Prof. Dr. Sevinç Sakarya Maden 16 Nisan 2015

... konulu sunumlar: "Prof. Dr. Sevinç Sakarya Maden 16 Nisan 2015"— Sunum transkripti:

1 Prof. Dr. Sevinç Sakarya Maden 16 Nisan 2015
Yöntem Prof. Dr. Sevinç Sakarya Maden 16 Nisan 2015

2 Araştırma Yöntemi Seçimi
Kavramsallaştırma  İşletimselleştirme  Ölçme aşamasından sonra hangi yöntem(ler)le araştırmanın yürütüleceğine karar verilir. Araştırma yöntemi araştırma sorusu araştırma türü ölçüm türleri veri toplama ve analiz ile yakından ilişkilidir Örneğin, “video oyunları oynamakla şiddet arasında bir ilişki olup olmadığı” değişik yöntemlerle araştırılabilir

3 Kavramsallaştırma İşletimselleştirme
Bir terim kullanıldığında ne demek istendiğinin tanımlanması süreci İşletimselleştirme Kavramsallaştırma ve işletimselleştirme birbiriyle yakından ilgilidir. Kavramsallaştırma soyut kavramların rafine edilmesi ve tanımlanmasıdır. İşletimselleştirme gerçek dünyada kavramları temsil eden ampirik gözlemlerin yapılmasıyla sonuçlanacak spesifik araştırma prosedürlerinin geliştirilmesidir.

4 Kavramların Tanımı Gerçek tanım (belli bir varlığın temel doğasının veya özelliklerinin belirlenmesi; bilimsel araştırma için yetersiz) Nominal (ismen) tanım (bir terime verilen anlamların tanımı) İşletimsel tanım (ölçülebilir tanım; sosyo-ekonomik statü = gelir + eğitim düzeyi) Son 12 aydaki geliriniz? En son bitirdiğiniz okul? İsmen tanımlama  İşletimsel tanımlama  Gerçek dünyada ölçme

5 Kavramsallaştırma Bir terim kullanıldığında ne demek istendiğinin tanımlanması süreci Tümdengelim kuramında kavramsallaştırma, soyut bir kuramın belirli parçalarını spesifik değişkenlerle sınanabilir denencelere dönüştürmeye yardımcı olur Tümevarım kuramında kavramsallaştırma ilgili gözlemlerden anlam çıkarma sürecinin önemli bir parçasıdır

6 Kavramsallaştırma ve İşletimselleştirme
Bağımlı değişken Bağımsız değişken Hipotetik nedensel ilişki Soyut yapı Soyut yapı Kuram düzeyi Kavramsallaştırma Kavramsallaştırma Kavramsal tanım Kavramsal tanım İşletimsel düzey İşletimselleştirme İşletimselleştirme Sınanan ampirik hipotez Gösterge / ölçüm Gösterge / ölçüm Ampirik düzey Kaynak: Neuman, 2006, s.185

7 Tümdengelimle Kavramsallaştırma ve İşletimselleştirme
Nedensel ilişkiyi kuramlaştır Bağımlı değişken + Öğretmenin moral düzeyi Profesyonel iş çevresi Kuram düzeyi Değişkenleri kavramsallaştır Çoğu öğretmenlerin öğrenci, ebeveyn vs. karşı olumlu tutumu Beceri, otonomi, saygınlık, doğrudan denetim olmaması vd. İşletimsel düzey Değişkenleri işletimselleştir Göstergeler / ölçüm (diploma, içeriğe karışılmaması vs.) Göstergeler / ölçümler (fazla mesai vs.) ? Ampirik düzey Ampirik hipotezi sına Kaynak: Neuman, 2006, s.187’den uyarlama

8 Tümevarımla Kavramsallaştırma ve İşletimselleştirme
İlişkiyi kuramlaştır Bağımlı değişken [ önkoşul] Öğretmenin moral düzeyi Profesyonel iş çevresi Kuram düzeyi Taslak fikir ve kavramları incelterek kavramsallaştır Çoğu öğretmenlerin öğrenci, ebeveyn vs. karşı olumlu tutumu Beceri, otonomi, saygınlık, doğrudan denetim olmaması vd. İşletimsel düzey Verilerden ve taslak fikirlerden kavramlar oluşturarak işletimselleştir Göstergeler / ölçüm (diploma, içeriğe karışılmaması vs.) Göstergeler / ölçümler (fazla mesai vs.) Ampirik düzey Ampirik koşulları gözle ve veri topla Kaynak: Neuman, 2006, s.187’den uyarlama

9 Bölüm 2: Yöntem (4.-6. Aşama)
2.1.ARAŞTIRMA MODELİ TÜRLERİ Tarama Deneme 2.2.EVREN VE ÖRNEKLEM (ARAŞTIRMA KÜMESİ) Evren Örneklem 2.3.VERİLER VE TOPLANMASI Ölçme Gözlem Görüşme Yazışma Belgesel Tarama 2.4.VERİLERİN İŞLENMESİ, ÇÖZÜMÜ VE YORUMLANMASI Verilerin İşlenmesi Verilerin Çözümlenmesi Verilerin Yorumlanması

