KİMYASAL RİSK ETMENLERİ

KİMYASAL RİSK ETMENLERİ
MÜJDAT AYDIN A Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı Kimya Mühendisi MSc

İÇİNDEKİLER 1.GİRİŞ 2.KİMYASALLARIN İSİMLENDİRİLMESİ 3.TEHLİKELİ KİMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI 3.1.Uluslararası Çalışmalar 3.2.Türkiye’de Kimyasalların Sınıflandırması 3.2.1.Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışılan İşyerlerinde ve İşlerde Alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük’e göre sınıflandırma 3.2.2.Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik’ e göre sınıflandırma 3.2.3.Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Taşınması Hakkında Yönetmelik’ göre sınıflandırma 3.2.4.Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmeliğe göre sınıflandırma 3.2.5.Tehlikeli Maddelerin Ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması Ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik e göre sınıflandırma 3.3.Alt Sınıflandırma 3.3.1.Kanserojen maddeler 3.3.2.Mutajen maddeler 3.3.3.Üreme sistemine toksik maddeler

4.TEHLİKELİ KİMYASALLARIN AMBALAJLANMASI
4.1.Ambalajların özellikleri 4.2.Ambalajlama özellikleri 5.TEHLİKELİ KİMYASALLARIN ETİKETLENMESİ 5.1.Etiketlemenin Önemi 5.2.Etiketlerin Özellikleri 5.3.Tehlikeli Madde Ve Müstahzarların Etiketlenmesinde Kullanılacak Tehlike Sembol Ve İşaretleri 5.4. Tehlikeli Madde Ve Müstahzarlara İlişkin Özel Risk İbareleri 5.5.R-İbarelerinin Kombinasyonu 5.6.Tehlikeli Madde Ve Müstahzarlara İlişkin Güvenlik-S İbareleri 5.7.S-İbarelerinin Kombinasyonu 5.8.GHS Etiketleri 5.9.Uluslararası Taşımacılık Etiketleri 5.10.Uluslararası (ADR) Taşımada Ambalaj Etiketi 5.11.Tehlikeli Kimyasal Taşıyan Tankerlerde Tehlike Kimlik Numarası Turuncu Levhası 5.12.Uluslararası Yangından Korunma Birliği (NFPA) Tehlike Sınıflama Elması

6.MALZEME GÜVENLİK BİLGİ FORMLARI (MSDS)
6.1.Güvenlik bilgi formlarının hazırlanması esasları 7.KİMYASALLARIN FİZİKSEL BİÇİMİ VE ÖRNEKLER 7.1. Katılar 7.2. Tozlar Organik Tozlar: Anorganik Tozlar Fibrojenik Tozlar Asbest Asbestin genel özellikleri Asbest Türleri Asbestin Sağlık Açısından Taşıdığı Riskler

Talk: Kullanıldığı yerler; Vücuda Etkisi; Kanserojen tozlar: Radyoaktif Tozlar: Allerjik Tozlar: İnert Tozlar: 7.3. Sıvılar 7.4. Buharlar 7.5. Gazlar 7.5.1.Basit Boğucu Gazlar; Karbondioksit Vücuda etkisi 7.5.2.Kimyasal Boğucu Gazlar; Karbonmoniksit; Etkisi; Kronik Zehirlenme Korunma Hidrojensülfür

Etkisi 7.5.3.Tahriş Edici (irritan) Gazlar Amonyak Akut Etkilenme Kronik Etkilenme Korunma Formaldehit Etkisi Azotdioksit 7.5.4.Sistemik Etki Gösteren Zehirli Gaz ve Buharlar: Arsin Etkisi Karbonsülfür Etkisi 7.5.5.Narkotik (Uyuşturucu) Buharlar; Trikloretilen Etkisi

7.5.5.1.1.1.Kısa Süreli Maruz Kalma Etkileri
Uzun Süre Veya Tekrarlamalı Maruz Kalma Etkileri: 7.6.Sanayide en fazla kullanılan Tahriş Ediciler ve Hassasiyet yaratanlar 7.6.1.Metaller 7.6.2.Metal Çalışma Sıvıları 7.6.3.İnorganik asitler 7.6.4.Organik asitler ve anhidritleri 7.6.5.Anhidritler 7.6.6.Alkaliler 7.6.7.Kolartalar ve perkloratlar 7.6.8.Karbonatlar ve bikarbonatlar

8.KİMYASAL RİSKLER 41 8.1.Sağlık Riskleri 8.1.1.Kimyasalların Zararlarını Belirleyen Etmenler 42 Fiziksel ve kimyasal özellikleri Maruz kalma şekli ve süresi Maruz kalan şahsın fizyolojik özellikleri Yaş Beslenme Cinsiyet, Hamilelik, Genetik Faktörler 43 Çevresel özellikler: (Fiziksel Ortam)

8.2.Kimyasalların Vücuda Giriş Yolları
8.2.1.Solunum yolu 8.2.2.Deri ve gözlerden absorbsiyon yolu 8.2.3.Sindirim yolu 8.3.Hedef Organlar 8.3.1.Deri 8.3.2.Akciğer 8.3.3.Merkezi Sinir Sistemi 8.3.4.Kan Dolaşım Sistemi 8.3.5.Karaciğer 8.3.6.Böbrek 8.4.Kimyasal Etkileşimleri 8.4.1.Bağımsız etki 8.4.2.Sinerjik etki 8.4.3.Antagonizma

8.5.Kimyasalların İnsan Sağlığına Olan Tehlikeleri Ve Verdikleri Zararlar
8.5.1.İnsan sağlığına tehlikeli kimyasallar Toksik (Çok toksik, toksik, zararlı) maddeler Aşındırıcı (Korozif) Maddeler Tahriş ediciler: Kimyasal Yanıklara neden olanlar: Hassasiyet yaratıcılar Renk değişimi ve lekeler neden olanlar: Kanserojen maddeler: Mutajen maddeler Üreme için toksik maddeler 8.6. Biyolojik İzleme 8.7.Mevzuatta Kimyasallara Ait Tanımlar

8.8.Güvenlik Riskleri 8.8.1.Kimyasalların Güvenlik Riskleri Yangın Parlama Patlama 8.8.2.Güvenlik Riski Yaratan Kimyasallar Yanıcı maddeler Parlayıcı maddeler Mevzuatımıza ve ADR’ ye Göre Parlama Noktalarının Karşılaştırması Patlayıcı Maddeler Patlamaya neden olan etkenler Patlayıcılık sınırı Bazı Sıvı ve Gazların Parlama Noktası ile Parlama Limitleri Detanasyon Hızına Göre Patlayıcı Maddeler Düşük Detanasyon hızına sahip maddeler Orta Detanasyon Hızına Sahip maddeler Yüksek detanasyon hızına sahip maddeler

8.8.2.3.5.Patlamanın Sınıflandırılması
Sıvı Maddeler Katı Madde Patlamaları Toz Patlamaları Kimyasal Madde Patlamaları Basınç Patlamalarına Gaz Patlamaları Patlayıcı Ortam Oluşabilecek Yerlerin Sınıflandırılması Patlamadan Korunma Dokümanı Oksitleyici maddeler Birbirleriyle reaksiyona giren kimyasal karışımlar Suyla temas ettiklerinde parlayıcı gaz yayan maddeler Kriyojenik sıvılar 8.8.3.Kimyasalların Güvenlik Risklerini Etkileyen Faktörler

8.8.3.1.Kendiliğinden tutuşma sıcaklığı:
Yanma noktası Parlama noktası Patlama (Parlama) limitleri Parlama Alt limiti (LEL) (alt parlama limiti olarak da ifade edilir. LFL): Patlama Üst limiti (UEL) (üst parlama limiti olarak da ifade edilir. UFL): Patlama grafiği Buhar yoğunluğu Buhar basıncı Kaynama noktası Kritik Sıcaklık Kritik Basınç Fiziksel koşullar Reaksiyona giren Kimyasallar

8.8.4. Tutuşturucu kaynakları
Elektrik akımı Elektrik arkı Statik Elektrik Kendiliğinden yanma Sürtünme Radyant ısı Açık alev Oksijen kaynakları.

9.KİMYASALLARIN GÜVENLİ KULLANIMI
9.1.İş sağlığı güvenliği İlişkin Önlemler 9.1.1.Genel Prensipler 9.1.2.Genel Değerlendirme 9.1.3.Kimyasalların zararlarının önlenmesi 9.1.4.Çalışanların Korunması için kontrol tedbirleri 9.1.5.Parlayıcı, Patlayıcı, Çok reaktif Kimyasalların Kontrol önlemleri 9.1.6.Tehlikeli Kimyasalların Depolanmasında Alınacak Önlemler; Kimyasalların Küçük veya Büyük Çapta Depolanmasında Depolanacak Kimyasalların ve Depoların Özellikleri Depolama Sınıflarının Karşılaştırmalı Tablosu Mevzuatımıza Göre Depolama Kurallarının İlgili Maddeleri Karışık Depolama Tablosu

9.1.7. Kimyasalların Taşınmasında Alınacak tedbirler
Tehlikeli maddelerin taşınmasında özel kurallar Gönderenin yükümlülükleri Paketleyenin yükümlülükleri Yükleyenin yükümlülükleri Dolduranın yükümlülükleri Taşımacının yükümlülükleri Taşıt sürücüsünün ve araçta bulunan diğer görevlilerin yükümlülükleri Teslim alanın yükümlülükleri Tank/konteyner/depo işletmecisinin yükümlülükleri

9.1.8. Atıkların Yok Edilmesi Sırasında Alınacak tedbirler
Bina ve Teçhizatta Alınacak Önlemler Genel Prensipler Havalandırma Genel Havalandırma Yerel Havalandırma; Yangın Kaynaklarının Kontrolü veya Yok Edilmesi Çalışma Sistemi ve uygulamada Alınacak Önlemler Genel Prensipler Kişisel Koruyucu Donanımlar Bilgilendirme (Eğitim) Mühendislik Kontrol Yöntemlerinin Uygulanması, Bakım ve Onarım Genel Prensipleri

İşyerinde Ölçümleme Genel Prensipler Ölçme Yöntemi Katalitik gaz algılama başlığı (Sensör) Infra Red gaz algılama başlığı (Sensör) Elektrokimyasal gaz algılama başlığı (Sensör) Ölçüm Kayıtları Ölçüm değerlendirmesi İşçilerin Sağlık Gözetiminde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar : Acil Durum ve İlk yardım Tehlikeli Kimyasallar Acil Eylem Planı İlk yardım Yangınla Mücadele Kazaların ve Meslek hastalıklarının İncelenmesi ve Rapor Edilmesi İnceleme Rapor Etme

10.KİMYASALLARIN KULLANIMINDA SORUMLULUK
10.1.Devletin Sorumluluğu 10.2.Kimyasalı Temin Edenin Sorumluluğu: 10.3.Kimyasalı İhraç Edenin Sorumluluğu 10.4.İşverenin Sorumluluğu 10.5.Çalışanların Sorumluluğu 11.YASAL DÜZENLEMELER

GİRİŞ-1 Kimya sanayinin faaliyet alanı doğal maddelerin kimyasal yapısını değiştirerek diğer endüstrilerde veya günlük yaşamda kullanılmak üzere yeni maddeler üretmektir. Kimyasalların üretilmesi ve kullanımı gelişmişlik düzeyi ne olursa olsun tüm ülkelerin ekonomik gelişmelerinde temel faktördür, yaşamımızın bir parçası haline gelmişlerdir Beslenmemizi (gübreler, pestisitler, yiyecek katkı maddeleri, saklama) sağlımızı (ilaçlar ve temizlik maddeleri) yaşam kalitemizi (yakıtlar vb) doğrudan ve dolaylı olarak etkilerler.

GİRİŞ-2 Bilim ve teknolojinin ilerlemesiyle 50 yıl önce yılda sadece ton kimyasal üretilirken, bugün bu rakam tona ulaşmıştır. Farklı kaynaklarda farklı rakamlar verilmekle beraber ve tüm dünyada ortalama ila arasında kimyasalın kullanıldığı tahmin edilmektedir. Bu kimyasalların büyük bir bölümü ticari ürünlerin karışımları olarak bulunmaktadırlar yakın sayıda kimyasalın zararlı olduğu bilinmektedir. Zararlı kimyasalların ni kanserojen etkili olup, bunların kadarı insan kanserojeni olarak tanımlanmaktadır.

GİRİŞ-3 Kimyasallar sadece kimya sanayinde çalışanlar için değil sanayinin tüm faaliyet alanlarında çalışanlar için risk oluşturduğu gibi, solunan havayı, içilen suyu, yiyecekleri kirleterek, ormanları ve gölleri etkileyerek ekosistemi değiştirebilirler ve çevreyi olumsuz yönde etkileyebilirler. Ancak bütün kimyasallar aynı derecede zararlı değildir ve aynı yolla ve aynı şekilde ve aynı sürede zarar vermezler, ayrıca kimyasalların zararlı etkileri sadece kendi özellikleri ile sınırlı değildir ve bir kimyasal birden fazla zararlı etkiye de sahip olabilir.

GİRİŞ-4 Bazı kimyasalların zararlarının yıllar sonra ortaya çıktığı düşünülürse hiç bir kimyasalı tamamen tehlikesiz kabul etmemek gerektiği ortaya çıkmaktadır. Kimyasalların güvenli bir şekilde üretilmesi, kullanılması, taşınması ve yok edilmesi diğer bir değişle kimyasal risklerin kontrol altında tutulabilmesi için ilk ve en önemli adım kimyasalların özelliklerinin ve aynı zamanda da çevreye ve insana olan zararlarının bilinmesidir.

2.KİMYASALLARIN İSİMLENDİRİLMESİ-1
Kimyasalların isimlendirilmesi uluslararası kriterlere göre birkaç şekilde yapılmaktadır. Özellikle organik maddelerin isimlendirilmesinde farklı isimlendirme sistemleri vardır. Ayrıca kimyasalların yaygın kullanılan ticari isimleri de bulunmaktadır ve ticari isimler her zaman değişebilir, bu nedenle etiketlerde ve malzeme güvenlik formlarında; kimyasalın bilimsel isminin, sinoniminin ve ticari isminin belirtilmesi önemlidir.

Örneğin; Benzen benzol, Benzin gazolin, Etil alkol etanol alkol, Hidrojen bromür bromik asit, Hidrojen klorür hidroklorik asit tuz ruhu, Nitrik asit kezzap, Kerosen gazyağı, Nitrojen oksit azot oksit,

2.KİMYASALLARIN İSİMLENDİRİLMESİ-3
Etiketlerde ve malzeme güvenlik formlarında kimyasalın isimlendirilmeleri ve özelliklerinin açıkça, anlaşılır biçimde ve uluslar arası semboller hariç kullanılan ülkedeki resmi dil dikkate alınarak belirtilmesi gerekir.

3.TEHLİKELİ KİMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI-1
Tehlikeli kimyasalların sınıflandırılması ile ilgili pek çok uluslar arası ve ulusal düzenlemeler bulunmaktadır. Uluslararası sınıflandırma sistemlerinin yarıdan fazlası, kimyasal ürünün miktarı veya çevredeki emisyonu esas alınarak düzenlenmiştir.

Kimyasalların sınıflandırılmasında en yaygın kriterlerden biri de, öldürücü doz (LD50) ve öldürücü konsantrasyonun (LC50) esas alınmasıdır. Katı, sıvı ve gaz halindeki kimyasalların sağlık zararı dikkate alınarak kimyasalın konsantrasyonuna göre de sınıflandırmalar bulunmaktadır.

Zehirli ve zararlı maddelerin yutulması, deriden alınması veya solunması durumunda ani ölüme neden oldukları konsantrasyonları Ölüme neden olmayan ancak kalıcı etki bırakan zehirli ve zararlı maddelerin kalıcı etki yaptıkları konsantrasyonları Tekrarlanan veya sürekli olan etkilenme sonucu ciddi etkiler gösteren zehirli ve zararlı maddelerin ciddi hasar verdikleri konsantrasyonlar

Aşındırıcı ve tahriş edici maddelerin yanıklara, gözde, ciltte tahrişe neden oldukları konsantrasyonları Zararlı ve tahriş edici maddelerin göze ve solunum yoluna zarar verdikleri konsantrasyonları Kansere, mutajenik ve teratojenik etkilere sebep olan zehirli ve zararlı maddelerin kansere, anormal doğumlara, doğurganlık üzerinde olumsuz özelliklerine sebep oldukları konsantrasyonları gibi.

Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) 1990 yılında kabul ettiği “Kimyasalların Kullanımında Güvenlik Hakkında 170 no’lu Sözleşme” ve “177 no’lu Tavsiye Kararı” ile kimyasalların üretimi, kullanımı, depolanması, taşınması kimyasal atıkların yok edilmesi ve işlenmesi, içerisinde kimyasal bulunan kapların bakım ve onarımında alınacak önlemleri sıralamıştır. 177 Sayılı Tavsiye Kararında kimyasalların; Vücudun herhangi bir kısmında meydana getirecekleri akut ve kronik sağlık sorununa neden olabilecek toksik özellikleri Parlama, patlama, oksitleme, tehlikeli reaksiyon verme gibi özelliklerin de içerecek şekilde fiziksel ve kimyasal karakteristikleri, Aşındırıcı ve tahriş edici özellikleri, Alerjik ve hassasiyet oluşturma özellikleri Kansorejen etkileri, Teratojenik ve mutajenik etkileri Üreme sistemine etkileri gibi özellikleri göz önünde bulundurularak sınıflandırılması önerilmektedir

Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO)’nun sınıflandırmasında
Parlayıcı Patlayıcı Oksitleyici Reaktif Zehirli Tahriş edici Aşındırıcı Hassasiyet oluşturucu Kanserojen olan Üremeyi etkileyen Mutajenik etkileri olan kimyasallar yer almaktadır. Çevreye zarar verenler, sıkıştırılmış gazlar, radyoaktif maddeler, enfeksiyona neden olanlar ve diğerleri için bir düzenleme yoktur.

BM tarafından hazırlanan tavsiye kararı UNRTDG kimyasalları 9 sınıfa ayırmaktadır. Patlayıcı Maddeler Sıkıştırılmış, Sıvılaştırılmış Basınç Altında Yoğunlaştırılmış Parlayıcı, Parlayıcı Olmayan ve Zehirli Gazlar Kolaylıkla Parlayabilen Sıvılar Kolaylıkla Parlayabilen Katılar Oksidan Maddeler, Organik Peroksitler Zehirli Ve Enfeksiyona Neden Olabilecek Maddeler Radyoaktif Maddeler Aşındırıcı Maddeler Diğer Zararlı Maddeler

3.1.Uluslararası Çalışmalar-1
“Bazı tehlikeli maddeler ile pestisitlerin uluslar arası ticaretinde uygulanacak Ön Bildirimli Kabul Sistemine ilişkin Rotterdam sözleşmesi” ile sözleşme kapsamındaki kimyasallar için GHS sisteminin kullanılması zorunlu hale getirilmiştir.

GHS sisteminin amacı ; Uluslar arası kabul görmüş zarar iletişim sisteminin etkin uygulanması ile kimyasal madde ve karışımları hakkında doğru bilgi sahibi olunmasını temin ederek elleçleme, taşıma ve kullanımında çevre ve insan sağlığını azami düzeyde korumak, Ülkelere sınıflandırma ve etiketlemede yol göstermek, test ihtiyacı ile değerlendirme ihtiyacını azaltmak ve uluslar arası ticareti kolaylaştırmaktır.

GHS sistemi, kimyasal madde ve karışımların fiziksel, sağlık ve çevresel zararlarına ilişkin uyumlaştırılmış sınıflandırma kriterlerini, bu zararların iletişim elemanları olan etiket ve Güvenlik Bilgi Formunda yer alması gereken bilgiler ile bunların hazırlanma usul ve esaslarını belirlemektedir.

GHS’de Fiziksel zararlar 16 grupta sınıflandırılmış olup alt detayları verilmiştir;
Patlayıcılar, Alev alabilen gazlar, Alev alabilen aeresoller, Alev alabilen sıvılar, Alev alabilen katılar, Oksitleyici gazlar, Basınç altındaki gazlar, Kendiliğinden aktive olabilen madde ve karışımlar, Piroforik sıvılar, Piroforik katılar, Kendiliğinden ısınan madde ve karışımlar, Su ile birleşmesinde alevlenir gaz çıkaran madde ve karışımlar, Oksitleyici sıvılar, Oksitleyici katılar, Organik peroksitler, Metaller için aşındırıcılar

GHS’de Sağlık ve çevre zararları 11 sınıfa ayrılmıştır ;
Akut toksik, Cilt için aşındırıcı/tahriş edici, Ciddi göz hasarı / göz tahrişi, Solunum sistemi veya cilt de hassasiyet, Üreme hücrelerine mutajen, Kanserojen, Üreme hücrelerine toksik, Spesifik hedef organ toksisitesi- tek maruziyet, Spesifik hedef organ toksisitesi- tekrarlanan maruziyet, Solunum zararları, Çevrede su ortamı için zararlı

3.2.Türkiye’de Kimyasalların Sınıflandırması
Ülkemizde kimyasal maddelerin sınıflandırılmasının yapıldığı mevzuat Tarih ve sayılı R.G. yayımlanarak yürürlüğe giren Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışılan İşyerlerinde ve İşlerde Alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük - 26/12/2003 Tarih ve sayılı R.G. yayımlanarak yürürlüğe giren Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik -31/03/2007 Tarih ve sayılı R.G. yayımlan Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Taşınması Hakkında Yönetmelik 10/07/ 2009 Tarih ve sayılı R.G. yayımlan Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Taşınması Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile yürürlüğü 01/01/2011 tarihine ertelenmiştir. 19/12/2007 Tarih ve sayılı R.G. yayımlanarak yürürlüğe giren Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik, 09/09/ 2009 Tarih ve sayılı R.G. yayımlanarak yürürlüğe giren Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile bazı maddeleri değiştirilmiştir. - 26/12/2008 Tarih ve (mükerrer) sayılı R.G. yayımlanarak yürürlüğe giren Tehlikeli Maddelerin ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik

3.2.1.Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışılan İşyerlerinde ve İşlerde Alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük’e göre sınıflandırma 1A Sıvılaştırılmış Petrol Gazları 1B Parlayıcı katı maddeler 1C Parlayıcı Patlayıcı Maddeler 1D Karpit (Kalsiyum Karbür) ve Asetilen 1E Uçucu ve Parlayıcı Sıvılarla hazırlanan Tabanca boyaları 1F Un, Yem ve benzeri maddeler 1G Nişasta ve benzeri maddeler 2 Sıcak veya Soğuk Korozif maddeler 2A Nitrik asit, Sülfürik asit ve Hidroklorik asit veya benzeri maddeler 2B Sodyum hidroksit, Potasyum hidroksit, Kalsiyum hidroksit ve benzeri maddeler 2C Hidroflüorikasit 2D Katı Karbondioksit (kurubuz) 3 Zehirleyici, Tahriş edici ve Zararlı Maddeler 3A Kurşun ve Kurşun Alaşımları veya Kurşun Bileşikleri 3B Fosfor ve Bileşikleri 3C Zehirleyici,tahriş edici ve zararlı katı veya sıvı haldeki maddeler 3D Zehirleyici, tahriş edici ve zararlı sıvı veya gaz haldeki maddeler 3E Maden kömürü katranından elde edilen aromatik hidrokarbonlar (Benzen, Naftalin, Antrasen) ve Türevleri (Toluen, Ksilen,Fenol, Krezol) ve benzerleri 3F Zehirleyici,tahriş edici ve zararlı sıvı veya gaz haldeki bir kısım maddeler 3G Hayvansal ve bitkisel maddeler

3.2.2.Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik’ e göre sınıflandırma Patlayıcı, oksitleyici, çok kolay alevlenir, kolay alevlenir, alevlenir, toksik, çok toksik, zararlı, aşındırıcı, tahriş edici, alerjik, kanserojen, mutajen, üreme için toksik çevre için tehlikeli Yukarıda sözü edilen sınıflamalara girmemekle beraber kimyasal, fiziko-kimyasal veya toksikolojik özellikleri ve kullanılma veya işyerinde bulundurulma şekli nedeni ile işçilerin sağlık ve güvenliği yönünden risk oluşturabilecek maddeler,

3.2.3.Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Taşınması Hakkında Yönetmelik’ göre sınıflandırma
Patlayıcı maddeler ve nesneler Sınıf 2 Gazlar Sınıf 3 Alevlenir sıvılar Sınıf 4.1 Alevlenir katılar, öz-tepkimeli maddeler ve duyarsızlaştırılmış patlayıcılar Sınıf 4.2 Kendiliğinden yanabilen maddeler Sınıf 4.3 Su ile temas halinde alevlenir gaz yayan maddeler Sınıf 5.1 Oksitleyici (yakıcı) maddeler Sınıf 5.2 Organik peroksitler Sınıf 6.1 Toksik maddeler Sınıf 6.2 Bulaşıcı maddeler Sınıf 7 Radyoaktif materyaller Sınıf 8 Korozif (aşındırıcı) maddeler Sınıf 9 Muhtelif madde ve nesneler

b) Parlayıcı ve patlayıcı gazlar, c) Yanıcı sıvılar,
3.2.4.Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmeliğe göre sınıflandırma a) Patlayıcı maddeler, b) Parlayıcı ve patlayıcı gazlar, c) Yanıcı sıvılar, ç) Yanıcı katı maddeler, d) Oksitleyici maddeler, e) Zehirli ve iğrendirici maddeler, f) Radyoaktif maddeler, g) Dağlayıcı maddeler, ğ) Diğer tehlikeli maddeler.

3.2.5.Tehlikeli Maddelerin Ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması Ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik e göre sınıflandırma-1 Yönetmelikte aşağıdaki ürünler kapsam dışı bakılmıştır Ürünler Kısıtl ama Sınıf &Etiket G B F Enva nter İnsan sağlığı veya veterinerlikle ilgili amaçlar için kullanılan tıbbi ürünler X Kozmetik ürünler Atık niteliğindeki madde karışımları Gıda maddeleri Hayvan yemleri Radyoaktif maddeler ve radyoaktif madde içeren müstahzarlar Haklarında, yürürlükteki diğer düzenlemelerde …….., invasiv veya insan vücudu ile doğrudan fiziksel temasla kullanılan tıbbi cihazlar Haklarında…….., patlama ya da piroteknik etki yoluyla fiili etki yaratmak üzere piyasaya arz edilen harp levazımatı ve askeri amaçla kullanılan patlayıcılar Patlama ya da piroteknik etki yoluyla fiili etki yaratmak …sivil amaçlı patlayıcıların ambalajlanmasını ve etiketlenmesini kapsamaz Tehlikeli maddeler ve müstahzarların demiryolu, karayolu, deniz yolu, içsu yolu veya havayoluyla taşınması Her hangi bir işleme veya sürece girmemesi koşuluyla transit geçişteki gümrük denetimine tabi maddeler ve müstahzarlar

3.2.5.Tehlikeli Maddelerin Ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması Ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik e göre sınıflandırma-2 Yönetmeliğe göre tehlikeli kimyasallar üç ana başlıkta ele alınmış ve sınıflandırılmıştır. Fiziko-Kimyasal Özelliklere Göre Sınıflandırma Patlayıcı, Oksitleyici, Çok kolay alevlenir, Kolay alevlenir maddeler, Alevlenir,

3.2.5.Tehlikeli Maddelerin Ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması Ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik e göre sınıflandırma-3 Sağlık Olan Etkilere Göre Sınıflandırma Çok toksik, Toksik, Zararlı, Aşındırıcı, Tahriş edici, Hassaslaştırıcı Kanserojen, Mutajen, Üreme sistemine toksik

3.2.5.Tehlikeli Maddelerin Ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması Ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik e göre sınıflandırma-4 Çevreye Olan Etkilere Göre Sınıflandırma Çevre için tehlikeli Bu sınıflandırmaya göre belirlenen tehlikeli maddeler ve müstahzarlar aşağıdaki tanımlanmıştır. a) Patlayıcı maddeler ve müstahzarlar: Atmosferik oksijen olmadan da ekzotermik tepkimeye girebilen ve böylece hızla gaz çıkışına sebep olan ve belirli test koşullarında patlayan, çabuk parlayan veya kısmen kapatıldığında ısınarak kendiliğinden patlayan katı, sıvı, macunumsu veya jelâtinimsi haldeki maddeler ve müstahzarlar,

3.2.5.Tehlikeli Maddelerin Ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması Ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik e göre sınıflandırma-5 b) Oksitleyici maddeler ve müstahzarlar: Diğer maddelerle özellikle de yanıcı maddelerle temasında önemli ölçüde ekzotermik tepkimeye neden olan maddeler ve müstahzarlar, c) Çok kolay alevlenir maddeler ve müstahzarlar: Çok düşük parlama noktası ve düşük kaynama noktasına sahip sıvı haldeki maddeler ve müstahzarlar ile oda sıcaklığı ve basıncı altında hava ile temasında alevlenebilen, gaz haldeki maddeler ve müstahzarlar,

3.2.5.Tehlikeli Maddelerin Ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması Ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik e göre sınıflandırma-6 ç) Kolay alevlenir maddeler ve müstahzarlar: 1) Herhangi bir enerji uygulaması olmadan, ortam sıcaklığında, hava ile temasında ısınabilen ve sonuç olarak alevlenebilen maddeler ve müstahzarlar, 2) Ateş kaynağı ile kısa süreli temasta hemen yanabilen ve ateş kaynağının uzaklaştırılmasından sonra da yanmaya devam eden veya yanıp kül olan katı haldeki maddeler ve müstahzarlar, 3) Çok düşük parlama noktasına sahip olan sıvı haldeki maddeler ve müstahzarlar, 4) Su veya nemli hava ile temasında, tehlikeli miktarlarda, çok kolay alevlenir gaz yayan maddeler ve müstahzarlar.

3.2.5.Tehlikeli Maddelerin Ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması Ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik e göre sınıflandırma-7 d) Alevlenir maddeler ve müstahzarlar: Düşük parlama noktasına sahip sıvı haldeki maddeler ve müstahzarlar, e) Çok toksik maddeler ve müstahzarlar: Çok az miktarlarda solunduğunda, ağız yoluyla alındığında veya deri yoluyla emildiğinde ölüme veya insan sağlığında akut veya kronik hasarlara neden olan maddeler ve müstahzarlar, f) Toksik maddeler ve müstahzarlar: Az miktarlarda solunduğunda, ağız yoluyla alındığında veya deri yoluyla emildiğinde ölüme veya insan sağlığı üzerinde akut veya kronik hasarlara neden olan maddeler ve müstahzarlar,

3.2.5.Tehlikeli Maddelerin Ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması Ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik e göre sınıflandırma-8 g) Zararlı maddeler ve müstahzarlar: Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında veya deri yoluyla emildiğinde ölüme veya insan sağlığında akut veya kronik hasarlara neden olan maddeler ve müstahzarlar, ğ) Aşındırıcı maddeler ve müstahzarlar: Canlı doku ile temasında, dokunun tahribatına neden olabilen maddeler ve müstahzarlar, h) Tahriş edici maddeler ve müstahzarlar: Cilt veya mukoza ile ani, uzun süreli veya tekrarlanan temasında iltihaplanmaya yol açabilen maddeler ve müstahzarlar,

3.2.5.Tehlikeli Maddelerin Ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması Ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik e göre sınıflandırma-9 ı) Hassaslaştırıcı maddeler ve müstahzarlar: Solunduğunda, cilde nüfuz ettiğinde aşırı derecede hassasiyet meydana getirebilen ve daha sonra maruz kalınması durumunda karakteristik ters etkilerin ortaya çıkmasına neden olan maddeler ve müstahzarlar, i) Kanserojen maddeler ve müstahzarlar: Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında veya deriye nüfuz ettiğinde kanser oluşumuna neden olan veya kanser vakalarını artıran maddeler ve müstahzarlar,

3.2.5.Tehlikeli Maddelerin Ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması Ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik e göre sınıflandırma-10 j) Mutajen maddeler ve müstahzarlar: Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında veya deriye nüfuz ettiğinde kalıtımsal genetik bozukluklara yol açabilen veya bu vakaları artıran maddeler ve müstahzarlar, k) Üreme sistemine toksik etkisi olan maddeler ve müstahzarlar: Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deriye nüfuz ettiğinde erkek ve dişilerin üreme fonksiyon ve kapasitelerini azaltan ve/veya doğacak çocukta kalıtımsal olmayan olumsuz etkiler meydana getiren veya olumsuz vakaları artıran maddeler ve müstahzarlar, l) Çevre için tehlikeli maddeler ve müstahzarlar: Çevre ortamına girdiklerinde çevrenin bir veya birkaç unsuru için kısa veya uzun süreli tehlikeler gösteren maddeler ve müstahzarlar.

