Bölüm 2 İşletmenin Amaçları ve Sınıflandırılması

... konulu sunumlar: "Bölüm 2 İşletmenin Amaçları ve Sınıflandırılması"— Sunum transkripti:

1 Bölüm 2 İşletmenin Amaçları ve Sınıflandırılması

2 1. İşletmenin amaçları

3 1.1. İşletmelerin Genel Amaçları
Uzun vadede kâr elde etmek Varlığını sürdürmek ve büyümek Topluma hizmet etmek ve sosyal sorumluluk

4 1.1. İşletmelerin Genel Amaçları
Bu amaçlar normatif olarak adlandırılabilir. Yani işletmelerin benimsemesi gereken amaçlardır. Uzun vadede kâr elde etmek: İşletmelerin, Tüm yaşamları boyunca kâr elde edebilir olması gereklidir Kısa vadede kâr etmek için yola çıkan ve sağlıklı bir iş planı olmayan işletmeler yaşamını sürdürememektdir

5 1.1. İşletmelerin Genel Amaçları
Topluma hizmet etmek ve sosyal sorumluluk işlevini yerine getirmek: İşletme felsefesinde ihtiyaçları karşılamak yatar. İhtiyaçları karşılayabilen bir işletme toplumda daha fazla değer üretilmesini sağlar. Daha fazla değer üretilen bir toplum daha müreffehtir. Günümüzde işletmeler, yalnızca ürün ve değer üreterek değil toplumun sosyal değerlerini yükselterek de fayda sağlamaktadırlar. Dış çevresine olan yükünü azaltması da beklenmektedir. Varlığını sürdürmek ve büyümek: İşletmeler, Ekonomik ortamın bir birimidir Ekonomik süreç devam ettikçe yaşamını sürdürmek ve Ekonomik büyümeden pay almak ister

6 1.2. İşletmenin Özel Amaçları
Müşterilere daha kaliteli ürünler sunmak Müşterilere daha ucuz ürünler sunmak İşgörenlere iyi ücret vermek ve iş koşullarını iyileştirmek İşgörenleri eğiterek, kendilerini geliştirme ve meslekte ilerleme olanağı sağlamak İşgörenlerine istikrar içerisinde sürekli istihdam sağlamak Rekabet yaratmak 

7 2. İşletmenin Ekonomi İçerisindeki Yeri ve Çevresi

8 İşletmelerin ekonomi içerisindeki yeri
Mal ve hizmet pazarı ve/veya Üretim faktörleri pazarında bulunabilir Her iki şekilde de ekonomik ortamın bir parçasıdır - hem tüketicisi hem de üreticisidir Bu nedenle ekonomik ortamdan etkilenir ve - üreteceği ürünler ve tüketeceği üretim faktörleri Ekonomik ortamı etkiler - ürettiği ürünler ve tükettiği üretim faktörleri Ekonomide cevapları aranan üç soru: Hangi ürünler - tüketici zevk ve tercihleri Ne miktarda - bu ürünlere ayrılan satın alma gücü Nasıl üretilecek - üretim faktörlerinin maliyeti (emek veya sermaye)

9 İşletmelerin çevresi Dış Çevre Yakın çevre İç çevre

10 İşletmelerin çevresi İç çevre: Yakın çevre: Dış çevre:
Pay sahipleri - işletme sahibi veya sahipleri Çalışanlar ve yöneticiler (iç müşteriler) Yakın çevre: Müşteriler Tedarikçiler Rakipler Borç verenler Sendikalar Meslek örgütleri Dış çevre: Devlet Sivil toplum kuruluşları Medya Uluslararası rakipler Çıkar sahipleri

11 3. İşletmelerin sınıflandırılması

12 3.1. Alıcı türüne göre işletmeler
Başka işletmeler için üretim yapanlar Tüketiciler için üretim yapanlar Hem tüketiciler hem de başka işletmeler için üretim yapanlar

13 3.2. Ürettikleri mal ve hizmet türüne göre işletmeler
Mal çeşitleri ve işletmeler Dayanıksız mallar: Bir defalık veya kısa bir süre için fayda sağlanabilen mallar. Dayanıklı mallar: Kullanım ömrü boyunca fayda alınabilen mallar Hizmetlerin faydası üretildikleri anda tük tilir. İşletmeler örgütlerini ve faaliyetlerini ürettikleri ürün türüne göre yapılandırırlar.