10 Araştırma Sürecinin Aşamaları
1 Konu seç 7 Başkalarını bilgilendir 2 Soruya odaklan Kuram 6 Verileri yorumla 3 Araştırmayı tasarla 5 Verileri analiz et 4 Veri topla Kaynak: Neuman, 2006, s. 15

11 2.1. Araştırma Modeli Araştırma Modeli ve Türleri:
Model: Genel olarak üç tür Model vardır: 1-Simgesel Model 2-Uyuşum Modeli 3-Benzeşim Modeli Araştırma Modeli ve Türleri: 1-Tarama Modelleri 1-Genel Tarama Modelleri 2-Örnek Olay Tarama Modelleri 2-Deneme Modelleri

12 Araştırma Modeli ve Türleri: 1-Tarama Modelleri
Genel Tarama Modelleri: çok sayıda elemandan oluşan bir evrende, evren hakkında genel bir yargıya varmak amacıyla evrenin tümü veya ondan alınacak bir grup, örnek ya da örneklem üzerinde yapılan tarama düzenlemeleridir. İki tür genel tarama modeli vardır: 1-Tekil Tarama Modeli 2-İlişkisel Taramalar Modeli

13 Genel Tarama Modeli: Tekil Tarama Modeli
İlgilenilen olay, madde, grup, birey, kurum, konu birim ve duruma ait değişkenler ile ayrı ayrı betimlenir. Zamanla sınırlı olabileceği gibi gelişimsel de olabilir. (Örnek: Çeşitli sayımlar (nüfus, tarım, endüstri), madde (su) ve daha genel içerik çözümlemeleri, beslenme, sağlık, iş, boş zaman vb. durum ve alışkanlıkların tespiti) 1-Anlık durum saptaması (durukluk, statik özellik) 2-Zamansal Taramalar (Zamansal gelişim ve değişimlerin taranması, dinamik, hareketlilik) a)İzleme Yaklaşımı: Belli bir başlangıç noktasından alınarak, sürekli olarak veya belli aralıklarla gözlem yapılır. Örnek 1: Öğrencilerin mezuniyet sonrası meslek yaşamlarının incelenmesi Örnek 2: Az sayıda çocuğun doğuştan başlayarak 7 yaşına kadar dil gelişimlerinin belli aralıklarla izlenmesi b) Kesit Alma Yaklaşımı: Çeşitli gelişmişlik evrelerini temsil ettikleri kabul edilın, birbirinden ayrı gruplar üzerinde ve bir anda (an’sal) yapılacak gözlemlerle belirlenir. Örnek: Her yaş grubu için belli sayıda çocuğun dil gelişimi belirlenir ve her yaş diliminden alınan sonuçlar, sıralı olarak birbirine ulanarak değerlendirildiğinde, gelişimin görünümü ortaya çıkar.

14 Genel Tarama Modeli: İlişkisel Tarama Modeli
İki veya daha çok sayıdaki değişken arasında birlikte değişim varlığını ve/veya derecesini belirlemeyi amaçlar. Bu tür bir düzenlemede aralarında İlişki aranacak değişkenler, tekil taramada olduğu gibi, ayrı ayrı sembolleştirilirler. Ancak bu sembolleştirme (değerler verme ölçme), ilişkisel bir çözümlemeye olanak verecek şekilde yapılmak zorundadır. Örnek: Bireylerin zeka düzeyi ile akademik başarı düzeyleri; Sigara içme alışkanlığı ile kansere yakalanma riski; Sosyo-ekonomik düzey ile ailedeki çocuk sayısı İlişkisel Tarama Modelinde çözümleme iki şekilde yapılır: 1-Korelasyon türü ile elde edilen ilişkiler 1-İki değişken arasında sistemli bir ilişki yoktur 2-Değişkenler doğru (aynı) yönde orantılıdır 3-Değişkenler ters orantılıdır. 2-Karşılaştırma yolu ile elde edilen ilişkiler

15 Genel Tarama Modeli: 2- İlişkisel Tarama Modelinde çözümleme iki şekilde yapılır:
1-Korelasyon türü ile elde edilen ilişkiler 1-İki değişken arasında sistemli bir ilişki yoktur (Örnek: Zeka düzeyi yüksek olan bazı öğrenciler çok başarılı iken, bazıları çok başarısızdır veya zeka düzeyi düşük olan öğrencilerin bazıları başarısız iken bazıları başarılı olabilir.) 2-Değişkenler doğru (aynı yönde) orantılıdır (Örnek: zeka düzeyi yükseldikçe akademik başarı artıyor, zeka düzeyi düştükçe akademik başarı düşüyorsa) 3-Değişkenler ters orantılıdır. (Örnek: Sosyo-ekonomik durum iyileştikçe çocuk sayısının düşmesi) 2-Karşılaştırma yolu ile elde edilen ilişkiler 1-Her iki durumun (eğitim sistemlerinin) belli değişkenler açısından ayrıntılı betimlemeleri yapılır. 2-Ortak ölçütlere göre yapılan betimlemeler karşılaştırılır 3-Sonuç/sonuçlar yorumlanır ve sistemli iyileştirme olasılığı görülen önlemler belirtilir

