Sosyal Politika Bölüm: Sosyal Politikanın “betimlenmesi”...

... konulu sunumlar: "Sosyal Politika Bölüm: Sosyal Politikanın “betimlenmesi”..."— Sunum transkripti:

1 Sosyal Politika Bölüm: Sosyal Politikanın “betimlenmesi”...
Konu başlıkları: 1.a. Sosyal Teori: sosyal, beşeri ya da toplumsal olana dair... 1.b. Politika: Teori & Pratik; Sorun-politika-program-uygulama süreci... 1.c. Sosyal Politikanın tarihsel-toplumsal bağlamı: nerede, ne zaman, hangi toplumsal koşullar altında yapılandırıldı? 1.d. Sosyal Politika Nedir?: Sosyal Politikanın niteliği, ilgi alanları, dayanakları, ayırt edici özellikleri... 1.e. Sosyal Politikanın failleri ve araçları 5/8/2018

2 1.d. Sosyal Politika Nedir?
En geniş-genel anlamda sosyal politikayı toplumun yapısında değişiklik yapmaya yönelik olarak sosyal- ekonomik hak ve özgürlükleri (refah kavramının içerdiği) kapsayan tüm politikalar diye betimleyebiliriz... Bu betimlemeden de anlaşılacağı üzere, sosyal politikanın sınırlarının belirlenmesi zor, buna karşın içeriği son derece geniştir... Sınırlarının belirlenmesindeki zorluk, daha önce sözünü ettiğimiz toplumsal ilişkiler bütünlüğünü oluşturan özerk alanların (yedi alt alan belirlemiştik) karşılıklı etkileşiminin dolayısıyla da toplumsal ilişkilerin karmaşıklığıdır... Bu durumda başlangıç için basit bir tanımlamayla sosyal politika, “yardımseverlik ve merhamet duyguları” temelinde değil, “adalet ve haklar” temelinde, işçi sınıfına ve onun temel sorunlarına yönelik dar kapsamlı, sınırlı, amaçlı hükümet (siyasal iktidar) politikasıdır... 5/8/2018

3 1.d. Sosyal Politika Nedir? Sosyal Hak(lar)
Sosyal hak(lar), eşitlik temelinde ve herkese insan onuruna yaraşan asgari bir yaşam düzeyi sağlamak amacıyla (sosyal) devletin, siyasal iktidarlar dolayımıyla vatandaşlarına sunmakla yükümlü olduğu hakları kapsar... Başlıca sosyal haklar: Çalışma hakkı, adil ücret hakkı, sosyal güvenlik hakkı, konut hakkı, sağlık hakkı, eğitim hakkı... Sıralanan bu (temel) haklardan da anlaşılabileceği gibi sosyal haklar aslında sosyal politikanın yöneldiği temel ilgi ya da sorun alanlarına işaret etmektedir... Bu haklar dışında sosyal devlet gelir-servet farkını azaltmaya yönelik düzenlemeler de (sosyal politika ile ekonomik politikanın içiçe geçtiği alanlar) yapabilir: Vergi adaleti, kamulaştırma, toprak reformu, “eşit işe eşit ücret”, devletleştirme gibi... Sosyal Hakkın Temel Dayanağı: İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi (1789) İnsanlar özgür doğarlar dolayısıyla eşit yaşamaları gerekir, İnsanların zulme karşı direnme hakları vardır, Her türlü egemenlik meşruluğunu “millete dayalı olmaktan alır, Mutlak egemenlik, bir kişi ya da grubun elinde bulunamaz, Devleti idare edenler “esas olarak” millete karşı sorumludurlar, Hiç kimse dini ve sosyal inançları yüzünden kınanamaz... 5/8/2018

4 1.d. Sosyal Politika Niteliği & İlgi alanları
Sosyal politikanın değişik görünümlerinin ortak paydası, dolayısıyla da en çok içli-dışlı olduğu ekonomi politikasından ayrıldığı nokta, toplumu bütünleştirmeye yönelik bir yapı olmasıdır... Başka bir deyişle ekonomi politikasının içerdiği çatışmalı ilişkiler (emek piyasası), sosyal politikanın çözmek-düzene koymak üzere yöneldiği temel sorun alanlarından birisini oluşturmaktadır... Bu nedenle sosyal politika sorunlarının ekonomik çözümleri aştığı söylenebilir... Örneğin okul, aile, sosyal yardım, sosyal güvenlik, sosyal konut, suçlulukla savaş, iş mevzuatı, sendikacılık, çocuğun-kadının korunması, afetler gibi konular, salt ekonomi politikasından farklıdır... * Bunlar, bireyin topluma kazandırılması amacının gerçekleştirileceği ya da bireyin öz benliğini bulacağı alanlar olarak ekonomi politikasının çözümlerinin (yetersizliği nedeniyle) aşıldığı alanlardan sadece birkaçıdır... 5/8/2018