Sınıflandırmaya karşılık gelen Yönetmeliğin Ek-5 inde verilen Risk ibareleri Fiziko-Kimyasal Özelliklere Göre Sınıflandırma İşaret R-İbareleri E (Patlayıcı) R2 , R3 O (Oksitleyici) R7 , R8 , R9 F+ (Çok Kolay Alevlenir) R12 F (Kolay Alevlenir) R11 , R15 , R17 F (Alevlenir) R10

Sınıflandırmaya karşılık gelen Yönetmeliğin Ek-5 inde verilen Risk ibareleri Toksikolojik Özelliklere Göre Sınıflandırma İşaret R-İbareleri T+ (Çok Toksik) R26 , R27 , R28 , R39 T (Toksik) R23 , R24 , R25 , R39 , R45 , R46 , R48 , R49 ,R60 , R61 Xn (Zaralı) Xi (Tahriş Edici) R20 , R21 , R22 , R36 ,R37 ,R38 ,R41 , R65 C (Aşındırıcı) R34 , R35

Sınıflandırmaya karşılık gelen Yönetmeliğin Ek-5 inde verilen Risk ibareleri Ekotoksikolojik Özelliklere Göre Sınıflandırma İşaret R-İbareleri N (Çevre İçin Tehlikeli) R50 , R51 , R52 , R53

Sınıflandırmaya karşılık gelen Yönetmeliğin Ek-5 inde verilen Risk ibareleri İnsan Sağlığına Olan Özel Etkilere Göre Sınıflandırma İşaret R-İbareleri T Kanserojen Kat 1,2 R45,R49 Xn Kanserojen Kat 3 R40 T Mutajen Kat 1,2 R46 Xn Mutajen Kat 3 R68 T Üreme Sistemine Toksik Kat 1,2 R60, R61 Xn Üreme Sistemine Toksik Kat 3 R62, R63

3.3.Alt Sınıflandırma Kimyasalların belli sınıfına girenlerin kullanımında kolaylık sağlaması için o sınıf içinde alt sınıflandırılmaya gidilmiştir. TEHLİKELİ MADDELERİN VE MÜSTAHZARLARIN SINIFLANDIRILMASI, AMBALAJLANMASI VE ETİKETLENMESİ HAKKINDA YÖNETMELİK EK-1 göre alt sınıflandırma örnekleri

3.3.1.Kanserojen maddeler Bu tür maddeler, sınıflandırma etiketleme amacıyla ve mevcut bilgi durumu göz önünde bulundurularak üç kategoriye ayrılır: Kategori 1 İnsanlar üzerinde kanserojen etkiye sahip olduğu bilinen maddeler. İnsanların bir maddeye maruziyeti ile kanserin gelişimi arasında bir neden-sonuç ilişkisi kurmak için yeterli delil bulunur. Kategori 2 İnsanlar üzerinde kanserojen etkisi varmış gibi kabul edilmesi gereken maddeler. Kategori 3 Muhtemel kanserojen etkileri nedeniyle insanlarda endişeye neden olabilen, ancak bu açıdan tatminkar bir değerlendirme yapabilmek için yeterli bilginin mevcut olmadığı maddeler.

3.3.2.Mutajen maddeler Bu tür maddeler, sınıflandırma etiketleme amacıyla ve mevcut bilgi durumu göz önünde bulundurularak üç kategoriye ayrılır: Kategori 1 İnsanlar üzerinde mutajen etkisi olduğu bilinen maddeler İnsanların bir maddeye maruziyeti ile kalıtsal olabilecek genetik hasar arasında bir neden-sonuç ilişkisi kurmak için yeterli delil vardır. Kategori 2 İnsanlar üzerinde mutajen etkisinin olduğu kabul edilecek maddeler Kategori 3 Muhtemel mutajen etkileri nedeniyle insanlarda endişeye neden olan maddeler.

3.3.3.Üreme sistemine toksik maddeler
Bu tür maddeler, sınıflandırma etiketleme amacıyla ve mevcut bilgi durumu göz önünde bulundurularak üç kategoriye ayrılır: Kategori 1: İnsanlarda doğurganlığı azalttığı bilinen maddeler İnsanların bir maddeye maruziyeti ve doğurganlığın azalması arasında bir neden-sonuç ilişkisi kurmak için yeterli delil vardır. Kategori 2: İnsanlar üzerinde doğurganlığı azaltıcı etkisi varmış gibi kabul edilecek maddeler Kategori 3: İnsan doğurganlığı açısından endişeye neden olan maddeler dayalı olarak belirlenir.

4. TEHLİKELİ KİMYASALLARIN AMBALAJLANMASI 4. 1
4.TEHLİKELİ KİMYASALLARIN AMBALAJLANMASI 4.1.Ambalajların özellikleri-1 Ambalaj; içeriği dışarıya çıkmayacak şekilde olmalı, Ambalajı ve kapatma aksamını oluşturan malzemeler, ambalajın içeriğinden olumsuz yönde etkilenecek ya da içeriği ile tehlikeli bileşikler oluşturmaya izin verecek şekilde olamamalı, Ambalaj ve kapatma aksamı, sağlam ve dayanıklı olmalı, Değiştirilebilir kapatma aksamıyla donatılmış konteynerler, ambalaj içeriği dışına çıkmadan yeniden kapatılabilecek şekilde tasarımlanmalı, Ambalajın kapatma aksamı önceden açıldığını belli edecek şekilde yapılmalı, Özellikleri itibariyle çocukların ilgisini çekecek veya tüketiciyi yanıltacak şekilde olmamalı,

4.1.Ambalajların özellikleri-2
Medikal ürünlerde, kozmetiklerde, gıda veya hayvan yemlerinde kullanılmakta olan sunuş veya tasarım özellikleriyle karışıklığa yol açabilecek şekilde olmamalı, “çok toksik”, “toksik” veya “aşındırıcı” olarak etiketlenmiş maddeleri içeriyorsa, çocukların açmasına dayanaklı kapatma aksamı ile kapatılmış olmalı ve dokunsal tehlike işareti taşımalı, “zararlı”, “çok kolay alevlenir” veya “kolay alevlenir” olarak etiketlenmiş maddeleri içeriyorsa, uygun dokunsal tehlike işareti taşımalıdır

Ambalajlanan madde, ambalaj kabının dışına bulaşmamalıdır. Sıvı halinde madde ve ürünlerin ambalajlanmasında, ısıl genleşmeler sonucu, patlama, yırtılma gibi istenmeyen durumların önüne geçilebilmesi için, kaplarda boş hacim bırakılmalıdır. Hava yolu ile taşınacak her türlü ambalaj kabının hava basıncı değişimlerinin etkisiyle karşılaştığında dayanıklı olacak şekilde tasarlanması gerekir. Maddenin ambalajlanmasında iç içe kaplar kullanıldığında, iç kaptan dış kaba sızma olmamalıdır. Cam, seramik gibi kırılgan malzemeden yapılmış iç kaplar ile ambalajlamada, kırılmanın önlenmesi için iç ve dış kaplar arasında şok direncine sahip uygun destekleme malzemeleri kullanılmalı veya benzeri önlemler alınmalıdır. Birbiri ile şiddetli reaksiyon veren maddeleri taşıyan iç kaplar aynı dış kap içinde depolanmamalı ve taşınmamalıdır.

Çok tehlikeli oldukları için bir sıvı ile ıslatılarak veya seyreltilerek korunması gereken maddelerin ambalajlanmasında, kaçakları tamamen önleyecek tasarımlar kullanmalı ve yeterli önlemler alınmalıdır. Taşıma ve depolama sırasında, sıcaklığın artması, hava basıncı değişimi, çalkalanma, gibi nedenlerle kap içindeki madde tehlikeli boyutlarda gaz oluşturuyor ve basıncı artıyorsa, fazla gazı dışarı atarak otomatik basınç ayarlamasını sağlayacak sistemler takılmış kaplar kullanılmalıdır. Ancak, çıkan gazın tehlikeli ve zararlı olması durumunda, tehlikeyi önleyici başka önlemlerin alınması gerekir. Ambalaj olarak kullanılacak her türlü madde, malzeme ve araç, kullanım amacına uygun fonksiyon testlerinden geçirilmelidir. Üretici ithal ettiği veya ürettiği madde ve ürünün taşınmasından kaynaklanan ambalaj malzemesinin, ilgili yönetmelikler uyarınca, en aza indirilmesi veya bertaraf edilmesinden yükümlü olmalıdır.

5.TEHLİKELİ KİMYASALLARIN ETİKETLENMESİ 5.1.Etiketlemenin Önemi-1
Bu gün itibarı ile ticari dolaşımda olan ve sayıları yüz binlerle ifade edilen maddelere her gün bir yenisi eklenmektedir. Bu maddeleri içeren müstahzarlar da dikkate alındığında olumsuz etki gösterebilecek birçok kimyasal mevcuttur. Kimyasalların bir çoğunun üretim aşamasından başlamak üzere elleçlenmesi ve kullanımında çevre ve insan sağlığı üzerinde potansiyel ters etkilere sahip olduğu ve kısa veya uzun dönemde gerçek tehlike yaratabildiği hatta tedavisi ve geri dönüşü mümkün olmayan etkiler yaptığı bilinmektedir. Olumsuz etkilerin giderilmesi yönünde yapılan çevresel harcamalar ve sağlık harcamaları da oldukça maliyetlidir. Olumsuz etkilerin ve maliyetlerin en aza indirilebilmesini teminen koruyucu önlem olarak kimyasalların güvenli kullanımının sağlanması, bu kapsamda kimyasallar hakkında gerekli, yeterli ve doğru bilginin tespit edilerek kullanıcılara ulaştırılması önem arz etmektedir.

5.1.Etiketlemenin Önemi-2 Kimyasal madde ambalajları üzerindeki etiketler önemli bir bilgi kaynağıdır. Etiketler her zaman ambalajların üzerinde bulunmalı ve etiketle belirtilen madde ile kabın içindeki kimyasal maddeler aynı olmalıdır. Tüm kimyasalların, özelliğini (kimyasal formülü fiziksel özelliği ve ticari ismi) açıkça belirtecek şekilde etiketlenmesi, tehlikeli kimyasalların etiketlerinde ayrıca zararlı, zehirli, patlayıcı vb özelliğini belirten sembolün, güvenlik ve risk numarasının bulunması gerekir.

5.1.Etiketlemenin Önemi-3 Bu amaca hizmet etmek üzere, kimyasalların sınıflandırılarak tehlike özelliğinin tespiti sonrası hazırlanan tehlike etiketi ve Güvenlik Bilgi Formları iki önemli iletişim aracı olarak kullanılmaktadır. Etiket ve Güvenlik Bilgi Formları kimyasallara maruz kalınması halinde çevre ve insan sağlığının olumsuz etkilerden korunmasında ve olumsuz etkilerin kontrol altına alınmasında gerekli alt yapıyı oluşturmaktadır. Tehlike etiketlerinde yer alan uyarıların dikkate alınması, Güvenlik Bilgi Formlarında yer alan bilgilerin işyerlerinde uygulanması halinde bu iki iletişim aracının çevre ve insan sağlığının korunmasında önemli katkılarının olduğu belirlenmiştir.

5.2.Etiketlerin Özellikleri-1
TEHLİKELİ MADDELERİN VE MÜSTAHZARLARIN SINIFLANDIRILMASI, AMBALAJLANMASI VE ETİKETLENMESİ HAKKINDA YÖNETMELİK te bir çok özellikler aynı olmakla birlikte, madde ve müstahzarın etiketleme uygulamalarını ayrı ayrı ele alınmıştır. Madde etiketinde; Maddenin adı Maddenin piyasaya arzından sorumlu üretici, ithalatçı ya da dağıtıcının adı, telefon numarası ve tam adresi Tehlike sembolleri ve tehlike işareti - Maddenin birden fazla tehlikesi olması durumunda, aşağıdaki önceliklere göre tek sembol ve işaret 1) T > C > X 2) C > X 3) E > F > O

Risk (R) ibareleri Güvenlik (S) ibareleri EC ve CAS numarası yer almalıdır. Ayrıca, ambalajın hacmi 125 ml’yi aşmıyorsa: - Tahriş edici - Kolay alevlenir - Alevlenir - Oksitleyici maddelerin etiketlerinde R ve S ibaresinin kullanılması gerekmez

Müstahzar Etiketinde aşağıdaki hususlar yer almalıdır Tehlikeli müstahzarın ticari adı Tehlikeli müstahzarın içinde bulunan madde veya maddelerin kimyasal adları; -Müstahzarı oluşturan madde veya maddelerin kimyasal adları, etiketin üzerine aşağıda verilen kurallara uygun olarak yazılır: - T+, T, Xn olarak sınıflandırılan maddeler. - C olarak sınıflandırılan maddeler. - Kanserojen, Mutajen, Üreme sistemine toksik (kat.1, 2,3) - Tek maruziyetten sonra öldürücü olmayan etkilerden dolayı çok toksik, toksik ya da zararlı, - Tekrarlanan veya uzun süreli maruziyetten sonra şiddetli etkilerden dolayı toksik veya zararlı, - Hassaslaştırıcı maddeler.

Müstahzarın piyasaya arzından sorumlu ve Türkiye’de yerleşik olan üretici, ithalatçı veya dağıtıcının adı, telefon numarası ve adresi Tehlike sembolleri ve tehlike işaretleri Müstahzarın birden fazla tehlikesi olması durumunda, aşağıdaki önceliklere göre tek sembol ve işaret verilir 1) T > C > X 2) C > X 3) E > F > O 4) Xn > Xi Risk-R ibareleri Güvenlik-S ibareleri

Ambalajın hacmi 125 ml’yi aşmıyorsa: - R41(Gözde ciddi hasar riski) ile belirtilenler veya N sembolü ile gösterilip “çevre için zararlı” olanlar hariç, “Kolay alevlenir” “Oksitleyici” “Tahriş edici” - “Alevlenir” veya N sembolü ile gösterilmemiş “çevre için tehlikeli” olarak sınıflandırılan müstahzarlar için “S” ibaresinin kullanılması gerekmez.

Madde ve müstahzarın Tehlike sembolleri, turuncu zemin üzerine siyah baskı şeklinde olmalıdır. Ambalaj kaplarının hacimlerine göre etiketin boyutları aşağıda yer aldığı şekilde olmalıdır.

Ambalajın Kapasitesi Boyutları (milimetre olarak) 3 litreyi aşmayanlar mümkünse, en az 52x74 3 litreden büyük olan ancak 50 litreyi aşmayanlar en az 74x105 50 litreden büyük olan ancak 500 litreyi aşmayanlar en az 105x148 500 litreden büyük En az 148x210

Etikette bulunması gereken sembol, etiketin en az onda birini kaplamalı ve 1 cm2’den küçük olmamalıdır. Ambalaj normal konumundayken üzerindeki bilgiler okunabilecek şekilde sıkıca yapıştırılmalıdır. Etiketin rengi ve görünümü, tehlike sembolleri ile üzerinde yer aldığı fon, açık olarak fark edilecek şekilde olmalıdır. Etikette bulunması gerekli bilgiler, fondan açıkça göze çarpacak ve kolaylıkla okunabilecek büyüklükte ve aralıkta olmalıdır. Etiket dili Türkçe olmalıdır. “Toksik değildir”, “zararsızdır”, “kirletici değildir”, “ekolojiktir” gibi, madde veya müstahzarın tehlikesiz olduğunu göstermeyi amaçlayan ifadeler veya madde veya müstahzarın tehlikelerinin önemsenmemesine yol açabilecek diğer ifadeler, tehlikeli madde veya müstahzarın ambalajı veya etiketi üzerinde yer almamalıdır.

5.3.Tehlikeli Madde Ve Müstahzarların Etiketlenmesinde Kullanılacak Tehlike Sembol Ve İşaretleri Tehlikeli Maddelerin Ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması Ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik Ek-4

(Turuncu zemin üzerine siyah baskı)
TEHLİKE ÖZELLİĞİ İŞARETİ SEMBOLÜ (Turuncu zemin üzerine siyah baskı) PATLAYICI E OKSİTLEYİCİ O KOLAY ALEVLENİR F ÇOK KOLAY ALEVLENİR F+ TOKSİK T ÇOK TOKSİK T+ AŞINDIRICI C

Soluma ile hassaslaştırıcı Cilt teması ile hassaslaştırıcı
ZARARLI Xn TAHRİŞ EDİCİ Xi HASSASLAŞTIRICI Soluma ile hassaslaştırıcı Cilt teması ile hassaslaştırıcı KANSEROJEN Kategori 1 ve 2 T Kategori 3

ÜREME SİSTEMİNE TOKSİK
MUTAJEN Kategori 1 ve 2 T Kategori 3 Xn ÜREME SİSTEMİNE TOKSİK ÇEVRE İÇİN TEHLİKELİ N

5.4.Tehlikeli Madde Ve Müstahzarlara İlişkin Özel Risk İbareleri Tehlikeli Maddelerin Ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması Ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik Ek-5

Risk İbaresi Risk İbaresinin Açık İfadesi R 1 - Kuru halde patlayıcıdır. R 2 Şok, sürtünme, alev ve diğer tutuşturucu kaynakları ile temasında patlama riski. R 3 Şok, sürtünme, alev ve diğer tutuşturucu kaynakları ile temasında çok ciddi patlama riski. R 4 Çok hassas patlayıcı metalik bileşikler oluşturur. R 5 Isıtma patlamaya neden olabilir. R 6 Hava ile temasta veya havasız ortamda patlayıcıdır. R 7 Yangına neden olabilir. R 8 Yanıcı maddelerle temasında yangına neden olabilir. R 9 Yanıcı maddelerle karıştırıldığında patlayıcıdır. R 10 Alevlenir. R 11 Kolay alevlenir. R 12 Çok kolay alevlenir. R 14 Su ile şiddetli reaksiyon verir. R 15 Su ile temas halinde çok kolay alevlenir gazlar çıkarır.

R 16 - Oksitleyicilerle karıştığında patlayabilir. R 17 Havada kendiliğinden alevlenir. R 18 Kullanım sırasında alevlenen patlayan buhar- hava karışımı oluşturabilir. R 19 Patlayıcı peroksitler oluşabilir. R 20 Solunması halinde zararlıdır. R 21 Cilt ile temasında zararlıdır. R 22 Yutulması halinde zararlıdır. R 23 Solunması halinde toksiktir. R 24 Cilt ile temasında toksiktir. R 25 Yutulması halinde toksiktir. R 26 Solunması halinde çok toksiktir. R 27 Cilt ile temasında çok toksiktir. R 28 Yutulması halinde çok toksiktir. R 29 Su ile temasında toksik gaz çıkarır. R 30 Kullanımı sırasında kolay alevlenebilir hale gelebilir.

R 31 - Asitlerle temasında toksik gaz çıkarır. R 32 Asitlerle temasında çok toksik gaz çıkarır. R 33 Biriktirici etki tehlikesi R 34 Yanıklara neden olur. R 35 Ciddi yanıklara neden olur. R 36 Gözleri tahriş eder. R 37 Solunum sistemini tahriş eder. R 38 Cildi tahriş eder. R 39 Tedavisi mümkün olmayan çok ciddi etki tehlikesi. R 40 Kanserojenik etki için sınırlı delil. R 41 Gözde ciddi hasar riski. R 42 Solunması halinde hassasiyet oluşturabilir. R 43 Cilt ile temasında hassasiyet oluşturabilir. R 44 Kapalı ortamda ısıtıldığında patlama riski. R 45 Kansere neden olabilir.

R 46 - Kalıtımsal genetik hasarlara neden olabilir. R 48 Uzun süreli maruziyette sağlığa ciddi hasar tehlikesi. R 49 Solunması halinde kansere neden olabilir. R 50 Sucul organizmalar için çok toksiktir. R 51 Sucul organizmalar için toksiktir. R 52 Sucul organizmalar için zararlıdır. R 53 Sucul ortamda uzun süreli olumsuz etkilere neden olabilir. R 54 Flora için toksiktir. R 55 Fauna için toksiktir. R 56 Toprak organizmaları için toksiktir.. R 57 Arılar için toksiktir. R 58 Çevrede uzun süreli ters etkilere neden olabilir. R 59 Ozon tabakası için tehlikelidir. R 60 Doğurganlığı azaltabilir.

R 61 - Doğmamış çocuğa zarar verebilir. R 62 Doğurganlığı azaltma olası riski. R 63 Doğmamış çocuğa zarar verme olası riski R 64 Emzirilen bebeklere zarar verebilir. R 65 Zararlı: Yutulması halinde akciğerde hasara neden olabilir. R 66 Tekrarlanan maruziyette deride kuruluğa ve çatlaklara neden olabilir. R 67 Buharları uyuşukluğa ve baş dönmesine neden olabilir. R 68 Tedavisi mümkün olmayan etki olası riski

5.5.R-İbarelerinin Kombinasyonu

Risk İbaresi Risk İbaresinin Açık İfadesi R 14 /15 - Su ile kolay alevlenir gaz oluşumuna yol açan şidetli reaksiyon R 15/29 Su ile temasında toksik ve kolay alevlenir gaz çıkarır. R 20/21 Solunduğunda ve cilt ile temasında sağlığa zararlıdır. R 20/22 Solunduğunda ve yutulduğunda sağlığa zararlıdır. R 20/21/22 Solunduğunda, cilt ile temasında ve yutulduğunda sağlığa zararlıdır. R 21/22 Cilt ile temasında ve yutulduğunda sağlığa zararlıdır. R 23/24 Solunduğunda ve cilt ile temasında toksiktir. R 23/25 Solunduğunda ve yutulduğunda toksiktir. R 23/24/25 Solunduğunda, cilt ile temasında ve yutulduğunda toksiktir. R 24/25 Cilt ile temasında ve yutulduğunda toksiktir. R 26/27 Solunduğunda ve cilt ile temasında çok toksiktir. R 26/28 Solunduğunda ve yutulduğunda çok toksiktir. R 26/27/28 Solunduğunda, cilt ile temasında ve yutulduğunda çok toksiktir. R 27/28 Cilt ile temasında ve yutulduğunda çok toksiktir. R 36/37 Gözleri ve solunum sistemini tahriş edicidir. R 36/38 Gözleri ve cildi tahriş edicidir. R 36/37/38 Gözleri, solunum sistemini ve cildi tahriş edicidir.

R 39/26/28 - Çok toksik: Solunduğunda ve yutulduğunda tedavisi mümkün olmayan çok ciddi etkilerin görülme tehlikesi. R 39/27/28 Çok toksik: Cilt ile temasında ve yutulduğunda tedavisi mümkün olmayan R 39/26/27/28 Çok toksik: Solunduğunda, cilt ile temasında ve yutulduğunda tedavisi mümkün olmayan çok ciddi etkilerin görülme tehlikesi. R 42/43 Solunduğunda ve cilt ile temasında hassasiyet oluşturabilir. R 48/20 Zararlı: Uzun süreli solunması halinde sağlığa ciddi hasar tehlikesi. R 48/21 Zararlı: Cilt ile uzun süreli temasında sağlığa ciddi hasar tehlikesi. R 48/22 Zararlı: Uzun süreli yutulması halinde sağlığa ciddi hasar tehlikesi. R 48/20/21 Zararlı: Uzun süre solunması ve cilt ile teması halinde sağlığa ciddi hasar tehlikesi. R 48/20/22 Zararlı: Uzun süre solunması ve yutulması halinde sağlığa ciddi hasar R 48/21/22 Zararlı: Uzun süreli cilt ile teması ve yutulması halinde sağlığa ciddi hasar R 48/20/21/22 Zararlı: Uzun süreli solunması, cilt ile teması ve yutulması, halinde sağlığa ciddi hasar tehlikesi. R 48/23 Toksik: Uzun süre solunması halinde sağlığa ciddi hasar tehlikesi. R 48/24 Toksik: Uzun süre cilt ile temasında sağlığa ciddi hasar tehlikesi.

R 48/25 - Toksik: Yutma yolu ile uzun süre maruz kalınması halinde sağlığa ciddi hasar tehlikesi. R 48/23/24 Toksik: Uzun süre solunması ve cilt ile teması halinde sağlığa ciddi R 48/23/25 Toksik: Uzun süre solunması ve yutulması halinde sağlığa ciddi hasar tehlikesi. R 48/24/25 Toksik: Uzun süre cilt ile teması ve yutulması halindesağlığa ciddi hasar tehlikesi. R 48/23/24/25 Toksik: Uzun süre, solunması, cilt ile teması ve yutulması halinde sağlığa ciddi hasar tehlikesi. R 50/53 Sucul organizmalar için çok toksik, sucul ortamda uzun süreli ters etkilere neden olabilir. R 51/53 Sucul organizmalar için toksik, sucul ortamda uzun süreli ters etkilere neden olabilir. R 52/53 Sucul organizmalar için zararlı, sucul ortamda uzun süreli ters etkilere neden olabilir. R 68/20 Zararlı: Solunduğunda tedavisi mümkün olmayan etki olası riski. R 68/21 Zararlı: Cilt ile temasında tedavisi mümkün olmayan etki olası riski. R 68/22 Zararlı: Yutulduğunda tedavisi mümkün olmayan etki olası riski. R 68/20/21 Zararlı:, Solunduğunda, cilt ile temasında tedavisi mümkün olmayan etki olası riski. R 68/20/22 Zararlı: Solunduğunda ve yutulduğunda tedavisi mümkün olmayan etki olası riski. R 68/21/22 Zararlı: Cilt ile temasında ve yutulduğunda tedavisi mümkün olmayan etki olası riski. R 68/20/21/22 Zararlı: Solunduğunda, cilt ile temasında, ve yutulduğunda tedavisi mümkün olmayan etki olası riski.

5.6.Tehlikeli Madde Ve Müstahzarlara İlişkin Güvenlik-S İbareleri Tehlikeli Maddelerin Ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması Ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik Ek-6

Güvenlik İbaresi Güvenlik İbaresinin Açık İfadesi S 1 - Kilit altında muhafaza edin. S 2 Çocukların ulaşabileceği yerlerden uzak tutun. S 3 Serin yerde muhafaza edin. S 4 Yerleşim alanlarından uzak tutun. S 5 içinde muhafaza edin. (Uygun sıvı üretici tarafından belirlenir) S 6 içinde muhafaza edin. (İnert gaz üretici tarafından belirlenir) S 7 Kabı sıkıca kapatılmış halde muhafaza edin. S 8 Kabı kuru halde muhafaza edin. S 9 Kabı çok iyi havalandırılan ortamda muhafaza edin. S 12 Kabı tamamen kapalı olarak muhafaza etmeyin. S 13 Yiyeceklerden, içeceklerden ve hayvan yemlerinden uzak tutun. S 14 'dan uzak tutun (temasından sakınılan madde üretici tarafından belirlenir ).

S 15 - Isıdan uzakta muhafaza edin. S 16 Tutuşturucu kaynaklardan uzakta muhafaza edin.– Sigara içmeyin. S 17 Yanıcı maddelerden uzakta muhafaza edin. S 18 Kap dikkatlice taşınmalı ve açılmalıdır. S 20 Kullanım sırasında yemeyin veya içmeyin. S 21 Kullanım sırasında sigara içmeyin. S 22 Tozlarını solumayın. S 23 Gaz / Duman / Buhar / Aerosollerini solumayın. (Uygun ifade üretici tarafından belirlenir.) S 24 Cilt ile temasından sakının. S 25 Göz ile temasından sakının. S 26 Göz ile temasında derhal bol su ile yıkayın ve doktora başvurun. S 27 Bu maddenin bulaşmış olduğu tüm giysiler derhal çıkarılmalıdır. S 28 Cilt ile temasında derhal bol (üretici tarafından belirlenir) ile iyice yıkayın. S 29 Kanalizasyona boşaltmayın. S 30 Bu ürüne kesinlikle su eklemeyin.

S 33 - Statik elektrik boşalımlarına karşı önlem alın. S 35 Bu madde ve kabı güvenli bir biçimde bertaraf edilmelidir. S 36 Uygun koruyucu giysi giyin. S 37 Uygun eldiven giyin. S 38 Yetersiz havalandırma şartlarında uygun solunum cihazı takın. S 39 Koruyucu gözlük / maske kullanın. S 40 Bu maddenin bulaşmış olduğu tüm eşyaları ve zemini (üretici tarafından belirlenir) ile temizleyin. S 41 Patlaması ve/veya yanması halinde yayılan dumanı solumayın. S 42 Tütsüleme (fümigasyon) / püskürtme yaparken uygun solunum cihazı takın. Uygun ifade üretici tarafından belirlenir ). S 43 Alevlenmesi durumunda (boşluğa yangın söndürme ekipmanının tam tipini belirtin) kullanın. Eğer su, riski artırıyorsa ‘Kesinlikle su kullanmayın’ ifadesini ekleyin. S 45 Kaza halinde veya kendinizi iyi hissetmiyorsanız hemen bir doktor başvurun (mümkünse etiketi gösterin). S 46 Yutulması halinde hemen bir doktora başvurun, kabı veya etiketi gösterin. S 47 °C’yi (üretici tarafından belirlenir) aşmayan sıcaklıklarda muhafaza edin. S 48 ile ıslatın (uygun madde üretici tarafından belirlenir). S 49 Sadece orjinal kabında muhafaza edin. S 50 (üretici tarafından belirlenir) ile karıştırmayın.

S 51 - Sadece iyi havalandırılan yerlerde kulanın. S 52 Geniş yüzey alanlarında dahili kullanımı tavsiye edilmez. S 53 Maruziyetten sakının, kullanmadan önce özel kullanma talimatını elde edin. S 56 Bu maddeyi ve kabını tehlikeli veya özel atık toplama yerlerinde bertaraf edin / ettirin. S 57 Çevreye bulaşmasından kaçınmak için uygun bir kap kullanın. S 59 Geri kazanım / yeniden kullanım hakkındaki bilgiler için üreticiye/tedarikçiye başvurun. S 60 Bu maddeyi ve kabını tehlikeli atık olarak bertaraf edin/ettirin. S 61 Çevreye salıverilmesinden kaçının. Özel kullanım talimatına/Güvenlik Bilgi Formuna başvurun. S 62 Yutulması halinde kusturmayın. Derhal ilk yardım servisine başvurun, kabı veya etiketi gösterin. S 63 Kazara solunması halinde: Kazazedeyi temiz havaya çıkarın ve dinlenmesini sağlayın. S 64 Yutulması halinde, ağzı su ile yıkayın (sadece kişinin bilinci yerinde ise).