16 2.1. Araştırma Modeli Araştırma Modeli ve Türleri:
Model: Genel olarak üç tür Model vardır: 1-Simgesel Model 2-Uyuşum Modeli 3-Benzeşim Modeli Araştırma Modeli ve Türleri: 1-Tarama Modelleri 1-Genel Tarama Modelleri 2-Örnek Olay Tarama Modelleri 2-Deneme Modelleri

17 Tarama Modeli:2-Örnek Olay Tarama Modeli
Örnek Olay tarama modelleri (monografi çalışmaları), evrendeki bir ünitenin (birey, aile, okul, hastane, dernek…) derinliğine ve genişliğine, kendisini ve çevresi ile olan ilişkilerini belirleyerek, o ünite hakkında bir yargıya varmayı amaçlayan tarama düzenlemeleridir. Örnek: Bir öğrencinin başarısızlık nedenlerini araştıran bir psikolog, öğrencinin notlarını, öğretmenler ile olan ilişkilerini, aile durumunu, beslenmesini, sağlığını vs. başarısızlığını etkilediği düşünülen tüm değişkenleri gözlem konusu yapar.

18 Örnek Olay-Genel Tarama Modeli Karşılaştırması
Örnek Olay Tarama Modelleri ile toplanan bilgiler, yalnızca inceleme konusu ile ilgilidir ve genelleme yapılamaz. Ancak örnek olay sayısının artması ile bir genelleme yapılabilir. Genel tarama modeline göre örnek olay tarama modelleri daha ayrıntılı ve gerçeğe uygun bilgiler verir. Genel taramalar daha yüzeyseldir. Örnek Olay Tarama Modelinde nedenler ve nasıllar daha kolay görülür. Durumların görülmesinin yetersiz olduğu genel tarama modeli yerine örnek olay tarama modeli uygulanabilir. Genel tarama modelinin uygulanmak istendiği araştırma çabalarının planlanmasında örnek olay taramasından yararlanılabilir.

19 2.1. Araştırma Modeli Araştırma Modeli ve Türleri:
Model: Genel olarak üç tür Model vardır: 1-Simgesel Model 2-Uyuşum Modeli 3-Benzeşim Modeli Araştırma Modeli ve Türleri: 1-Tarama Modelleri 1-Genel Tarama Modelleri 2-Örnekolay Tarama Modelleri 2-Deneme Modelleri

20 Araştırma Modeli: 2-Deneme Modeli
Tanım: Deneme Modeli, neden-sonuç ilişkilerini belirlemeye çalışmak amacı ile doğrudan araştırmacının kontrolü altında, gözlenmek istenen verilerin üretildiği araştırma modelidir. Tarama modelleri ile var olan durum gözlenirken, deneme modelinde gözlenmek istenenlerin araştırmacı tarafından üretilmesi söz konusudur. Bir araştırmanın deneme sayılabilmesi üç koşula bağlıdır: 1-Denemeci durumu (değişkenleri) değiştirebilmeli (manipule edebilmeli) 2-Değiştirmeler kontrollü olmalı 3-Denemeci, durumu değiştirmesinin etkisini gözleyebilmeli (etki-tepki işleyişi izlenebilmeli)

21 Kaynak: Babbie, 2007, s. 223’ten uyarlama
Deneysel Tasarım Deney grubu Kontrol grubu Karşılaştır: Aynı mı? Bağımlı değişkeni ölç Bağımlı değişkeni ölç Deneysel uyarıcı ver Karşılaştır: Farklı mı? Bağımlı değişkeni yeniden ölç Bağımlı değişkeni yeniden ölç Kaynak: Babbie, 2007, s. 223’ten uyarlama

22 Tek Değişen Yasası ve Sonrası
Geleneksel Deneme Anlayışında; Tek değişen yasası: olaylarda tek neden-tek sonuç ilişkisini aranır. Örnek: Boş olarak dengede duran bir terazinin kefelerine bir ağırlık konması dengeyi bozar. Burada bozulan denge bir sonuç, kefelerden birine eklenen ağılık ise, bunu yaratan tek nedendir. Günümüzde Deneme Anlayışı; Çok değişken yasası: çoklu neden-sonuç ilişkisi olabilir. Dengeyi kefeye eklenen ağırlık yanında mekanik bir arıza, deney yapan kişinin bilerek veya bilmeyerek bir kefeye bastırması ve bu nedenle dengenin bozulması

23 Nedensellik ve Türleri
Bilindiği üzere, önemli iki ilişki türü vardır Birlikte Değişim İlişkisi Nedensel İlişki (covariational) (casual) Değişkenlerden hangi- Neden-sonuç ilişkileri Sinin neden, hangisinin belirlenir Sonuç olduğu belli değil 1-Kesin İlişkiler 2-Olasılığa dayalı ilişkiler

24 Nedensellik ve Türleri
Herhangi iki değişkenin arasındaki ilişkiyi nedensel nitelendirebilmek için şu üç koşulun karşılanabilmesi gerekmektedir: 1-Değişkenler arasında yüksek biri ilişki vardır. 2-Neden olarak düşünülen değişken önce, sonuç olarak düşünülen ise sonra değer değiştirir 3-İlişkiyi açıklayabilecek başka değişkenler yoktur