5 1.d. Sosyal Politikanın Niteliği: İlgi alanları
Ekonomi politikasından ayrı olarak sosyal politika, işe- çalışmaya ilişkin düzenlemeler işçinin aleyhine olduğu durumlarda topluma kattığından daha azını edinen kesimler yanında gerekli enerjisi ve zamanı olup da toplumun üyesi sıfatıyla katkıda bulunmayanlarla da ilgilenir... YABANCILAŞMA: Emek Sürecinin Kapitalist Biçimi Emek gücünün meta olarak alım-satımında sermaye ile emek arasında yapılan sözleşmenin iki şartı vardır: * Birincisi, “işçi, emeğinin ait bulunduğu kapitalistin denetimi altında çalışır”... Genel ilkeye göre emekçi, hayatta kalmak için para kazanmaktadır; buna karşılık kapitalist emekçiyi şunu ya da bunu yapmaya yönlendirebilir. Emek gücü sözleşme süresince kapitaliste ait olan bir metadır. ** İkincisi sözleşme süresince emekçinin ürettiği her şey emekçiye değil kapitaliste aittir. *** Bu iki şart, emekçinin hem emeğe (öznel) hem de ürüne (nesnel) bağlı olan yaratıcı potansiyelden tümüyle yabancılaşması anlamına gelir. 5/8/2018

6 1.d. Sosyal Politikanın Niteliği & İlgi alanları:
Sosyal politikanın bir başka temel niteliği, siyasal alan dışında kalan, kapitalizmin değişikliğe uğrattığı modern yaşamda bireylerarası güç ve fırsat dağılımıyla ilgileniyor oluşudur... Bu durumda sosyal politika, kapitalist sınıfın artan gücü ile ilişkili olarak, zenginle yoksul – işverenle işçi, sendikalı olanla olmayan - ev sahibiyle kiracı - erkeklerle kadınlar - ana babalarla çocuklar – kafa ve bedence normal olanlarla olmayanlar v.b. arasındaki ilişkilerle uğraşacaktır. SONUÇ OLARAK: Sosyal politika özünde ekonomik ilişkilerle değil ekonomik ilişki ve beklentilerin ne dereceye kadar yaşamın diğer alanlarında egemen olacağı ile ilgilidir... Yani piyasanın sorumluluğuna bırakılabilecek geniş “tatmin” alanının dışında kalan maddi-kültürel-duygusal gereksinimlere dönüktür... (Pars Esin, İş Bölümü, Yabancılaşma ve Sosyal Politika, 1982) Bu durumda sosyal politikanın, kamu örgütlenmesi olmadan ulaşılamayacak hedeflere yönelik olduğunu söyleyebiliriz... 5/8/2018

7 1.d. Sosyal Politikanın Niteliği & Dayanaklar:
Sosyal politikanın ilk dayanağı, toplumun ekonomik düzenlemeleri denetlemeye, kolektif-kurumsal örgütlenme çabası göstermelerine gerek olmadığı; bunların piyasa güçlerince yapılmasına rıza göstermeleri gerektiği düşüncesine (liberal ekonomi-piyasa ekonomisi) verilen toplumsal tepkiler, karşı çıkışlardır... Örnek: Alexis de Tocquevill, “sosyal hak” kavramına Amerikan Demokrasisi adlı kitabında şiddetle karşı çıkar... * Temel argümanı devlet yardımının insanları tembelliğe ve asalaklığa sevk edeceği üzerine kuruludur... Geleneksel doğal yasa anlayışı, insanları dünyanın eşit sahipleri yapmaz... dolayısıyla ona göre “eşit vatandaşlık” diye bir şey yoktur... ** Kısacası var olan eşitsizlikler kabul edilir hale geldiğinde zenginlere yüklenen dini-yasal zorunluluklar da ortadan kalkar... Geriye sosyal politika “seçeneği” olarak zorlamasız gönüllü yardımlar kalır... *** Bu durumda da, yoksul zenginin hayırseverliğine emanet edilmiş, STK’ların Amerikan Demokrasisi’nin temeli olduğu meşrulaşmış ve yoksullukla mücadelede yasal düzenlemelerin önemi yatsınmış olur... 5/8/2018

8 1.d. Sosyal Politikanın Niteliği & Dayanaklar:
İkinci dayanak, tam da bu noktada, “bırakınız yapsınlarcı” ya da piyasacı anlayışın olumsuz – demokratik ve adil olmaktan uzak - toplumsal sonuçlarının (uzun iş günü, karşılığı ödenmeyen fazla mesai, angarya vb.) görünür olması ve bunların geniş toplumsal kesimler tarafından deneyimlenmesi ile birlikte başlayan toplumsal direniş ve hareketlerdir… Örnek: Piyasa ekonomisinin dönemsel merkezi konumundaki İngiltere’de 1834 tarihli “Yeni Yoksullar Yasası”nda sosyal hak kavramından eser yoktur... Buna karşın çalışma yaşamını düzenleyen çok sayıda yasa çıkarılmıştır... * Ancak, bu yasalara özellikle de işgününün sınırlanmasına dönük mücadeleler sonucunda “çalışan yoksulların hakları” bir (sosyal) politika konusu olarak değerlendirilmeye başlanmıştır... ** Bu mücadelenin baş aktörleri de iş müfettişleri olmuştur... *** Yine bu dönemde “genel oy hakkı, eğitim, sağlık ve konut” alanlarında sosyal haklar için verilen toplumsal mücadele (Çartist Hareket-Makina Kırıcıları) sonucunda çıkan tarihli iki yasa ilköğretimin parasız olması yolunu açmış; çocukların kötü beslenmemesi için çıkarılan 1906 tarihli “Okulda Yemek Yasası” ise bir bakıma Refah Devleti modeline öncülük etmiştir... 5/8/2018