5.7.S-İbarelerinin Kombinasyonu
Güvenlik İbaresi Güvenlik İbaresinin Açık İfadesi S 1/2 - Kilit altında ve çocukların ulaşamayacağı bir yerde muhafaza edin. S 3/7 Kabı serin bir yerde ve ağzı sıkıca kapalı olarak muhafaza edin. S 3/9/14 Serin, iyi havalandırılan bir yerde ’dan uzakta muhafaza edin (Temasından sakınılan madde üretici tarafından belirlenir). S 3/9/14/49 Sadece orjinal kabında serin ve iyi havalandırılan bir yerde 'dan. uzakta muhafaza edin (Temasından sakınılan madde üretici tarafından belirlenir). S 3/9/49 Sadece orjinal kabında, serin ve iyi havalandırılan bir yerde muhafaza edin. S 3/14 Serin bir yerde 'dan uzakta muhafaza edin (Temasından sakınılan madde üretici tarafından belirlenir). S 7/8 Kabı sıkıca kapalı halde, kuru olarak muhafaza edin. S 7/9 Kabı sıkıca kapalı halde ve iyi havalandırılan bir ortamda muhafaza edin. S 7/47 Kabı, ağzı sıkıca kapalı olarak ….°C'yi (üretici tarafından belirlenir) aşmayan sıcaklıklarda muhafaza edin. S 20/21 Kullanım sırasında yemek yemeyin, içecek ve sigara içmeyin.

S 24/25 - Göz ve cilt ile temasından sakının. S 27/28 Cilt ile teması halinde, bulaşan giysiyi hemen çıkarın ve bol miktarda .….. (üretici tarafından belirlenir) ile hemen yıkayın. S 29/35 Kanalizasyon sistemine boşaltmayın; atığını ve kabını güvenli bir biçimde bertaraf edin. S 29/56 - Kanalizasyon sistemine boşaltmayın. Atığını ve kabını tehlikeli veya özel atık toplama yerlerinde bertaraf edin. S 36/37 Uygun koruyucu giysi, koruyucu eldiven kullanın. S 36/37/39 Uygun koruyucu giysi, koruyucu eldiven, koruyucu gözlük/maske kullanın. S 36/39 Uygun koruyucu giysi, koruyucu gözlük/maske kullanın. S 37/39 Uygun koruyucu eldiven, koruyucu gözlük/maske kullanın. S 47/49 Sadece orjinal kabında ve °C'yi (üretici tarafından belirlenir) aşmayan Sıcaklıklarda muhafaza edin.

5.8.GHS Etiketleri GHS etiketlerinde; -Standart olarak belirlenmiş piktogramlar, -Uyarıcı kelimeler, -Zarar, -Uyarıcı cümle -Ürün adı, -Üretici tanımı nın yer alması öngörülmektedir. Sistemde piktogram ve uyarılar beyaz zemin üzerinde siyah baskı ve kırmızı çerçeve ile kullanılmaktadır.

5.9.Uluslararası Taşımacılık Etiketleri

ASETAL BENZİN

5.12.Uluslararası Yangından Korunma Birliği (NFPA) Tehlike Sınıflama Elması
Kar amacı gütmeyen Güvenilir bir kaynak ve yol göstericidir Aynı zamanda yangın önleme ve yangından korunma bilgilerini içerir. NFPA’in en temel amacı yangının yarattığı sıkıntı ve tehlikeleri azaltmaktır. Bunu da kodlar, standartlar, araştırma ve eğitim yoluyla gerçekleştirmeye, yaşam kalitesini yükseltmeye çalışır. NFPA dünya çapında yaklaşık olarak 300 koda sahiptir ve bir çoğu internet sitelerinden para karşılığı satılmaktadır. Bu kodlar yangın güvenliğiyle ilgili aklımıza gelebilecek her türlü bilgiyi içerir. Bu kodlar sürekli geliştirilir. NFPA’in MSDS ile olan bağlantısı NFPA kodları, bir çok maddenin yanıcı olup olmadığını belirlerken, en önemlisi de bize bu maddelerin sağlık, yanıcılık ve kararsızlıklarıyla ilgili bilgi verir.

6.MALZEME GÜVENLİK BİLGİ FORMLARI (MSDS)

piyasaya arz edilen tehlikeli maddelerin ve müstahzarların
Tarih ve (Mükerrer) R.G.de yayımlanarak yürürlüğü giren TEHLİKELİ MADDELER VE MÜSTAHZARLARA İLİŞKİN GÜVENLİK BİLGİ FORMLARININ HAZIRLANMASI VE DAĞITILMASI HAKKINDA YÖNETMELİK te, piyasaya arz edilen tehlikeli maddelerin ve müstahzarların insan sağlığı ve çevre üzerinde yaratabilecekleri olumsuz etkilere karşı etkin kontrolünü ve verimli gözetimini sağlamak üzere güvenlik bilgi formlarının hazırlanması ve dağıtılmasına ilişkin idari ve teknik usul ve esasları düzenlemesi amaçlanmıştır.

6.1.Güvenlik bilgi formlarının hazırlanması esasları-1
Tehlikeli olarak sınıflandırılan bir maddeyi veya müstahzarı piyasaya arz edenler güvenlik bilgi formu sağlamalıdır. Tehlikeli Maddelerin ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmeliğe göre tehlikeli olarak sınıflandırılmayan, İnsan sağlığı ve çevre açısından tehlike oluşturan madde içeren; Hakkında işyerlerinde izin verilebilir maruziyet sınır değerleri bulunan bir madde içeren gaz halinde olmayan müstahzarların, tek başına konsantrasyonu ağırlıkça ≥ %1 oranında ve gaz halinde olan müstahzarların, tek başına konsantrasyonu hacimce ≥ %0,2 oranında ise güvenlik bilgi formunu sağlanmalıdır.

Güvenlik bilgi formu, tehlikeli maddenin veya müstahzarın ilk teslimatında ve daha sonra revize edildiğinde, ücretsiz olarak verilir. Güvenlik bilgi formunun güncellenmesi durumunda; güncellenmiş form, güncellenme tarihinin 12 ay öncesine kadar geçen sürede, tehlikeli madde veya müstahzarın verildiği kullanıcılar ile depolayana güncellenme tarihini takip eden üç ay içinde iletilir ve formda güncelleme tarihi ve kaçıncı güncelleme olduğu belirtilir. Halka ve kullanıcılara satılan tehlikeli müstahzarla birlikte, insan sağlığına yönelik gerekli koruma ve güvenlik önlemlerini almaları için yeterli bilgi sağlanıyorsa, güvenlik bilgi formunun verilmesi gerekmez. Bununla birlikte, profesyonel kullanıcılar, talep ederlerse kendilerine güvenlik bilgi formu sağlanır.

Güvenlik bilgi formu, elektronik ortamda ve yazılı metin halinde iletilir. Güvenlik bilgi formları, güvenlik bilgi formlarının hazırlanmasına ilişkin personel belgelendirmesi konusunda akredite olmuş kuruluş tarafından belgelendirilmiş kişilerce hazırlanır. İthalatlarda da güvenlik bilgi formları, aynı niteliğe sahip kişilerce hazırlanır.

Güvenlik bilgi formu aşağıdaki öngörülen bilgileri kapsayacak şekilde hazırlanır.
Madde/Müstahzar ve Şirket/İş Sahibinin Tanıtımı, Bileşimi/İçeriği Hakkında Bilgi, Tehlikelerin Tanıtımı, İlk Yardım Tedbirleri, Yangınla Mücadele Tedbirleri, Kaza Sonucu Yayılmaya Karşı Tedbirler, Elleçleme ve Depolama, Maruziyet Kontrolleri/Kişisel Korunma, Fiziksel ve Kimyasal Özellikler, Kararlılık ve Tepkime, Toksikolojik Bilgi, Ekolojik Bilgi, Bertaraf Bilgileri, Taşımacılık Bilgileri, Mevzuat Bilgileri, Diğer Bilgiler.

Yukarıda belirtilen 16 standart başlık altında yer alması öngörülen alt başlıkların adları ve numaraları değiştirilmeden sırası ile yazılır. Güvenlik bilgi formunun hazırlanmasında birden fazla sayfa kullanılması gerekiyorsa; güvenlik bilgi formunun her sayfası için aynı format kullanılır ve birinci bölümünde bulunması gereken bilgiler tüm sayfalara işlenir. Güvenlik bilgi formunun her sayfasında toplam sayfa numarasından hangi sayfayı gösterdiği belirtilir.

Güvenlik bilgi formunda yer alacak bilgilerin temin edilememesi durumunda; başlık ve alt başlıklar hakkındaki bilgiler boş bırakılmaz, bilgilerin temin edilememesine ilişkin gerekçeler “ilişkisi yok”, “uygulaması yok” ve “özel hüküm yok” gibi ifadelerle belirtilir. Güvenlik bilgi formunun bir kopyası ilgili kuruluşa, elektronik bir kopyası da Çevre ve Orman Bakanlığına iletilir. Güvenlik bilgi formu, Türkçe hazırlanır.

7.KİMYASALLARIN FİZİKSEL BİÇİMİ VE ÖRNEKLER
Kimyasal bir maddenin fiziksel biçimi maddenin vücudunuza nasıl girdiğini ve bir ölçüde de yaptığı zararı etkileyebilir. Kimyasal maddeler esas olarak katı, toz, sıvı, buhar ve gaz biçimindedir.

7.1. Katılar Kimyasal zehirlenmeye yol açma ihtimaliyeti en düşük olan kimyasal maddeler katı biçimde olanlardır. Ancak katı kimyasal maddelerin bazıları deriye ya da yiyeceklerimize bulaştığında ve de bunlar yutulduğunda zehirlenmeye sebep olabilir. Katı biçimdeki kimyasalın yutulmasını önlemek için kişisel hijyen önemlidir. Katı maddelerde en büyük tehlike, bazı iş süreçlerinde daha tehlikeli biçime dönüşmesidir. Örneğin, kereste doğrandığında talaşa dönüşebilir ve solunum yoluyla vücudumuza etkileyebilir. Kaynak elektrotları çubukları dumana ve gazlara dönüşebilir. Normal durumda zararı olmayan poliüretan köpük, yandığında öldürücü gazlar çıkartabilir. Katı biçimdeki kimyasal maddeler solunabilen toksik buharlar çıkartabilir, yanıcı ve patlayıcı olabilir ve deriyi aşındırabilir. Katı kimyasal maddelerle çalışırken ve özellikle bunları daha tehlikeli biçime dönüştüren iş süreçleri sırasında etkili kontrol önlemleri uygulanmalıdır.

7.2. Tozlar Tozlar katıların 0,5 – 150 mikron büyüklükte olan parçacıklardır. İşyerinde normal toz formda çimento gibi toz malzemelerden ya da toksik toz oluşturan cam elyaf işlemi vb. iş süreçlerinde maruz kalınabilir. Zararlı tozların önemli tehlikesi, solunumla akciğerlere kadar gitmesi ve orada yerleşerek çeşitli hastalıklara neden olmasıdır. Sağlık için risk oluşturanları tozlar 60 mikronun altındakilerdir. Bunlarında yine büyük bir kısmı üst solunum yollarında tutulmaktadır. Sağlık için en zararlı olanları 0,5 mikron ile 5 mikron arasında olanlardır. Bunlar akciğerlerdeki alveollere kadar ulaşarak, kimyasal yapılarına göre etki ederler. Göz hasarlarına da neden olabilirler Tozlar kolayca görülmeyebilir. Özel aydınlatma olmaksızın çoğu zaman küçük toz parçacıkları bulutu çıplak gözle görülmez. Tozlar belirli şartlar altında patlayabilir. Örneğin tahıl silolarında ya da un değirmenlerinde patlama olabilir. İşyerindeki tozun “güvenli” düzeyde tutulması için etkili kontrol önlemleri uygulanmalıdır. Tozlar kendisini meydana getiren maddelerin yapısına ve tozun fiziki yapısına göre adlandırılır.

7.2.1.Organik Tozlar Organik tozlar daha çok bitkisel ve hayvansal maddeler ile bazı sentetik maddelerin oluşturduğu tozlardır. Pamuk, kenevir, vb Bitkisel ve hayvansal kökenli tozlar alveollere kadar ulaştığında solunum ve salgı yolu ile akciğerlerin kendini temizleme özelliği ile atılarak elimine edilir. Sentetik bileşiklerin oluşturduğu organik tozlar için aynı şeyi söylemek mümkün değildir. Bunlar kendisini oluşturan sentetik maddenin özelliğine göre değişik etkiler gösterirler. Mesela TNT tozlarının alveollere kadar ulaşıp kana karışması ile vücudun damar sistemi üzerinde olumsuz etkileri olabilmektedir.

7.2.2.Anorganik Tozlar Kurşun, demir, bakır, çinko gibi metal ve kükürt, kükürt karbon(kömür) gibi ametallerin ve bunların bileşiklerinden oluşan tozlardır. Anorganik tozlar kendisini oluşturan maddenin cinsine göre değişik etkilere sahiptir.

7.2.3.Fibrojenik Tozlar Bazı maddelerin lifli yapıları vardır. Dolayısıyla bu maddeler ufalandığında tozları da bu fibrojenik (lifli) yapıyı muhafaza ederler. Bu çeşit tozlar solunduğunda, akciğerlerde fibrojenik yapı denilen şişlikler oluştururlar. Özellikle tozu oluşturan maddenin kimyasal özelliği bu yapının oluşmasında etkendir. Silis, asbest, talk, magnezyum bu tür lifli yapıya sahip olan maddelerdir. Bu maddeler silikozis, asbestoz, talkoz, aliminoz adı ile anılan hastalıklara sebep olurlar.

Asbest Asbest, çeşitli silikat minerallerinin milyonlarca yıl önce yüksek basınç, sıcaklık ve kimyasal etkilere maruz kalması sonucunda oluşturduğu kristalize bir grup minerale verilen isimdir. Asbest mineralleri silisyum, oksijen, hidrojen ve çeşitli metallerden oluşur. Dünyanın en zengin asbest yataklarına sahip ülkeler Güney Afrika, Kanada ve Rusya’dır. Türkiye’deki mevcut asbest yataklarından asbest çıkarılması yürürlükteki mevzuat hükümleri gereğince yasaklanmıştır.

4.2.3.1.1.Asbestin genel özellikleri
Isıya dayanıklıdır. Yüksek gerilme direncine sahiptir. Isı ve elektrik iletkenliği çok düşüktür. Kimyasallara karşı dayanıklıdır. Sürtünme ve aşınmaya karşı dayanıklıdır. Çeşitli maddelerle birlikte kolay şekillenebilir

Asbest Türleri-1 Mineralojik özelliklerine göre iki farklı asbest grubu bulunmaktadır. Bunlar amfibol grubu asbestler ve serpantin grubu asbestlerdir. Amfibol grubuna giren asbestler (amosit, antofillit, krosidolit, tremolit, aktinolit) asbest türleri arasında insan sağlığı açısından en tehlikeli olanlarıdır. Bu gruba giren asbest türleri sert, iğnemsi yapıda ve kırılgandır. Serpantin grubunda yer alan krizotil türü asbestin lifleri esnek, dayanıklı ve ipeğimsidir. Serpantin grubunda yer alan krizotil asbest amfibol grubunda yer alan asbest türlerine göre daha az tehlikeli olduğu kabul edilmektedir. Asbest türleri arasında en çok kullanılanlar krizotil (beyaz asbest) , amosit (kahverengi asbest) ve krosidolit (mavi asbest) türü asbestlerdir.

Asbest Türleri-2 26 Aralık 2008 Tarih ve (Mükerrer) saylı R.G. yayımlanan Bazı Tehlikeli Maddelerin, Müstahzarların Ve Eşyaların Üretimine, Piyasaya Arzına Ve Kullanımına İlişkin Kısıtlamalar Hakkında Yönetmelik te (1) Amfibol grubu asbest lifleri olarak tanımlanan; a) Krosidolit, (Mavi Asbest); CAS No – 28 – 4 b) Amozit, (Kahverengi Asbest); CAS No – 73 – 5; EC No: 310–127–6 c) Antofillit, (Antofillit Asbest) ; CAS No – 67 – 5; EC No: 310–127–6 ç) Aktinolit, (Aktinolit Asbest); CAS No – 66 – 4; EC No: 310–127–6 d) Tremolit, (Tremolit Asbest); CAS No – 68 – 6; EC No: 310–127–6

Asbest Türleri-3 türü asbest lifleri çıkarılamaz, üretilemez, herhangi bir ürün üretiminde ve üretim dışında herhangi bir amaçla kullanılamaz, satış ve kullanım amacıyla piyasaya arz edilemez. (2) Amfibol Grubu asbest liflerini ihtiva eden ürünler kullanım amacıyla piyasaya arz edilemez ve kullanılamaz. (3) Serpantin grubu asbest lifi olarak tanımlanan, Krizotil asbest, ( Beyaz Asbest ); CAS No: 12001–29–5; CAS No: –32–0; Yönetmelikte 3/a-o ya kadar olan şıklarda belirtilen ürünlerde kullanılamaz. Olarak belirtilmektedir.

Asbest Türleri-4 26/12/2003 Tarih ve saylı R.G. yayımlanan Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik te - Aktinolit Asbest, CAS No , - Grünerit Asbest (amosit) CAS No , - Antofilit Asbest, CAS No , - Krizotil, CAS No , - Krosidolit, CAS No , - Tremolit Asbest, CAS No

Asbest Türleri-5 lifli silikatları olarak belirtilmekte ve çalışanların asbest tozuna maruziyetlerinin önlenmesi ve bu maruziyetten doğacak sağlık risklerinden korunması, sınır değerlerin ve diğer özel önlemlerin belirlenmesi amacıyla Risk Değerlendirmesi, Bildirim, Kullanım Yasağı, Limit Değerlerin Aşılmasının Önlenmesi, Asbest Ölçümleri, Sınır Değer, Sınır Değerin Aşılması, Yıkım ve Tamir-Bakım İşleri, Söküm ve Yıkım İşleri, İş Planı, Eğitim, Söküm İşinin Uzmanlarca Yapılması, Genel Önlemler, İşçilerin veya Temsilcilerin Bilgilendirilmesi, Sağlık Gözetimi, Kayıt Tutulması, Asbestosis ve Mezotelyoma Kayıtları başlıkları altında birçok yükümlülükler getirmiştir.

7.2.3.1.3.Asbestin Sağlık Açısından Taşıdığı Riskler-1
Asbest bazı endüstri kollarında vazgeçilmesi zor bir madde olmasına karşın sağlık açısından çok büyük risk taşımaktadır. Asbest insan vücuduna solunum ve sindirim yoluyla alınmaktadır. Sindirim yoluyla alınan asbest lifleri insan vücudundan atılabilmektedir ancak asbest lifleri solunduğunda akciğerde, zamanla normal dokunun yerini alarak tedavisi mümkün olmayan sonuçların doğmasına neden olabilmektedir. Asbest, kimyasal etkilere ve mikro organizmalara dayanıklı olma özelliği nedeniyle vücudun savunma sistemi tarafından elimine edilmesi imkânsız hale gelebilmektedir.

7.2.3.1.3.Asbestin Sağlık Açısından Taşıdığı Riskler-2
Meydana gelebilecek hastalığın türü ve ağırlığı özellikle lif türüne ve lif boyutuna bağlıdır. Uzun lifli asbest çeşitleri kısa lifli asbest çeşitlerine göre, amfibol grubu asbest türleri ise serpentin grubuna (krizotil) göre daha çok risk taşımaktadır. Sigara içimi riski artırmaktadır. Teorik olarak beyaz asbest denilen serpantin grubu asbestin kanserojen risk taşımadığı belirtilmekle beraber, asbestin hiçbir zaman saf serpantin veya amphibol grubu (beyaz, mavi, kahverengi) olarak elde edilmesi mümkün olmadığından, asbestli çalışmalarda her zaman riskin varlığı kabul edilerek ona göre gerekli tedbirler alınmalıdır.

Talk Tabi bir hidrosilikat olup, açık yeşil, beyaz ve grimsi renkte yaprağımsı ve pullu yapıdadır. Asit ve bazlara mukavimdir. Kullanıldığı yerler; Boyalarda yayıcı ve pigment olarak, seramikte, katran kağıdında çatı kaplamalarda, kozmetik ve eczacılıkta, kağıtta, kurşun kalemde, elektrik cihazlarında kullanılır. Dolgu maddesi olarak kauçuk, insektisit, sabun, plastik ve deri endüstrilerinde kullanılır. Vücuda Etkisi; Solunum yolu ile etkir. Tozlarının 10 yıl gibi uzun süreler solunması ile talkozis meydana gelebilir. Daha çok elyaf halindeki tozları talkozise sebep olur. Nefes darlığı ve iş göremezliğe sebep olur.

7.2.4.Kanserojen tozlar Asbest, arsenik ve bileşikleri, berilyum kromatlar, nikel ve bileşiklerinin tozları çeşitli özellikleri sebebi ile kansere yol açan tozlardır. Kişinin beslenme alışkanlığı, yaşama şekli, çevresel etkiler bu tozların kanserin oluşmasında önemli olan etkenlerdir.

7.2.5.Radyoaktif Tozlar Uranyum, toryum, zirkonyum ve seryum gibi radyoaktif maddelerin bileşiklerinin oluşturduğu tozlardır. Bunların yaymış olduğu iyonize ışınlar insan vücudundaki dokularda hasara ve bazı ur oluşumlarına neden olurlar.

7.2.6.Allerjik Tozlar Allerjik tozların etkileri kişilere göre değişiktir. Özellikle duyarlı bünyelerde çeşitli alerjik reaksiyonlara yol açan tozlardır. Çeşitli çiçek tozları bünyelerde bahar allerjisi tabir edilen etkilere sebep olur. Bunun dışında, özellikle kapalı rutubetli ve sıcak ortamlardaki bakterileri tahıl tozları, sentetik maddeler, ateş, astım, dermatitler, kızarmalar ve benzeri allerjilere yol açarlar.

7.2.7.İnert Tozlar Kömür, demir tozları, baryum ve magnezyum bileşiklerinin tozlan, kireçtaşı, mermer, alçı tozları bu tip tozlardır. Bu tozlar vücutta birikirler ancak herhangi bir fibrojenik ve toksik etkileri olmaz. Vücudun temizleme gücü savunma mekanizmasını aşmadıkça problem oluşturmazlar.

7.3.Sıvılar Asitler ve çözücüler gibi birçok tehlikeli madde, normal ısıda sıvı halinde bulunmaktadır. Birçok sıvı kimyasal solunabilen ve kimyasal maddenin türüne bağlı olarak son derece toksik olabilen buharlar çıkartır. Sıvı kimyasallar deri yoluyla absorbe olabilir. Bazı sıvı kimyasallar deride ani tahribata sebep olabildiği gibi bazı sıvılar ise deriden geçerek doğrudan doğruya kana karışabilir ve vücudun çeşitli bölgelerine ulaşarak hedef organlarda tahribata oluşturabilir. Soluma, deri ve göz tahribatı maruziyetini önlemek yada azaltmak için sıvı kimyasallarla çalışırken etkili kontrol önlemleri uygulanmalıdır

7.4. Buharlar Buhar standart normal şartlarda sıvıların gaz formudur. Buharlar havada asılı kalan çok küçük sıvı parçacıklardır. Sıvı kimyasalların çoğu oda sıcaklığında buharlaşır, yani buhar olarak havada kalır. Havada asılı olan minik çok küçük sıvı damlacıklarına sis denir. Bazı kimyasal maddelerin buharları gözleri ve deriyi tahriş edebilir. Bazı toksik maddelerin buharlarının solunması sağlık üzerinde çeşitli ciddi sorunlar yaratabilir. Buharlar parlayıcı ya da patlayıcı olabilir. Yangından ya da patlamadan kaçınmak için buharlaşan kimyasalları kıvılcımlardan, ateşleme kaynaklarından ya da uyuşmayan kimyasal madde kaynaklarından uzak tutmak önemlidir. İşçilerin sıvı, katı ya da diğer biçimlerdeki kimyasal maddelerden çıkan buharlara maruz kalmasını önleyecek kontrol önlemleri uygulanmalıdır.

7.5. Gazlar Bazı kimyasal maddeler normal sıcaklık gaz halindedir. Ancak, sıvı veya katı şeklinde bazı kimyasal ısıtma ile gazlar haline gelirler. Bazı gazlar kolayca kendi renk veya kokularıyla algılanabildikleri gibi bazı gazların kokuları algılanamaz veya görülemez bunlar ancak gaz algılama cihazları ile tespit edilebilir. Gazlar genellikle solunum yolu ile vücuda tesir ederler. Bazı gazlar hemen tahriş edici etkileri görülebilir. Ancak bazı gazların sağlık etkileri fark edilene kadar çok ciddi hasarlar oluşabilir. Gazlar yanıcı ve patlayıcı olabilir. Bu tür gazlarla çalışmalarda ex-proof ekipman ve teçhizatla çalışılmalı ve gerekli önlemler alınmalıdır. İşçiler etkili kontrol önlemleri ile kimyasal gazların potansiyel zararlı etkilerinden korunmalıdır.

7.5.1.Basit Boğucu Gazlar Normal şartlarda kimyasal olarak boğucu değildirler. Ancak ortamda çok yoğun bulunmaları durumunda havadaki oksijenin yerini alarak oksijenin daha az solunmasına sebep olduklarından, oksijen yetersizliği sebebi ile boğulmalara sebep olabilirler. Bazıları, özellikle petrol türevi olanlar hafif narkotiktir. Karbondioksit, metan, etan, propan, hidrojen vb. yaygın olarak kullanılan basit boğuculardır.

Karbondioksit Renksiz, kokusuz gazdır. MAK değeri 5000 ppm. Vücuda etkisi; Karbondioksit miktarının artması solunum hızını artırır. % 1-3 yoğunluğunda orta sürelerde tehlikesizdir, % 3-6 yoğunluğunda baş ağrıları başlar, % 6-10 yoğunluğunda baş dönmesi, görme bozuklukları, şuursuzluk başlar, % 10'dan fazla yoğunlukta narkotik etki görülür. Boğucu etki CO2 çokluğundan ziyade O2 azlığındadır. Etkilenme olduğu takdirde hasta açık havaya çıkarılır, oksijen verilir, suni solunum yaptırılır.

7.5.2.Kimyasal Boğucu Gazlar-1
Kimyasal özellikler sebebi ile solunum ve dolaşımı engelleyerek etkili olan gazlardır. Karbonmonoksit, hidrojensülfür, hidrojen siyanür bu tip gazlardır. Karbonmoniksit; Renksiz, kokusuz, şekilci olmayan gazdır. Çok zehirlidir. Hemoglobinle oksijenden kat fazla birleşme özelliği göstererek karboksihemoglobin (HbCO) yapar. Böylece kanın dokulara oksijen taşıma kapasitesini bloke eder. Etkisi; Havadaki miktarına, maruziyet süresine ve kişinin duyarlılık derecesine göre değişir. %0,01 (100 ppm) konsantrasyonda uzun sürede baş ağrıları yapar, %0,05 (500 ppm) konsantrasyonda şiddetli baş ağrısı, baş dönmesi, baygınlık, %0,2 (2000 ppm) konsantrasyonda derin bir şuursuzluk, nabız zayıflaması sonunda ölüm gelir.

Kronik Zehirlenme; Karbonmonokside düşük konsantrasyonlarda uzun süreli aylarca veya yıllarca etkilenme sonucunda, yorgunluk, baş ağrıları, mizaç değişmeleri, uyku bozuklukları, kalp ve mide bozuklukları, hafıza bozuklukları görülebilir. Korunma: İşyeri havasındaki miktar devamlı kontrol edilir, sigara yasaklanır, kısa süreli çalışmalar uygulanır, gerekirse maske kullanılır. Etkilenen kişi derhal temiz havaya çıkarılır. Oksijen verilir. Beyin ödemine karşı hipertonik çözeltiler uygulanır.

Hidrojensülfür (H2S); Lağım kanallarında, foseptiklerde, eritme (izabe) tesislerinde, gazhanelerde bulunur. Tipik kokusu vardır. Etkisi: Havada eser miktarda(%0,0001) (milyonda bir) bulunması halinde tipik kokusu ile tanınır. Daha yüksek konsantrasyonda bir süre sonra koku alma sinirleri felce uğrar ve koku alınmaz olur. Solunum yolu ile alınan Hidrojen sülfür toksik tesir gösterir. Mukozaları tahriş eder. Hücre içindeki enzimleri inhibe eder. Zehirlenme belirtileri 200 ppm/m3 de başlar, 600 ppm/ m3'te ölüm gelir. MAK:10 ppm veya 15 mg/m3.

7.5.3.Tahriş Edici (irritan) Gazlar-1
Asidik özellikleri ve suda çözünürlükleri sebebiyle, solunum sistemleri üzerinde tahriş edici etki gösterirler. Özellikle üst solunum yollar ve akciğerlere ulaşan bu tür buharlar, derinin ve dokuların nemi ile asidik çözelti oluşturarak temas ettikleri dokuları tahriş ederler. Amonyak, kükürtdioksit, fosgen, klor, azot oksitleri ve asit buharları bu gruba girerler. Amonyak (NH3); Endüstride bazı sentez işlerinde, gübre ve bazı boyaların imalatı ile soğutucu olarak kullanılır. Dağlayıcı ve yakıcıdır ppm'lik miktarlar kısa sürede öldürücü etki gösterir. MAK:25 ppm (18 mg/m3) Akut Etkilenme; Gözler, mukozalar ve solunum yollan üzerinde tahriş edici yakıcı etki gösterir. Kornea üzerinde körlüğe kadar giden lezyonlar oluşur. Bronşit ve akciğer ödemi görülür. Kronik Etkilenme; Düşük konsantrasyonlarda çok uzun süreli etkilenmelerde kronik bronşit olabileceği belirtilmekle birlikte, bu konuda kesin bir kanaat yoktur. Korunma; Çevre tedbirleri, maske kullanımı, ortam kontrolü. %75 oranında NH3 çözeltisi ile temas halinde vücudun derhal yıkanması gerekir. Klasik yanık tedavisi uygulanır.

7.5.3.Tahriş Edici (irritan) Gazlar-2
Formaldehit (HCHO); Normal sıcaklıkta gaz halindedir. Endüstride %35-40'lık çözeltisi (formalin) kullanılır. Etkisi; Mokozaları tahriş eder. Ağız yolu ile alınırsa böbrek bozuklukları, solunum zorlukları görülür. Kronik olarak egzamalar oluşturur. Azotdioksit (N02,NOx); Azotoksit gazları, kırmızı esmer renkte, havadan hafif derecede ağır dumanlar halindedir. Su veya nem ile temasta nitrik asit ((HN03) oluşumu ile tahriş etkisi vardır. MAK: 5 ppm (9 mg/m3)

7.5.4.Sistemik Etki Gösteren Zehirli Gaz ve Buharlar-1
Vücudun belirli sistemleri üzerinde toksik etki yapan gaz ve buharlardır. Akciğer zarları üzerine tesir eder veya doğrudan dolaşıma girerler. Böbrek ve karaciğerler üzerinde, bazıları da kemik iliği üzerinde etkirler. Karbontetra klorür ve nitroparafinler böbrek ve karaciğerlerde, benzen buharları kemik iliği üzerinde, kurşun buharları kan sistemi üzerinde etkilidir. Arsin (AsNH3) (Arsenikli hidrojen); İçinde arsenik bulunan metal cevherlerinin asitlerle veya arsenikli asitlerin metalarla temaslarından meydana gelir. Sanayide elektronik endüstrisinde kullanılır. Etkisi; Çok toksit bir gazdır. 0,1-0,5 gr lık miktarının solunmasında (ya da 2000 ppm konsantrasyonda) süratle ölüm meydana gelir. Hemoglobine ilgisi çok fazladır. Kuvvetli bir kan zehiridir ppm'de 1 saat maruziyet tehlikelidir ppm'de ağır toksik belirtiler meydana gelir.