25 Değişkenlerin Kategorileri ve Kontrolü
Değişkenler aldıkları değerlere göre iki tür değişken vardır Kontrol şekillerine göre değişkenler üç gruba ayrılır 1-Süreksiz (geçişsiz) değişkenler 2- Sürekli (geçişli) değişkenler 1-Bağımlı (açıklanan) değişkenler 2-Bağımsız (açıklayan) değişkenler 3-Kontrol değişkenleri Evrene ait Araştırma sürecine ait Dış kaynaklara ait

26 Değişkenlerin Belirlenmesinde Uyulması Gereken Üç Temel İlke
1-Uyarıcı düzeylerinin gerçek yaşamda da pratik bir anlamı olmalıdır (Kontrol grubu ˃ geleneksel (standart) uygulama, hiçbir uyarıcının bulunmadığı (sıfır olduğu) düzey Deneme grubu ˃ yeni ve daha etkili olması beklenen düzey 2-Uyarıcı düzeyler arasındaki fark yeterince fazla olmalıdır Ders süresinin birey üzerindeki yorgunluğa etkisi (Ders süresini 45 dakikadan 48 veya 60 yerine 75 dakikaya çıkarılması 3-Uygun durumlarda, düzey sayısı ikiden çok olmalıdır. Doğrusal nitelikte olmayan ilişkilerde A ve B yöntemlerinin öğrenme üzerinde yapacağı etkileri belirlemek için, bunlar dışında öğrencilerin yaş, zeka düzeyleri, cinsiyet, öğretmenlerin öğretme yeteneği vb. kontrol altına alınmalı

27 Değişkenlerin Kontrolü
Deneme modeline göre yapılan bir araştırmada neden-sonuç ilişkisinin belirlenmesini sağlayan temel etken değişkenlerin kontrol edilebilmesidir. Değişken kontrolünden amaç, iç geçerliği artırmak, alınacak sonucun yalnızca denenen bağımsız değişkenlerden kaynaklanmasını sağlamaktır. Değişken kontrolü: 1-Değişkenlerin ayrı ayrı ya da birlikte, nitel ya da nicel yönlerden bilinen değişik durum ve değerler almalarını sağlamak 2-Değişkenleri, ayrı ayrı veya gruplar halinde, birbirinden ayrı tutmak ya da değişik durum ve değerler almalarını önlemek (sabit tutmak) Değişken kontrolü üç şekilde yapılır 1-Fiziksel kontrol 2-İstatistiksel kontrol 3-Fiziksek ve istatistiksel kontrol

28 Deneme Modeli Türleri 1-Deneme öncesi modeller
1-Tek grup sontest model 2-Tek grup öntest-sontest model 3-Karşılaştırmalı eşitlenmemiş grup son test modeli 2-Gerçek deneme modelleri 1-Öntest-sontestli kontrol gruplu model 2-Sontest kontrol gruplu model 3-Solomon dört grup model 3-Yarı deneme modelleri 1-Zaman dizisi (time series) model 2-Eşit zaman örneklemli (equivalent time samples) model 3-Eşitlenmiş kontrol gruplu (nonequivalent control group) model 4-Öntest-sontest ayrı örnek grup (separete-sample pretest posttest) model 5-Rotasyon (counterbalanced) model

29 Simgesel İfade Bir deneme modelinde, bağımsız değişken ya da değişkenler ile bunların düzeyleri, bağımlı değişken üzerinde yapılan ölçüm ya da ölçümleri, denemeye katılan grup ya da gruplar ile grupların oluşum biçimlerini gösteren simgeler kullanılır: G-Grup R-Grupların oluşturulmasında yansızlık (randomness) X-Bağımsız değişken düzeyi O-Ölçme, gözlem (observation)

30 Simgesel İfade G₁ R O₁ ₁ X O₁ ₂ G₂ R O₂ ₁ O₂ ₂ Örnek 1: İki grup (G₁ , G₂) olduğu; her ikisinin de yansız atama (R) ile oluşturulduğu ve bu yönüyle grupların birbirine denk sayılabileceği; bağımlı değişkenin, her iki grupta da, deney öncesi (O₁ ₁, O₂ ₁) ve deney sonrası (O₁ ₂, O₂ ₂) ölçümlerinin yapıldığı; birinci gruba bağımsız değişkenin denenen yeri (X) düzeyinin, ikinci gruba ise geleneksel düzeyin uygulandığı anlaşılmaktadır.

31 Bağımsız Sayısına Göre Tek veya Çok Değişkenli Araştırma Modelleri
Denenmek istenen bağımsız değişken sayısına göre modeller tek (A ve B yöntemi) ya da çok değişkenli (A ve B yöntemi ve yaş (genç, orta yaşlı, ihtiyar)) modeller olabilir. Yukarıdaki modele 2x3 faktöryel model denir

32 Simgelerle Deneme Modeli Türleri
1-Deneme öncesi modeller 1-Tek grup sontest model ________________________ G₁ X O₁ ₂ 2-Tek grup öntest-sontest model G₁ O₁ ₁ X O₁ ₂ _________________________ 3-Karşılaştırmalı eşitlenmemiş grup son test modeli _______________________ G₁ X O₁ ₂ …………………………………………… G₂ O₂ ₁

