SÖZCÜK ANLAMI. SÖZCÜK ANLAMI A. SÖZCÜKLERDE ANLAM ÖZELLİKLERİ Çok Anlamlılık (Anlam Genişlemesi) Gerçek Anlam (Temel Anlam) Mecaz Anlam Ad Aktarması.

... konulu sunumlar: "SÖZCÜK ANLAMI. SÖZCÜK ANLAMI A. SÖZCÜKLERDE ANLAM ÖZELLİKLERİ Çok Anlamlılık (Anlam Genişlemesi) Gerçek Anlam (Temel Anlam) Mecaz Anlam Ad Aktarması."— Sunum transkripti:

1

2 SÖZCÜK ANLAMI

3 A. SÖZCÜKLERDE ANLAM ÖZELLİKLERİ
Çok Anlamlılık (Anlam Genişlemesi) Gerçek Anlam (Temel Anlam) Mecaz Anlam Ad Aktarması Dolaylama Yansımalar Terim Anlam Genel-Özel Anlam Somut-Soyut Anlam İkilemeler Argo

4 B.SÖZCÜKLER ARASI ANLAM İLİŞKİLERİ
Eş Anlam (Anlamdaşlık) Zıt Anlam ( Karşıt Anlam) Eş Seslilik (Sesteşlik) Sözcük İlişkileri

5 C. DEYİMLER

6 DİL: İnsanların, duygu, düşünce ve dileklerini anlatmak için kullandıkları işaretlerin hepsine birden dil denir. Kelime ise anlamı olan ses veya ses birliğidir.

7 A. SÖZCÜKLERDE ANLAM ÖZELLİKLERİ 1
A. SÖZCÜKLERDE ANLAM ÖZELLİKLERİ 1. ÇOK ANLAMLILIK (ANLAM GENİŞLEMESİ) Köydeki çeşmenin suyu çok soğuktu. Anlamı: Isısı düşük olan Arkadaşı soğuk biriydi. Anlamı: Yakın, içten olmayan Teklifimi soğuk karşıladılar. Anlamı: İlgisiz Soruma soğuk bir cevap verdi. Anlamı: Sevimsiz, yersiz

8 SORU:. Söz dağarcığı daha çok, okumakla zenginleşir
SORU: Söz dağarcığı daha çok, okumakla zenginleşir. Yukarıdaki altı çizili sözcüğün cümleye kattığı anlam, aşağıdakilerin hangisinde vardır? A) Toplumlar uygarlık yolunda hızla ilerlemek istiyorlar. B) Bale ve müzik eşliği, gösteriyi renklendirmişti. C) Kimileri, çocukça duygularımızı ustalıkla sömürürler. D) Söyleşi yazıları, Pazar günleri daha iyi okunuyor ( LGS)

9 ÇÖZÜM: Bize verilen cümlede “zenginleşmek” sözcüğü “renklenmek, güzelleşmek, nitelikli hâle gelmek” anlamında kullanılmıştır. B seçeneğindeki “renklenmek” sözcüğü cümleye aynı anlamı katmaktadır.

10 SORU “Ağır” kelimesi, aşağıdaki cümlelerin hangisinde “yavaş” anlamında kullanılmıştır? A) Kaynak yetersizliğinden işler ağır ilerliyordu. B) Boksta ağır sıklet şampiyonu oldu. C) Kurallara göre ağır taşıtlar yolun sağından gider. D) Ağır bir hastalık geçirdi, ama sonunda iyileşti (2000 – ML)

11 ÇÖZÜM: B seçeneğinde “ağır” kelimesi kilosu fazla olan gurubu, C seçeneğinde ağırlığı fazla olan taşıtları, D seçeneğinde ölümle sona erebilecek bir hastalığı anlatmaktadır A seçeneğinde ise işlerin yavaş gitmesi anlatılmaktadır.

