincil-temel Sosyal ilişkileri belirler Uyumsal Doğuştan Evrensel Biyolojik, fiziksel durumlarla bağlantılı Öfke, mutluluk, tiksinti, sürpriz, üzüntü, korku İkincil Sosyal davranışı düzenler Birincil duyguların karışımı Edinilir ya da öğrenilir Daha komplike Utanç, endişe, gurur, suçluluk… SINIFLANDIRMA Özcan Uzun

38 SINIFLANDIRMA

39 SINIFLANDIRMA

40 PS İ KOLOJ İ K DUYGU TEOR İ LER İ Etkinleştirme teorisi (The activation theory) Bilişsel yaklaşım (Cognitive appraisal theory) İki faktör teorisi (Schachter-Singer theory) Dengeleme teorisi (The opponent-process theory) JAMES-LANGE TEORİSİ CANNON-BARD TEORİSİ … Özcan Uzun

41 JAMES-LANGE KURAMI Duygular vücutta oluşan fizyolojik değişikliklerin değerlendirilmesi sonucunda oluşur Kalbin hızlı atması, terleme bir duygunun sonucunda ortaya çıkmaz; duygunun nedenidir Duygular kasların gerilmesi, titreme, solunum hızının değişmesi gibi değişikliklerden meydana gelir.“İnsanlar korktukları için titremiyor, Titredikleri için korkuyorlar.” Özcan Uzun

42 CANNON-BARD KURAMI Duygu ve fiziksel değişiklikler birbirlerinden bağımsızdır Talamik yapılar duyguların ifade edilmesinde önemlidir Talamus bir uyarıcıya tepki verdiğinde duygunun deneyimlenmesi ve fiziksel değişiklikler aynı anda olur Talamus özellikle deneyimlenmiş uyarıcıya verilen duygusal yanıttan sorumludur Özetle: Aynı anda hem duyguyu hissederiz hem de fizyolojik tepkiler ortaya çıkar Bu kuramda duyguların ve bedensel davranışların ard arda değil aynı zamanda ortaya çıktığı ileri sürülmektedir.“Kişi ayıyı gördüğünde korkmakta ve koşmaya başlamaktadır.”Duygular ve duygusal yaşantıyı belirleyen kişilerin gördükleri ve algıladıklarıdır. CANNON-BARD KURAMI Özcan Uzun

43 DUYGU TEOR İ LER İ Özcan Uzun

44 B İ YOLOJ İ K DUYGU TEOR İ LER İ Beyin bölgelerinin aktivasyonu: Beyinin limbik sistem olarak bilinen alanı duygular ile ilgilidir Limbik sistemde amigdala adı verilen bir yapı, duyguyu düzenlemek için özellikle önemli bir rol oynamaktadır Otonomik sinir sisteminin aktivasyonu: Otonom sinir sistemi vücudun tüm otomatik fonksiyonlarını kontrol eder Otonomik sinir sistemi iki kısımdan oluşur: Sempatik sinir sistemi harekete geçirmek, enerji tüketmek, parasempatik sinir sistemi vücutta enerji tutmak için çalışır Özcan Uzun

45 ÖZET (YA Ş AMDAN ÖRNEK) İki arkadaş maça gidecek. Yağmur başladı, şimşekler çakıyor. Ahmet: Maça kesin gitmem gerek. Tam sırasıydı, çok öfkeliyim. Cengiz: Yağmuru çok severim. Biraz ıslanmak romantiktir. Şimşekler beni hep heyecanlandırır. Ahmet: Şimşek çakıyor, yıldırım düşebilir. Hemen eve gidelim, üzerimizi değiştirip ısınalım. Cengiz: Boş ver, yağmurun tadını çıkaralım. Sonra eve gideriz. Özcan Uzun

46 ÖZET (YA Ş AMDAN ÖRNEK) İki arkadaş maça gidecek. Yağmur başladı, şimşekler çakıyor. Ahmet: Maça kesin gitmem gerek. Tam sırasıydı, çok öfkeliyim. Cengiz: Yağmuru çok severim. Biraz ıslanmak romantiktir. Şimşekler beni hep heyecanlandırır. Ahmet: Şimşek çakıyor, yıldırım düşebilir. Hemen eve gidelim, üzerimizi değiştirip ısınalım. Cengiz: Boş ver, yağmurun tadını çıkaralım. Sonra eve gideriz. Dürtüler (drives)? Güdüler (motives)? Hisler (feelings)? Duygulanım (affects)? Duygular (emotions)? Özcan Uzun