33 Simgelerle Deneme Modeli Türleri
2-Gerçek deneme modelleri 1-Öntest-sontestli kontrol gruplu model _______________________ G₁ R O₁ ₁ X O₁ ₂ G₂ R O₂ ₁ O₂ ₂ ________________________ 2-Sontest kontrol gruplu model G₁ R X O₁ ₂ G₂ R O₂ ₂ _________________________ 3-Solomon dört grup modeli G₁ R O₁ ₁ X O₁ ₂ G₂ R O₂ ₁ O₁ ₂ G₃ R X O₁ ₂ G₄ R O₁ ₂

34 Simgelerle Deneme Modeli Türleri
3-Yarı deneme modelleri 1-Zaman dizisi (time series) modeli 2-Eşit zaman örneklemli (equivalent time samples) model 3-Eşitlenmemiş kontrol gruplu (nonequivalent control group) model 4-Öntest-sontest ayrı örnek grup (separete-sample pretest posttest) modeli 5-Rotasyon (counterbalanced) modeli

35 1-Zaman dizisi (time series) modeli _________________________________ G₁ O₁ O₂ O₃ O₄ X O₅ O₆ O₇ O₈ 2-Eşit zaman örneklemli (equivalent time samples) model __________________________________________ G₁ X₁O₁ X₀O₂ X₁O₃ X₀O₄ X₁O₅ X₀O₆ G₁ X₁O₁ X₀O₂ X₁O₃…………… X₁O₇ X₀O₈ X₁O₉ ___________________________________________ 3-Eşitlenmemiş kontrol gruplu (nonequivalent control group) model _______________________________ G₁ O₁ ₁ X O₁ ₂ G₂ O₂ ₁ O₂ ₂

36 4-Öntest-sontest ayrı örnek grup (separete-sample pretest posttest) modeli _________________________________ G₁ RO₁ ₁ (X) G₂ R X O₂ ₂ 5-Rotasyon (counterbalanced) modeli ____________________ ____________________ X₁ X₂ X₃ X₄ G₁ X₁O X₂O X₃O X₄O G₁ t₁O t₂O t₃O t₄O G₂ X₂O X₄O X₁O X₃O G₂ t₂O t₄O t₁O t₃O G₃ X₃O X₄O X₁O X₂O G₃ t₃O t₄O t₁O t₂O G₄ X₄O X₃O X₂O X₁O G₄ t₄O t₃O t₂O t₁O _____________________ ______________________

37 Yarı Deneysel Tasarımlar
İki grup sadece son test tasarımı Denekler gruplara rastgele atanır (Statik grup tasarımından farkı) Klasik deneysel tasarımdan farkı ön test olmaması Kesintili zaman dizileri tasarımı Bir gruba deney öncesi ve sonrası birçok ön test ve son test uygulanır Eş (denk) zaman dizileri tasarımı Zamana yayılmış birçok ön test, son test ve müdahalenin yapıldığı tek grup tasarımı (kask takma zorunluluğu) Latin kare tasarımı Farklı gruplara farklı sırada ve verilen bir uyarıcının bir bağımlı değişken üzerinde yaptığı etkinin ölçülmesi Dört gruplu Solomon tasarımı Denekler rastgele iki kontrol, iki deney grubuna atanır Sadece bir deney grubu ile bir kontrol grubuna ön test uygulanır Dört gruba da son test uygulanır Kaynak: Neuman, 2006, s

38 Dört Gruplu Solomon Tasarımı
1 Son test Grup 1 Grup 2 Grup 3 Grup 4 Ön test Uyarıcı (film) 3 2 Son test Ön test Son test Uyarıcı 4 Zaman Son test 1 Son test sonuçlarına göre ön yargı düzeyi daha düşük olmalı 2 Ön test ve son test sonuçları aynı düzeyde önyargı göstermeli 3 Grup 1 Grup 2’den daha az önyargılı olmalı 4 Grup 3 Grup 4’ten daha az ön yargılı olmalı Kaynak: Babbie, 2007, s. 233’den uyarlama

39 2.2.EVREN VE ÖRNEKLEM (ARAŞTIRMA KÜMESİ)
Evren Evren (population), araştırma sonuçlarının genellenmek istendiği elemanların bütünüdür. Genel Evren-Çalışma Evreni Genel evren, tanımlanması kolay ancak ulaşılması güç ve hatta olanaksız bir bütündür. Çalışma evreni, ulaşılabilen evrendir. Örneğin insanları evren olarak alan bir araştırmacının, tüm insanlara ulaşması ya da onlara genellenebilecek bir başka yol izleyerek tümüyle güvenilir bir sonuca varması olanaksızdır. Bu nedenle çalışılacak olan evren tanımlanır ve sınırlandırılır. Örneklem Belli bir evrenden, belli kurallara göre seçilmiş ve seçildiği evreni temsil yeterliği kabul edilen küçük kümedir. Örneklemenin temel kuralı yansızlıktır. Örneklem ile çalışılmasının üç nedeni vardır: 1-maliyet güçlükleri, 2-kontrol güçlükleri ve 3-etik (moral) zorunluluklar

40 Örnekleme Türleri 1-Eleman örnekleme 2-Küme örnekleme
Oransız eleman örnekleme Oranlı eleman örnekleme 2-Küme örnekleme Oransız küme örnekleme Oranlı küme örnekleme