12 2. GERÇEK ANLAM ( Temel Anlam). Örnek:
2. GERÇEK ANLAM ( Temel Anlam) Örnek: “Sıkışmak” sözcüğü “basınçla iki şey arasında kalmak” anlamına gelir. Çocuk arabaların arasına sıkışmış. Eli kapıya sıkışmış.

13 SORU: “Aktarmak” kelimesi, aşağıdaki cümlelerin hangisinde “iletmek, bildirmek” anlamında kullanılmıştır? A) Yazarlar, fikirlerini topluma eserleriyle aktarırlar. B) “Küçük Ağa” romanını televizyona aktardılar. C) Ünlü eserlerden bazı bölümleri dergiye aktardılar. D) Çevirmenler, bazı yabancı eserleri dilimize aktardılar (1994 – FL)

14 ÇÖZÜM:. B seçeneğinde “uyarlamak”,. C seçeneğinde “alıntı yapmak”,
ÇÖZÜM: B seçeneğinde “uyarlamak”, C seçeneğinde “alıntı yapmak”, D seçeneğinde “başka bir dile çevirmek”, A seçeneğinde ise “iletmek” anlamında kullanılmıştır.

15 3. MECAZ ANLAM. “Sorulan sorulara cevap veremeyince sıkıştı
3. MECAZ ANLAM “Sorulan sorulara cevap veremeyince sıkıştı.” Bu cümlede “sıkışmak” sözcüğü “zor durumda kalmak” anlamında kullanılmıştır.

16 Genellikle gerçek anlamlı sözcükler mecaz anlam kazanırken soyutlaşırlar. Örnek: Yediğim yemek çok acıydı somut Bu acı olaydan sonra zor iyileşti soyut

17 SORU: “Tertemiz” sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde diğerlerinden farklı bir anlamda kullanılmıştır? A) Onun tertemiz bir yüreği vardır. B) Çocuklarını tertemiz giydirir. C) Bu kentin sokakları her zaman tertemizdir. D) Evin her tarafını tertemiz yapmış ( 2001 – LGS)

18 ÇÖZÜM:. B, C, D seçeneklerindeki “tertemiz” sözcüğü gerçek anlamıyla;
ÇÖZÜM: B, C, D seçeneklerindeki “tertemiz” sözcüğü gerçek anlamıyla; A seçeneğinde ise mecaz anlamıyla kullanılmıştır.

19 SORU: “Çevre” kelimesi, aşağıdaki cümlelerin hangisinde mecaz anlamıyla kullanılmıştır? A) Bu çevrede ev kiraları çok yüksek. B) Güzel motifler işlenmiş çevreleri sergilemişler. C) Çevre kirliliği, dünyanın en önemli sorunlarındandır. D) Yıllarca aynı yerde kalmasına rağmen bir çevre edinememiş (1995 – FL)

20 ÇÖZÜM: D seçeneğinde “çevre” sözcüğü soyut bir kavramı karşılamaktadır. Yani mecazdır.

21 4. AD AKTARMASI Bir sözcüğün benzetme amacı olmadan, doğrudan başka bir sözcüğün yerine kullanılmasıdır. Örnek: Gol sonrasında tribünler ayağa kalktı. Kayseri, Ankara’ya yürüdü. Artık hep Tarık Buğra okuyacağım. Cebini çaldırdım açmadı. Beyoğlu tepinirken ağlar Karacaahmet

22 SORU:. “Gel deniz bakışlım, sel gibi coş gel,
SORU: “Gel deniz bakışlım, sel gibi coş gel, Bana doğru köpür, bana doğru ak… Ne haberin gelir, ne mektup ne tel, Sen benden uzakta, ben senden uzak… Şiirin kaçıncı dizesinde ad aktarması yapılmıştır? A) B) C) D) 4

23 ÇÖZÜM: “tel” kelimesi “haber” terine kullanulmıştır.