7.5.4.Sistemik Etki Gösteren Zehirli Gaz ve Buharlar-2
Karbonsülfür (CS2); Renksiz (soluk sarımtırak) kolaylıkla buharlaşan, patlayıcı sıvıdır. Genellikle çözücü olarak kullanılır. MAK:20 ppm Etkisi; Vücuda özellikle akciğerlerden girer. Aşırı duyarlılık hali, kabuslar, mesleki hatalar, cinsel bozukluklar, reflekslerin kaybolması gibi belirtiler görülür. Kanda çinko ve bakır gibi elementleri tutması bu belirtilere sebep olur.

7.5.5.Narkotik (Uyuşturucu) Buharlar-1
Genellikle sistematik etki göstermezler. Maruziyet halinde uyuşukluk ve uyku hali verirler. Dikkatin dağılmasına sebep olduğundan kaza riskini arttırır. Sürekli maruzuyet halinde narkotik maddenin cinsine göre bağımlılık yapabilir. Genellikle yağlı yüzeylerin temizlenmesinde kullanılan benzin, toluen, triklor etilen v.b. bu gruba girerler. Trikloretilen (C2HCl3); Karekteristik kokulu, renksiz sıvı olup, buharı havadan ağırdır. Çalkalanma, akıtma sırasında statik elektrik üretebilir. Bu madde sıcak yüzeylerle, alevle temasında bozunarak, zehirli ve tahriş edici hidrojen klorit ve fosgen dumanları çıkarır. Bu madde güçlü alkalilerle temasta diklorasetilen çıkararak yangın tehlikesini artırır. Magnezyum, alüminyum, titanyum ve baryum gibi metal tozlarıyla güçlü reaksiyona girer. Nemli ortamda, ışık ile ayrışır, aşındırıcı hidroklorik asit formuna girer. Maruz kalma limiti aşıldığında koku ile fark edilmez. Buharlarının narkotik tesiri vardır. TLV: 50 ppm

7.5.5.Narkotik (Uyuşturucu) Buharlar-2
Etkisi; Kısa Süreli Maruz Kalma Etkileri: Göz ve cilde zarar verir. Bu sıvının yutulması ciğerlere çekilmesi neden olur. Bu ise akciğer iltihabı riski doğurur. Madde merkezi sinir sistemini etkileyebilir, nefessiz kalmaya neden olabilir. Maruz kalma bilinç azalmasına neden olur. Uzun Süre Veya Tekrarlamalı Maruz Kalma Etkileri: Uzun ve sürekli maruziyet dermatitlere neden olur. Bu madde merkezi sinir sistemini etkileyerek, hafıza kaybına neden olabilir. Bu madde böbrekleri ve karaciğeri etkiler. Bu maddenin insanlarda kansere neden olması mümkündür. Alkollü içecekler ile birlikte alınması, zararlı etkilerini güçlendirir. Maruz kalma süresine bağlı olarak, periyodik sağlık muayenesi yapılmalı.

7.6.Sanayide en fazla kullanılan Tahriş Ediciler ve Hassasiyet yaratanlar-1
7.6.1.Metaller: Metaller toz ve duman şeklinde solunumla ya da deri yoluyla vücuda tesir eder. Kurşun pil, cam ve maden endüstrisi, kablo imalatı, dökümhaneler ve baskı işleri vb. çeşitli sektörlerde kullanılmaktadır. Kurşun içeren anti-korozif boya ile korunan Çelik yapılarda kaynak işlemleri sırasında, kurşun ortaya çıkar. örneğin gemilerde. Cıva birçok pestisidde mevcuttur ve Asit temizleme havuzlarında bulunur. Sıvı metal olan Civa, oda sıcaklığında buharlaşır ve buharlarI teneffüs edilir. Suda bulunan civa balık organizmasında birikir. Civa zehirlenmesi sinir sistemi üzerinde ciddi etkileri vardır. Çeşitli metallerin alaşımlarında Nikel mevcuttur. Nikel ve bileşikleri hassaslaştırıcı olarak bilinmektedir. Nikelden alerjik reaksiyon olmuş bir kişi, deri, çimento veya kapı gibi çok küçük miktarlarda kullanılan nikel ürünleri ile temasta yinelenen reaksiyon oluşturur. Nikelin Bazı bileşikleri kansere neden olabilir.

Krom bileşikleri, özellikle kromatlar ve bikromatlar, sanayide yaygın olarak kullanılır. Çimento küçük miktarlarda krom bileşikleri içerir. Kobalt ve Nikelin aksine, saf metalik krom alerjiye neden olmaz. Eğer gebelik esnasında krom bileşiklerine maruz kalınırsa doğum kusurlarına neden olabilir. Arsenik bileşikleri tarım ilaçları, böcek ve bazı boya malzemelerinde kullanılmaktadır. Kronik arsenik zehirlenmesi solunum sistemi için tahriş edici göz, ya da deri problemlerine, sinir sisteminde hasar neden olur ve ardından, enflamasyon (dokuların travmaya yahut bakteri veya virüs istilalarına, ısınma, kızarma ve şişme tepkisi göstermesi) başlayabilir. Arsenik ve bileşikleri kansere neden olabilir.

7.6.2.Metal Çalışma Sıvıları: Hemen her sanayi sektöründe metalleri kesen, öğüten ya da işleyen kesme yağları veya kesme sıvılarının geniş kullanım alanı vardır. Kullanılan miktarlar ölçülebilecek değerin çok üzerindedir ve çoğu makinede tekrar kullanılır. 7.6.3.İnorganik asitler: İnorganik asitler karbon hariç bir veya daha fazla elementle hidrojenin yaptığı bileşiklerdir. Sanayide en yaygın kullanılanları hidroklorik asit, sülfirik asit, perklorik asit ve sülfamik asit olarak sayılabilir Sanayide metal, ağaç, tekstil, boya, petrol, fotoğrafçılık sanayi vb gibi çok geniş bir kullanım alanları vardır.

İnorganik asitler yüksek konsantrasyonlarda aşındırıcıdırlar, deri veya mukoza ile temas ettiklerinde vücuttaki hücrelerde tahribata ve yanıklara neden olurlar. Özellikle gözler için kaza riski oluştururlar. Buharları veya sisleri solunum sistemi için tahriş edicidir. Tahrişin derecesi konsantrasyonlarına bağlıdır. Dişlerde erozyona ve renk değişimine sebep olabilirler. Tekrarlanan deri temasında dermatitlere neden olabilirler. Yanlışlıkla yutulması veya içilmesi durumunda sindirim borusu ve midede ciddi derecede tahrişe neden olurlar ve iç organlarda tahribat yaparlar, hemen müdahale edilmediğinde ölüme sebebiyet verebilirler. Bazıları da sistemik toksik etkiye sahiptirler.

7.6.4.Organik asitler ve anhidritleri: Kimyasalların büyük bir kısmını organik asitler ve türevleri oluşturur. Hemen hemen her türlü üretimde kullanımları vardır. Organik asitler plastikler, tekstil, kağıt, metal, ilaç, yiyecek, içecek, kozmetik sanayinde kullanılırlar. Aynı zamanda parfümlerde, otla mücadele ilaçları, boyalar, yağlama maddeleri, ve temizleyicilerde kullanılır. Organik asitlerin kimyasal yapıları çok değişik olduğundan çok değişik tipte toksik etkileri vardır. Öncelikle tahriş edicidirler, bu tahriş etkileri sudaki ve asitlerde ki çözünürlüklerine göre değişir. Bazıları kuvvetli mineral (inorganik) asitler gibi hücre tahribatına da yol açarlar. Duyarlılık da oluştururlar ancak bu etki asitlerden çok anhidritlerda görülür. Halojenli asetik asitlerin reaktiflikleri çok fazladır, bunlar klorasetik asit, dikloroasetik asit, (DCA), trikloroasetikasit (TCA), bromoasetik asit, iyodoasetik asit, fluoroasetik asit ve trifloraasetik asit (TFA)’i içerir. Halojenli asetik asitler mukozalarda, deride ve enzim sistemi ile etkileşim yaparak vücutta zararlara yol açarlar. Kullanımda sıkı güvenlik önlemleri alınması, kapalı sistemlerde kullanılması gerekir. Kişisel koruyucu kullanmak gerekir.

7.6.5.Anhidritler: Asit anhidritleri iki molekul asitten bir molekül su çıkarılması ile geriye kalan maddeye denir Asit anhidritleri de plastik, patlayıcılar, parfümler, poliester reçinelerin yapımı, pestisitler, boyalar, laklar,vb çok geniş alanda kullanılırlar. Meydana geldikleri asitlerden daha yüksek kaynama noktasına sahiptirler, buharları göz için asitlerinden daha tehlikelidir ve kronik konjonktivitlere sebep olabilirler. Vücut hücreleri ile temas ettikleri zaman hidrolize olurlar ve genellikle duyarlık oluştururlar ancak hidrolize olma hızları yavaştır. Pitalik asit ve anhidritinde konjonktivitler, burun mukozasında duyarlık kaybı, öksürük, bronşit ses kısıklığı görülebilir. Astım, alerjik dermatitler, vb şikayetler bilinmektedir. Mukozaları ve solunum sistemini etkilemesini önleyecek tedbirler alınmalı, mesleki maruziyet sınır değerlerinin aşılmamasına özen gösterilmeli, hijyen kurallarına dikkat edilmelidir. Gözleri ve solunum yollarını koruyan koruyucular kullanılmalı ve iyi havalandırma sağlanmalıdır.

7.6.6.Alkaliler Baz veya kostik olarak da bilinirler. Amonyak, amonyum hidroksit, kalsiyum hidroksit, potasyum hidroksit, karbonat, sodyum karbonat, sodyumhidroksit, sbodyumperoksit, sodyum silikat, trisodyum fosfat en fazla bilinen ve kullanılan alkali maddelerdir. Genel olarak katı veya konsantre sıvı olarak dokulara pek çok asitten daha fazla zarar verebilirler. Serbest kostik tozları, gözler ve solunum yolları için tahriş edicidir, burun ve geniz bölgesinde lezyonlara neden olabilirler. Kuvvetli bazlar dokularla birleşerek albüminatları ve doğal yağlarla birleşerek sabunu oluştururlar. Böylece dokuyu yumuşatarak çözünebilir yapı oluştururlar ve derin ve acılı harabiyet meydana getirirler. Kuvvetli bazlar seyreltik çözeltilerinde bile derideki yağ tabakasını eriterek ve çözerek derinin koruyucu tabakasına zarar verirler. Ortamda bazlar varsa bunlarla ilk temasta tahriş etkisi hissedilir, ancak zamanla fark edilmez hale gelir. Çalışanlar böyle bir atmosferde herhangi bir rahatsızlık duymadan bir süre çalışabilirler, ancak daha sonra öksürük, ve boğaz ağrısı burunda tahrişler görülmeye başlar. Lezyon:Genel anlamda henüz tam olarak niteliği tespit edilmemiş bozukluk Bu grup içinde sodyum ve potasyum hidroksit en fazla reaktif olandır Sodyum ve potasyum hidroksit hem katı hem sıvı halde özellikle gözler için çok tehlikelidir, Bunlar kuvvetli bazlar olarak dokulara zarar verirler ve ciddi kimyasal yanıklara neden olurlar. Toz veya mistlerinin (sis) solunması solunum sisteminde , yutulması ise sindirim sisteminde ciddi hasara neden olur.

7.6.7.Kolartalar ve perkloratlar: Kloratlar ve perkloratlar klorik asit (HClO3 ) ve perklorik asit (HClO4)ün tuzlarıdır. Tozları solunursa veya yutulursa öksürüğe, baş dönmesine, bayılmalara, anemiye neden olabilir. Perkloratlar solunum ve sindirim yoluyla vücuda girebilirler, deri, göz ve mukozalar için tahriş edicidirler, karaciğer ve böbreği etkileyebilirler, anemiye neden olabilirler

7.6.8.Karbonatlar ve bikarbonatlar: Karbonatlar; kalsiyum karbonat (CaCO3), magnezit (MgCO3), sodyum karbonat (NaCO3), sodyum bikarbonat (NaHCO3) ve potasyum karbonat (K2CO3). dır. Karbonatlar (CO3) ve bikarbonatlar (HCO3) lar suda çözünürler ve bazik reaksiyon verirler. Asitlerle reaksiyonda karbondioksit CO2 açığa çıkarırlar. Alkali karbonatlar deri için tahriş edicidirler.

8.KİMYASAL RİSKLER

Bir işletmede sıcaklık ve basınç kullanarak kimyasalların yapısı değiştiriliyorsa veya yeni ürünler ortaya çıkıyorsa burada, yangın, patlama riskleri veya parlayıcı veya zehirli sıvıların, buharların, gazların veya yeni kimyasalların ortama yayılma olasılığı var demektir. Bu da kimyasalların sağlık, güvenlik ve çevre risklerini oluşturmaktadır.

8.1.Sağlık Riskleri Kimyasalların sağlığa verdikleri zararları ve bu zararın derecesini etkileyen başlıca faktörler aşağıda verilmiştir.

8.1.1.KİMYASALLARIN ZARARLARINI BELİRLEYEN ETMENLER

8.1.1.1.Fiziksel ve kimyasal özellikleri-1
Kimyasalın molekül yapısı, aynı zamanda biyolojik aktivitesini belirler. Molekül yapısındaki değişme ile o maddenin aktivitesi önemli şekilde artar veya azalır. Aynı elementlerden meydana gelip kimyasal sembolleri aynı olsa bile aromatik (halkalı yapı) ve alifatik (düz zincirli) hidrokarbonların etkileri farklıdır. Ayrıca aynı zincir yapısına sahip olmakla beraber bir maddenin polimeri ve monomeri farklı etkiler gösterir veya bir iyonun organik maddenin kaçıncı atomuna bağlandığına göre de o kimyasalın etkisi değişebilir. Kimyasalın kolay reaksiyona girip girmediği, ulaştığı yerdeki koşulların buna elverip vermediği gibi özellikler yine kimyasalın toksisitesini etkileyebilir.

Örneğin; primer alifatik aminlerin homolog serilerinde bakterilere olan toksisite, karbon (C) zincirinin büyümesi ile artar ve zincirdeki karbon sayısı 12 olunca maksimuma erişir. Ayrıca metil grubunun moleküle ilavesi biyolojik aktiviteyi arttırır. Örneğin; metil antrasen, antrasene göre daha toksiktir. Kimyasalın saflığı ve uygulandığı formülasyon şekli de toksisiteyi etkiler. Örnek: DDT saf halde iken insanların derisinden hemen hemen hiç absorbe olmaz. Ama Kerozen (Gazyağı) içinde cilde uygulandığında absorbe olarak toksik etkisini gösterir. Ayrıca kimyasalın diğer maddelerle kendiliğinden reaksiyona girip girmediği ve bu reaksiyonun reversible (çift yönlü) veya irreversible (tek yönlü) olup olmadığı da önemlidir.

Kimyasalların fiziksel özellikleri molekül ağırlıkları, suda veya diğer çözücülerde çözülebilme özellikleri de önemli bir faktördür. Çözünebilirlik özelliği vücuttan atılma sürecinde ve hedef organlarda etkilidir. Diğer yandan kimyasalların saklama koşulları da önemli bir faktördür. Bekleme sırasında ışık, nem, sıcaklık, gibi etkenler toksisiteyi değiştirebilir. Örnek: Triklor etilen sıcak havada daha toksik olan fosgen ve Hidroklorik asit (HCI)‘e dönüşür. Tersine siyanürler nemli havada kısmen karbonatlara dönüşerek toksisiteleri azalır.

8.1.1.2.Maruz kalma şekli ve süresi
Maddenin organizmaya giriş yolu, maruz kalma sıklığı ve süresi kimyasalların toksisitesini etkiler. Kimyasalın toksisitesi, absorbsiyon hızının en yüksek olduğu yolla en yüksek toksisite gösterir. Genellikle enjeksiyon yollarından damar içi yolla hızlı etki görülür ve toksisite de en yüksektir. Maddenin diyetle verilmesi de toksisiteyi etkiler. Diğer yandan toksik maddenin verildiği zaman, mevsim, verilme süresi ve verilme sıklığı da biyolojik etki şiddetini değiştirir.

8.1.1.3.Maruz kalan şahsın fizyolojik özellikleri-1
Kimyasala maruz kalan kişinin fizyolojik özellikleri de kimyasalların zehirli etkisinde belirleyici rol oynar. Yaş: Yeni doğmuş çocuklarda bazı enzimler henüz oluşmadığı için bu tür enzimlerle detoksifiye olan kimyasalların toksik etkisi artar. İleri yaşlarda da bağırsak faaliyetleri ve absorbsiyon yavaşladığından ağız yoluyla alınan maddelerin etkisi gecikebilir. Genellikle yaşlı kimseler ilaç ve toksik maddelere karşı daha dayanıksızdırlar.

8.1.1.3.Maruz kalan şahsın fizyolojik özellikleri-2
Beslenme: Yetersiz bir şekilde beslenen sıçanların DDT ve Kafeine daha duyarlı oldukları gösterilmiştir. Ayrıca yüksek proteinli ve karbonhidratlı besinler klinikte toksik maddelerle oluşan karaciğer harabiyetine karşı kullanılmaktadır. Bununla birlikte Monaminoksidazları inhibe eden ilaçların, etkisini artırdığından (Psikiyatri ilaçlarının) Triamin içeren peynir, şarap, bira ile birlikte alınması sonucunda şiddetli baş ağrısı, ense sertliği, hipertansiyon gibi yan etkiler görülür. Yağ dokuda biriken bazı kimyasallarda yağlı beslenme sonucu vücutta daha fazla tutulurlar. Cinsiyet, Hamilelik, Genetik Faktörler: Bazı bireylerde doğuştan nedenlerle bazı enzim sistemlerinde eksiklik veya daha yüksek aktivite söz konusudur. Bu nedenle aynı maddeye farklı cevaplar verilir. Ayrıca kişinin alkol kullanma alışkanlığı, uyuşturucu alışkanlığı veya bu tür ilaç kullanıp kullanmadığı da kimyasalların etkisini artırır.

8.1.1.4.Çevresel özellikler: (Fiziksel Ortam)
Çevresel faktörler ortamın sıcaklık, basınç, radyasyon durumunu içerir. Vücudun çevre sıcaklığı, toksisiteyi çeşitli şekillerde etkileyebilir. Örneğin işyeri ortasında bulunan sülfürik asit (H2SO4) partikülleri (mist) 0 °C (düşük sıcaklıkta) solunum yolları için daha fazla tahriş edicidir. Genel olarak çevre sıcaklığı ile toksisitenin doğru orantılı olarak artacaktır. Çevredeki kimyasal kirleticiler toksisite üzerine (Bacagazları, endüstriyel atıklar vs.) ayrıca artırıcı etki yaparlar.

8.2.KİMYASALLARIN VÜCUDA GİRİŞ YOLLARI

Kimyasalların sağlık zararları vücuda üç yoldan girerek oluşur.
Solunum Absorbsiyon (deri veya gözlerden absorbe edilerek) Sindirim (yiyerek, içerek)

Solunum yolu ile insan sağlığını etkileyen kimyasal maddeler vücuda;
Gaz-buhar Sıvı Toz halinden biri olarak girerler. Kimyasallar işyeri havasında toz, sis, duman, gaz ve buhar şeklinde dağılmış olabilir ve solunabilir. Bu yolla bu maddelerin etki alanı içinde bulunan işçiler pek çok kaynaktan ortaya çıkan kimyasal karışımlara maruz kalabilirler.

8.2.2.Deri ve gözlerden absorbsiyon yolu
Deriden emilme solumadan sonra en çok mesleki maruziyetin meydana geldiği yoldur. Özel önlem alınmamış ve uyarı bulunmayan bazı kimyasallara dokunulması veya bu maddelerle koruyucusuz çalışılması, işçilerin pek çok kimyasalın zararlı miktarlarına deri yolu ile maruz kalma riskini ortaya çıkarır. Deri yolu ile absorblanma genellikle sıvı haldeki kimyasalları için geçerli ise de, tozlarda eğer ter ile ıslanırsa deriden emilebilir. Bazı kimyasallar hiçbir etki uyandırmadan deriden geçebilir. Deride tahrişe neden olan sodyum hidroksit (NaOH), Hidroklorik asit (HCl), sülfürik asit (H2SO4) vb aşındırıcı maddelerin aksine herhangi bir tahriş hissedilmez. Bu da tehlikenin fark edilmemesine yol açabilir. Toluen, seyreltik soda vb. maddeler tarafından derinin koruyucu dış tabakası zarar görebilir ve bu durumda benzen, anilin, fenol gibi başka kimyasallar da deriden kan dolaşımına geçer. Ayrıca gözler de sıçrama veya buhar şeklinde bulunan maddeleri absorbe ederler.

8.2.3.Sindirim yolu Solunan havada bulunan tozların yutulması, kimyasal bulaşmış ellerin temizlenmeden yemek yenilmesi, sigara içilmesi veya yanlışlıkla yutma yoluyla, gaz, toz, buhar, duman, sıvı veya katı maddeler vücuda sindirim yoluyla da girebilir. Yukarıda belirtilen üç yolla vücuda giren kimyasallar dolaşım sistemine girerek bütün vücuda yayılır. Bu yolla sadece etkiye maruz kalan organ değil doğrudan bu etkiye hiç maruz kalmayan organları etkileyebilir ve plesenta yoluyla anne karnındaki bebeğe de geçebilir. Bütün bu yollarla vücuda giren kimyasallar çeşitli sağlık zararlarına neden olurlar.

8.3.Hedef Organlar Kimyasallar vücuda girdikleri zaman lokal veya sistemik etkilere sebep olabilirler. Kimyasallar eğer kan dolaşımına geçer ve böylece vücudun tüm kısımlarına dağılırlarsa sistemik etkilere neden olurlar. Ancak kimyasalların toksik etkileri, tüm organlarda aynı değildir. Genellikle 1-2 organı etkilerler. Kimyasalların toksik etkilerini gösterdikleri bu organlar hedef organ olarak tanımlanır. Deri, merkezi sinir sistemi, kan dolaşım sistemi, karaciğer, böbrek, akciğer, kas ve kemik iliği en fazla hedef alınan organlardır.

8.3.1.Deri Vücuttaki en geniş organdır m² alan kaplar ve vücuda koruyucu örtü sağlar. Bir çok kimyasal vücuda deriden girerek kan dolaşımına etki eder. Egzama, tahriş, iltihaplanma işe bağlı en önemli deri hastalıklarıdır. Bu hastalıklar kimyasal ile temas etme sonucu oluşan alerjik veya alerjik olmayan reaksiyonlar ile olabilir. Çok çeşitli renklendirici boyalar, metaller, nikel, krom, kobalt ve tuzları, organik ve metalik civa bileşikleri, bir çok akrilik monomerleri ve lastik katkı maddeleri deride hasar meydana getiren maddelerdir. Ayrıca nem ve ısı da kimi deri hastalıklarının oluşmasını etkiler

8.3.2.Akciğer: Toz, metal dumanı, çözeltilerin buharı ve aşındırıcı gazların ilk etkiledikleri organ akciğerdir. Formaldehit, kükürtdioksit, azotdioksit ve asit mistlerinin solunması akciğerleri tahriş ederek yaralar oluşturur ve solunum kapasitesini düşürür. Pek çok madde akciğerlerde allerjik reaksiyonlara neden olur. Örneğin, poliuretan plastiklerin üretiminde kullanılan toluendiososiyanat (TDI) ve yine karbomatlı insektisitlerin üretiminde kullanılan metilisosiyanat (MIC) gibi bazı maddeler alerjik reaksiyonlara neden olabilir. Akciğerlerde alerjik reaksiyonlar bakteri ve mantara solunum yolu ile temasla da oluşabilir. Örneğin çiftçi akciğeri denilen hastalık, kuru saman veya şeker kamışına temastan dolayı gelişen bir olaydır. Ayrıca pek çok kimyasalın solunabilir parçacıkları, solunduğu zaman akciğerlerde birikir ve pnömokonyoz denilen hastalıklara sebep olur.

8.3.3.Merkezi Sinir Sistemi Merkezi sinir sistemi organik çözücülerin tehlikeli etkilerine duyarlıdır. Bu çözücülerin pek çoğu birçok etkisinin yanında narkotik etkiye sebep olur, örneğin toluen, triklor etilen bağımlılık yapabilir, hekzan merkezi sinir sistemi felçlerine neden olabilir. Ayrıca kurşun, civa, mangan gibi ağır metallerde sinir sistemine etki eder. Malation, Paration gibi organofosforlu insektisitler de sinir sistemini etkileyerek paraliz (felç) lere neden olur.

8.3.4.Kan Dolaşım Sistemi Çözücülerin zıt etkilerine hedeftir. Bilindiği gibi kan hücreleri kemik iliğinde oluşur. Benzen kemik iliğine etki ederek lenfosit hücrelerde mutasyona neden olur. Kurşun (Pb) ve bileşikleri de kan problemlerine neden olan kimyasallara klasik bir örnektir. Kurşun (Pb) eğer kana geçerse, eritrositlerde bulunan enzim aktivitelerini inhibe ederek kronik kurşun Pb zehirlenmesine neden olur. Ancak bazı kimyasalların yoğunlaştığı organ ile toksik etkisini gösterdiği organ farklı olabilir. Örneğin klorlu hidrokarbon yapısındaki DDT, Aldrin, Dieldrin, Lindan gibi insektisitler lipitte çözünen maddeler olduğundan doğal olarak yağ dokusunda birikirler. Ancak toksik etkilerini kanda gösterirler. Bu nedenle vücuttaki yağ oranı fazla olan kişilerde daha yüksek konsantrasyonda biriken bu maddeler enerji ihtiyacı halinde yağın kullanılması sırasında kana geçerek şiddetli toksik etkileri ortaya çıkar.

8.3.5.Karaciğer Karaciğer kandaki istenmeyen maddeleri parçalayan ve arıtma görevi gören bir organdır. Karaciğer bozukluklarının belirtileri ancak çok ciddi hastalıklarda ortaya çıkar. Aflatoxin gibi doğal kaynaklı kimyasallar ile karbontetraklorür (CCl4), kloroform, vinilklorür vb. çözücüler, karbon sülfür, poliklorlubifeniller karaciğer için çok büyük tehlike oluşturan belli başlı kimyasallardır.

8.3.6.Böbrek Vücudun boşaltım sisteminin bir bölümüdür. Vücudun çeşitli organlarında dolaşmış olan kandaki atık maddelerin dışarı atılmasını sağlar. Ayrıca vücudun elektrolit dengesi ve kandaki asit seviyesini ayarlar. Karbontetraklorür (CCl4) böbreklerin fonksiyonunu bozan ve tahriş eden en zararlı kimyasallardan biridir. Ayrıca böbreğe zarar veren maddelerin başında Civa (Hg), kadmiyum (Cd), Krom (Cr), Demir (Fe), Altın (Au) gibi ağır metaller gelmektedir.

Bir kimyasalın zehir etkisi gösterebilmesi kendisinin veya metabolitinin “yeterli miktarda” etki yerine ulaşması ve belirli süre burada bulunmasına bağlıdır. Ayrıca toksik etki şiddeti yani toksisitesi bu etki yerindeki miktarı ve kalma süresi; absorbsiyon, dağılım, biyotransformasyon ve atılım hızlarına bağlıdır. Toksikokinetik çalışmalar bu metabolitik olayları niceliksel olarak inceler. Matematik modellerin kullanılması ile yapılan araştırmalara dayanarak bir kimyasalın vücutta biriken miktarı, kalma süresi (biyolojik yarılanma ömrü) ve böylece zararlılık derecesi saptanabilir.

8.4.Kimyasal Etkileşimleri
Aynı anda organizmaya giren iki kimyasal birbirinin fizyolojik etkisini 3 şekilde etkileyebilir. Bağımsız etki Sinerjik etki Additif etki Potansiyalizasyon Antagonizma

8.4.1.Bağımsız etki Her iki madde birbirinden tamamen ayrı bağımsız fizyolojik etkide bulunabilir.

8.4.2.Sinerjik etki Aynı organda aynı yönde ve aynı şekilde etki ediyorlarsa “Sinerjik etki” ortaya çıkar. Sinerjik etki Additif etki veya potansiyalizasyon şeklinde görülür. Additif etki: Organizmaya giren ve aynı yönde etki gösteren 2 kimyasalın toplam etkisi bunların bir birlerinden ayrı iken gösterdikleri toksikolojik etkinin toplamına eşittir. (1+1=2). Örnek: Organafosforlu insektisitler dialipos, naled ve paration gibi maddeler temas edildiğinde görülen toplam etki her bir kimyasala tek tek maruz kalındığında görülen etkinin toplamıdır.

Potansiyalizasyon: Bir kimyasal, diğerinin etkisini arttırır
Potansiyalizasyon: Bir kimyasal, diğerinin etkisini arttırır. Böylece birinci madde potansiyatör olarak etki eder ve toplam etkide her iki kimyasalın kendi etkilerinin toplamından fazladır (1+1=4). Asbeste maruziyetle birlikte sigara içiminde görülen akciğer kanseri asbeste maruziyet sonrası içenlerde içmeyenlere göre 40 defa fazladır. Yine; Triklor etilen ile birlikte strene maruziyet sonucu görülen etki herbirinin tek tek etkisinden fazladır. Civa’ nın toksik etkisi bakır tarafından potansiyalize edilir. Başka bir Örnek; Paration zehirlenmesinde tedavi olarak 2 PAM iyodur kullanıldığında paration letal dozu 2 kat artarken, 2PAM iyodur ile atropin birlikte verildiğinde paration’un letal dozu 128 kat artar. Bazı durumlarda bir madde tek başına zarara sebep olmaz, ama başka bir kimyasalın toksik etkisini artırabilir (0+1=3). Örnek: Yaygın kullanılan çözücülerden olan isopropanol’ un karaciğere hasarı yoktur. Ancak CCI4 ile birlikte olduğunda CCI4 ün karaciğere yaptığı hasarı arttırır.

8.4.3.Antagonizma: Bir kimyasalın etkisi başka bir kimyasal tarafından ortadan kaldırılabilir (1+1=0). Yani iki maddeden biri diğerine zıt etki edebilir. Bu etkiden zehirlenmelerde antidotunu bulmak için yararlanılır. Endüstride ise n-Hegzan ile toluene birlikte maruziyette toluen’ in etkisi karma fonksiyonlu oksidazları (KFD) inhibe ettiğinden ve n-Hegzan’ın biyotransformasyonu da karma fonksiyonlu oksidazlar tarafından gerçekleştirildiğinden n-Hegzan’ ın toksik etkisi görülmez.