41 Örnekleme Sürecinde Kademeler
1-Çalışma evreninin tanımlanması 2-Evrendekilerin listelenmesi 3-Örnekleme türünün belirlenmesi 4-Örneklem büyüklüğünün kararlaştırılması 5-Örneklemin alınması 6-Temsilliğin sınanması

42 İç Geçerlik ve Etkilendiği Faktörler
1-Zaman 2-Olgunlaşma 3-Deney öncesi ölçme 4-Ayrı ölçme araç ve süreçleri 5-Merkeze yönelme (statistical regression) 6-Yanlı gruplama 7-Denek kaybı 8-Gruplandırma-olgunlaşma etkileşimi

43 Dış Geçerlik ve Etkilendiği Faktörler
1-Ölçme- bağımsız değişken etkileşimi 2-Yanlı-seçim-bağımsız etkileşimi 3-Deneme tepkisi 4-Bağımsız değişkenlerin etkileşimi

44 Bölüm 2 Yöntem (4.-6. Aşama) 2.1.ARAŞTIRMA MODELİ TÜRLERİ
Tarama Deneme 2.2.EVREN VE ÖRNEKLEM (ARAŞTIRMA KÜMESİ) Evren Örneklem 2.3.VERİLER VE TOPLANMASI Ölçme Gözlem Görüşme Yazışma Belgesel Tarama 2.4.VERİLERİN İŞLENMESİ, ÇÖZÜMÜ VE YORUMLANMASI Verilerin İşlenmesi Verilerin Çözümlenmesi Verilerin Yorumlanması

45 2.3.VERİLER VE TOPLANMASI Veri, “sonuca varmak için gerekli olan ilk bilgi” veya “…anlam çıkarmada veya sonuca varmakta kullanılan nicelikler, olaylar, kayıtlar veya sayı kümeleri” olarak tanımlanır. Araştırmalarda kullanılan veriler iki grupta toplanabilir: 1-Olgusal veriler: kişisel yargılardan bağımsız olarak var olan, herkesin üzerine anlaşabildiği türden gözlenebilir ölçütleri olan “gerçekler”dir. 2-Yargısal veriler: olgusal nitelikte olmayan tüm diğer veriler yargısaldır. Bunlar özneldir ve yorumu gerektirir.

46 1-Olgusal veriler: kişisel yargılardan bağımsız olarak var olan, İnsan sayısı, otomobil sayısı herkesin üzerine anlaşabildiği türden gözlenebilir ölçütleri olan “gerçekler”dir, anlaşmaya varılmış standartlardır. Doğrudan gözlem: İnsan, elma, kandaki alyuvar sayısı vs. Dolaylı gözlem: metre, kilogram, ısıölçer gibi fiziksel ölçü araçları ile ölçülür. Örnek: Bir suyun sıcaklığı 20 santigrat derece, grupta 12 kişi vardı ve bunların üçü kız geri kalanlar erkek, gruptakilerin yaş dağılımı şöyleydi…, bir kişinin tansiyonu 12 ve 8 denince söylenmek istenen şeyler açık ve seçik olup, ayrıca yorumu gerektirmez.

47 2-Yargısal veriler: olgusal nitelikte olmayan tüm diğer veriler yargısaldır. Bunlar özneldir ve yorumu gerektirir. Daha çok başarı, genel yetenek, kişilik, ilgi, tutum gibi, psikolojik ve sosyolojik özelliklere yöneliktir. Çeşitli test, envanter, tutum ölçer, anket vb. araçlar ile ölçülür. Örneğin yapılan bir araştırmada, aynı konuya ilişkin farklı iki soruya alınan cevaplar aşağıdaki gibi olmuştur: Sizce özel bir okulun öğrencisi azaldığında, öğretmenlerin bir kısmının işten atılması önlenip, yıllarca çalışmaları sağlanabilir mi) Evet, önlenebilir % Evet önlenebilir %35 Hayır, önlenemez % Çıkarma kaçınılmaz %41 Fikrim yok % Fikrim yok %24

48 Veri Kaynakları Ver kaynakları üç grupta toplanmaktadır: 1-İnsanlar 2-Belgeler 3-Canlı ve cansız öteki varlık ve kalıntılar

49 Veri Toplamada Temel Yaklaşımlar
1-Ölçme; bir betimleme, değişkenin çeşitli değerlerine belli kurallara göre, simgeler verme işlemidir. Ölçmede en büyük güçlük, gerekli kuralları koyup ona uyabilmektir. Ölçmedeki kuralın iyi konabilmesi, ölçülmek istenen değişken ile doğrudan ilgilidir: -Uzunluk, ağırlık ve hacim gibi somut değişkenlerin ölçümü kolaydır -psikolojik ve toplumsal özelliklere ilişkin kural koymak son derece güçtür. Doğrudan ve dolaylı ölçme olmak üzere iki tür ölçme vardır. Veri türüne göre ölçme, olgusal ölçmeler ve yargısal ölçmeler olmak üzere iki grupta toplanır.