14 Sektörlerine göre işletmeler
Tarım, orman ve balıkçılık işletmeleri Madencilik işletmeleri İmalat (sanayi) işletmeleri İnşaat (yapı) işletmeleri Altyapı ve sağlık işletmeleri Ticaret işletmeleri Taşıma ve depolama işletmeleri Hizmet işletmeleri

15 3.3. Sermaye Mülkiyetine Göre İşletmeler
Özel işletmeler Sermayesi özel gerçek ve tüzel kişilerce sağlanmış işletmeler Kamu işletmeleri Sermayesi kamu tarafından sağlanmış işletmeler. Sosyal güvenlik kuruluşları, kamu iktisadi teşebbüsleri Karma işletmeler Özel sermayenin yanında kamunun da sermaye ortaklığı bulunan işletmeler. Petrol işletmeleri, telekomünikasyon işletmeleri Yabancı sermayeli işletmeler Sermayesi bir ülkenin vatandaşı olmayan gerçek veya tüzel kişilerce sağlanmış işletmeler.

16 3.4. Kullandıkları Üretim Teknolojisine Göre İşletmeler
İşletmeler talep edilen ürün miktarı ve rekabet koşullarına göre varolan teknolojiye yatırım yaparlar. Yapılan yatırımın boyutu sermaye yatırımını artırırken kullanılan emek seviyesini azaltacaktır. Bunun sonucunda işletmenin sabit giderleri artarken değişken giderleri azalır. En uygun emek sermaye karması en yüksek kâr elde edilecek şekilde ayarlanır.

17 3.4. Kullandıkları Üretim Teknolojisine Göre İşletmeler
Emek Sermaye Ürün Miktarı

18 3.4. Kullandıkları Üretim Teknolojisine Göre İşletmeler
Örnek: kumaş üretimi 3.4. Kullandıkları Üretim Teknolojisine Göre İşletmeler Ürün miktarı Toplam Maliyet Birim maliyet Emek Yoğun 100 mt (Değişken)1000+(Sabit)10 10,10 TL/mt Sermaye Yoğun mt (Değişken)100+ (Sabit)10.000 1,01 TL/mt

19 3.4. Kullandıkları Üretim Teknolojisine Göre İşletmeler
Örnek: kumaş üretimi 3.4. Kullandıkları Üretim Teknolojisine Göre İşletmeler Birim maliyet Sermaye Ürün Miktarı

20 3.5. Büyüklüğüne göre işletmeler
Kullanılan ölçüler: İşletmedeki işgören sayısı Sermaye büyüklüğü Belirli bir sürede yapılan satışların hacmi Belirli bir sürede işlenen hammadde miktarı ve üretim hacmi Kullanılan makine ve tezgahların sayısı Belirli bir sürede harcanan enerji miktarı Belirli bir dönemde işgörenlere ödenen ücretler toplamı İşletmenin kapladığı alan, sahip olunan bina sayısı Verebileceği hizmet hacmi

21 3.5. Büyüklüğüne göre işletmeler
Mikro işletmeler Senelik ortalama on kişiden az işgören istihdam eden, yıllık satış hasılatı veya mali bilançosu bir milyon Türk Lirasını aşmayan işletmelerdir. Özellikleri Mikro işletmelerin kimi büyüme amaçlı kurulur diğerleri ise kuruldukları şekilde kalırlar Ağırlıkla hizmet üretimi yaparlar

22 3.5. Büyüklüğüne göre işletmeler
Küçük işletmeler Senelik ortalama elli kişiden az işgören istihdam eden, yıllık satış hasılatı veya mali bilançosu beş milyon Türk Lirasını aşmayan işletmelerdir. Özellikleri Çoğu büyüme hedefine sahiptir Geçiş evrelerini başarıyla tamamlayabilenler

23 3.5. Büyüklüğüne göre işletmeler
Orta büyüklükteki işletmeler Senelik ortalama ikiyüzelli kişiden az işgören istihdam eden, yıllık satış hasılatı veya mali bilançosu yirmibeş milyon Türk Lirasını aşmayan işletmelerdir. Özellikleri Büyük işletmelere göre çalışanlar ve işletme arasında yakın bağlar vardır Dayanıklı ve dayanıksız tüketim malları üretirler Esnek üretim yapıları bulunur

24 3.5. Büyüklüğüne göre işletmeler
Büyük işletmeler Senelik ortalama ikiyüzelli kişiden fazla işgören istihdam eden, yıllık satış hasılatı veya mali bilançosu yirmibeş milyon Türk Lirasını aşan işletmelerdir. Özellikleri Araştırma ve geliştirme çalışmaları sonucu yeni ürünler ortaya çıkarır Ölçek ekonomisinden faydalanır