24 5. DOLAYLAMA Tek sözcükle anlatılabilecek bir kavramın veya varlığın, birden fazla sözcükle anlatılmasıdır. Bu dolaylamalar halk tarafından benimsendiği şekilde kullanılmalıdır. Atatürk Büyük kurtarıcı Kıbrıs Yavru vatan Sinema Beyaz perde Top Meşin yuvarlak Fenerbahçe Sarı kanarya

25 6. YANSIMALAR Doğadaki canlıların çıkardığı veya cansızların aracılığıyla çıkan seslerin taklidiyle ortaya çıkan sözcükleridir. Yanma sesi Cız Su sesi Şırıl Sinek sesi Vız Köpek sesi Hav ve cansız varlıkların sesleri olan: şırak, pat, küt, güm, tık vb ……

26 ● Yansımalardan isim ve fiil türetilebilir. Yansıma İsim. Fiil
● Yansımalardan isim ve fiil türetilebilir. Yansıma İsim Fiil tık tıkırtı tıkırdamak cız cızırtı cızırdamak şırıl şırıltı şırıldamak

27 ● Yansımalar varlıkların kendi sesleridir
● Yansımalar varlıkların kendi sesleridir. O seslerin isimleri yansımaların kendileriyle karıştırılmamalıdır. Yansıma Yansıma isimleri Kuş sesleri cik ötmek At sesi iiiii… Kişnemek

28 SORU: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, yansımadan türeyen bir ses vardır? A) Hasta ateşler içinde yanıyordu. B) Çocuğun boğazından hırıltılar geliyordu. C) Fırtına balkon kapısını sarsıyordu. D) Adam bağıra bağıra konuşuyordu (1995 – DPY)

29 ÇÖZÜM: Herhangi bir şeyin çıkardığı seslerle yapılan sözcüklere yansıma denir. B seçeneğindeki “hırıltı” sözcüğü “hır” sesinden türemiş bir yansıma sözcüktür.

30 7. TERİM Bir sanat, meslek, bilim dalıyla veya herhangi bir konuyla ilgili kavramları karşılayan sözcüklerdir. Kafiye Edebiyat Gol Futbol Plato Coğrafya Dünya Astronomi Peyzaj Resim Nota Müzik

31 Bir sözcüğün terim olup olmadığını anlamak için cümledeki anlamına bakmak gerekir. “Seni görünce dünyalar benim oldu.” “Dünya güzel bir gezegendir.” Hangisinde terim anlamlıdır?

32 SORU: Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi “ terim” anlamda kullanılmıştır? A) Annesini görünce çok sevindi. B) Arkadaşlarıyla pikniğe gitti. C) Bugünkü maçta çok gol atıldı. D) Her işe burnunu sokan biriydi.

33 8. GENEL- ÖZEL ANLAM Duygu, düşünce, varlık ve kavramları geniş kapsamlı olarak anlatan sözcüklere genel anlamlı sözcük denir. Bu sözcükler içerisinde birden çok kavramı, düşünceyi vb. bulundurur. Özel anlamlı sözcükler ise anlam içeriği olarak daha dar kapsamlıdır.

34 Örnek: “Canlı” dediğimiz zaman aklımıza insanlar, bitkiler ve hayvanlar gelir. Yani bu sözcük genel anlamlıdır. Çünkü anlam olarak birden fazla sözcüğü kapsamaktadır. “Karanfil” dediğimiz zaman ise aklımıza daha dar kapsamlı bir sözcük gelir. Çünkü “canlı” sözcüğü gibi içeriğinde birden çok anlam yoktur. Örnek: Aşağıdaki sözcüklerin en dar kapsamlı olanı hangisidir? A) Anadolu C) Akdeniz B) Çukurova D) Kahramanmaraş

35 SORU: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde genelden özele doğru bir anlatım vardır? A) Mahallemizde bulunan sitedeki satılık evin dört odası var. B) Güller ve tüm çiçekler, bitkilerin en güzelidir. C) Süt, yoğurt, peynir önemli gıdalardır. D) Çocukluk yaşamın en tatlı zamanıdır.