50 Veri Toplamada Temel Yaklaşımlar
Araştırmacı verilerini ya doğrudan gözlemlerde bulunarak veya soru sorarak (dolaylı gözlem) toplar. 2-Gözlem : a) gözlem teknikleri b) belgesel tarama teknikleri 3-Görüşme (sözlü soru-cevap yoluyla veri toplama) 4-Yazışma (yazılı soru-cevap yoluyla veri toplama) 5-Belgesel Tarama

51 Veri Toplamada Ortak Süreç
1-Ayrıntılı Planlama 2- Ön deneme ve Geliştirme 3-Uygulama

52 Veri Toplamada Temel Yaklaşımlar
2-Gözlem; bir şeyi iyi anlamak için onun kendi kendine meydana çıkan türlü belirtilerini sadece göz ile değil, tüm duyular ile gözden geçirmektir. Fiziki yakınlık ve ilişkilere göre iki tür gözlem vardır: 1-Dışarıdan gözlem 2-Katılarak gözlem

53 Veri Toplamada Temel Yaklaşımlar
3-Görüşme (interview, mülakat) ; sözlü iletişim yoluyla ver toplama (soruşturma) tekniğidir. m

54 Görüşme (interview, mülakat) Türleri
Katılanların sayısına göre görüşme türleri Bireysel görüşme Grup görüşmesi Görüşmek istenen kişiye göre görüşme türleri Önderle yapılan görüşme Uzman kilerle görüşme Halk ile yapılan görüşme Kuralların katılığına göre görüşme türleri Yapılanmış (formel) görüşme Yarı yapılanmış (yarı formel) görüşme Yapılanmamış (informal, serbest) görüşme

55 Veri Toplamada Temel Yaklaşımlar
4-Yazışma; yazılı iletişim (karşılıklı yazı yazma) yoluyla veri toplama (soruşturma) tekniğidir. Mektup, anket, yazılı testler vb.leri, bu tür veri toplamada yaygın olarak kullanılır.

56 Veri Toplamada Temel Yaklaşımlar
5-Belgesel Tarama: Var olan kayıt ve belgeleri incelemek ve veri toplamaya belgesel tarama denir. Geçmişteki olguların iz bıraktığı resim, film, plak, ses, heykel, vb. kalıntılarla olgular hakkında , sonradan yazılmış ve çizilmiş her türlü mektup, rapor, kitap, ansiklopedi, resmi ve özel yazılar, tutanaklar, anı, yaşam öyküleri vb dır. Bu yaklaşıma doküman metodu veya kitaplık araştırması da denmektedir.

57 Bölüm 2 Yöntem (4.-6. Aşama) 2.1.ARAŞTIRMA MODELİ TÜRLERİ
Tarama Deneme 2.2.EVREN VE ÖRNEKLEM (ARAŞTIRMA KÜMESİ) Evren Örneklem 2.3.VERİLER VE TOPLANMASI Ölçme Gözlem Görüşme Yazışma Belgesel Tarama 2.4.VERİLERİN İŞLENMESİ, ÇÖZÜMÜ VE YORUMLANMASI Verilerin İşlenmesi Verilerin Çözümlenmesi Verilerin Yorumlanması 2.5. RAPOR

58 2.4.VERİLERİN İŞLENMESİ, ÇÖZÜMÜ VE YORUMLANMASI
Bir araştırma verilerin toplanması ile bitmez. Toplanan verilerin, araştırma problemine, kuramsal ile/ya da pratik yönden, çözüm önerileri geliştirilmesine olanak hazırlayacak bir şekilde, işlenerek çözümlenmesi, yorumlanıp değerlendirilmesi gerekir. Verilerin İşlenmesi Verilerin Çözümlenmesi Verilerin Yorumlanması

59 Verilerin Çözümlenmesi
İlk Basamak: Sınıflandırma İstatistik ve İstatistiksel Çözümleme Doğrudan Çözümleme Tek değişkenli çözümlemeler İlişkisel çözümlemeler Kestirisel Çözümlemeler

60 Verilerin Çözümlenmesi
İlk Basamak: Sınıflandırma İkinci Basamak: İstatistik ve İstatistiksel Çözümleme Doğrudan Çözümleme Tek değişkenli çözümlemeler İlişkisel çözümlemeler Kestirisel Çözümlemeler

61 Eylem Araştırmalarında Çözümleme Yöntemleri
Eylem araştırmasından elde edilen verilerin çözümlenmesinde en sık kullanılan yöntemler 1-betimsel çözümleme, 2-içerik çözümlemesi ve 3-tümevarım çözümlemesidir.(Kuzu,2009)

62 Tümevarım Analiz Süreci
1. Verileri bir araya getirin ve notları biriktirin 2. Notları önünüze yayın 3. Ortak fikirler (örüntüler) arayın 4. Bölümler oluşturmak için ortak fikirleri gruplayın 5. Her bir bölümde, alt bölümler ve paragraflar oluşturmak için benzer maddeleri arayın Yapı oluşturmak için başlıkları ve alt başlıkları kullanın.Örnek S. 174