25 3.5. Büyüklüğüne göre işletmeler
Dev işletmeler Çalıştırdıkları işgören sayısı ikibinden fazla olan işletmelerdir. Özellikleri Büyük çaplı yatırımlar yaparlar Uluslararası çalışırlar

26 Küçük İşletmelerin Üstünlükleri
Esnek yapıları bulunur Ekonomik dalgalanmalardan fazla etkilenmezler Pazar koşullarına kolayca uyum sağlarlar Yönetim sistemleri basittir Hızlı ve etkin karar alabilirler Tüketici istek ve tercihlerine kolay cevap verebilirler İç dayanışmaları yüksektir Sermaye yatırımları düşüktür Teknolojik değişimlerden fazla etkilenmezler Emek yoğun üretimleri nedeniyle büyük işletmelerin rekabetinden uzaktır Stok giderleri düşüktür

27 Küçük İşletmelerin Yetersizlikleri
Düşük sermaye nedeniyle en uygun kapasiteyle çalışamayabilirler Kredi olanakları kısıtlıdır Ürün talebine yetişemeyebilirler Yönetim konusunda yetersiz kalabilmekteler Planlama Uygulama Denetim

28 Büyük İşletmelerin Üstünlükleri
İşbölümü ve uzmanlaşma sayesinde ölçek ekonomisinden faydalanır Çağdaş yönetim teknikleriyle yönetilir Yeterli sermaye sayesinde en uygun büyüklükte kurulur ve birim maliyetleri düşüktür Tüketici taleplerinin yüksek olduğu zamanlarda yüksek kârlar sağlayabilirler Küçük işletmelerin yapamadığı yatırımları yaparak eksik rekabet kârı elde edebilirler Finansman olanakları çeşitli ve derindir

29 Büyük İşletmelerin Yetersizlikleri
Değişen tüketici tercihlerine uyum sağlamakta zorluk çekebilirler Sabit giderleri yüksekliği nedeniyle talep düşüşlerinden fazla etkilenirler Örgütün büyüklüğü nedeniyle koordinasyon güçlüğü yaşayabilirler Eksik rekabet kaynak israfına neden olarak ekonomi açısından zararlı olabilir Büyük örgütlerde birimler yozlaşabilir

30 3.6. Yasal Yapılarına Göre İşletmeler
Tek kişi işletmeleri Şirketler Adi şirketler Şahıs şirketleri Sermaye şirketleri Kooperatifler Kar amacı gütmeyen işletmeler Vakıflar Dernekler

31 Tek kişi işletmeleri En basit ve en eski işletme türüdür
İşletmenin sahibi ve karar vericisi, uygulayıcı ve denetleyicisi tek kişidir Tüm kâr ve risk tek kişide toplanır İşletmenin tüzel kişiliği yoktur Düşük sermaye ile kurulabilir Kuruluş ve tasfiye süreci kısadır Vergi avantajı sağlar

32 Vergi avantajı Ticari Kazanç Harcanan Kurumlar Vergisi Kalan
TL'ye kadar % 15 TL'nin TL'si için TL, fazlası % 20 TL'nin TL'si için TL, (ücret gelirlerinde TL'nin TL'si için TL), fazlası % 27 TL'den fazlasının TL'si için TL, (ücret gelirlerinde TL'den fazlasının TL'si için TL), fazlası % 35 Vergi avantajı Ticari Kazanç Harcanan Kurumlar Vergisi Kalan Gelir Vergisi Vergi Gideri Harcanabilir Gelir TL Tamamı (Sermaye Şirketleri) * %20 = TL TL * %15 = 1800 TL * %20 = 3400 TL 19000 * %27 = 5130 TL = TL TL TL (Tek Kişi İşletmesi / Şahıs Şirketleri) * %27 = 8370 TL = TL TL TL TL TL * %27 = 9990 TL * %35 = TL = TL TL TL *%20 = TL (Temettü) TL

33 Şirketler Ortak amaçlar sonucu bir araya gelmiş birden çok kişinin emek ve sermaye birliğidir. Adi Şirketler Tüzel kişiliği yoktur Kararlar oy birliğiyle alınır

34 Şahıs Şirketleri Temelde gerçek kişilerin ortak olabildiği şirketlerdir. Ortakların sınırsız sorumluluğu bulunmaktadır Sermayeden çok kişiler ön planda bulunur. Vergi avantajı sağlarlar

35 Kollektif Şirketler Ortakların sınırsız sorumluluğu bulunur
Tüzel kişiliği bulunur Şirket ömrü ortaklarla sınırlı olabilir Sermaye ortaklarla sınırlıdır