36 ÇÖZÜM:. Genel-----------------------------------------→Özel
ÇÖZÜM: Genel →Özel Mahalle → site → ev →oda Özel → Genel Gül → çiçek → bitki Özel → Genel Süt → yoğurt → peynir → gıda Özel → Genel Çocukluk → Yaşam

37 Evren – Dünya – Türkiye – Ankara (Genelden özele bir sıralama) Çocukluk – gençlik – yaşlılık – hayat ( Özelden genele bir sıralama)

38 9. SOMUT – SOYUT ANLAM. Çiçek, ses, ateş, kitap,…… somut anlamlı
9. SOMUT – SOYUT ANLAM Çiçek, ses, ateş, kitap,…… somut anlamlı Akıl, öfke, rüya, sevinç,……soyut anlamlı SORU: Hiçbir zaman heyecanını yenemedi. (………….anlam) Hava her günkü gibi kapalıdır. (…………anlam)

39 Sözcükler cümlede kullanılışına göre somut veya soyut olabilirler
Sözcükler cümlede kullanılışına göre somut veya soyut olabilirler. Yüreği böyle dertleri kaldıramadı. (kalp anlamında ve somut) Ahmet çok yüreksiz biridir.(cesaretsiz anlamında ve soyut)

40 SORU: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “renkli” kelimesi soyut bir kavramı nitelemektedir? A) Gezide renkli simalarla karşılaştık. B) Toplantıda çok renkli düşünceler ileri sürüldü. C) Gökyüzünü havai fişeklerin renkli ışıkları doldurdu. D) Tablosunu renkli çizgilerle bezemiş ( 1992 – EML)

41 ÇÖZÜM:. “renkli simalar”. “renkli ışıklar”. “renkli çizgiler”
ÇÖZÜM: “renkli simalar” “renkli ışıklar” “renkli çizgiler” “renkli düşünceler”

42 10. İKİLEMELER Cümle içinde anlamı kuvvetlendirmek, anlatım gücünü artırmak için anlamca birbirine yakın, eş, zıt sözcüklerin birlikte kullanılmasıdır. Sarı sarı elmaları topladık aynı sözcük Yalan yanlış konuşma yakın anlamlı Gece gündüz çalıştı zıt anlamlı Abuk subuk şeylerle uğraşma.-----iki anlamsız Çoluk çocuk gelmişler biri anlamsız biri anlamlı Sular şırıl şırıl akıyordu yansıma

43 SORU: Aşağıdakilerden hangisinde, ikilemeyi meydana getiren kelimeler arasındaki anlam ilişkisi diğerlerinden farklıdır? A) Doğru dürüst B) Sağ salim C) Şen şakrak C) Er geç (1995 – ML)

44 ÇÖZÜM:. Doğru dürüst--------
ÇÖZÜM: Doğru dürüst Sağ salim yakın anlamlı sözcükler Şen şakrak Er geç zıt anlamlı sözcükler

45 B. SÖZCÜKLER ARASI ANLAM İLİŞKİLERİ 1. EŞ ANLAMLI (ANLAMDAŞ) SÖZCÜKLER
B. SÖZCÜKLER ARASI ANLAM İLİŞKİLERİ 1. EŞ ANLAMLI (ANLAMDAŞ) SÖZCÜKLER Anlamları birbiriyle aynı ya da yakın, yazılışları ise farklı olan sözcüklerdir. Bu yıl iyi ürün aldık sene

46 Beyaz----------------Ak. Şahıs-----------------Kişi
Beyaz Ak Şahıs Kişi Gövde Vücut Karşıt Zıt Doğa Tabiat Kalp Yürek

47 Kalıplaşmış bazı söz gruplarında eş anlamlı sözcükler diğerinin yerine kullanılamazlar. Bazı kullanımlarda anlam değişebilir Doğru Yanlış Tanrı misafiri Allah misafiri Kalpsiz adam Yüreksiz adam Ana yasa Ana kanun Beyaz perde Ak perde Yüzyıl Yüz sene Kara gün Siyah gün