9 1.d. Sosyal Politikanın Niteliği & Dayanaklar:
Üçüncü dayanak, bilim ve teknolojide sanayileşmeyle birlikte hızlanan gelişmelerin yoksulluğun, çalışma koşullarındaki zorlukların, cahilliğin, açlığın, yabancılaşmanın görece azaltılmasına olan katkısıdır... Kamu hizmetlerinin, devlet-toplum ilişkilerinin gelişmediği, devletin toplumsal yaşama müdahalesinin olmadığı toplumlarda toplumsallaşım ya da karşılıklı etkileşim sürecinin önemli zorluklarla karşılaşması ve toplumsal yaşama kaosun egemen olması gibi iki temel risk, sosyal politikaya olan gereksinimin önemini ortaya koymaktadır... Örnek: * Uluslararası Çalışma Örgütü’nün 1944 tarihli Philadelphia Şartı: “Emek meta değildir”... ** Bu şartın ve devamındaki katkıların (1942 tarihli Sosyal Sigorta ve İlgili Hizmetler, 1944 tarihli Özgür Bir Toplumda Tam İstihdam raporları) özü, sosyal hakların hayata geçirilmesi yoluyla emeğin meta olmaktan “çıkarılabileceği” dolayısıyla da kapitalist toplumsal ilişkilerin ve koşulların (özellikle de Büyük Bunalım ve II. Dünya Savaşı’nın yıkımları nedeniyle derinleşen zorluklar, acılar) “ciddi” bir revizyondan geçirilebileceğine olan inançtır... 5/8/2018

10 1.d. Sosyal Politikanın Niteliği & Ayırt edici özellikler
Sosyal politikanın ilk ayırt edici özelliği, toplumsal ilişkilerin- karşılıklı etkileşimin değişken-çatışmalı doğası nedeniyle oldukça dinamik bir alan olmasıdır... İkincisi, sosyal politika, toplumu bütünselliği içinde kavramak durumunda olan, dolayısıyla tüm toplumsal kesimleri ilgilendiren, çok çeşitli konuları sınıf farkı gözetmeksizin ele alması gereken bir disiplindir... Sosyal politikanın bir başka ayırt edici özelliği de, başlangıcından itibaren süreklilik arz edecek biçimde düzenleyici ve yeniden paylaşımcı önlemler olarak belirginlik kazanmasıdır... Bir başka deyişle sosyal politikanın rotası, sorumluluğun, özgürlüğün, eşitliğin ve toplumdaşlığın daha zengin ve daha az karmaşık bir toplumda elde edilmesi amacıyla gereksinimleri karşılamak ve fırsat sağlamak yönünde ilerlemiştir... Örnek: İş gününün “uygun” süresi tartışma konusu olabilirken, işçilerin “aşırı uzun iş gününe karşı korunması gerekliliği” sosyal politika açısından üzerinde “uzlaşılmış” bir konudur... 5/8/2018

11 1.d. Sosyal Politika Nedir: Sosyal Politika & Sosyal Hizmet
Sosyal politikanın “kendisi” ya da politika hazırlama süreçleri ve program çıktıları konusunda bir yaklaşım geliştirme faaliyeti, sosyal hizmet uygulamasının temel bileşenlerindendir. Bu durumda, sosyal politika ile sosyal hizmet ilişkisinin bağlamını toplumsal değişim, toplumsal sorunlar ve sosyal devlet oluşturmaktadır. Toplumsal değişim: En genel anlamda, toplumsal ihtiyaçlarla bunların karşılanmasına dönük çabalar arasındaki çatışmanın-çelişkilerin sonucu olarak toplumsal ilişkilerde meydana gelen yapısal farklılaşma... toplumsal yaşamın ne olduğu da ancak bozulmaya başladığında hissedilebilir... Sosyal sorun(lar): Devlet politikalarının saptamaya ve gidermeye çalıştığı toplumsal sorunlar... ilk istatistik yasaları, çoğunlukla endüstriyel kapitalizmin yaratığı toplumsal sorunları (intihar, suç, delilik, hastalık vb.) saptamakla ilgilenen bürokratlar ve reformcular tarafından toplanan verilerden yapılan genellemelerdi... Sosyal devlet: Sosyal barışı ve sosyal adaleti sağlamak amacıyla devletin sosyal ve ekonomik hayata aktif müdahalesini gerekli ve meşru gören bir anlayıştır. Anayasa Madde 2: Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, millî dayanışma ve adalet anlayışı içinde, insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, lâik ve sosyal bir hukuk Devletidir. 5/8/2018