36 Komandit Şirketler Komandite ve komanditer olarak iki tür ortaklık türü bulunur Komandite ortağın/ortakların sınırsız sorumluluğu bulunur Şirketin yönetiminden komandite ortak/lar sorumludur Komanditer ortakların sorumluluğu sermaye ile sınırlıdır Komandite ortaklar yalnız gerçek kişi olabilir Komanditer ortak gerçek veya tüzel kişi olabilir

37 Sermaye Şirketleri Sermayenin ön planda olduğu şirket türleri

38 Anonim Şirket Ortakların sorumlulukları koydukları sermaye ile sınırlıdır Ani ve tedrici olarak kurulabilir Ani kuruluşta tüm sermaye ortaklar tarafından taahhüt edilir Tedrici kuruluşta sermayenin bir kısmı kurucu tarafından taahhüt edilir geri kalan halka arz edilir Yönetimi genel kurul ve genel kurulun belirlediği yönetim kurulu tarafından gerçekleştirilir Yönetim kurulu yetki devri ile genel müdür belirleyebilir Yönetim kurulu kamu borçlarına karşı sınırsız sorumludur Kimi faaliyetler yalnızca anonim şirketler tarafından yürütülebilir (ör: banka…)

39 Limited Şirket Ortakların sorumlulukları koydukları sermaye ile sınırlıdır Ani olarak kurulur Halka açık olarak faaliyet gösteremez Ortaklar kurulu ve ortaklar kurulunun belirlediği şirket müdürü tarafından yönetilir Şirket müdürü belirlenmemişse ortaklar şirket müdürü olarak kabul edilir Şirket müdürü kamu borçlarına karşı sınırsız sorumludur En fazla 50 adet ortağı olabilir

40 Sermayesi paylara bölünmüş komandit şirket
Komandit şirketler belirli şartlarla hisse senedi ihraç edebilirler Halka açılan komandit şirketler anonim şirket gibi yönetilmeye başlar

41 Kooperatifler Yardımlaşma ve dayanışma ruhuyla kurulan işletmelerdir
En az 7 üyeyle kurulur Genel kurul ve genel kurul tarafından belirlenen yönetim kurulu ile yönetilirler Kooperatiflerde başkan ve başkan yardımcıları belirlenir Üyelik esasıyla çalışan kooperatiflerde her üyenin belirli hak ve yükümlülükleri bulunur Tüzel Kişiliği bulunur

42 Kooperatifler Kooperatif İlkeleri: Serbest giriş-çıkış ilkesi
Demokratik yönetim ilkesi Sermayeye sınırlı faiz verilmesi ilkesi Risturn ilkesi - Gelir ve giderler arasındaki farkın ortaklara verilmesi Kooperatifçilik eğitiminin geliştirilmesi ilkesi Kooperatiflerle işbirliği ilkesi

43 4. İşletmelerde Büyüme

44 Fırsatlar Büyüme işletmelerin rekabet ortamında varlığını sürdürebilmesi için gerekli temel unsurdur. Uygun bir büyüme hızı işletme sahiplerinin varlığının hızlı bir şekilde artmasını sağlar. İşletmenin büyümesi çalışanlar için motivasyon oluşturur. Tehditler Büyüme hızlı gerçekleşirse kaynak bulma da zorluk çekilebilir Yönetim doğru yapılanmamışsa aksaklıklar doğabilir Yeterli insan kaynağı bulunamazsa motivasyon düşebilir

45 4.1. İç büyüme Mevcut faaliyetlerin genişletilmesi yoluyla gerçekleşir
Organik büyüme olarak da adlandırılır

46 Yatay büyüme İşletmenin aynı üretim alanında kalarak faaliyet boyutlarını genişletmesi veya yaygınlaştırılması. Pazara nüfuz etme Mevcut üründe değişiklik yapmadan pazar payını arttırmak. Tanıtım yoluyla ürün tüketiminin artırılması Ürünün kullanım alanının genişletilmesi Daha fazla alımlarda fiyat indirimleri şeklinde yapılabilir Ürün farklılaştırılması Mevcut ürünün değişik özelliklerle pazara sunulması Ürün niteliklerinin değiştirilerek rakip ürünlerden farklılaştırılması yoluyla yapılabilir Pazar farklılaştırması Mevcut ürünün yeni pazarlarda kullanılmasını sağlamak. Yeni kullanım alanları oluşturarak ürünü daha önce kullanılmayan pazarlarda satışı yapılır.