48 SORU:. Aşağıdaki sözcüklerin hangisinin eş anlamlısı yoktur. A) Yaşlı
SORU: Aşağıdaki sözcüklerin hangisinin eş anlamlısı yoktur? A) Yaşlı B) Sağlık C) Tat D) Işık

49 ÇÖZÜM:. Yaşlı-----------ihtiyar. Sağlık---------sıhhat
ÇÖZÜM: Yaşlı ihtiyar Sağlık sıhhat Tat lezzet Işık

50 Eş anlamlı sözcükler aranırken cümledeki anlamına dikkat edilmelidir
Eş anlamlı sözcükler aranırken cümledeki anlamına dikkat edilmelidir. Beyaz bir elbise aldım Beyaz ak Hayatımda beyaz bir sayfa açtım Beyaz temiz

51 2. ZIT (KARŞIT) ANLAMLI SÖZCÜKLER. İyi--------------------------Kötü
2. ZIT (KARŞIT) ANLAMLI SÖZCÜKLER İyi Kötü Cimri Cömert Alt Üst Almak Vermek Az Çok Gece Gündüz

52 Zıt anlamlılık ve olumsuzluk farklı şeylerdir. Karıştırılmamalıdır
Zıt anlamlılık ve olumsuzluk farklı şeylerdir. Karıştırılmamalıdır Zıt anlamlısı Olumsuzu Gelmek…………Gitmek ………………….Gelmemek Almak…………..Vermek…………………..Almamak

53 Zıt anlamlı sözcükler bulunurken cümledeki anlamına dikkat edilmelidir
Zıt anlamlı sözcükler bulunurken cümledeki anlamına dikkat edilmelidir. Çantalarım çok ağırdı Ağır……….Hafif Çocuk ağır davranıyor Ağır……….Hızlı

54 SORU:. “ Bu inceliğiniz beni son derece duygulandırdı
SORU: “ Bu inceliğiniz beni son derece duygulandırdı.” cümlesindeki “incelik” kelimesinin karşıt anlamlısı hangisidir? A) Saygınlık B) Duygusallık C) Bencillik D) Kabalık (1992 – EML)

55 3. EŞ SESLİ (SESTEŞ) SÖZCÜKLER
3. EŞ SESLİ (SESTEŞ) SÖZCÜKLER Yazılış ve okunuş bakımından aynı, anlamca farklı olan sözcüklerdir. Yaz Ben Bağ El Dil Çay Asma Ocak Kara Yar Öğüt Gül Bel

56 Bir sözcüğün gerçek, mecaz, deyim vb
Bir sözcüğün gerçek, mecaz, deyim vb. anlamları kendi içlerinde sesteşlik oluşturmazlar. Sesteşlik farklı sözcüklerdeki yazım ortaklığıdır. Bağ………..üzüm yetişen yer Bağ………..bir şeyleri birbirine eklemek için kullanılan araç Ancak; “Bu öğretmen bizi derse bağladı.” cümlesinde mecaz anlamlı kullanılmıştır. Buradaki “bağ” sözcüğü diğer “bağ” sözcükleriyle eş sesli değildir.

57 SORU:. Aşağıdaki kelimelerden hangisinin eş seslisi yoktur. A) arı
SORU: Aşağıdaki kelimelerden hangisinin eş seslisi yoktur? A) arı B) bağ C) el D) bal (1995 – DPY)

58 Arı…………Saf. Arı…………Bal böceği. Bağ………. Üzüm ağacı. Bağ………
Arı…………Saf Arı…………Bal böceği Bağ………..Üzüm ağacı Bağ………..Bağlama gereci El………….İnsan vücudunun bir parçası El………….Yabancı

59 4. SÖZCÜK İLİŞKİLERİ Sözcükler arasında bulunan anlam ilişkilerini bulmaktır. Bununla ilgili farklı soru kalıpları vardır. SORU: “Örgü ile çorap” sözcükleri arasındaki ilginin benzeri, aşağıdakilerin hangisinde vardır? A) Yumak – dantel B) İğne - oya C) Dikiş – kumaş D) Dokuma – halı (2001 – Ö.O)

60 ÇÖZÜM: “Örgü – çorap” sözcükleri arasında “çorabın örülerek” yapıldığı anlamı vardır. Buna benzer bir anlam ilgisi D seçeneğindeki “dokuma – halı” sözcüklerinde vardır.