8.5.Kimyasalların İnsan Sağlığına Olan Tehlikeleri ve Verdikleri Zararlar-1
Kimyasalların sağlığa verdikleri zararlar Tehlikeli Maddelerin ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik e göre dokuz ana başlıkta toplanmıştır. Ancak genel olarak kimyasalların tek bir zararından söz edilemez, bir kimyasalın birden çok sağlık riski olduğu gibi aynı zamanda fiziko-kimyasal özelliklerinden kaynaklanan tehlikeleri ve çevreye olan tehlikeleri de olabilmektedir. Bu nedenle bir kimyasalın sağlık riskinden söz ediliyorsa, sağlığa en olumsuz etkisine göre, fiziko-kimyasal özelliklerinden kaynaklanan riskinden söz ediliyorsa fiziko-kimyasal özellikleri açısından en riskli olduğu duruma göre çevreye olan riskinden söz ediliyorsa çevreye olan tehlikelerine göre sınıflandırılmalı ve önlemler de buna göre belirlenmelidir. Örneğin muhtemel kansorejen veya mutajen bir madde ile çalışma söz konusu olduğunda maddeyi kanserojen veya mutajenik kabul etmek gerekmektedir.

8.5.Kimyasalların İnsan Sağlığına Olan Tehlikeleri ve Verdikleri Zararlar-2
Bu maddeler ile ilgili olarak “Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik” ekinde mesleki maruziyet listeleri ile “Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit İşlemleri Yönetmeliği” meslek hastalıkları ve bu hastalıklar için yükümlülük süreleri belirtilmiştir. Kimyasal maddelerin sağlık üzerine olumsuz etkisinin fazla olması ve bu etkinin uzun süre sonra ortaya çıkabileceği de dikkate alındığından, Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik’ de, bu maddelerle çalışılan işyerlerinde konuyla ilgili diğer kayıtlarla birlikte sağlık kayıtlarının da işyerinde saklanması, istenmesi veya işyerinde faaliyetin sona ermesi durumunda kayıtların Bakanlığa verilmesi gerektiği belirtilmektedir.

8.5.1.İnsan sağlığına tehlikeli kimyasallar
Çok toksik Toksik Zararlı Aşındırıcı (Korozif) Tahriş edici Hassasiyet yaratan (Alerjik) Kanserojen Mutajen Üreme için toksik Olarak sınıflandırılır.

8.5.1.1.Toksik (Çok toksik, toksik, zararlı) maddeler
Solunduğunda deri yoluyla absorblandığında veya yutulduğunda vücudun çeşitli organlarında birikerek meslek hastalıklarına sebep olabilen kimyasallardır. En önemli etkilenme yolu tozlarının, buharlarının, havadaki sis halinde dağılmış partiküllerinin solunum yoluyla vücuda girmeleri sonucu görülür. Etkileri kimyasala göre önemli değişiklikler göstermektedir, Tedavi edilebilir meslek hastalıklarından kanserojen ve mutajen etkilerine kadar değişebilen özellikler gösterirler.

8.5.1.2.Aşındırıcı (Korozif) Maddeler-1
Canlı doku ile temasında, dokunun tahribatına neden olabilecek maddelerdir. Vücutta temas ettiği organa zarar verirler, aynı zamanda metallere de etki edip aşındırırlar. Bunlar genel adlarıyla asitler, bazlar ve asit oksitlerdir. Bir madde veya müstahzarın pH ≤2 veya pH ³11,5 ise bu madde veya müstahzar aşındırıcıdır (korozif).

8.5.1.2.Aşındırıcı (Korozif) Maddeler-2
Asitle direk temas etmekten kaçınılmalıdır. Asit kullanımı gereken her yerde koruyucu elbise ve ekipman kullanılmalı. Asit döküntüleri bol suyla derhal yıkanmalıdır. Asitler su ile hızlı reaksiyona girdiğinden, patlama riskine karşı, asitlerin seyreltme işlemi su üzerine asidi yavaş, yavaş ilave ederek yapılmalı. Asidin vücuda sıçraması halinde, varsa boy duşu, su hortumu, lavabo, göz duşu veya içme suyu çeşmesini kullanarak deri üzerindeki asit yıkanmalı, yaralanmayı azaltmanın yolu mümkün olduğu kadar çabuk ve tam olarak asidin yıkanmasıdır. Nitrik asit gibi bazı asitleri tamamen temizleyebilmek için uzun süre yıkama gerekir. Kuvvetli asitler ısıtıldıklarında, seyreltildiklerinde veya organik maddelerle temasa geldiğinde asit gazları oluşurlar; Bütün asit gazları akciğer ve nefes borusunda korozif etkilerinden dolayı sağlık için tehlike teşkil ederler.

Tahriş ediciler -1 Bir deri tahriş edici, yeterli zaman ve konsantrasyonda uygulandığında hücre hasarı yapma yeteneğinde maddelerdir. Güçlü tahriş ediciler tek bir maruziyet sonunda görülebilir, deri hasarını, akut tahrişli temas egzamasını veya hatta kimyasal yanıkları bile provoke edebilir. Güçlü tahriş ediciler için kuvvetli asit ve bazlar ( H2SO4, HCl, NaOH vb) örnek olarak verilebilir.

Tahriş ediciler-2 Zayıf tahriş ediciler aylar hatta yıllar süren birden çok maruziyet gerektirir ki bu da kronik veya kümülatif tahrişli temas egzaması olarak sonuçlanır. Kronik temas egzaması genellikle zayıf tahriş edicilerin birlikte etkili olmasıyla, aynı anda veya sıra ile meydana gelebilir. Kronik tahriş ediciler geniş bir gruptur; yaygın mesleki örnekleri: zayıf asitler ve alkaliler, sabunlar, deterjanlar, organik çözücüler, su bazlı metal sıvılar (çözünebilir yağlar), seyreltici ve oksitleyici maddeler. Mekanik friksiyon da kronik bir tahriş edici olarak davranabilir.

8.5.1.4.Kimyasal Yanıklara neden olanlar
Kimyasala bir kez, genellikle kısa süreli maruziyetten kaynaklanır. Kimyasal yanıklar, çoğunlukla organik ve inorganik asitler ve alkalilere kaza ile maruziyetten kaynaklanır. Karbon disülfit, petrol damıtma ürünleri (benzin, kerosen), kömür katran çözücüleri (ksilol, toluol, benzen), turpentin, klorlu hidrokarbonlar (metilen klorit, trikloretilen, freon), Alkoller (metilalkol,etilalkol) vb gibi

8.5.1.5.Hassasiyet yaratıcılar
Bir deri Hassasiyet yaratanı (allerjen) alerjik temas egzamasına neden olma yeteneğindeki bir maddedir. Deri Hassasiyet yaratanlar öncelikle bariyer tabakayı delerek ve hücresel veya gecikmiş bağışıklık olaylar zincirini uyararak temas Hassasiyet yaratma olarak bilinen bir prosese neden olur. Krom tuzları gibi bazı maddelerin hem tahriş edici hem de Hassasiyet yaratan olarak etkilerine rağmen bir deri Hassasiyet yaratanı aynı zamanda bir deri tahriş edicisi olması gerekmez. Birkaç bin Hassasiyet yaratan madde bilinmektedir; Kromatlar, epoksi reçineler ve onların sertleştirici ajanları, akrilik reçineler, formaldehid, sert keresteler ve bitkiler (krizantem gibi) yaygın mesleki örneklerdir.

8.5.1.6.Renk değişimi ve lekeler neden olanlar
Ağır metallerden ( gümüş, cıva, arsenik gibi) kaynaklanan kronik zehirlenme, deride renk değişimi oluşturabilir

Kanserojen maddeler Kanser vücuttaki hücrelerin yeteri derecede farklılaşmaya uğramaksızın kontrolsüz ve hızlı bir şekilde bölünmesi ile ortaya çıkan bir hastalıktır. Kanser oluşturabilen kimyasal bileşiklere kanserojen denir. Genellikle kanserojen bir kimyasala maruz kaldıktan sonra kanser (tümör) oluşumu için bir süre geçmesi gerekir. Bu süreye Latent dönem denir. Örneğin; bu süre radyasyonun oluşturduğu lösemi için 4-6, asbestin oluşturduğu akciğer zarı kanseri için yıldır. Tehlikeli Maddelerin Ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması Ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik Ek-1 göre Kanserojen maddelerde üç grupta incelenmektedir. • Grup 1: İnsanda kansorejen olduğu bilinen maddeler. • Grup 2: İnsanda kansorejen olduğuna dair yeterli kanıt olan maddeler. • Grup 3: Kanser yapma olasılığı bulunan ancak yeterli kanıt olmayanlar

Mutajen maddeler Bir kimyasal bileşiğin hücre çekirdeğindeki DNA üzerinde kalıcı yapı değişikliği oluşturması mutasyon olarak tanımlanır. Mutasyon gamet (üreme) hücrelerinde oluşmuş ise dölden döle geçer. Somatik hücrelerde oluşmuş ise oluşan hasar bireye özgüdür. Örneğin allyl chloride ( C3H5Cl), allyl glycidyl ether (C6H10O2) ethyl mercury chloride (C2H5ClHg) acrylamide (CH2=CHCONH2) muhtemel mutajenik maddeler olarak kabul edilmektedir. Tehlikeli Maddelerin Ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması Ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik Ek-1 göre Mutajen maddeler Grup 1 insanda mutajen olduğu bilinen, Grup 2 insanda mutajen olduğu kabul edilen, Grup 3 insanda mutajen olduğu hakkında olasılık bulunan ancak yeterli kanıt bulunmayan olarak üç grupta ele alınmaktadır.

8.5.1.9.Üreme için toksik maddeler-1
Kimyasal bileşiğin doğurganlık yeteneği üzerindeki etkisini ifade eder. Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deriye nüfuz ettiğinde erkek ve dişilerin üreme fonksiyon ve kapasitelerini azaltan ve/veya doğacak çocuğu etkileyecek kalıtımsal olmayan olumsuz etkileri meydana getiren veya olumsuz etkilerin oluşumunu hızlandıran maddelerdir. Kimyasal bileşiğin gebeler tarafından alındıklarında plasentadan fetal dolaşıma geçerek doğacak yavruda deformasyon oluşmasına denir. Bu etkiyi oluşturan kimyasallara teratojen denir. İnsan embiryosu özellikle ilk 3 ayda teratojenlere hassastır. Çünkü bu dönem embiryo hayatının en önemli en dinamik dönemidir. Dakikalara sığan morfolojik değişmeler söz konusudur. Bu dönemde teratojenik etkili ilaçlar veya kimyasallar gebe kadın tarafından alındıkları ve plasenta yolu ile embiryoya geçtiği anda en aktif durumda olan organ veya doku, teratojenik etki yönünden hedeftir.

8.5.1.9.Üreme için toksik maddeler-2
Nickel carbonyl , benzo(a)pyrene , 1,3-butadiene muhtemel teratojenler olarak kabul edilirler. Tehlikeli Maddelerin Ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması Ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik Ek-1 göre üreme için toksik maddeler Grup 1 insanda üreme için toksik olduğu bilinen, Grup 2 insanda üreme için toksik olduğu kabul edilen, Grup 3 insanda üreme için toksik olduğu hakkında olasılık bulunan ancak yeterli kanıt bulunmayan üç grupta ele alınmaktadır.

8.6.Biyolojik İzleme-1 İş sağlığının hedefi; çalışanların tehlikeli kimyasallara maruziyetinin herhangi bir olumsuz ya da toksik etkiye neden olmayacak sınırlarda tutmaktır. Bu nedenle işyeri ortamından numuneler alınarak maruziyetin değerlendirilmesi gerekir. Analitik kimyadaki gelişmelerle birlikte kişinin etkilenme derecesinin değerlendirilmesi için çevresel ölçümlerle birlikte kullanılacak biyolojik izleme ölçümlerinin geliştirilmesi önem kazanmıştır. Biyolojik izleme, doku, salgı, dışkı, solunan hava ya da bunların kombinasyonundaki madde ya da metabolitlerinin uygun referanslarla karşılaştırmalı olarak maruziyet ve sağlık risklerinin değerlendirilmesi için ölçülmesi ve değerlendirilmesidir. Bu aktivite önleyici bir eylem olup tanı işlemlerinden farklıdır.

8.6.Biyolojik İzleme-2 Biyolojik izleme, kişisel maruziyet değerlendirmesinin yöntemi olarak önerilmeden önce toksikokinetik ve toksik kimyasalların metabolizmaları ile ilgili yeterli bilgi edinilmelidir. Biyolojik izlemenin yanısıra maruziyetin tam olarak değerlendirilmesinin sağlanması için çevresel izleme de yapılmalıdır. Ortam havasından yapılan ölçümler hijyenik standartlarla karşılaştırılabilir. Doz-etki ve doz-tepki ilişkileri ne kadar iyi biliniyorsa doğru değerlendirme olasılığı da o kadar yüksek olacaktır. Doz-etki ve doz-tepki ilişkileri ile ilgili bilgi, toksik etkilerin önlenmesinde biyolojik izleme sonuçlarının yorumlanması için önkoşul olmasına rağmen kanseri önleme konusunda durum farklıdır. Toksik etkiler genellikle belli eşik değerlerinin üzerinde görülürken çoğu kanserojen madde için bu geçerli değildir.

8.6.Biyolojik İzleme-3 Havadaki konsantrasyonlar genellikle zaman ve yer ile değişkendir. İş yükü solunan hava hacmini önemli oranda değiştirir ve birçok kimyasal için emilen miktar doğrudan solunan miktar ile bağlantılıdır. Ayrıca birçok kimyasal deriden absorblanmaktadır ve bu maruziyet yolu genel olarak havadaki kimyasal konsantrasyonu ile bağlantılı değildir. Çeşitli tozların partikül büyüklükleri hava yollarındaki hareketleri dolayısıyla emilimi önemli oranda etkilemektedir. Kişisel çalışma alışkanlıkları farklılık gösterdiğinden benzer koşullarda farklı kimyasal miktarı absorblanmaktadır. Ayrıca kişisel koruyucular da vücuda alımını etkilemektedir.

8.6.Biyolojik İzleme-4 Biyolojik izlemenin çok önemli özelliklerinden biri, kimyasalların vücuttaki olası birikmelerinin tek hesaplama yolu olmasıdır. Bu nedenle endüstriyel hijyen ölçümleri ve biyolojik izleme maruziyet ve kimyasalın vücuttaki miktarının hesaplanması için en iyi kombinasyonu oluşturur.

8.6.Biyolojik İzleme-5 Sonuç izleme, maddenin kendisi ya da metaboliti yerine bazı spesifik veya yarı spesifik etkinin ölçülmesidir. Kimyasalın erken etkilerinin izlenmesi kimyasalın olumsuz sağlık etkilerinin önlenmesi bakımından önemlidir. Burada sadece alınan kimyasalın miktarı değil aynı zamanda bireysel farklılıklar da dikkate alınmalıdır. Bu arada izlemenin dayandığı etki olumsuz da olmayabilir (eritrositlerdeki çinko protoporfirin konsantrasyonunun yükselmesi gibi). Ayrıca izlenen birçok etki olaya özgü veya tipik değildir yoksundur; eritrositlerdeki çinko proroporfirin düzeyi demir eksikliği anemisinde de yükselmektedir. Etkilerin ölçümü genellikle biyolojik izleme olarak değerlendirilmemeli, daha çok sağlığı izlemenin bir parçası olarak değerlendirilmelidir. Uygulamada biyolojik izleme ve sağlığı izleme işçi sağlığını koruma sürecinde süreklilik oluşturmaktadır.

8.7.Mevzuatta Kimyasallara Ait Tanımlar-1
Tehlikeli kimyasalları kullananların, kimyasalların güvenliğine ilişkin sık, sık kullanılan bazı terimlerin tanımlarını bilmeleri, olayı kavramalarını kolaylaştıracaktır. Mevzuatımızda kimyasallarla ilgili olarak verilen tanımlamalar aşağıda verilmiştir.

CAS Numarası: “Kimyasal Kuramlar Servisi” tarafından verilen numarayı, Kimyasal maddelerin servis kayıt numarası EC Numarası: Maddenin yapısal özelliğine göre Avrupa Komisyonunca verilmiş olan numarayı, Elleçleme: Maddenin veya müstahzarın asli niteliklerini değiştirmeden istiflenmesi, yerinin değiştirilmesi, büyük kaplardan küçük kaplara aktarılması, kapların yenilenmesi veya tamiri, havalandırılması, kalburlanması, karıştırılması ve benzeri işlemleri, Güvenlik bilgi formu: Tehlikeli maddelerin ve müstahzarların; özelliklerine ilişkin ayrıntılı bilgileri, bulunduğu işyerlerinde madde ve müstahzarın tehlikeli özelliklerine göre alınacak güvenlik önlemlerini insan sağlığı ve çevrenin, tehlikeli maddelerin ve müstahzarların olumsuz etkilerinden korunmasına yönelik gerekli bilgileri içeren belgeyi,

IUPAC: Kimyasal maddenin, "Uluslararası Temel ve Uygulamalı Kimya Birliği"nce verilen adını, Madde: Doğal halde bulunan veya bir üretim sonucu elde edilen, içindeki, kararlılığını sağlamak üzere kullanılan katkı maddeleri ile üretim işleminden kaynaklanan safsızlıklar dahil, fakat yine içindeki, kararlılığını ve yapısını etkilemeden uzaklaştırılabilen çözücüler hariç, kimyasal elementleri ve bunların bileşiklerini, Müstahzar: En az iki veya daha çok maddeden oluşan karışım veya çözeltileri, Tehlikeli maddeler ve müstahzarlar: Patlayıcı, oksitleyici, çok kolay alevlenir, kolay alevlenir, alevlenir, çok toksik, toksik, zararlı, aşındırıcı, tahriş edici, hassaslaştırıcı, kanserojen, mutajen, üreme sistemine toksik ve çevre için tehlikeli özelliklerden en az birine sahip maddeler ve müstahzarları,

EINECS: 18 Eylül 1981 tarihi itibariyle Avrupa Topluluğu pazarında yer alan bütün maddelerin tanımlayıcı listesi, Mevcut Ticari Kimyasal Maddeler Avrupa Envanterini, ELINCS: 18 Eylül 1981’den sonra Avrupa Topluluğu Piyasasına arz edilen ve Avrupa Komisyonuna bildirimi yapılması suretiyle bir ELINCS numarası tahsis edilen bütün yeni maddeleri, Avrupa Bildirimi Yapılmış Kimyasal Maddeler Listesini, Güvenlik: Tehlikeli maddelerin ve müstahzarların kontrol altına alınamayan risklerinden uzak olmayı,

Tehlike: Bir kimyasal maddenin yapısal özelliği nedeni ile zarar verme potansiyelidir. Risk: Tehlikeli maddelerin ve müstahzarların kullanım şartlarında ve/veya tehlikeli maddelere ve müstahzarlara maruz kalınması durumunda, maddelerin ve müstahzarların çevre ve insan sağlığına zarar verme olasılığını ve zararın ciddiyet derecesini, (Kimyasal maddenin zarar verme potansiyelinin çalışma ve/veya maruziyet koşullarında ortaya çıkması olasılığıdır.) Tehlike özelliklerinin saptanması: Bir maddenin yapısal özelliklerinden kaynaklanan kapasitesi ile oluşturabileceği olumsuz etkilerin belirlenmesini, Çok toksik madde : Çok az miktarlarda solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deri yoluyla emildiğinde insan sağlığı üzerinde akut veya kronik hasarlara veya ölüme neden olan maddelerdir.

Toksik madde : Az miktarlarda solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deri yoluyla emildiğinde insan sağlığı üzerinde akut veya kronik hasarlara veya ölüme neden olan maddelerdir. Zararlı madde : Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deri yoluyla emildiğinde insan sağlığı üzerinde akut veya kronik hasarlara veya ölüme neden olan maddelerdir. Aşındırıcı madde : Canlı doku ile temasında, dokunun tahribatına neden olabilen maddelerdir. Tahriş edici madde : Mukoza veya cilt ile direkt olarak ani, uzun süreli veya tekrarlanan temasında lokal eritem, eskar veya ödem oluşumuna neden olabilen, aşındırıcı olarak sınıflandırılmayan maddelerdir.

Alerjik madde : Solunduğunda, cilde nüfuz ettiğinde aşırı derecede hassasiyet meydana getirme özelliği olan ve daha sonra maruz kalınması durumunda karakteristik olumsuz etkilerin ortaya çıkmasına neden olan maddelerdir. Kanserojen madde : 1-Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deriye nüfuz ettiğinde kanser oluşumuna neden olan veya kanser oluşumunu hızlandıran maddeler ile 2-Aşağıda belirtilen maddeler, işlemler ve bu işlemler sırasında ortaya çıkan maddeleri Üreamin üretimi. Kömür kurumu, kömür katranı ve ziftinde bulunan polisiklik hidrokarbonlara maruziyete neden olan işler. Bakır-nikel cevherinin kavrulması ve elektro rafinasyonu işleminde açığa çıkan toz, duman ve mistlere maruziyete neden olan işler. Kuvvetli asit prosesi ile isopropil alkol üretimi. Sert odun tozuna maruziyete neden olan işler de belirtilen maddeler, işlemler ve bu işlemler sırasında ortaya çıkan maddelerdir

Mutajen madde : Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deriye nüfuz ettiğinde kalıtımsal genetik hasarlara yol açabilen veya bu etkinin oluşumunu hızlandıran maddelerdir. Üreme için toksik madde : Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deriye nüfuz ettiğinde erkek ve dişilerin üreme fonksiyon ve kapasitelerini azaltan ve/veya doğacak çocuğu etkileyecek kalıtımsal olmayan olumsuz etkileri meydana getiren veya olumsuz etkilerin oluşumunu hızlandıran maddelerdir. Mesleki maruziyet sınır değeri : Başka şekilde belirtilmedikçe, 8 saatlik sürede, çalışanların solunum bölgesindeki havada bulunan kimyasal madde konsantrasyonunun zaman ağırlıklı ortalamasının üst sınırıdır. Solunum bölgesi : Merkezi, kişinin kulaklarını birleştiren çizginin orta noktası olan 30 cm yarıçaplı kürenin, başın ön kısmında kalan yarısıdır.

Biyolojik sınır değeri : Kimyasal maddenin, metabolitinin veya etkilenmeyi belirleyecek bir maddenin uygun biyolojik ortamdaki konsantrasyonunun üst sınırıdır. Sağlık gözetimi : Çalışanların belirli bir kimyasal maddeye maruziyetleri ile ilgili olarak sağlık durumlarının belirlenmesi amacıyla yapılan değerlendirmelerdir. TWA: 8 saatlik referans zaman dilimine göre ölçülen veya hesaplanan zaman ağırlıklı ortalama. STEL: Başka bir süre belirtilmedikçe, 15 dakikalık sürede maruz kalınan, aşılmaması gereken limit değer. mg/m3:20 0C sıcaklıkta ve 101,3 KPa. (760 mm cıva basıncı) basınçtaki 1 m3 havada bulunan maddenin miligram cinsinden miktarı.

ppm:1 m3 havada bulunan maddenin mililitre cinsinden miktarı (ml/m3). Sinonimler: Bir kimyasalı tanımlamak için kullanılan kimyasal ve ticari isimlerdir. Gaz: Normal sıcaklık ve basınç altında (25 °C sıcaklık ve 760 mm Hg basıncında) sabit bir şekli ve belirli bir hacmi olmayıp sınırsız olarak yayılabilen ve basınç artması veya sıcaklık azalmasının etkisi ile sıvı veya katı hale getirilebilen maddelerdir. Buhar: Normal olarak sıvı veya katı halde olup, basınç artmasıyla veya sıcaklığın azalmasıyla tekrar sıvı veya katı hale gelebilen maddelerin gaz halleridir. Toz: Kömür, hububat, ağaçlar, mineraller, metaller, cevherler ve maden ocaklarından çıkarılan taşlar gibi organik veya inorganik maddelerin doldurulma ve boşaltılmaları, taşınmaları, delinmeleri, taşa tutulmaları, çarpılmaları, püskürtülmeleri, öğütülmeleri, patlamaları ve dağıtılmaları ile meydana gelen ve kendisinden hasıl oldukları maddelerle aynı bileşimde olan veya olmayan ve hava içerisinde dağılma veya yayılma özelliği gösteren 0,5-150 mikron büyüklükte olan katı parçacıklardır.

Lif: İnorganik (mineral) ve organik (bitkisel, hayvansal) menşeli tabii ve suni iplik şeklindeki katı ve dayanıklı maddelerdir. Duman: Genel olarak erimiş haldeki metallerin gaz haline dönüşmesi yahut yakıtların veya diğer organik maddelerin tam yanması sonucu hâsıl olan gazların yoğunlaşmasından meydana gelen ve asıl maddeden kimyasal bakımdan farklı bulunan süspansiyon halindeki katı parçacıklardır. Sis: Maddenin gaz halden sıvı hale geçmesi veya suda çözülmesi veya pülverizasyon, köpürme ve sıçrama gibi nedenlerle mekaniksel olarak dağıtılması sırasında havada meydana gelen damlacıklardır. Akut etki: Bir maddenin yüksek konsantrasyonuna kısa süreli (genellikle bir vardiyada) maruziyetin yarattığı etki.

Kronik etki: Bir kimyasalın uzun süreli ve tekrarlanabilir maruziyetin yarattığı etki.Bu etki birçok yıllar süren maruziyetten sonra hissedilebilir. Akut ve kronik etkilerin her ikisi de, maruziyetin ortadan kalkması veya uygun tedavi ile yok edilebilir veya edilemeyebilir. Üretici: Kimyasal element ve/veya bileşiklerini veya bunların karışım ve/veya çözeltilerini kullanarak, herhangi bir yöntemle, herhangi bir formda tehlikeli madde ve müstahzar hazırlayan ve/veya hazırlatan, bunlara ticari adını veya markasını veren gerçek veya tüzel kişileri Profesyonel kullanıcı: Üreticiyi, tehlikeli maddeleri ve müstahzarları kullanan sanayiciyi, bilimsel araştırma ve geliştirme yapan ve üretim sürecinde araştırma ve geliştirme yapan gerçek veya tüzel kişileri,

İhracatçı: Tehlikeli madde ve/veya müstahzarın ihracatını gerçekleştiren gerçek veya tüzel kişileri, İthalatçı: Kendi ihtiyacını karşılamak veya piyasaya arz etmek üzere tehlikeli madde ve/veya müstahzarın ithalatını gerçekleştiren gerçek veya tüzel kişileri, Dağıtıcı: Tehlikeli madde ve/veya müstahzarın üretici veya ithalatçıdan kullanıcıya ulaşmasını teminen ara alım - satım işlemlerini yürüten gerçek veya tüzel kişileri, Mesafeli sözleşmeler: Yazılı, görsel, telefon ve elektronik ortamda veya diğer iletişim araçları kullanılarak ve tüketicilerle karşı karşıya gelinmeksizin yapılan ve malın veya hizmetin tüketiciye anında veya sonradan teslimi veya ifası kararlaştırılan sözleşmeleri, Piyasaya arz: Tehlikeli madde veya müstahzarların üretimi sonrası veya ithalatında gümrük idarelerince ilgilisine teslimi sonrası kullanımı veya satışı amacıyla bedelli veya bedelsiz olarak piyasada yer alması için yapılan ilk faaliyeti,

Güvenlik açısından kimyasallar aşağıdaki gibi sıralanabilir.
8.8.Güvenlik Riskleri Kimyasalların sağlık açısından birçok risk taşıdığı gibi, güvenlik açısından da yanıcı, parlayıcı, patlayıcı ve oksitleyici riskleri taşır. Güvenlik açısından kimyasallar aşağıdaki gibi sıralanabilir. Yanıcı maddeler Parlayıcı maddeler Patlayıcı maddeler Oksitleyici (oksidan) maddeler Birbirleriyle reaksiyona girenler Suya duyarlı maddeler

8.8.1.Kimyasalların Güvenlik Riskleri

Yangın Yanıcı bir maddenin yakıcı bir maddeyle birleşmesi sonucunda dışarıya ısı vermesine neden olaya yanma, kimyasal ve fiziksel değişimleri içeren bir oksitlenme reaksiyonun sürecini tarif eder İstenmeden başlayarak tehlike doğuran, söndürülmesi zor neticesinde maddi manevi zarar veren ateşe de yangın denir. Yangın ve yanma pek çok şekilde tarif edilir. Yanma için maddenin bir oksijen kaynağı ile reaksiyona girmesi ve yanmanın başlaması için ateşleme gerekir. Genellikle ortamın ısıtılması yanma reaksiyonun başlaması için gerekli ateşlemeyi sağlar. Meydana gelen reaksiyon genellikle eksotermik (ısı veren) bir reaksiyondur, bu da yanmanın devamı için gerekli ısının sağlanması anlamına gelir. Bu reaksiyon genellikle görünebilir alevle birlikte devam eder. Sıvıların ve katıların alev alabilmesi için de üzerlerinde yanabilen buharların oluşması gerekir. Sıvı ve katıların yüzeyinde oluşan buharlar ve gazlar havanın oksijeni ile karışarak yangının iki önemli bileşenini oluştururlar.

Parlama Kolay alev alabilen maddelerin (parlayıcı maddeler) buhar veya gazlarının hava ile belli oranda ki homojen karışımları, maddenin çok kolay alev alarak hızla yanmasına sebep olur ki bu tür yanma olayına parlama denir. Normal şartlar altında buharlaşabilen veya gaz halinde bulunan ve tutuşma noktası (alev alma sıcaklığı) düşük olan sıvı ve gazlara parlayıcı madde denir.

Patlama-1 Çok hızlı bir gaz genişlemesi ile ve genellikle ısı açığa çıkmasıyla meydana gelen bir kimyasal reaksiyon veya değişimdir. Patlama çevresindeki ortamda bir şok dalgası oluşturur. Genel olarak patlamalar kapalı yerlerde meydana gelir. Kapalı bir yerde bir tank içerisinde veya bir bina içerisinde yanabilecek bir gaz veya parlayıcı sıvı buharı olduğu zaman, çok küçük bir kıvılcım ile tutuşur. Alev tutuşma noktasından başlayarak süratle kapalı hacım içinde yayılır. İçeride bulunan gazın sıcaklığı artar ve gaz genleşir. Genleşen gaz ileriye doğru basınç dalgaları şeklinde hareket ederek alevin önündeki gazı sıkıştırır ve gaz sıkışma sonucu daha fazla ısınır. Alev bu sıkışan bölüme ulaştığı zaman burada da büyük bir hızla yanmaya devam eder. Yanmanın olduğu yer kısmen veya tamamen kapalı olduğu için, yanmanın en yüksek hıza eriştiği zaman patlama olur.

Patlama-2 Toz ve partikül halindeki katı parçacıkların da havayla (oksijenle) belirli oranları patlayıcıdır. Eğer ateşleyici bir kaynak varsa bu parçacıklar patlama ile yanmaya başlarlar ve civardaki toz ve hava karışımlarını da ateşleyerek seri patlamalar haline dönüşebilirler. Bir tozun patlaması için yanabilir olması gerekir ancak her yanıcı toz patlar anlamına gelmez. Patlama içinde parlamada olduğu gibi belirli konsantrasyon limitleri vardır ki buna patlama aralıkları denir. Bu aralıkların altındaki ve üstündeki konsantrasyonlarda patlama olmaz. Tanımlardan da anlaşıldığı gibi maddelerin yanma ve patlama özellikleri onların alev alma noktalarına yani parlama noktalarına bağlıdır. Parlama noktası düştükçe yangın tehlikesi artar. Atmosfer sıcaklığından daha düşük parlama noktasına sahip sıvılar ısının etkisi ile büyük miktarlarda buhar oluştururlar.