47 Dikey büyüme İşletme ana faaliyet alanını ileriye ya da geriye doğru genişletir. Geriye doğru entegrasyonun başarı şansı daha yüksektir. Geriye doğru dikey büyüme İşletmenin girdilerini üretmek üzere yaptığı faaliyet genişletmesini tarif eder. Ne zaman tercih edilir? Mevcut satıcıların, Satış fiyatları yüksekse, İşletmenin ihtiyaçlarını karşılamada yetersiz kalıyorlarsa, Kârı yüksekse, Sayısı az ise Büyüklükleri fazla değilse Ne zaman tercih edilmez Girdi, Karmaşıksa Yatırımı yüksekse

48 Dikey büyüme İleriye doğru dikey büyüme
İşletmenin nihai tüketiciye doğru büyümesi şeklinde gerçekleşir Ne zaman tercih edilir Dağıtım kanallarında sıkışıklık varsa Pazarlama kanalı uzunsa Pazarlama kanalında fiyat değişimleri yüksekse Dağıtımı özel bilgi ve uzmanlık gerektiren teknik bir ürün üretiyorsa Büyüyen bir sanayi dalında faaliyet gösteriyorsa Dağıtıcıların mevcut kalitesi rekabet üstünlüğü sağlamıyorsa Yeterli mali ve beşeri kaynağı bulunuyorsa Ne zaman tercih edilmez Dağıtım firmaları Çok sayıda müşteriye hizmet etmekte ve firmanın payı düşükse Yatırım yüksekse

49 Çapraz Büyüme (Kumkale, İlknur | Genel İşletme, 2010)
İşletmenin mevcut faaliyet alanı dışına çıkarak yeni bir alana yaptığı yatırımları tarif eder. Yeni bir sektörde bulunmanın fırsatları Risk azalır Nakit akış düzeni çeşitlenir Yeni bir sektörde bulunmanın tehditleri Öğrenme eğrisi dikse başarısız olabilir Kendi sektöründeki büyüme fırsatlarını kaçırabilirler

50 4.2. Dış Büyüme Yurt içinde veya dışında başka işletmelerle birleşerek büyümesi. Amaçları: İşletmenin mevcut kaynak ve kabiliyetleriyle yapması mümkün olmayan işleri yapması Rekabet üstünlüğü kazanmak Pazar payını artırarak Yeni teknoloji edinerek Know-how edinerek İşgörenlere daha iyi fırsatlar ve hizmetler sunmak Büyüme sonucu finansman kaynaklarının çeşitlenmesi ve derinleşmesi Pazarda etkin rol oynamak

51 Dış Büyüme Yöntemleri Tam Birleşme
İki veya daha fazla işletmenin kaynaklarını bir araya getirerek yeni bir işletme şeklinde faaliyetlerine devam etmeleridir. Nedenler: Büyük ölçekli olmanın faydaları Ölçek ekonomisi Pazardaki etkinin arttırılması Kredi olanakları Genel giderleri azaltarak kârlılığı arttırmak Rekabet karşısında yaşama ve gelişme şansı elde etmek

52 Dış Büyüme Yöntemleri Satın Alma Yöntemi
Bir işletmenin başka bir işletmeyi kısmen veya tamamen satın almasıdır. Ortak Yatırım İki veya daha fazla işletmenin bir projeyi gerçekleştirmek için birlikte faaliyette bulunmasıdır Nedenler: İşletmeyi kalıcı olarak büyütmeden büyük işlerin kârını paylaşmak Çeşitli faaliyetleri kapsayan işleri başarmak Riski paylaşmak

53 5. İşletmeler arası anlaşmalar ve birlikler

54 Stratejik İttifaklar Bir sektörde bulunan işletmelerin aralarında kaynak, üretim veya dağıtım konularında ortak karar almalarıdır. Maliyetleri azaltır Rekabeti azaltması nedeniyle engellenebilir

55 Dış kaynakları kullanma - Outsourcing
Hali hazırda faaliyette bulunan diğer işletmelerin hizmetlerinden faydalanmak Ortak tedarikçiler veya bayiler Taşeronlar Fason imalat

56 Diğerleri Kartel Tröst Konsorsiyum Holding
Bir sektörde bulunan işletmelerin ortak kararlar alarak tekelleşmesidir. Tröst Bir sektörü ele geçirerek pratikte tekel olan işletme türüdür. Konsorsiyum Büyük projeleri gerçekleştirmek ve işletmek üzere kurulan işletme birlikleridir Holding Birden fazla sektörde faaliyet gösteren işletmeler