61 SORU: Aşağıdaki sözcük çiftlerinden hangisinde “Araba – tamirci” arasındakine benzer bir ilişki vardır? A) ev – oda B) okul – öğrenci C) öğrenci – öğretmen D) çiçek - bahçe

62 ÇÖZÜM: “Araba” ile “tamirci” sözcükleri arasında “uğraşan – uğraşılan” ilgisi vardır. Bunun benzeri “öğrenci – öğretmen” sözcükleri arasında vardır.

63 SORU Aşağıdaki sözcük çiftlerinden hangisi, aralarındaki anlam ilişkisi bakımından diğerlerinden farklıdır? A) gelir – gider B) kâr – zarar C) az – çok D) kalp - yürek

64 SORU Aşağıda verilen sözcüklerle bir grup oluşturulduğunda hangisi dışarıda kalır? A) Yarışma B) Yönetme C) Çekişme D) Karşılaşma

65 C. DEYİMLER İki ya da daha fazla sözcükten oluşan az veya çok mecaz anlamda kullanılan kalıplaşmış sözlerdir. Anlatıma canlılık katmak için kullanılır.

66 Özellikleri. Kural özelliği göstermezler. Nasihat vermezler
Özellikleri * Kural özelliği göstermezler. * Nasihat vermezler. * Genellikle cümle hâlinde bulunmazlar. Eski çamlar bardak oldu. Atı alan Üsküdar’ı geçti. * Genellikle mecaz anlam taşırlar. Etekleri tutuşmak * Kalıplaşmış sözlerdir.

67 ÖRNEK. Kulak kesilmek ---------------------Dinlemeye çalışmak
ÖRNEK Kulak kesilmek Dinlemeye çalışmak Kılı kırk yarmak Hassas olmak Kazan kaldırmak İsyan etmek Ağzı kulaklarına varmak Sevinç …….

68 SORU Aşağıdakilerden hangisi, “Büyüklerimin konuşmalarını can kulağıyla dinledim.” cümlesindeki deyimin anlamına uygundur? A) Konuşmaları duymazlıktan gelme B) Belli etmeden dinlemek C) Büyük bir dikkatle dinlemek D) Söze karışmadan dinlemek (1995 – ML)

69 SORU 1. Her zaman çok konuşurken şimdi sesi çıkmaz olmuş; dut yemiş bülbüle dönmüştü. 2. Dizgini ele almış, artık işleri yönetmeye başlamıştı. 3. Çektiği sıkıntılar yüzünden yaşamayı istemeyecek duruma gelmiş, canından bezmişti. 4. Sonunda dize gelmiş, kendisinden güçlü olan arkadaşının buyruğunu kabul etme durumuna düşmüştü. Yukarıdaki cümlelerin hangilerinde, deyimlerden önce anlamları verilmiştir? A) 1-4 B) 1-3 C) 2-3 D) ( 2001 – LGS)

70 ÇÖZÜM. DEYİM. AÇIKLAMA. Dut yemiş bülbüle dönmek
ÇÖZÜM DEYİM AÇIKLAMA Dut yemiş bülbüle dönmek Sesi çıkmaz hale gelmek Dizgini ele almak İşlerin kontrolünü ele geçirmek yönetmek Canından bezmek Sıkıntılardan bıkmak, yaşamayı istememek Dize gelmek Buyruğuna girmek, kabul etmek.

71