8.8.2.Güvenlik Riski Yaratan Kimyasallar

Yanıcı maddeler Yanma noktası oC veya altında olan maddelerdir.

Parlayıcı maddeler-1 Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik e göre Parlayıcı (alevlenebilir)maddeler; 1-Çok kolay alevlenir madde: 0oC’den düşük parlama noktası ve 35oC’den düşük kaynama noktasına sahip sıvı haldeki maddeler ile oda sıcaklığında ve basıncı altında hava ile temasında yanabilen, gaz haldeki maddelerdir. 2-Kolay alevlenir madde : a) Enerji uygulaması olmadan, ortam sıcaklığında hava ile temasında ısınabilen ve sonuç olarak alevlenen, b) Ateş kaynağı ile kısa süreli temasta kendiliğinden yanabilen ve ateş kaynağının uzaklaştırılmasından sonra da yanmaya devam eden katı haldeki, c) Parlama noktası 21oC 'nin altında olan sıvı haldeki, d) Su veya nemli hava ile temasında, tehlikeli miktarda, çok kolay alevlenir gaz yayan, maddelerdir. 3-Alevlenir madde : Parlama noktası 21oC - 55oC arasında olan sıvı haldeki maddelerdir.

Parlayıcı maddeler-2 Tehlikeli Maddelerin ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik te Çok kolay alevlenir 0 °C’den daha düşük parlama noktasına ve 35 °C’ye eşit veya daha düşük kaynama noktasına sahip olan sıvı haldeki maddeler ve müstahzarlar. Kolay alevlenir 21 ºC’nin altında parlama noktasına sahip ancak çok kolay alevlenir olmayan sıvı maddeler ve müstahzarlar. Alevlenir 21 ºC’ye eşit veya daha yüksek ve 55 ºC’ye eşit veya daha düşük parlama noktasına sahip sıvı maddeler ve müstahzarlar. olarak belirtilmektedir.

Parlayıcı maddeler-3 Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik e göre a) Yanıcı sıvılar, parlama noktası 37.8 °C ve daha yüksek olan sıvılardır. Yanıcı sıvılar aşağıdaki alt sınıflara ayrılır: 1) Sınıf II sıvılar: Parlama noktaları 37.8 °C ve daha yüksek ve 60°C’dan düşük olan sıvılardır. 2) Sınıf IIIA sıvılar: Parlama noktaları 60 °C ve daha yüksek ve 93°C’dan düşük olan sıvılardır. 3) Sınıf IIIB sıvılar: Parlama noktaları 93 °C ve daha yüksek olan sıvılardır. b) Parlayıcı sıvı (Sınıf I), parlama noktası 37.8 °C’ın altında ve 37.8°C’daki buhar basıncı 276 kPa’ı aşmayan sıvılar parlayıcı sıvı, yani, Sınıf I olarak kabul edilir. Sınıf I sıvılar, aşağıdaki alt sınıflara ayrılır: 1) Sınıf IA sıvılar: Parlama noktaları 22.8 °C’dan ve kaynama noktaları 37.8 °C’dan düşük olan sıvılardır. 2) Sınıf IB sıvılar: Parlama noktaları 22.8 °C’dan düşük ve kaynama noktaları 37.8 °C ve daha yüksek olan sıvılardır. 3) Sınıf IC sıvılar: Parlama noktaları 22.8 °C’dan yüksek ve 37.8°C’dan düşük olan sıvılardır.

Parlayıcı maddeler-4 Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışılan İşyerlerinde ve İşlerde Alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük te ise "Parlayıcı sıvı" deyimi; parlama noktası 380C aşağı olan sıvıları, "Tehlikeli sıvı" deyimi; parlama noktası 380C yukarı olan, tehlikeli ve zararlı sıvıları belirtir.

Patlayıcı Maddeler-1 Atmosferik oksijen olmadan da ani gaz yayılımı ile ekzotermik reaksiyon verebilen ve/veya kısmen kapatıldığında ısınma ile kendiliğinden patlayan veya belirlenmiş test koşullarında patlayan, çabucak parlayan katı, sıvı, macunumsu, jelatinimsi haldeki maddelerdir. Patlama ise; kısa sürede çok hızlı ve kontrol edilemeyen enerjinin açığa çıkması olayıdır. Bu enerji ısı, ışık, ses ve mekanik şok olarak açığa çıkabilir. Pek çok patlamada bu enerjinin kaynağı kimyasal reaksiyondur. Fakat patlama mekanik enerji ve nükleer enerjinin serbest kalması ile de oluşabilir. Kazan patlaması, nükleer patlama gibi, Ayrıca, herhangi bir parlayıcı toz, sıvı buharı ve gaz, hava ile uygun oranlarda ve koşullarda karışırsa patlayabilir. Patlamanın olması için yanıcı madde, hava, yangın kaynağının bulunması şarttır.

Patlayıcı Maddeler-2 Bazen de kimyasalların kararsız yapıları nedeni ile ısı, sürtünme ve çarpmaya maruz kaldıklarında patlama olur. Boya sanayinde, ilaç sanayinde, organik peroksitlerin patlaması gibi. Kimyasal reaksiyonlar sonucu oluşan patlamalarda ortaya gaz veya gaz ve katı veya katı karışımı çıkar, ısı ve gaz başlama noktasında tüm işyerine dağılır.

Patlayıcı Maddeler-3 Patlamaya neden olan etkenler: Maddenin stabilitesi, ortamın ısısı, titreşim, darbe veya sürtünmenin etkisi, statik elektrik vb. gibi etkenlerdir. Patlayıcılık sınırı: Pek çok parlayıcı sıvı, gaz ve tozlar için hava veya oksijenle karıştığında ve alevle temas ettiğinde, patlamaya neden olan alt ve üst sınır konsantrasyon değerler vardır. Bu sınırların altında ve üstünde patlama olmaz.

Patlayıcı Maddeler-4 Bazı Sıvı ve Gazların Parlama Noktası ile Parlama Limitleri Parlayıcı ve patlayıcı maddelerin sayısı oldukça fazladır. Sanayide çok kullanılan parlayıcı ve patlayıcı maddelerden bazılar şunlardır:

8.8.2.3.4.Detanasyon Hızına Göre Patlayıcı Maddeler
Patlayıcı maddenin tahrip gücünü: o maddenin konsantrasyonu, patlama sonucu ortaya çıkan enerji ve detansiyon hızı yani patlama basıncının yayılma hızı belirler. Detanasyon Hızına Göre Patlayıcı Maddeleri 3 ana Grupta Toplayabiliriz.

8.8.2.34.1.Düşük Detanasyon hızına sahip maddeler;
Metal tozları Diğer tozlar Buharlar Bakır Karbon tozu 1-2 di klor etan Kurşun Kahve Antimuan Grafit Demir Deri, Çay

8.8.2.3.4.2.Orta Detanasyon Hızına Sahip maddeler;
Metal Tozları Tahıl Tozları Plastit tozu Diğer Tozlar Magnezyum Un,Prinç Polietilen Linyit tozu Çinko Soya fasulyesi Polistiren Keten tozu Kalay Baharatlar, Selüloz asetat Silikon Nişasta Kükürt

8.8.2.3.4.3.Yüksek detanasyon hızına sahip maddeler;
Metal Tozları Buhar ve Gazlar Magnezyum Hidrokarbonlar, benzin Aliminyum alaşımları Eterler, Alkoller, Metal Hidrürler Asetilen, Karbon sülfür Hidrojen Özel amaçlı patlayıcılar üretilirken bu özellikler dikkate alınarak uygun karışımlar yapılır. Mesela, dinamit çeşitleri için karbonlu yanıcı madde, amonyum nitrat ve sodyum nitrat karışımları üzerine ve/veya etilen glikol dinitrat emdirilir.

8.8.2.3.5.Patlamanın Sınıflandırılması-1

Sıvı Maddeler; bu sınıflandırmaya dahil edilmemiştir. Sıvı maddeler ancak gazlaşmaları halinde buharları parlayabilir. Sıvı içerisinde oksijen bulunmadığından sıvı halde parlama olmaz bu itibarla parlayıcı sıvılar gaz patlamaları ile birlikte değerlendirilmiştir. Katı Madde Patlamaları; Katı madde patlayıcıları durağan (Stabil) olmaları, genellikle özel amaçlı üretilmeleri, doğal olarak yaygın halde bulunmamaları sebebi ile genellikle kontrollü olarak patlatılırlar. Çok nadir olarak ve büyük ihmaller sonucu kazara patlarlar.

Toz Patlamaları’nın oluşması için ise spesifik özel şartların gerçekleşmesi gerekmektedir. En çok toz patlamalarına gıda sektöründe rastlanmaktadır. Kimyasal Madde Patlamaları ise, genellikle kimyasal reaksiyonlar ile başlarlar. Gerek kullanılan hammaddelerin, gerekse yarı mamul ve mamul maddelerin depolanması, taşınması ve kullanım safhasında istenmeyen bir şekilde farklı kimyasallarla karşılaşılması ve ya farklı ortamlarda bulunması, oluşabilecek reaksiyonlar sonucu bazen vahim olaylara sebep olmaktadır.

Basınç Patlamalarına sebep olan basınçlı kaplar ve sistemler küçük büyük sanayinin her çeşidinde değişik boyutlarda bulunan sistemlerdir. İçlerinde zaman, zaman parlayıcı, patlayıcı gaz ve buharlarda bulundurulan bu sistemler, sadece hava veya su, ya da su buharı da ihtiva etseler patlama riski taşırlar. Basınç altındaki sistemlerde, basınç sebebiyle patlama riski içlerinde sıvı veya gaz bulunması ile ilgilidir. İçinde gaz bulunmayan, tamamen sıvı dolu olan kaplarda aşırı basınç oluşsa bile , kabın basınç direnci aşıldığında kapta yırtılma ile basınç boşalması olur. Ancak kapta gaz bulunması halinde durum oldukça farklıdır. Bu durumda kabın basınç direnci aşıldığında uygulanan fazla basınçla doğru orantılı olan şiddette bir patlama meydana gelir.

Gaz Patlamaları Parlayıcı sıvılar ve gazlar genellikle ham petrolden elde edilen veya doğal olarak çıkarılan hidrokarbonlardan oluşmaktadır.

8.8.2.3.6.Patlayıcı Ortam Oluşabilecek Yerlerin Sınıflandırılması-1
Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Çalışanların Korunması Hakkında Yönetmelik e göre Tehlikeli yerler, patlayıcı ortam oluşma sıklığı ve bu ortamın devam etme süresi esas alınarak, bölgeler halinde sınıflandırılır. Bölge 0 Gaz, buhar ve sis halindeki parlayıcı maddelerin hava ile karışımından oluşan patlayıcı ortamın sürekli olarak veya uzun süre ya da sık sık oluştuğu yerler. Bölge 1 Gaz, buhar ve sis halindeki parlayıcı maddelerin hava ile karışımından oluşan patlayıcı ortamın normal çalışma koşullarında ara sıra meydana gelme ihtimali olan yerler. Bölge 2 Gaz, buhar ve sis halindeki parlayıcı maddelerin hava ile karışarak normal çalışma koşullarında patlayıcı ortam oluşturma ihtimali olmayan yerler ya da böyle bir ihtimal olsa bile patlayıcı ortamın çok kısa bir süre için kalıcı olduğu yerler.

8.8.2.3.6.Patlayıcı Ortam Oluşabilecek Yerlerin Sınıflandırılması-2
Bölge 20 Havada bulut halinde bulunan yanıcı tozların, sürekli olarak veya uzun süreli ya da sık sık patlayıcı ortam oluşabilecek yerler. Bölge 21 Normal çalışma koşullarında, havada bulut halinde bulunan yanıcı tozların ara sıra patlayıcı ortam oluşturabileceği yerler. Bölge 22 Normal çalışma koşullarında, havada bulut halinde yanıcı tozların patlayıcı ortam oluşturma ihtimali bulunmayan ancak böyle bir ihtimal olsa bile bunun yalnızca çok kısa bir süre için geçerli olduğu yerler.

4.2. Patlamadan korunma önlemleri
Çıkması muhtemel gazlar güvenli yere yönlendirilmektedir. Birden fazla patlayıcı/parlayıcı veya yanıcı gaz olması ihtimali olan aşağıdaki yerlerde yerlerde önlemler en yüksek riske göre alınmaktadır. İşin Yapıldığı Yer Patlayıcı, parlayıcı, yanıcı, gaz, buhar veya risk derecesi En yüksek risk En yüksek riske göre alınan önlem İşyeri 1. İşyeri 2. İşyeri 3.

Statik elektrik tehlikesi bulunan işyerlerinde aşağıda isimleri bulunan personelimize antistatik kişisel koruyucu malzeme ve giysi zimmet edilmiştir. Nasıl kullanılacağı ekteki eğitim belgesinden den de anlaşılacağı gibi öğretilmiştir. Zemin antistatik boya/malzeme ile kaplı ve tesise girişlerde nötralizatör bulunmaktadır. Tesis, ekipman, koruyucu sistem, cihazlar ve tüm bağlantı elemanları tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren “Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu sistemler le ilgili Yönetmelik” te belirtilmemiş bile olsa yerleştirileceği yerde tutuşturma tehlikesi oluşturmayacağından emin olunacak şekilde gerekli önlem alınmıştır.

Bağlantı elemanları Alınan önlemler: Önlem alan Yetkilinin Adı soyadı : İmza Tarih

Patlamayı kontrol altına almak,yayılmasını en aza indirebilmek için işyeri iş ekipmanları, bunlarla bağlantılı tüm cihazların tasarımı inşası montajı ve yerleştirilmesi bakım onarım ve işletilmesinde tüm önlemler ve olası patlamanın fiziksel tesirini en aza indirerek çalışanların etkilenmemesi için uygun önlemler tarafından alınmıştır. Patlama oluşmadan önce görsel ve sesli uyarıların buluması gereken yerler aşağıdadır. Burada çalışan personel bu uyarıyı aldığında ortamı terk etmesi gerektiği konusunda eğitilmiştir. Ekte eğitim belgesi sunulmuştur. Tahliye sistemimiz aşağıdaki gibidir ve her an işler durumda tutulması sorumluluğu aşağıda ismi ve imzası buluna şahsa aittir. İsim İmza Tarih

İşyerimiz /Ünitemiz patlama yönünden güvenliği sağlanmıştır:
İşyerimiz faaliyete başlamadan önce aşağıda isimleri yazılı bu konuda eğitim almış ve deneyimli uzman kişilerce patlama yönünden güvenli olduğu kanıtlanmıştır., İşyerimiz /Ünitemiz patlama yönünden güvenliği sağlanmıştır: İsim Aldığı Eğitim İmza Tarih

4.2.9 Yapılan risk değerlendirmesi sonucunda;
Güç kesilmesi durumunda tehlike oluşturabilecek ……………….. ekipmanları için tesisin diğer kısımlarında bağımsız olarak çalışmasını sağlayacak sistem kurulmuştur.

Otomatik proseslerde çalışma koşullarından bir sapma meydana geldiğinde el müdahale edilebilecek şekilde tasarlanmıştır. Bu müdahaleyi aşağıda isim ve imzası buluna yetkili eleman yapacaktır.

c) Sistemin acil durdurulması halinde biriken enerji mümkün olduğunca çabuk ve güvenilir şekilde boşaltılabilmekte ve tehlike oluşmayacak şekilde izole edilebilmektedir.

Çalışma yerleri ile uyarı cihazları da dahil iş ekipmanı kontrol ve bakımı güvenlik kurallarına göre yapılmaktadır. İş yerindeki tüm iş ekipmanlarımız “İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliği” hükümlerine uygundur. Bu doküman işyerinde, iş ekipmanında veya organizasyonunda önemli bir değişiklik yapıldığında genişleme veya tadilat yapıldığında yeniden gözden geçirilerek güncelleştirilmektedir.

8.8.2.4.Oksitleyici maddeler-1
Kloratlar, kloritler, nitratlar, nitritler kromik asit, oksitleyici maddeler yapılarında oksijen bağı bulundururlar ve ısı veya sürtünme ile bu oksijeni açığa çıkarırlar. Açığa çıkan bu oksijen diğer kimyasallarla birleşebilir veya başlamış bir yangını genişletebilir. Bu tür kimyasallar en ufak bir kirlilik karşısında da bozunmaya uğrayabilirler. Başlangıçta yavaş olan bu reaksiyon zamanla hızlanır. Bu maddeler bozunma sonucu toksik ve aşındırıcı gazlar da açığa çıkarabilirler. Örneğin azot oksit gibi. Organik peroksitler bu sınıf içinde en riskli grubu oluştururlar kesinlikle yanıcı maddelerle bir arada bulundurulmamaları gerekir. Çarpma ve sürtünme ile de kimyasal bozunmaya uğrarlar. Ayrıca toksiktirler, alerjik reaksiyonları hızlandırırlar ve gözlere zarar verirler.oksitleyici maddelere örnekler;.

8.8.2.4.Oksitleyici maddeler-2
Peroksitler, Oksitler, Permanganatlar, Kloratlar, Perkloratlar, Persülfatlar, Organik ve inorganik nitritler, İyodatlar, Bromatlar.

8.8.2.5.Birbirleriyle reaksiyona giren kimyasal karışımlar
Bazı kimyasalların karışımlarının ortaya çıkardıkları risk bu iki kimyasalın tek tek etkilerinden daha fazla olabilir. Reaksiyon sonucu meydana gelen kimyasalın parlama noktası ve kaynama noktası her bir kimyasaldan düşük olabilir ve daha kolay parlayıcı buharlar çıkarıp daha düşük sıcaklıkta parlama ve patlamaya neden olabilirler. Ayrıca bu reaksiyon sonucu meydana gelen ısı ortamda bulunan diğer kimyasalların da parlama noktasına ulaşmasına neden olabilir. Bu nedenle bazı kimyasalların bir arada bulundurulmaması ve birbiriyle temas ettirilmemesi gerekmektedir. Örneğin Potasyum ile Su, karbon tetraklorür, halojenli alkanlar, karbon dioksit, halojenler gibi. Bu kimyasallar aşağıda verilmiştir.

Kimyasal Maddeler Birbiri ile temas etmemesi gereken kimyasal maddeler asetik asit nitrik asit, krom asitleri, permanganatlar ve peroksitler asetik anhidrit hidroksil içeren bileşikler, örneğin etilen glikol, perklorik asit aseton konsantre nitrik asit ve sülfürik asit karışımları, hidrojen peroksit asetilen klor, brom, bakır, gümüş, flor, civa alkali metaller, sodyum, potasyum, lityum, magnezyum, kalsiyum su, karbodioksit, karbontetraklorür, ve diğer klorlu hidrokarbonlar amonyak (susuz) hidroflorik asit, brom, klor, iyot, kalsiyum hipoklorit, civa

amonyum nitrat asitler, kloratlar, kükürt, nitratlar, metallik tozlar, alev alıcı sıvılar, alev alıcı organik maddeler anilin nitrik asit, hidrojen peroksit arsenik bileşikleri her indirgeyen madde azitler asitler brom asetilen, amonyak, benzen, benzin, bütadien, bütan, metan, propan, metallik tozlar, sodyum karbit, turpentin kalsiyum oksit su aktif karbon kalsiyum hipoklorit, diğer oksitleyiciler kloratlar asitler, metal tozları, amonyum tuzları, alev alıcı organik maddeler ve kükürt

kromik asit ve krom trioksit
asetik asit, alkoller, benzin, gliserin ve naftalin, alev alıcı sıvılar klor amonyak, asetilen, bütadien, butan, diğer petrol gazları, hidrojen, turpentin, benzen, metal tozları klor dioksit amonyak, metan, fosfin, hidrojen sülfür bakır asetilen, hidrojen peroksit kümen hidroperoksit organik ve inorganik asitler siyanürler asitler alev alıcı sıvılar nitrik asit, halojenler, amonyum nitrat, kromik asit, hidrojen peroksit, sodyum peroksit

flor her şeyden tecrit edilmeli hidrazin hidrojen peroksit, nitrik asit, diğer oksitleyiciler hidrokarbonlar (benzen, bütan, propan, gazolin, turpentin, vd) brom, klor, kromik asit, flor, sodyum peroksit hidrosiyanik asit nitrik asit, alkaliler hidroflorik asit (susuz), hidrojen florit amonyak (sulu ve susuz) hidrojen peroksit bakır, krom, demir, metal ve metal tuzları, anilin, nitrometan, bakır, alev alıcı organik maddeler

hidrojen sülfit nitrik asit dumanları, oksitleyici gazlar hipokloritler asitler, aktif karbon iyot asetilen, amonyak (sulu ve susuz) civa asetilen, amonyak, fulminik asit nitratlar asitler nitrik asit (konsantre) asetik asit, hidrosiyanik asit, anilin, kromik asit, aseton, alkol, hidrojen sülfür, alev alıcı gazlar ve sıvılar nitritler nitroparafinler inorganik bazlar, aminler

okzalik asit gümüş, civa ve bunların tuzları oksijen yağlar, gres yağı, hidrojen, alevlenir sıvılar, gazlar, katılar perklorik asit alkoller, asetik anhidrit, bizmut ve bileşikleri, kağıt, tahta, gres yağı, bütün organik yağlar peroksitler, organik asitler (organik ve mineral), sürtünmeden sakınılmalı ve soğuk yerde muhafaza edilmeli fosfor (beyaz) hava, oksijen, alkaliler, indirgeyici maddeler fosfor pentoksit alkoller, kuvvetli bazlar, su potasyum karbontetraklorür, karbondioksit, su

potasyum klorat asitler potasyum perklorat potasyum permanganat sülfürik asit, benzaldehit, etilen glikol, gliserin selenitler indirgeyici maddeler gümüş ve gümüş tuzları asetilen, okzalik asit, tartarik asit, amonyum bileşikleri sodyum alkali metaller sodyum nitrit amonyum nitrat ve diğer amonyum tuzları sodyum peroksit asetik asit, etil alkol, metil alkol, asetik anhidrit, benzaldehit, etil asetat, eetil asetat, etilen glikol, furfural, karbon disülfür sülfitler sülfürik asit kloratlar, perkloratlar, permanganatlar

8.8.2.6.Suyla temas ettiklerinde parlayıcı gaz yayan maddeler-1
Bazı maddeler parlayıcı olmadıkları halde suyla temas ederlerse kolaylıkla parlayabilen gazlar açığa çıkarabilirler. Potasyum sodyum ve alaşımları, alkali metal alaşımları, çinko tozları, alüminyum, magnezyum parçacıkları (powders) ve bazı metal hidritleri bu tür maddelere örnektir. Örneğin kalsiyum karpit suyla temas ederse çok parlayıcı olan asetilen açığa çıkar. Sodyum suyla temas ederse hidrojen açığa çıkar reaksiyon çok şiddetlidir ve hidrojenin ateşlenmesi için yeterli ısıyı açığa çıkarır. Hidrojen patlayarak yanar ve diğer metallerin de yanmasına neden olabilir. Bu sınıfa giren maddeler insan vücudunun nemi ile de reaksiyona girip yanıklara neden olabilirler.

8.8.2.6.Suyla temas ettiklerinde parlayıcı gaz yayan maddeler-2
Suya duyarlı maddeler Lityum, Sodyum, Potasyum, Kalsiyum, Rubidyum, Sezyum vb.leridir.

Kriyojenik sıvılar Kriyojenik sıvılar çok düşük sıcaklıkta sıvı olarak bulundurulan sıvılaştırılmış gazlardır. Kriyojenik sıvıların kaynama noktaları -150°C(- 238°F) in altındadır. Bütün kriyojenik sıvılar normal sıcaklık ve basınçta gaz halindedirler. Bu gazları sıvılaştırmak için önce oda sıcaklığının altına soğutmak sonra basınç uygulamak gerekir. Değişik özellikleri olmakla beraber iki özellikleri ortaktır.Çok soğukturlar,Çok az sıvı çok büyük miktarda gaza dönüşür. Gazları ve buharları da çok soğuktur havada yoğunlaşarak sis oluştururlar. Çalışanlar bu maddelerin tehlikelerini ve güvenli çalışma koşullarını bilmelidirler. Krıyojenik sıvılara örnekler; Sıvı azot, Sıvı helyum, Katı karbondioksit (kuru buz), Sıvı oksijen, Sıvı argon.

8.8.3.Kimyasalların Güvenlik Risklerini Etkileyen Faktörler
Kimyasalların neden oldukları yanma, parlama patlamanın kontrol altına alınması için kimyasalların özellikleri ve verebilecekleri zararlar bilinmeli ve risk değerlendirmesi yapılmalıdır.

8.8.3.1.Kendiliğinden tutuşma sıcaklığı:
Bir maddenin dışarıdan enerji almadan tutuştuğu sıcaklık olarak tanımlanır. Ayrıca, patlayıcı ortamın tutuşabileceği ısınmış bir yüzey en düşük sıcaklığı olarak nitelendirilebilir. Bu sıcak yüzeyler etüv, fırın v.s. gibi ekipmanların içlerindeki ısıyı dış yüzeyleri kanalıyla dışarıya transferi sonucunda oluşmaktadır.

Yanma noktası Alevin sürekliliğini kendi kendine sağladığı sıcaklığa yanma noktası denir. Böylece alev sıvı buharının sürekli yanmasını sağlar. Parlama noktasında alevin kalıcı olması gerekmez, yanma noktası genellikle parlama noktasının birkaç derece üzerinde bir sıcaklıktır.

Parlama noktası-1 Bir sıvının hava ile tutuşabilen karışımı oluşturduğu en düşük sıcaklıktır. Parlama noktası hava ile oluşan karışımda doymuş buhar oluşmasına çok yakın bir sıcaklıktır. Parlama noktasında buharın alev alması ve bu alevin kalıcı olması ve yayılması için her zaman geçerli değildir. Bu oluşum için “yanma noktası” deyimi kullanılmaktadır. Yanma noktası sıcaklığı genelde parlama noktasından birkaç derece daha fazladır. Ancak pratikte parlama noktası, bir buharın tutuşması veya patlamaya neden olduğu sıcaklık olarak kabul edilmektedir. Parlama noktaları yapılan deney metotlarına (açık veya kapalı kap metodu v.s.) göre birkaç derece farklı olabilir.

PN= 350 – 660 n – 1/3 (n=formüldeki karbon sayısı)
Parlama noktası-2 Parlama noktası bilgisi olmadığı zaman parafinler veya olefinler için aşağıdaki ampirik formülle yaklaşık olarak hesaplayabiliriz. PN= 350 – 660 n – 1/3 (n=formüldeki karbon sayısı) Yürürlükteki yönetmeliğimizde (K.M.Ç.S.G.Ö.Y. Madde 4 Alevlenir madde) parlama noktası 550C‘e kadar olanlar parlayıcı (alevlenebilir) sıvı olarak kabul edilmiştir. Parlama noktası düştükçe maddenin tutuşması kolaylaşır. Örneğin parlama noktası -400C olan benzin parlama noktası 1110C olan etilen glikol (antifriz) den çok daha fazla parlayıcıdır.

Parlama noktası-3 Kimyasallar için karakteristik olan alev alma veya parlama noktasıdır. Aşağıda bazı kimyasalların parlama noktaları verilmiştir. Benzin C Aseton C Gazyağı C

8.8.3.3.1.Patlama (Parlama) limitleri
Yanıcı veya parlayıcı sıvıların buharları hava ile uygun oranlarda biriktiğinde ve ortamda bir tutuşturma kaynağı varsa hızlı bir yanma veya patlama olur. Bu uygun orana parlama aralığı veya patlama aralığı denir.

8.8.3.3.1.1.Parlama Alt limiti (LEL) (alt parlama limiti olarak da ifade edilir. LFL):
Havadaki buhar yüzdesinin bir yangın veya patlama oluşturması için gerekli olan en alt seviyesidir. Bunun altındaki konsantrasyonlarda yakıt (madde) yeterli olmadığından yangın olmaz ve karışım bu anlamda fakir karışım olarak nitelendirilir.

8.8.3.3.1.2.Patlama Üst limiti (UEL) (üst parlama limiti olarak da ifade edilir. UFL):
Havadaki buhar yüzdesinin bir yangın veya patlama oluşturması için gerekli olan en üst seviyesidir. Bunun üstündeki konsantrasyonlarda hava (oksijen) yeterli olmadığından yangın olmaz ve karışım bu anlamda zengin karışım olarak nitelendirilir.

Buhar yoğunluğu: Parlayabilen buharın havaya göre ağırlığıdır. Yüksek yoğunluktaki buharlar daha tehlikelidir çünkü tabanda ve tabandaki boşluklarda birikirler. Buhar basıncı: Uçucu sıvının birim alana yaptığı basınçtır. Buhar basıncı sıvının buharlaşma eğiliminin ölçümüdür. Buhar basıncı arttıkça uçucu sıvı miktarı artar ve sıvı daha fazla buharlaşır. Kaynama noktası: Maddenin kaynadığı veya sıvıdan buhara veya gaz fazına geçtiği ve yüzeyde buhar kabarcıkları oluşturduğu sıcaklıktır. Başka bir değişle meydana gelen buhar basıncının atmosfer basıncına eşit olduğu sıcaklıktır. Atmosferik basıncı azaltıp çoğaltarak sıvının kaynama noktasını değiştirmek mümkündür. Kaynama noktasında ki 1 gram maddenin sıvı halinden gaz haline geçmesi için gerekli olan ısı miktarı o maddenin potansiyel buharlaşma ısısıdır.

Buhar yoğunluğu: Parlayabilen buharın havaya göre ağırlığıdır. Yüksek yoğunluktaki buharlar daha tehlikelidir çünkü tabanda ve tabandaki boşluklarda birikirler. Buhar basıncı: Uçucu sıvının birim alana yaptığı basınçtır. Buhar basıncı sıvının buharlaşma eğiliminin ölçümüdür. Buhar basıncı arttıkça uçucu sıvı miktarı artar ve sıvı daha fazla buharlaşır.

Kaynama noktası: Maddenin kaynadığı veya sıvıdan buhara veya gaz fazına geçtiği ve yüzeyde buhar kabarcıkları oluşturduğu sıcaklıktır. Başka bir değişle meydana gelen buhar basıncının atmosfer basıncına eşit olduğu sıcaklıktır. Atmosferik basıncı azaltıp çoğaltarak sıvının kaynama noktasını değiştirmek mümkündür. Kaynama noktasında ki 1 gram maddenin sıvı halinden gaz haline geçmesi için gerekli olan ısı miktarı o maddenin potansiyel buharlaşma ısısıdır.

Kritik Sıcaklık: Basınç altındaki gazın, sıvılaştırılabildiği sıcaklık derecesidir. Bunun üzerindeki sıcaklıkta sadece basınç uygulayarak gazı sıvı hale getirmek mümkün değildir. Kritik Basınç: Kritik sıcaklıktaki gazla sıvının denge halinde olduğu basınçtır

Fiziksel koşullar; Kimyasalın depolama koşulları, kullanım koşulları, fiziksel hali katı, sıvı, gaz, ortama dağılmış, toz, duman, buhar buğu halinde olup olmadığı, basınç altında, büyük yüzeyler halinde bulunup bulunmadığı gibi parlama noktasına ulaşabileceği koşullardır. Örneğin gazyağı eğer atomize halde bulunursa alevlenme noktasından daha düşük sıcaklıkta da parlayabilen buharlar üretir. Pek çok kimyasalın buharları havadan ağırdır bu da kimyasalın ortaya çıkarabileceği riski önemli ölçüde etkiler. Örneğin gazyağı, asetilen ve karbon monoksitin buharları havadan ağırdır ve bu nedenle çok geniş bir mesafeye yayılarak çalışma yerinin çok uzağında, bodrum niteliğindeki yerlerde parlayacak konsantrasyona ulaşabilirler.