47 ÖZET (YA Ş AMDAN ÖRNEK) İki arkadaş maça gidecek. Yağmur başladı, şimşekler çakıyor. Ahmet: Maça kesin gitmem gerek. Tam sırasıydı, çok öfkeliyim. Cengiz: Yağmuru çok severim. Biraz ıslanmak romantiktir. Şimşekler beni hep heyecanlandırır. Ahmet: Şimşek çakıyor, yıldırım düşebilir. Hemen eve gidelim, üzerimizi değiştirip ısınalım. Cengiz: Boş ver, yağmurun tadını çıkaralım. Sonra eve gideriz. Dürtüler (drives)? : Biyolojik güdüler (Primer; dürtü) Güdüler (motives)? : Hisler (feelings)? Duygulanım (affects)? Duygular (emotions)? Özcan Uzun

48 ÖZET (YA Ş AMDAN ÖRNEK) İki arkadaş maça gidecek. Yağmur başladı, şimşekler çakıyor. Ahmet: Maça kesin gitmem gerek. Tam sırasıydı, çok öfkeliyim. Cengiz: Yağmuru çok severim. Biraz ıslanmak romantiktir. Şimşekler beni hep heyecanlandırır. Ahmet: Şimşek çakıyor, yıldırım düşebilir. Hemen eve gidelim, üzerimizi değiştirip ısınalım. Cengiz: Boş ver, yağmurun tadını çıkaralım. Sonra eve gideriz. Dürtüler (drives)? Güdüler (motives)? : Genel, bireysel güdüler Hisler (feelings)? Duygulanım (affects)? Duygular (emotions)? Özcan Uzun

49 ÖZET (YA Ş AMDAN ÖRNEK) İki arkadaş maça gidecek. Yağmur başladı, şimşekler çakıyor. Ahmet: Maça kesin gitmem gerek. Tam sırasıydı, çok öfkeliyim. Cengiz: Yağmuru çok severim. Biraz ıslanmak romantiktir. Şimşekler beni hep heyecanlandırır. Ahmet: Şimşek çakıyor, yıldırım düşebilir. Hemen eve gidelim, üzerimizi değiştirip ısınalım. Cengiz: Boş ver, yağmurun tadını çıkaralım. Sonra eve gideriz. Dürtüler (drives)? Güdüler (motives)? Hisler (feelings)? : Pozitif/negatif Duygulanım (affects)? Duygular (emotions)? Özcan Uzun

50 ÖZET (YA Ş AMDAN ÖRNEK) İki arkadaş maça gidecek. Yağmur başladı, şimşekler çakıyor. Ahmet: Maça kesin gitmem gerek. Tam sırasıydı, çok öfkeliyim. Cengiz: Yağmuru çok severim. Biraz ıslanmak romantiktir. Şimşekler beni hep heyecanlandırır. Ahmet: Şimşek çakıyor, yıldırım düşebilir. Hemen eve gidelim, üzerimizi değiştirip ısınalım. Cengiz: Boş ver, yağmurun tadını çıkaralım. Sonra eve gideriz. Dürtüler (drives)? Güdüler (motives)? Hisler (feelings)? Duygulanım (affects)? : Öfkeli/neşeli Duygular (emotions)? Özcan Uzun

51 ÖZET (YA Ş AMDAN ÖRNEK) İki arkadaş maça gidecek. Yağmur başladı, şimşekler çakıyor. Ahmet: Maça kesin gitmem gerek. Tam sırasıydı, çok öfkeliyim. Cengiz: Yağmuru çok severim. Biraz ıslanmak romantiktir. Şimşekler beni hep heyecanlandırır. Ahmet: Şimşek çakıyor, yıldırım düşebilir. Hemen eve gidelim, üzerimizi değiştirip ısınalım. Cengiz: Boş ver, yağmurun tadını çıkaralım. Sonra eve gideriz. Dürtüler (drives)? Güdüler (motives)? Hisler (feelings)? Duygulanım (affects)? Duygular (emotions)? Özcan Uzun

52 Prof Dr Özcan Uzun Gülhane Tıp Fakültesi Psikiyatri AD. Öğretim Üyesi Psikotik Bozukluklar Ayaktan İzleme Ünitesi Prof Dr Özcan Uzun Gülhane Tıp Fakültesi Psikiyatri AD. Öğretim Üyesi Psikotik Bozukluklar Ayaktan İzleme Ünitesi