63 İçerik Analizi ÖRNEK: Bu çalışmanın amacı TED Eğitim ve Bilim dergisinde yayınlanan makalelerin içerik analizini yapmak, bu yolla dergide yayınlanan makalelerin eğilimlerini belirlemektir. Çalışmada amaçlı örneklem yöntemi ile toplam 492 makale seçilerek analiz edilmiştir. Makalelerin seçiminde derginin SSCI tarafından dizinlendiği sayının yayınlandığı yıl olan 2007 yılı ile 2013 yılları arasındaki sayılarda yayınlanmış makaleler olmasına dikkat edilmiştir. Bu kapsamda tespit edilen makalelerin analizi için “Yayın Sınıflama Formu” kullanılmıştır. Makaleler içerik analizi yapılarak, makalenin kimliği hakkında tanımlayıcı bilgi, disiplin alanı, makalenin konusu, yöntemi, veri toplama araçları, örneklemi, veri analiz yöntemleri, tartışma ve öneriler boyutlarını kapsayacak şekilde incelenmiştir. Elde edilen veriler, yüzde ve frekansa dayalı bir şekilde yorumlanmış, tablo ve grafiklerle de verilerin gösterimine yer verilmiştir. Elde edilen verilere dayalı olarak en fazla yayının Hacettepe, Ankara ve Gazi üniversitesi gibi büyük ve daha gelişmiş üniversitelerde görev yapan bilim insanları tarafından yapıldığı tespit edilmiştir.

64 BETİMSEL ANALİZ İçerik analizine göre daha yüzeysel bir yöntemdir; veriler görüşülenden veya araştırılandan elde edildiği şekilde değiştirilmeden alıntılar şeklinde aktarılır. Nitel araştırmalarda önerilen üç yöntem söz konusudur. Bu yöntemler betimsel analiz, betimsel ve sistematik analiz, betimsel, sistematik ve veri analizi yöntemleridir. Betimsel analizde farklı kişilerin aynı soru hakkında farklı düşüncelerinin görüşülenlerden elde edildiği tarzda aktarılır. Betimsel ve sistematik analizde ise elde edilecek sonuçları daha sistematik belirlemek üzere; konuşma metinlerinin yazıya dökülmesi,alınan cevapların sınıflandırılması gibi yöntemlerin belirlenmesidir. Betimsel, sistematik ve veri analizinde ise bu iki analiz yöntemi veri analizi ile birleştirilir. Görüşmelerden elde edilen veriler kodlama sistemi ile sayısal verilere dönüştürülür ve analizi yapılır. Karmaşık ve zor bir yöntem olmasına rağmen ulaşılması oldukça zor veriler elde edilmiş olur. Betimsel analiz dört aşamadan oluşur: (ALTUNIŞIK vd. (2010) s:322)Betimsel analiz için bir çerçeve oluşturma, Tematik çerçeveye göre verilerin işlenmesi, Bulguların tanımlanması, Bulguların yorumlanması

65 İçerik Analizi ile Betimsel Analiz Arasındaki Farklar
Sonuç olarak, nitel araştırmaların analizi karmaşık bir süreçtir. İçerik analizi ; Yazılı basılı ve görsel materyaller ve belgeler içinde bulunan fakat sistematik olarak ortaya konmamış bilgileri sistematik olarak ortaya çıkaran bir tekniktir. Betimsel analizde ise; elde edilen veriler, daha önceden belirlenen başlıklar altında özetlenir ve yorumlanır.

66 Verilerin Yorumlanması ve Olası Yanılgılar
Yorumlama, çözümlenmiş verilere, araştırma amaçları doğrultusunda anlam verme işlemidir. Araştırmacı yorumlarını belli yorum ölçütleri doğrultusunda yapmalıdır. Aksi halde verilerin yorumlanmasında yanılgılar belirir. En çok karşılaşılan yanılgılar şunlardır: 1-Veri işleme yanılgıları 2-Çözümleme yanılgıları 3-Yorumlama yanılgıları

67 a) Verileri yanlış ya da eksik sınıflandırmak
1-Veri işleme yanılgıları Yanlış ya da eksik kayıt ve rapor etme Sınıflama, sıralama, hesaplama ve özetleme işlemlerinde mekanik yanlışlıklar EVİS (elektronik veri sistemi) ile veri işlemede, yanlış program kullanmak EVİSin görkeminden etkilenerek, ondan çıkan her sonucu, denetlemeden doğru kabul etmek 2-Çözümleme yanılgıları a) Verileri yanlış ya da eksik sınıflandırmak b) Yanlış karşılaştırmalar yapmak c) Amaca ve/ ya da toplanan verilere uygun olmayan istatistik teknikleri kullanmak d)Bir’den çok tekniğin bir arada kullanılması gereken durumlardan yalnızca birini uygulamak

68 3-Yorumlama yanılgıları
a)Araştırmanın sınırlılıklarını dikkate almamak b)Önemli değişkenlerin hepsini dikkate almamak c) Beklenmedik yönde çıkan bulguları önemsememek d)Geçerli olmayan varsayımlarla hareket etmek e)Bulgulara çok yönlü bakamamak, farklı yorumlar üzerinde duramamak f)İstatistiksel sonuçları değerlendirememek ya da yanlış değerlendirmek g)Yargısal veriler ile olgusal verileri birbirinden ayırt edememek h)Verilerin toplanmasındaki olası yanlılıkların, geçerlik ve güvenirlik sorunlarını dikkate almamak