8.8.3.10.Reaksiyona giren Kimyasallar
Diğer bir etken kimyasalların birbirini etkileme riskidir. Ortam bir kimyasalın alevlenme noktasına kadar ısınması için yeterli olmayabilir ama bu kimyasalın yakınında bulunan ve alevlenme noktası düşük başka bir kimyasal için uygun olabilir. Bu durumda ikinci kimyasal yanarak ortama ısı yayabilir ve bu suretle diğer kimyasalın da alevlenme noktasına ulaşmasına neden olabilir. Bu nedenle zararlı kimyasalların depolanması çok önemlidir.

8.8.4.Tutuşturucu kaynakları-1
Elektrik akımı Direnç: eğer bir telin üzerinden geçen akım geçmesine engel olacak bir dirençle karşılaşırsa teli ısıtarak veya kısa devre yaparak ısı kaynağı yaratabilir Elektrik arkı: elektrik akımının bir noktadan başka noktaya atlaması ile ark oluşur. Anahtarlarda oluşan ark gibi bu ark da parlayıcı sıvıları ateşlemeye yeter. Elektrik kıvılcımı da parlayıcı buharların ateşlenmesi için yeterli bir kaynaktır. Statik Elektrik: İki farklı yüzeyin birbirine sürtünmesi, sıvıların bir kaptan diğerine boşaltılması statik elektrik kaynakları arasındadır. Parlayıcı sıvıların boşaltımı sırasında kaplar topraklanmazsa veya birbiriyle bir iletken vasıtasıyla bağlanmazlarsa parlayıcı sıvılar için ateşleme kaynakları haline gelirler.

Kendiliğinden yanma: Bazı kimyasallar açıkta bırakılınca havanın oksijeni ile oksitlenirler ve bu reaksiyon sonucu ısı açığa çıkarırlar ve buda yangına sebep olabilir. Sürtünme: İki yüzey birbirine sürtündüğünde ısı açığa çıkabilir. Bu ısı da parlayabilen buharların kolaylıkla parlayıp yanması için zemin hazırlar. Örneğin iki metal sürtünürse böyle bir ısı meydana gelebilir bu nedenle bu metal yüzeylerin yağlanması gerekebilir. Sürtünme sonucu sadece ısı yükselmesi değil kıvılcımda çıkabilir. Radyant ısı: Isınan yüzeylerden yayılan ısı, direk güneş ışığı, veya plastik veya camdan yansıtılan güneş ışığı kimyasalların parlayabilen buharlarının ortaya çıktığı ısıya ulaşmasına ve bu buharların parlamasına ve yanmasına uygun zemini hazırlayabilir.

Açık alev: Sigara, kibrit, kaynak içten yanmalı motorlar gibi açık alev üreten kaynaklar da parlama ve yanmaya neden olabilirler. Oksijen kaynakları. Yanmanın üçüncü elementi oksijendir. pek çok yakıt için %15 lik oksijen yanma için yeterlidir. Havadaki oksijenin % 21 olması yanma ve parlama için yeterli ortamı oluşturur. Bunun dışında kaynakçılıkta kullanılan oksijen üreteçleri, ısınınca oksijen veren kimyasallar da yarı kaynaklardır.

9.KİMYASALLARIN GÜVENLİ KULLANIMI

Bütün sanayi kuruluşlarında olduğu gibi kimyasallarla yapılan çalışmalarda, kuruluş öncesinde kuruluşun planlanması ve projelendirilmesi gereklidir. Kuruluş aşamasında 1) Yer seçimi, 2) Çevre ve iş sağlığı güvenliği, 3) Arsa büyüklüğü, 4) Alt yapı tesisleri, 5) Meteorolojik etkenler Göz önünde bulundurularak iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili yapılması gereken tesisin kuruluş aşamasında başlatılmalıdır. Tesisin projelendirme aşamasında 1) Üretim Teknolojisi 2) Makinaların Seçimi

Yapılırken iş sağlığı ve güvenliği önlemler göz önünde bulundurulmalıdır.
Kuruluş sonrası 1) İşletme Sırasında, 2) Depolamada, 3) Proseste, 4) Kullanımda, 5) Bakım ve Onarımda iş sağlığı güvenliğine ilişkin önlemler, tasarım ve binalarda alınması gerekli önlemler, çalışma sistemi, kişisel koruyucular, çalışanların eğitimi, acil durum planlaması yapılmalıdır.

9.1.İş sağlığı güvenliği İlişkin Önlemler 9.1.1.Genel Prensipler-1
Kullanılan veya kullanılacak kimyasalın zararları hakkında elde edilen bilgilere göre potansiyel tehlike değerlendirmesi yapılarak, bu bilgilerin ışığında çalışanların maruziyetinin önleyeceği tedbirler alınmalıdır. Bu tedbirler, Maruziyeti yok edecek veya en aza indirecek şekilde, Zararsız veya az zararlı kimyasalın ikamesi ile Teknoloji seçimi şeklinde olabilir. Bunların mümkün olmadığı hallerde Uygun kontrol tedbirleri, Güvenli çalışma sistemleri, Kişisel koruyucular, Bilgilendirme ve eğitim tehlikeyi en aza indirecek şekilde olmalıdır.

9.1.1.Genel Prensipler-2 Yeni kullanılacak kimyasallar için tehlike değerlendirmesi kullanılmaya başlamadan önce başlangıçta yapılarak, önlemler ona göre alınmalıdır. Karışık faaliyet türleri (örneğin kimyasalların üretimi gibi) üretim yönteminin basamakları bölünerek, önlemler sırasıyla takip edilmelidir. Bu durumda masa başı çalışması, laboratuar çalışması ve pilot tesis çalışmaları gerekebilecektir.

a) Tehlike değerlendirmesi,
9.1.2.Genel Değerlendirme Bu değerlendirmeler işveren tarafından veya onun adına yeterli bilgiye sahip kuruluşlar tarafından yapılmalı ve şu hususları kapsamalıdır. a) Tehlike değerlendirmesi, b) Kontrol tedbirlerinin değerlendirilmesi, c) Eylem programı. Değerlendirmelerin yeterli olmadığından şüphe edildiğinde, çalışma sisteminde önemli bir değişiklik yapıldığında veya kimyasal hakkında yeni bilgiler sağlandığında bu değerlendirmeler gözden geçirilmelidir.

9.1.3.Kimyasalların zararlarının önlenmesi
Kimyasalların zararlarını aşağıdaki usullerle önleme yollarını aramalıdır: a) Kimyasalın kullanımının durdurulması, b) Az zararlı kimyasal veya aynı kimyasalın daha az zararlı şekli ile değiştirilmesi (İkame edilenin risklerinin de göz önünde bulundurulması gerekir), c) Alternatif teknoloji kullanımı, Bu yöntemlerin hiçbirinin geçerli olmadığı hallerde zararlı kimyasalların, kontrol tedbirleri ile kullanılması gereklidir.

9.1.4.Çalışanların Korunması için kontrol tedbirleri-1
Sağlığa zararlı kimyasallardan çalışanların korunması için kontrol tedbirleri aşağıdakilerden herhangi birinin beraber uygulanması ile sağlanabilir. a) İyi bir tasarım iyi bir tesisat; 1. Kapalı sistem çalışma, 2. Tehlikeli işlemin ve prosesin diğer proseslerden ve operatörlerden ayrılması, 3. Tehlikeli tozların, dumanların vs. oluşumunu en aza indiren çalışma yöntemleri veya proseslerin kullanımı, 4. Yarı kapalı ve yerel havalandırma, 5. Yerel havalandırma, 6. Yeterli genel havalandırma

b)Çalışma yöntemleri ve uygulamaları; 1. Maruz kalan işçi sayısını azaltmak, tehlikeli bölgeye girişleri önlemek, 2. Çalışanların maruziyet sürelerini azaltmak, 3. Kirlenmiş yüzeylerin, duvarların vb. düzenli temizlenmesi, 4. Mühendislik hizmetlerinin kullanımı ve gerekli bakım onarımın yapılması 5.Güvenli depolama ve bertaraf etme yollarının sağlanması,

c) Kişisel koruyucu kullanılması; 1.Yukarıdaki önlemlerin yeterli olmadığı durumlarda uygun kişisel koruyucular ile tehlikeye maruziyetin yok edilmesi veya en aza indirilmesi, Kişisel koruyucu tehlike ile çalışan arasında bariyer görevi vardır, tehlikeyi ortadan kaldırmaz, bu nedenle kişisel koruyucu kullanılması en son önlem olarak değerlendirilmelidir.

d)Diğer önlemler 1. İşyerinde yeme, içmenin (sigara içme ve sakız çiğnemenin vb.) yasaklanması, 2. Uygun yıkanma, soyunma, giyinme yerlerinin ve kirlenmiş elbiselerin temizlenme imkanlarının sağlanması, 3. İşaretlerin, ikazların kullanılması, 4. Acil durumlar için yeterli düzenlemelerin yapılması.

a) uygun tasarım ve tesisat;
9.1.5.Parlayıcı, Patlayıcı, Çok reaktif Kimyasalların Kontrol önlemleri-1 Çalışanların parlayıcı, patlayıcı ve reaktif kimyasalların zararlarından korunması için aşağıdaki önlemler alınmalıdır. a) uygun tasarım ve tesisat; 1. Ateş kaynağının kontrolü veya yok edilmesi, 2. Parlayıcı kimyasalların kullanıldığı proseslerin, - Diğer proseslerden, - Parlayıcı kimyasalların depolarından, - Kontrol edilmesi mümkün olmayan veya yetersiz kalan sınırlar ve alanlardan, - Ateş kaynaklarından tecrit edilmesi, 3. Yangın söndürme ve ihbar sistemleri ve mümkünse otomatik söndürme ve ihbar sistemi bulunması, 4. Basınç artışının ölçülmesi ve patlamaların önlenmesi için otomatik gaz basıncı ölçme ve emniyet ventillerinin kullanılması. 6. Statik elektrikle ilgili güvenlik önlemlerinin alınması 7.Elektrik ve aydınlatmanın Ex-proof tesisat olması

9.1.5.Parlayıcı, Patlayıcı, Çok reaktif Kimyasalların Kontrol önlemleri-2
b) Güvenli çalışma sistemleri ve uygulamaları; 1. Mühendislik kontrol yöntemlerinin uygulanması ve uygun bakımın yapılması, 2. İşyerindeki kimyasalların miktarının en aza indirilmesi, 3. Binalarda kullanılan kimyasalın miktarının en aza indirilmesi, 4. Depolama ve normal proseslerin ayrı bölümlerde olması, 5. Yan yana bulunamayacak kimyasalların ayrılması, 6. Çalışan sayısının azaltılması, 7. Sıçrama ve dökülmelerin hemen temizlenmesi için düzenlemeler yapılması, 8. Kimyasalların güvenli olarak atılması için düzenlemeler yapılması, 9. Uygun araç gerecin kullanılması (örneğin; kıvılcım çıkarmaz aletlerin kullanımı gibi), 10. Otomatik sistemlerin kalibrasyon ve periyodik bakımlarının yapılması 11. Uygun işaret ve ikazların kullanılması.

c) Kişisel Koruyucular;
9.1.5.Parlayıcı, Patlayıcı, Çok reaktif Kimyasalların Kontrol önlemleri-3 c) Kişisel Koruyucular; 1. Ciddi yanıklardan koruyacak, statik elektriğin oluşumunu önleyecek antistatik iş elbisesi, gözlük, siperlik, eldiven, ayakkabı verilmesi, d) Acil durumlar için yeterli hazırlıkların yapılması. Ayrıca, kaçış yollarının bulunması, yangın söndürme ekipleri, yangın alarm sistemleri ye işyerinin kolayca boşaltılabilmesine yönelik önlemler bu tür kimyasalların kullanıldığı yerlerde göz önünde bulundurulacak hususlardır.

9.1.6.Tehlikeli Kimyasalların Depolanmasında Alınacak Önlemler-1
Kimyasal maddeler elleçlenirken, depolanırken maddelerin yapısal tehlikeleri nedeniyle son derece dikkatli olunmalı ve mevcut kurallara harfiyen uyulmalıdır. Kimyasal maddelerin yapısal tehlikeleri yanı sıra birbirleriyle uyumsuzlukları da söz konusudur. Bu uyumsuzluklar nedeniyle bazen çok şiddetli reaksiyonlar ve kazalar meydana gelebilir. Kimyasalların sıvı katı ve gaz halindeki formları dökme şeklinde tanklarda depolandığı gibi ambalajlanmış kimyasallar açık alan veya kapalı binalar depolanmaktadır. Ambalajlanmış kimyasal maddelerin bir arada karışık olarak depolanması da son derece dikkat edilmesi gereken bir husustur.

İşletmelerde kimyasal maddeler çeşitli şekillerde depolanır. Depo binalarında kapalı şekilde, Açıkta yer üstünde, Yeraltı tanklarında, Yerüstü tanklarında, Kısmen yer üstünde Basınçlı kap ve tanklarda Tehlikeli kimyasallar özelliklerine göre güvenliği sağlayacak şekilde depolanmalıdır.

Ülkemizde henüz, ambalajlanmış kimyasal maddelerin bir arada depolanması yöntem ve kurallarını belirleyen bir mevzuat olmamasına rağmen kimyasal maddelerin depolama koşullarını belirleyen aşağıdaki pek çok mevzuat ve standart mevcuttur. 1. Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışılan İş Yerlerinde ve İşlerde Alınacak Tedbirler Hakkındaki Tüzük, 2. Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik, 3. Sıvılaştırılmış Petrol Gazlarının (LPG)- Depolama Kuralları - TS 1446 4. Gaz Oksitleyici Maddelerin Depolanması (oksitleyici gaz maddelerin depolanması)– TS 11369

PPTZ Maddeler Tüzüğü ve Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelikte depolama ile ilgili maddeler aşağıda verilmiştir.

Kimyasalların Küçük veya Büyük Çapta Depolanmasında Depolanacak Kimyasalların ve Depoların Özellikleri-1 1-Kimyasal madde deposu işyerinin diğer bölümlerinden ayrı bağımsız bir bölüm olmalıdır. 2-Deponun taban, tavan ve duvarları yanmaz malzemeden olmalıdır. 3-Tavan ve pencereler herhangi bir basınçta kolay dışa açılacak şekilde hafif malzemeden olmalıdır. 4-Bütün kapı ve pencereler dışa açılır olmalı, sürgülü kapılarda ayrıca dışa açılır kanatlı kapı bulunmalıdır. 5-Depo tabanı içine konacak kimyasal maddelerden etkilenmeyecek özellikte olmalıdır. 6-Depo tabanı yangın halinde kullanılabilecek su ve benzeri söndürücüleri akıtacak özellikte drenaja sahip olmalıdır. 7-Depo tabanında depolanan farklı özellikte maddelerin birbirine temas etmemesi için, farklı maddeler drenaj yolları ile ayrılmış bölümlere konmalıdır.

Kimyasalların Küçük veya Büyük Çapta Depolanmasında Depolanacak Kimyasalların ve Depoların Özellikleri-2 8-Kimyasal madde depoları içinde tercihen elektrik tesisatı bulunmamalı, aydınlatma ışık dışarıdan yansıtılarak yapılmalıdır. 9-İçeride elektrik tesisatı bulunması zorunlu ise tamamen ex-proof ve kapalı sistem olmalıdır. 10-Gereken nem, sıcaklık izlenmeli ve havalandırma sağlanmalıdır, 11-Kimyasal madde depolarının havalandırmaları hem alttan hem üstten karşılıklı olmalıdır. 12-Cebri çekişli havalandırma sistemlerinde elektrik motorları ex-proof özellikte olmalıdır. 13-Depolar yangına dayanıklı malzemeden yapılmalı. 14-Depolarda sızmalara karşı uygun drenaj sistemi ve depo dışında bir toplama havuzu bulunmalıdır. 15- Yan yana gelince reaksiyona giren veya zararlı ürünler veren veya ısı çıkaran kimyasallar birbirinden ayrı tutulmalı, kimyasal özelliklerine göre ayrı bölümlerde depolanmalıdır. Küçük miktarlarda depolamalarda aşağıdaki Tehlikeli Kimyasallar Depolama Matrisi kullanılabilir.

Kimyasalların Küçük veya Büyük Çapta Depolanmasında Depolanacak Kimyasalların ve Depoların Özellikleri-4 16-Yangın ihbar ve söndürme sistemleri depolanan kimyasal maddenin özelliğine uygun olmalı. 17-Birbirinden ayrılmış bölümler arasındaki duvarlar yangına dayanıklı malzemeden olmalı. 18-Depolanan kimyasalların miktarları sınırlandırılmalıdır, (Acil durumlarda veya kazalarda etkilerinin sınırlı olması için.) 19-Depo alanlarında yeterli güvenlik sağlanmalıdır, (Yanıcı kaynakların yasaklanması veya kontrolü gibi.) 20-Depolama kapları uygun malzemeden, uygun olarak yapılmış olmalıdır, 21-Doldurma ve boşaltma işlemi güvenli olarak yapılmalıdır, 22-Kaza ile oluşacak sıçrama, yangın ve patlamalara karşı yeterli önlemler alınmalıdır, 23-Etiketleme yapılmalıdır, 24-Acil önlem planlan hazırlanmalıdır, 25-Gözetim sistemi yaygınlaştırılmalıdır.

Kimyasalların Küçük veya Büyük Çapta Depolanmasında Depolanacak Kimyasalların ve Depoların Özellikleri-5 Ambalajlanmış kimyasal maddelerin bir arada depolanmasında Kimyasalların özelliklerine göre sıralanmasına Alman kanunları örnek olarak aşağıda verilmiş ve ADR ile Tehlikeli maddelerin ve müstahzarların sınıflandırılması, ambalajlanması ve etiketlenmesi hakkında yönetmelik göre karşılaştırılması yapılmış ve 13 sınıfa ayrılmış tehlikeli kimyasalların Karışık Depolaması Tabloda verilmiştir.

9.1.7. Kimyasalların Taşınmasında Alınacak tedbirler-1
Tehlikeli Kimyasalların taşınmasında yetkili otoritenin koyduğu Kriterlere uyulmalıdır. Bu Kriterler ulusal veya uluslararası yasalarla uyumlu olmalıdır. Örneğin; a) Taşınacak kimyasalın miktarı ve özellikleri, b) Taşımada Kullanılan malzemelerin yapısının (borular, paketler, Kaplar vb.) bütünlüğü ve Korunması, c) Taşımada Kullanılan aracın özelliği, d) Gideceği güzergah, e) Taşıyıcı işçilerin eğitimi ve yeterlilikleri, f) Etiketleme mecburiyetleri, g) Doldurma ve boşaltma, h) Acil önlem planları (yangın ve sızıntı halinde) gibi. Bunların yanında, olası bir kazada çalışanların ve diğer insanların korunması sağlanmalıdır.

9.1.7. Kimyasalların Taşınmasında Alınacak tedbirler-2
Ülkemizde -31/03/2007 Tarih ve sayılı R.G. yayımlan Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Taşınması Hakkında Yönetmelik 10/07/ 2009 Tarih ve sayılı R.G. yayımlan Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Taşınması Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile yürürlüğü 01/01/2011 tarihine ertelenmiştir. Tehlikeli kimyasalların taşınmasındaki önlemlerin amacı, Tehlikeli maddelerin; insan sağlığı ve diğer canlı varlıklar ile çevreye zarar vermeden güvenli ve düzenli bir şekilde kamuya açık karayoluyla taşınmasını sağlamak; bu faaliyetlerde yer alan gönderenlerin, alıcıların, dolduranların, yükleyenlerin, boşaltanların, ambalajlayanların, taşımacıların ve tehlikeli maddeleri taşıyan her türlü aracın operatör veya sürücülerinin sorumluluk, yükümlülük ve çalışma koşullarını belirlemektir.

9.1.7.1.Tehlikeli maddelerin taşınmasında özel kurallar-1
a) Patlayıcı madde ve sıkıştırılmış gaz yüklü taşıtların, boğaz köprülerinden ve boğaz tüp geçitlerinden geçişleri belirlenen usul ve esaslar dahilinde izin verilir. b) Patlayıcı madde yüklü taşıtlar tünel sınırlandırma kodu B, B1000C, C5000D ve E olan tünelleri, sıkıştırılmış gaz yüklü taşıtlar ise tünel sınırlandırma kodu B1D, C1D ve D olan tünelleri kullanamaz. Ancak, alternatif güzergahın bulunmadığı durumlarda veya iklim, coğrafik şartlar, yol bakım onarımı gibi elverişsiz sebeplere bağlı olarak, trafiğin tünelin her iki ucunda da durdurulması kaydıyla ilgili kuruluşların görüşü dikkate alınarak söz konusu taşıtların tünel geçişine izin verilir.

c) Patlayıcı madde yüklü veya bu yükü boşaltılmış ancak usulüne uygun şekilde temizlenmemiş taşıtların otoyol veya çevreyolu veya devlet yolu veya yetkili merciiler tarafından belirlenmiş güzergahlar dışında meskun mahaller içerisinde seyretmesine izin verilmez. Bu taşıtların; meskun mahaller içerisindeki boşaltma noktalarına gitmesine ise trafik polisi veya zabıtası nezaretinde izin verilebilir. ç) Tehlikeli madde yüklü veya bu yükleri boşaltılmış ancak usulüne uygun şekilde temizlenmemiş taşıtların meskun mahallerde yükleme ve boşaltma süreleri hariç belirtilen park yerleri dışındaki alanlara park etmeleri yasaktır.

Tehlikeli kimyasalların taşınmasında Gönderen Paketleyen Yükleyen Dolduran Taşımacı Taşıt sürücüsü Teslim alan Tank/konteyner/depo işletmecisi Yükümlüdür.

9.1.7.2.Gönderenin yükümlülükleri-1
(1) Gönderen, taşınmak üzere sevk edilen malı güvenlik kurallarına (ADR hükümleri) uygun bir biçimde teslim etmelidir. Ayrıca gönderen; a) Tehlikeli maddelerin taşınması, uygun yetki belgesi almış olanlarca yapılmalı, b) Tehlikeli malların uygun sınıflandırılmış (ADR hükümleri) şekilde taşınmasını sağlamakla, c) Taşımacıya yazılı talimatı ve taşıma için gerekli olan yetkiler, onaylar, bildiriler, sertifikalar ve diğer belgeleri (ADR’nin üncü kısmında belirtildiği şekilde hazırlanmış) vermekle,

9.1.7.2.Gönderenin yükümlülükleri-2
ç) Yükün yapısına ve özelliklerine uygun araç kullanılmasını sağlamakla, d) Taşıma şekli ve taşıma kısıtlamalarına uygun hareket etmekle, e) Boş durumdaki temizlenmemiş ve dezenfekte edilmemiş tankerler, mobil tanklar, bataryalı taşıtlar, çok bölmeli gaz konteynerleri, hareketli tanklar ve tank konteynerler gibi araçların da boş durumdaki temizlenmemiş araçların ve büyük veya küçük konteynerlerin uygun olarak işaretlenmiş ve etiketlenmiş olmasını ve boş durumdaki temizlenmemiş tankerlerin doluları kadar sızdırmaz olmasını sağlamakla, yükümlüdür.

9.1.7.3.Paketleyenin yükümlülükleri
(1) Paketleyen ADR’nin; a) Paketleme ve birlikte paketleme ile ilgili mevzuata ve kurallara, b) Paketleri taşınmaya hazırlıyorsa, paketleri işaretleme ve etiketleme ile ilgili mevzuata ve kurallara, uymakla yükümlüdür.

9.1.7.4.Yükleyenin yükümlülükleri-1
a) Tehlikeli maddeleri, ancak uygun şartların (ADR hükümleri) sağlanmış olması halinde taşıta yüklemekle, b) Paketlenmiş tehlikeli maddeleri ya da temizlenmemiş boş paketleri taşımacıya verirken paketlerin zarar görüp görmediğini kontrol etmekle, c) Hasarlı veya sızdırma riski taşıyan ya da boş temizlenmemiş tehlikeli madde paketini hasar giderilene kadar yüklememekle, ç) Tehlikeli maddelerin yüklenmesi ve elleçlenmesi ile ilgili mevzuata ve özel kurallara uymakla,

d) Paketler ve ekipman üzerinde bulunması gereken tehlike işaretleri ve etiketlerin bulunmasını ve bulundurulmasını sağlamakla, e) Tehlikeli maddeleri konteynere yükledikten sonra konteynerin gerekli tehlike işaretleri ile işaretlenmesini ve etiketlendirilmesini sağlamakla, f) Paketleri yüklerken, araç içinde var olan diğer yükleri de göz önüne alarak, birlikte yükleme yasaklarına ve ayrıca besin ve gıda maddelerinin ya da hayvan yemlerinin ayrı tutulması kurallarına uymakla, g) Sürücüyü; taşınan tehlikeli madde, maddenin Birleşmiş Milletler (UN) numarası, taşımada kullanılan resmi adı ve eğer mümkünse paketleme grubu ile ilgili olarak bilgilendirmekle,

ğ) muafiyetler kapsamında (ADR 3.4’e göre sınırlı miktarda ambalajlanan tehlikeli maddelere) taşıma yapılıyorsa; UN numarası, adı, sınıfı ve paketleme grubu belirtilmeden tehlikeli maddenin genel olarak tanıtılmasını sağlamakla, h) Tehlikeli maddeleri yükleyecek personelinin bu konuda eğitim almış olmasını sağlamak ve gerektiğinde bu eğitim belgelerini ibraz etmekle, ı) Taşıtlara yükleme yaptığı sırada taşıtların yakın çevresinde ateş yakılmasına, açık ışıklandırma yapılmasına ve sigara içilmesine izin vermemekle, kıvılcım çıkma özelliğine sahip cisimler bulundurmamakla ve bu özelliğe sahip giysiler ile çalışmamakla, i) İzlenecek güzergahlar ile ilgili gerekli bilgileri almakla, yükümlüdür.

9.1.7.5.Dolduranın yükümlülükleri-1
a) Dolum öncesinde, tankların ve gerekli ekipmanın teknik olarak eksiksiz ve taşımaya uygun olmasını sağlamakla, b) Tehlikeli madde taşımasında kullanılan taşıtların, tankların ve ekipmanın test, muayene ve kontrol sürelerinin dolup dolmadığını kontrol etmekle, c) Dolumu yapılacak tehlikeli maddelere uygun olan ve bu hususta uygunluk belgesi bulunan tanklara dolum yapmakla, ç) Dolum esnasında birlikte yükleme kurallarına uygun hareket etmekle,

d) Doldurulan madde için izin verilen azami doldurma oranını ve azami dolum hacim oranını (yoğunluk/kesafet) geçmemekle, e) Dolumu yaptıktan sonra tankın kapak bölümlerinin sızdırmazlığını kontrol etmekle, f) Doldurulan tehlikeli maddelerin tankın dış yüzeyine bulaşmadığını kontrol etmekle, g) Tehlikeli maddeleri taşınması için hazırlarken, turuncu ikaz levhalarının, plakaların ya da etiketlerin tank, taşıt, tank konteyner, büyük ve küçük konteynerlerin yanı sıra tehlikeli madde paketlerinin de üzerine kurallara uygun bir biçimde takılmasını sağlamakla,

ğ) taşınması özel kurallara veya kısıtlamalara (ADR hükümleri) bağlanan tehlikeli maddelerin, dolumunu izin almadıkça yapmamakla, h) Taşıtlara dolum yaptığı sırada taşıtların yakın çevresinde ateş yakılmasına, açık ışıklandırma yapılmasına ve sigara içilmesine izin vermemekle, kıvılcım çıkma özelliğine sahip cisimler bulundurmamakla ve bu özelliğe sahip giysiler ile çalışmamakla, yükümlüdür.

9.1.7.6.Taşımacının yükümlülükleri-1
a) Taşınacak olan tehlikeli maddelerin taşınma açısından bu Yönetmelik hükümlerine uygun olduğunu kontrol etmekle, b) Taşıma için gerekli olan tüm belgelerin taşıtta eksiksiz ve doğru olarak bulunmasını sağlamakla, c) Taşıtlarda, mobil tanklarda ve yüklerde görsel olarak belirgin sızıntı, çatlak ya da eksik ekipman olmadığını kontrol etmekle,

ç) Tankerler, mobil tanklar, bataryalı taşıtlar, çok bölmeli gaz konteynerler, hareketli tanklar ve tank konteynerlerin test, muayene ve kontrol sürelerinin dolup dolmadığını kontrol etmekle, d) Taşıtların istiap hadlerine uygun olarak yüklenmesini sağlamakla, e) Tehlike etiketlerinin ve işaretlerinin taşıtların üstüne takılmasını sağlamakla,

f) Araç sürücüsü için yazılı talimatlarda belirtilmiş olan koruyucu donanımların araçta bulunmasını sağlamakla, g) Taşıma belgeleri ve beraberinde bulunması gereken belgeleri incelemek ve taşıt, konteyner ve yükün bunlara uygun olmasını sağlamakla, ğ) Tankerlerin amaçların dışında (ADR’de tanımlanmış olan) kullanılmasını önlemekle, h) Sürücünün yazılı talimatları okumasını ve anlamasını ve gerektiği şekilde uygulayabilmesini sağlamakla,

ı) Taşınan madde ile ilgili varsa miktar sınırlamalarına uymakla, i) Sürücülerin, mesleki yeterlilik belgesine (SRC5 türü) veya uygun sertifikaya (ADR sertifikası) sahip olduğunu kontrol etmekle, j) Yaptığı taşımalarda meydana gelen kazalarla ilgili olarak, bir raporu (ADR hükümlerine göre hazırlanmış) kaza tarihinden itibaren en geç otuz gün içerisinde ilgili kuruma vermekle, k) Belirtilen şartlardan herhangi birinin ihlal edilmiş olduğunu tespit ederse, taşımayı, söz konusu ihlal giderilinceye kadar başlatmamakla,

l) Taşıma sırasında, taşımanın güvenliğini tehlikeye sokacak bir ihlal oluşursa, trafik güvenliği, gönderilen maddenin güvenliği ve kamu güvenliği bakımından, taşımayı söz konusu ihlal ortadan kaldırılıncaya kadar, derhal durdurmakla, taşımayı ancak gerekli şartlar yerine getirildiği takdirde devam ettirmekle, m) Yangın söndürücülerin araçta bulunmasını sağlamakla, n) Sadece uygun olan tank konteynerlerin kullanılmasını sağlamakla,

o) Sabit tankların, vakumlu tankların ve bataryalı araçların sürekli olarak yapı donanım ve işaretlemelerle ilgili gerekliliklere uygun durumda olmasını sağlamakla, ö) Tehlikeli maddenin bulunduğu alanın, kabın ve tankın havalandırılmasını sağlamakla, p) Taşıtlara yükleme ve boşaltma yapıldığı sırada taşıtların yakın çevresinde ateş yakılmasına, açık ışıklandırma yapılmasına ve sigara içilmesine izin vermemekle, kıvılcım çıkma özelliğine sahip cisimler bulundurmamakla ve bu özelliğe sahip giysiler ile çalışmamakla, yükümlüdür.

9.1.7.7.Taşıt sürücüsünün ve araçta bulunan diğer görevlilerin yükümlülükleri-1
(1) Taşıt sürücüsü ve araçta bulunan diğer görevliler; a) Yangın söndürme cihazlarının kullanımı konusunda bilgi sahibi olmakla, b) Tehlikeli madde içeren ambalajları açmamakla, c) Taşınabilir yanıcı aydınlatma aletleriyle ve yüzeyi metal alaşımlı olan aletlerle taşıta binmemekle,

ç) Taşıtlara yükleme, doldurma ve boşaltma yapıldığı sırada taşıtların yakın çevresinde ateş yakılmasına, açık ışıklandırma yapılmasına ve sigara içilmesine izin vermemekle, kıvılcım çıkma özelliğine sahip cisimler bulundurmamakla ve bu özelliğe sahip giysiler ile çalışmamakla, d) Yükleme, doldurma ve boşaltma sırasında zorunlu hallerin dışında taşıtın motorunu kapalı tutmakla, e) Tehlikeli madde yüklü taşıtı park halinde iken el frenini çekili vaziyette bulundurmakla,

f) Tehlikeli madde yüklü taşıt ve tanklar üzerinde bulundurulması zorunlu etiket, levha ve turuncu plakaların takılmasını ve boşaltılarak temizlenmiş olan araçların üzerinden bu etiket, levha ve turuncu plakaların çıkarılmasını sağlamakla, g) Ambalajı hasar görmüş olan paketleri taşımamakla, ğ) Tehlikeli madde sızıntısı olması veya böyle bir ihtimalin bulunması durumunda, taşıma yapmamakla,

h) Tehlikeli madde yüklü veya tehlikeli maddeyi boşalttığı halde temizlenmemiş taşıtları, doldurma ve boşaltma süresi dışında, meskun mahallerde park etmemekle, ı) Karayolunun kullanımıyla ilgili yasak ve sınırlamalara uymakla, i) Taşıtın istiap haddine uygun yüklendiğini kontrol etmek ve istiap haddinin üstünde yüklenmiş olan taşıtı kullanmamakla, j) Dolumu kendisi yapıyorsa Dolduranın yükümlülüklerini üstlenmekle,

k) Tankların kullanımı, motorun çalıştırılması ve özel sınıf veya maddelere ilişkin ek gereklilikler (ADR hükümleri) uymakla, l) Tehlike anında yazılı talimatlarda belirtilen tedbirleri almakla, m) Taşınmakta olan tehlikeli maddeler, özellikle herhangi bir kaza veya uygunsuzluk durumunda, üçüncü kişiler için risk teşkil ediyorsa ve söz konusu risk hemen ortadan kaldırılamıyor ise bu tehlikeli durumun gerçekleştiği bölgeye en yakın yetkili makamlara ulaşarak gerekli olan tüm bilgileri iletmekle veya iletilmesini sağlamakla,

n) Taşıma sırasında gerekli belgeleri ve ekipmanı yanında bulundurmakla, o) Sürücüler mesleki yeterlilik belgesine (SRC5 türü) veya uygun sertifikaya (ADR sertifikası) sahip olmakla ve taşıma sırasında bu belgeyi yanında bulundurmakla, ö) Tünel, tüp geçit ve köprü geçişlerinde trafiğin durması halinde, ikaz ışıklarını yakmak, taşıtın ön ve arkasındaki taşıtlarla olan güvenlik mesafesine dikkat etmek ve motoru kapatmakla,

p) yükleme ve elleçleme ile ilgili (ADR’nin 7.5 sayılı bölümünde belirtilen) önlemlere uymakla, r) Boşaltım alanında güvenlik önlemlerinin tam olarak alınmış olduğunu ve boşaltma işleminde kullanılan donanımın düzgün olarak çalışıyor olduğunu kontrol etmekle, s) Besinler, diğer tüketim ürünleri ve hayvan yemleri ile ilgili tedbirleri içeren (ADR hükümlerine) önlemlere uymakla, yükümlüdürler.

9.1.7.8.Teslim alanın yükümlülükleri-1
a) Yükün teslim alınmasına engel bir durum olmadıkça yükün kabulünü ertelememekle, b) Kullanılan taşıt ve konteynerlerin boşaltıldıktan sonra öngörülen fiziksel ve kimyasal temizlik işlemlerinin (ADR hükümleri) uygun olarak yerine getirilmesini, bu işlemlerden sonra aracın üzerindeki tehlike işaretlerinin çıkartılmasını ve boşaltıcı, temizleyici, zehirden arındırmacı gibi diğer kişilerin hizmetlerinden yararlanıyorsa, uygun tedbirlerin (ADR hükümleri) alınmasını sağlamakla, c) Yönetmeliğin ihlal edildiğini tespit ederse, ihlal durumu düzeltilmeden konteyneri taşıyıcıya teslim etmemekle,

9.1.7.8.Teslim alanın yükümlülükleri-2
ç) Boşaltım alanında güvenlik önlemlerinin tam olarak alınmış olmasını sağlamakla ve boşaltma işleminde kullanılan donanımın düzgün olarak çalıştığını kontrol etmekle, d) Taşıtlara yükleme ve boşaltma yapıldığı sırada taşıtların yakın çevresinde ateş yakılmasına, açık ışıklandırma yapılmasına ve sigara içilmesine izin vermemekle, kıvılcım çıkma özelliğine sahip cisimler bulundurmamakla ve bu özelliklere sahip giysiler ile çalışmaya izin vermemekle, e) Besinler, diğer tüketim ürünleri ve hayvan yemleri ile ilgili tedbirleri içeren (ADR hükümlerine) önlemlere uymakla, yükümlüdür.

9.1.7.9.Tank/konteyner/depo işletmecisinin yükümlülükleri-1
(1) Tank/tank-konteyner/depo işletmecisi; a) Tank-konteynerler veya taşınabilir tankların testlerinin ve işaretlemelerinin (ADR hükümleri) uygunluğunu sağlamakla, b) Tank-konteynerler veya taşınabilir tankların yapı ve ekipmanlarının özel olarak, (ADR hükümleri) uygun olmasını sağlamakla, c) Boşaltılmış tank ya da tank konteynerlerinin, temizlenmesini ve hasarlı olmamasını sağlamakla,

9.1.7.9.Tank/konteyner/depo işletmecisinin yükümlülükleri-2
ç) Yük ile ilgili etiketleme ve levha takma işlemlerini yapmakla ve boşaltılarak temizlenmiş olan tank ve tank-konteynerlerden bu etiket ve levhaları kaldırmak veya bunların üzerlerini kapatmakla, d) Gerekli belgeleri bulundurmakla ve taşımacıya vermekle, yükümlüdür.

9.1.8.Atıkların Yok Edilmesi Sırasında Alınacak tedbirler-1
Kimyasallar çevreye hiç zarar vermeyecek veya en az zarar verecek şekilde işlenmeli, muamele edilmeli ve atılmalıdır. İşveren risk değerlendirmesinde bu hususlara yer vermelidir. 14/03/2005 Tarih ve 25755sayılı R.G. de yayımlanarak yürürlüğe giren Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği esaslarına göre işlem yapmalıdır.

Zehirli Kimyasal kalıntıları bulunan boş kaplar da tehlikeli olarak işlem görmelidir. Tehlikeli kimyasal atıkları yok edilirken, aşağıdaki kriterler göz önünde bulundurulmalıdır. Tehlikeli atıkların tanımlanması, orijinleri ve esas bileşenleri açısından atığın tehlikelilik derecesinden şüphe ediliyorsa "en tehlikeli" sınıfında değerlendirilmelidir, a) Tehlikeli kimyasal ile kirlenmiş kaplar uygun bir yerde kapalı olarak muhafaza edilmeli, tehlikeli kimyasalın yok edilme işleminden sonra yeniden kullanılabilmelidir. Boş kaplar içlerinde daha önce bulunan kimyasalın etiketini taşımalıdır, b) Atık Kapların tasarımı ve seçimi çalışanları koruyacak biçimde olmalıdır,

c) Sıvı atıklarının boşaltılması, katı atıkların atılması veya taşınması, dumanların atmosfere yayılması, çalışanların, halkın ve çevrenin korunmasını sağlayacak şekilde olmalıdır, d) Atık alanları sınırlandırılmalı ve işaretlenmelidir, e) Çevrede atıkları güvenli olarak yok edecek imkanlar yok ise bu işlemler özel uzman Kuruluşlara yasalara uygun olarak yaptırılmalıdır

9.1.9.Bina ve Teçhizatta Alınacak Önlemler 9.1.9.1.Genel Prensipler-1
Fabrika binası, araç ve gereç kimyasalların kullanımından doğacak riskleri en aza indirecek şekilde tasarlanmalı ve kurulmalıdır. Örneğin, a) Tehlikeli ve tutuşabilir kimyasalın kaçağının azaltılması, b) Patlama ve yangınların işyerinde yayılmasının önlenmesi gibi. Tehlikenin hapsedilmesi, tümü ile kapalı sistem, otomatik teçhizat veya uzaktan kumanda kontrol ile başarılabilir. Bu husus daha tasarım aşamasında öncelikli olarak göz önüne alınmalıdır. Tehlikeli kimyasalların kullanıldığı yerlerde kaçakları en aza indirmek için emniyet sistemleri bulunmalıdır. (Bu sistem, eğer proses imkan verirse fabrika ve cihaz içinde hafif negatif basınç uygulaması ile olabilir.)

Genel Prensipler-2 Kimyasal, zorunlu hallerde dışarı atılacak ise güvenli bir yerde, çevre ile ilgili yasaların limitine kadar temizlenerek dış çevreye verilmelidir. Çalışma alanları, fabrika ve donanımlar, çalışanların tehlikeli kimyasallara maruziyetini önleyecek şekilde olmalıdır. (Tehlikenin daha da azaltılması için bu prosesin fabrikanın diğer bölümlerinden ayrılması, yangın olduğunda daha büyük zarara yol açacak uyumsuz kimyasallardan ayrılması gibi). Patlamanın ve yangının önlenmesi için aşağıdaki güvenlik önlemleri düşünülmelidir; a) Bina ve donanımın patlamanın etkilerine dayanıklı olarak tasarımının yapılması, b) Patlama ve yangının etkilerine emniyet ventilleri ve patlama panelleri ile sınırlama getirilmesi,

Genel Prensipler-3 c) Yangının yayılmasını önleyecek yöntemler geliştirilmesi yanması geciktirilmiş veya ateşe dayanıklı malzeme kullanılması, d) Yangını veya patlamayı olduğu yere boğma, şaşırtma veya yönlendirme ile hapsederek etkisinin azaltılması, e) Otomatik yangın söndürücülerin kullanılması (patlamayı önlemek için otomatik inert gazın, yangın söndürücülerin kullanılması veya su sıkılması gibi). Kaza ile kimyasalın açığa çıkması durumunda ikincil bir hapsetme imkanının sağlanması, (örneğin tehlikeli sıvılar için bent duvarları, havadan ağır gazlar için çevirme duvarları, dondurucu sıvıların buharlaşması için kapalı alanlar gibi).

Yerel (Lokal) havalandırma olarak ikiye ayrılabilir.
Havalandırma sistemlerinin amacı kontamine olmuş havayı işyerinde çalışanlara zarar vermesini önleyecek şekilde uzaklaştırmaktır. Havalandırma sistemleri Genel havalandırma Yerel (Lokal) havalandırma olarak ikiye ayrılabilir. Bu havalandırma sistemleri doğal veya cebri çekişli olabilir. Doğal havalandırma, soğuk havanın sıcak havanın yerini alması ilkesine dayanır. Cebri çekişli havalandırma ise mekanik olarak bir fan vasıtasıyla zorla hava akımı yaratarak havanın yer değiştirme ilkesine dayanır ve emici, basıcı veya kombine sistemler olarak dizayn edilebilirler.

Genel Havalandırma-1 Genel havalandırma sistemleri işyerlerindeki hava kirleticilerinin konsantrasyonlarını tehlikeli düzeylerin altına düşürmek için taze /temiz hava sağlar, kirli havayı uzaklaştırır. Etkin emişi ve kimyasalın konsantrasyonunun azalması için işyerinden emilen hava kadar temiz hava sağlanmalıdır. İşyerinin büyüklüğü, çalışma koşulları ve çalışan sayısı göz önüne alınarak, havalandırmanın hava akım hızı, işyerinde yeterli hava değişimini sağlayacak düzeyde olmalıdır. Ayrıca sağlanan temiz havanın konforu sağlayacak derecede nemli ve sıcaklığın ayarlanmış olması gerekir.

Genel havalandırmanın yararlı olduğu koşullar:
Nispeten az miktarda ve sürekli kirleticilerin işyeri çalışma ortamına yayıldığı durumlarda. Yeterli bir hava hareketiyle kirleticilerin güvenli konsantrasyon düzeyine indirildiği durumlar. Çalışan ile kirletici kaynağı arasında yeterli bir uzaklığın olması durumunda. Kirleticilerin zarar özelliğinin çok düşük olduğu durumlarda. Kontamine olmuş atılacak havanın genel çevreye verilmeden önce toplanması veya filtre edilmesine gerek olmadığı durumlarda. İşyeri havasındaki konsantrasyonu düşmüş kirleticilerin teçhizata aşındırıcı / korozif etki veya başkaca bir zarar vermeyeceği durumlarda.

Genel havalandırmanın dezavantaj şunlardır:
Çok geniş hacimleri seyreltmeye gereksinim duyulması. Havalandırmanın nispeten etkisiz olabilmesi. Çalışanın kaynağa, seyreltmenin anında mümkün olmayacak kadar yakın bulunmasıdır.

Dışarı atılan havanın tekrar çalışma alanına dönmesi engellenmelidir.
Genel Havalandırma-4 Dışarı atılan havanın tekrar çalışma alanına dönmesi engellenmelidir. Bacalardan dışarı atılan tehlikeli gazlar ve buharların veya acil havalandırma / boşaltma kapaklarından atılanların, çalışma ortam atmosferine tekrar gelmemesi için işçiye (taze) hava sağlayan yerlerin / ağızların seçimine dikkat edilmelidir. Havalandırma / egzoz bacaları ve hava sağlayan girişler uygun bir şekilde birbirinden ayrılmadığı durumlarda dışarı atılan kirli hava tekrar çalışma ortam atmosferine girecektir. Özellikle çok zehirli toz ve dumanların belli bölgelerden ortam atmosferine yayılması durumlarında genel havalandırma kullanılmamalıdır. Bu gibi durumlarda yerel havalandırma daha etkin ve ekonomiktir.

Yerel Havalandırma-1 Yerel havalandırma sistemleri kirletici etmenleri çalışma ortam atmosferine yayılmadan önce kaynağında yakalama ve kontrol altına alma sistemleridir. Tipik sistem bir veya daha fazla emiş başlığı, kanal ve hava temizleyicisi, gerek görülürse bir fandan oluşur.

Yerel Havalandırma-2 Yerel havalandırma sistemleri, hava kirleticilerini seyreltir ya da ortamdan uzaklaştırır. Fakat kirleticilerin ortadan kaldırılması her zaman % 100 olarak gerçekleştirilemez. Bu yöntem, kirleticilerin (daha az zararlı) bir başka madde kullanma (ikame), işlemin değiştirilmesi, izole edilmesi veya işlemin kapalı sisteme alınması gibi yöntemlerle kontrol edilemediği durumlarda kullanılmalıdır. Bir işlem izole edildiği halde yine de yerel havalandırma sistemine gerek duyulur. Maruziyetin önlenmesi için yerel havalandırma, kirleticinin çıktığı noktaya mümkün olduğunca yakın kurulmalı, boruların boyu ve dirsek sayısı minimumda tutulmalıdır.

Yerel havalandırma sisteminin kullanılmasının uygun olduğu durumlar:
İşyeri havasındaki kirleticilerin bir sağlık, yangın ve patlama tehlikesi gösterdiği durumlarda. Bazı özel işlemler için zorunlu olduğu durumlarda. Üretimde kullanılan makinanın bakımının zor olduğu durumlarda. İyi bir çevre temizliği veya çalışanın konforunu sağlamak için. Kirleticinin yayıldığı kaynağın büyük, birden fazla, sabit ve / veya geniş alanlara dağıldığı durumlarda. Kirletici yayma kaynakları işçilerin solunum bölgelerine / düzeylerine yakınsa. Kirletici yayma oranları zamanla çok değişiyorsa,

Yerel Havalandırma-4 Yerel havalandırma sisteminin önemli bir avantajı, bu sistemin genel havalandırma sistemlerinden daha az hava akışı gerektirmesidir. Toplam hava akışı / değişimi işyerleri için önemlidir. Çünkü işyeri havasının mevsime göre ısıtılması veya soğutulmasının önemli bir maliyeti vardır. Aynı zamanda, yerel havalandırma sistemleri yeniden kullanılabilir maddeleri korumak veya ondan yararlanmakta (geri kazanımda) kullanılabilir. Ayrıca havalandırma sistemlerinin etkinliği periyodik olarak (üç ayda bir) kontrol edilerek gerekli bakım yaptırılmalıdır.

9.1.9.3.Yangın Kaynaklarının Kontrolü veya Yok Edilmesi-1
Parlayıcı kimyasalların kullanıldıkları yerde tasarım ve tesiste ilk dikkat edilecek husus, patlayıcı atmosferin yok edilmesi veya en aza indirilmesidir. İşyeri alanı, parlayıcı konsantrasyona ulaşabilirlilik durumuna göre sınıflandırılmalı, güvenli sınıfa girmeyen alanlarda elektrikli cihaz kullanılmamalı, bu mümkün değilse elektrikli araçların standardı tehlikenin tümüne göre olmalı ve ona göre monte edilmelidir.

Yangın kaynaklarını yok etmenin bazı yolları: a) "Sigara içilmez" alanların tespit edilmesi, b) Depolama tanklarının taşma havuzlarının bulunduğu alana pompa veya elektrikli cihaz konmasının yasaklanması, (pompa ayrı bir bölümde olmalı.) c) Parlayıcı kimyasalları taşıyan boru hatlarına/ elektrik motorlarının konmasının yasaklanması, (Onun yerine uzaktan kontrollü fanların konması) d) Depolarda, depo binalarında forkliftlerin akü şarjlarının yapılmaması,

e) Statik elektrik oluşma potansiyelinin yok edilmesi; 1) Borulardan kaplara, kapdan kaba doldurmalarda kimyasalın serbest akışının önlenmesi, 2) Boşaltmalarda pompalama hızının düşürülmesi, 3) Anti-statik katkı maddelerinin kullanılması, gibi (Statik elektriğin birikip boşalarak yangına veya patlamaya meydan vermesinin mühendislik tedbirleri ile önlenmesi ve bu tedbirlerin düzenli olarak izlenmesi) f) Parlayıcı kimyasalların kullanıldığı işyerlerinde ısınma işleminin uygun şekilde yapılması.

İşyeri risk değerlendirilmesine göre
Çalışma Sistemi ve uygulamada Alınacak Önlemler Genel Prensipler-1 İşyeri risk değerlendirilmesine göre kullanılan kimyasalların tehlike sınıfı, tehlikeleri belirlenmeli ve çalışma sistemleri bu tehlikelerin önlenmesine göre düzenlenmeli, sürdürülmelidir. Çalışma sistemi, tehlikeyi yok edecek veya en aza indirecek kimyasalın ve teknolojinin seçiminden sonra, en uygun kontrol sistemleriyle beraber düşünülmelidir.

9. 1. 10. Çalışma Sistemi ve uygulamada Alınacak Önlemler 9. 1. 10. 1
Çalışma Sistemi ve uygulamada Alınacak Önlemler Genel Prensipler-2 Çalışma sisteminin sorumluları açıkça belirlenmeli ve o kişilere de gerekli bilgi akışı temin edilmelidir. Çok basit işlerin dışındaki görevlerin nasıl yapılacağı yazılı olarak verilmelidir. Çok yüksek riskli kimyasalların kullanıldığı işyerlerinde bakım-onarım işlerinde "iş izni belgesi" düzenlenmelidir. Bu belge, hangi işin kimler tarafından ne zaman, nasıl yapılacağını ve hangi kısımların güvenli olacağını göstermelidir. Sorumlu kişiler işi vermeli ve güvenliği kontrol etmelidirler. Yalnız çalışan işçiler için iş düzeni ona göre düzenlenmeli ve acil durumlar için özel önlemler alınmalıdır.

Bu kontrollerde aşağıdakiler;
Çalışma Sistemi ve uygulamada Alınacak Önlemler Genel Prensipler-3 Acil durumlarda prosesin tümünün veya bir kısmının kapatılması mümkün olmalıdır. Çalışma sistemleri ve uygulamalar sık sık kontrol edilmeli ve aksayan durumlarda önlemler alınmalıdır. Bu kontrollerde aşağıdakiler; Personelde, kullanılan kimyasallarda, cihazlarda, yerleşme ve sistemde değişiklik olup olmadığı, Normal çalışma saatlerinin dışında yapılan işlemlerin takibi, Gözetimin yeterli olup olmadığı, Takip edilen sistem ve uygulamanın uygun sistem olup olmadığı, Bitirilemeyecek işleri bırakırken alınacak tedbirlerin kontrolünün yapılıp yapılmadığı izlenmelidir.

9.1.11.Kişisel Koruyucu Donanımlar-1
Risklerin, toplu korunmayı sağlayacak teknik tedbirlerle veya iş organizasyonu ve çalışma yöntemleriyle önlenemediği veya tam olarak sınırlandırılamadığı durumlarda kullanılmalıdır. Kişisel koruyucu donanımlar; solunum cihazı, koruyucu elbise, ayakkabı, yüz, göz, el koruyucuları vb. den oluşabilir. Parlayıcı ve patlayıcı kimyasalların bulunduğu ortamlarda kişisel koruyucu donanımların anti-statik olmasına dikkat edilmelidir.

Kişisel koruyucu donanımlar; “Kişisel Koruyucu Donanım Yönetmeliği” hükümlerine uygun olarak tasarlanmış ve üretilmiş olmalıdır. Tam koruma sağlamalıdır. Kendileri bir tehlike kaynağı olmamalıdır. Kullanılan vücut kısımlarına ve yapılan işe tam uygunluk sağlamalıdır. Kullanımı kolay ve pratik olmalıdır. Kişisel koruyucu donanımların yararlı olabilmesi için, kullanım maksadına ve kullanıcıya uygun olması ve gerektiği şekilde kullanılması önemlidir.

İşveren; Kişisel koruyucu donanımların seçimini iyi yapılmalı ve kullanması gerekenleri doğru belirlenmelidir. Kullanması gerekenlere teslim etmeli ve konu ile ilgili olarak kullanıcılara teorik ve pratik eğitim sağlanmalıdır. Gerektiği şekilde kullanımın sağlanması için, örnek olmalı, kullanıcıları teşvik etmeli ve denetimi sağlanmalıdır. Kişisel koruyucu donanımları, gerektiğinde yenilemelidir.

Çalışanlar; Gerekli olan kişisel koruyucu donanımları, belirlenen şekilde, talimatlara uygun olarak kullanmalıdır. Kişisel koruyucu donanımların bakım ve temizliği yapmalıdır. Kişisel koruyucu donanım seçimi ve kullanımı konusundaki görüş ve önerilerini yetkililere bildirmelidir.

9.1.12.Bilgilendirme (Eğitim)-1
Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmeliğin İşçilerin Eğitimi ve Bilgilendirilmesi başlıklı 10. maddesinde Tehlikeli kimyasal maddelerle çalışanların eğitimi ve bilgilendirilmesi ile ilgili esaslar belirlenmiştir.

İşyerinde bulunan her tehlikeli kimyasal maddenin bulunduğu, kullanıldığı veya depolandığı yerdeki bütün işçiler bu madde(lerin); Genel adı gibi kimyasal kimliğini, İşyerinde nerede hangi kısımlarda kullanıldığı, Diğer maddelerle karıştırılmadığı zaman kokusu veya görüntüsünden bu maddeyi nasıl tanıyacağını, Fiziksel tehlikelerin neler olduğunu, Kazara bir yangın olduğunda ne yapacağını,

Akut sağlık tehlikelerinin neler olduğu ve akut sağlık tehlikelerinin beklenen semptomlarını, Bu maddeyle çalışan bir işçi, buna maruz kaldığında ve bunun akut semptomları ortaya çıktığında ilk yardım olarak sırayla neler yapması gerektiğini, Bu maddeden bir miktarının kazara döküldüğünde neler yapacağını, Bunların kronik sağlık tehlikelerinin neler olduğu ve maruziyetin en aza indirilmesi için hangi Kişisel koruyucu teçhizatın kullanılacağını, Kişisel koruyucuların uygun şekilde kullanılmasını, Maddenin tehlikeli özellikleri hakkında ek bilgilere gereksinim duyduğunda bunların nerelerden sağlanabileceğini öğrenmeleridir.

İşçilere işe giriş eğitiminde hangi tehlikeli maddenin işyerinin nerelerinde kullanıldığı gösterilmeli, bu arada malzemenin kimliği ve etkilerinin yeri, günlük gereksinim kadar alınırken kullanılan belgelerin neler olduğu gösterilmelidir. Belirtilen bilgiler işe yeni giren işçinin eğitiminin ilk adımı olmalıdır. Yapılacak genel iş sağlığı ve iş güvenliği eğitiminden sonra, yeni bir kimyasal madde işyerinde ilk defa kullanılmaya başlandığında ve ayrıca periyodik olarak bütün işçilere bilgi tazeleme eğitimi verilmelidir. Ayrıca Eğitimler, talimatlar sürekli yenilenmeli ve güncelleştirilmeli, verilen bilgilerin çalışanların davranışlarına yansımaları izlenmelidir.

9.1.13.Mühendislik Kontrol Yöntemlerinin Uygulanması, Bakım ve Onarım 9.1.13.1.Genel Prensipleri-1
Mühendislik kontrol yöntemleri, uygun aralıklarla tümü ile kontrol ve test edilerek performansının ilk kurulduğu zamanki durumunu muhafaza etmesi sağlanmalıdır. Makina ve teçhizattaki muayene ve testlerde görülen aksaklıklar hemen giderilmeli ve yapılan bakımların kayıtları tutulmalıdır.

9.1.13.Mühendislik Kontrol Yöntemlerinin Uygulanması, Bakım ve Onarım 9.1.13.1.Genel Prensipleri-2
Örneğin yerel havalandırma kontrol ve test raporunda şu bilgiler bulunmalıdır: İşverenin adı ve soyadı, Yerel havalandırmanın tanımı, yeri, kimyasal proses, kimyasal zararlıların tanımı, En son bakımın yapıldığı tarih, Testin yapıldığı zamanki şartlar (normal kullanım, maksimum kullanım gibi) İşyerindeki performansının, hala muhafaza edilip edilmediği, edilemiyorsa yapılması gerekenler, Basınç ölçümleri, hava akımı ölçümleri, hava numunesi, filtrasyon testleri, Kontrol ve bakımın yapıldığı tarih, Bakımda neler yapıldığının ayrıntısıyla anlatılması gibi. Kontrolü yapan kişi veya kuruluşun unvanı ve onayı,

9.1.14.İşyerinde Ölçümleme 9.1.14.1.Genel Prensipler-1
İşyerinde çalışanların tehlikeli kimyasallara maruziyetleri izlenmeli, maruziyet limitlerinin aşılmaması sağlanmalı, ölçüm sonuçlarına göre bir değerlendirme yapılmalıdır.

9.1.14.İşyerinde Ölçümleme 9.1.14.1.Genel Prensipler-2
Zehirli ya da yanıcı kimyasalların üretildiği, depolandığı ya da nakliye edildiği her yerde, kaza ya da sızıntı riski her zaman mevcuttur. Gaz algılama sistemleri, ilk sızıntının meydana gelmesini engelleyemezler ancak sızıntı durumunda tepki vererek, büyük kazaların önlenmesinde önemli rol oynarlar. Zehirli ya da yanıcı madde sızıntılarının erken tespit edilebilmesi, insanların zamanında bölgeden uzaklaşmalarını sağlarken, sızıntının patlayıcı olması durumunda ise patlamayı başlatabilecek kaynakların otomatik olarak kapatılmasını veya zehirli olması durumunda havalandırma sistemlerinin açılmasını sağlar.

Otomatik olarak ayırmak mümkündür.
Ölçme Yöntemi-1 Ortamdaki kirleticilerin tehlike seviyelerini ölçmek için kullanılan cihazları Manuel Otomatik olarak ayırmak mümkündür. Manuel ölçüm cihazına çeşitli gazlara duyarlı tüplerin takılarak ölçüm yapıldığı el pompalarını örnek olarak verebilir. Otomatik gaz ölçüm cihazları Portatif Sabit olarak ayrılabilir.

Ölçme Yöntemi-2 Portatif gaz ölçüm cihazları kirleticinin ortamdaki seviyesinin ölçümü için ya o ortamda çalışan üzerine takılarak sürekli ölçüm yapılır veya boğucu yanıcı veya zehirleyici kirleticilerin kapalı ortamlardaki anlık ölçümü ile kaçak tespiti yapılır. Çalışan üzerine takılanlar kirletici zararlı seviyeye geldiğinde cihazın uyarması ile çalışan o ortamdan uzaklaşır. Portatif gaz ölçüm cihazları bir veya birden fazla tehlikeli kirleticinin ölçümü için kullanılabilir.

Ölçme Yöntemi-3 Sabit gaz ölçüm sistemi gaz algılayıcı başlık (sensör) ve ona irtibatlı kontrol panelinden oluşur. Ayrıca sesli ve ışıklı alarmlar sisteme dahil edilebildiği gibi kaçak, sızıntı olan ortamlarda havalandırma sistemlerinin açılmasını veya patlamayı başlatabilecek kaynakların otomatik olarak kapatılmasını sağlayan sistemlerde oluşturulabilir.

Elektrokimyasal ölçüm tekniği ile ölçüm yaparlar.
Ölçme Yöntemi-4 Portatif ve sabit gaz ölçüm cihazlarının her ikisinde de gaz algılama başlıkları Katalitik Infra Red Elektrokimyasal ölçüm tekniği ile ölçüm yaparlar.

9.1.14.2.1.Katalitik gaz algılama başlığı (Sensör)
Bir katalist malzeme kullanılarak, patlayıcı gazların oksijen ile katalist yardımıyla tepkimeye girmesi sonucunda açığa çıkan ısının elektriksel sinyale dönüştürülmesiyle yapılan ölçüm tekniğidir. Pellistör tipi sensörler olarak adlandırılan bu dedektörler, bir Wheatstone köprüsü ölçüm değerlerindeki değişikliği elektrik sinyallerine çevirirler.

9.1.14.2.2.Infra Red gaz algılama başlığı (Sensör)
Hidro Karbon grubu gazların ve bazı özel gazların, belli dalga boyundaki ışığı soğurma özelliğinden faydalanılarak gaz konsantrasyonu ölçümü yapan dedektörlerdir. IR teknolojisi yüksek hassasiyet, uzun ömür ve yüksek stabilite gibi özellikleri ile ön plana çıkan bir teknolojidir.

9.1.14.2.3.Elektrokimyasal gaz algılama başlığı (Sensör)
Hedef gazın, elektrolit ile kimyasal reaksiyona girerek, reaksiyon sonucunda oluşan elektronların elektriksel sinyallere çevrilmesi esasına dayanan ölçüm teknolojisidir. Elektro-kimyasal ölçüm tekniğinde sensörlerin ürettiği sinyalleri anlamlı kontrol sinyallerine (4-20, 0-20 mA, 0-10 V) çeviren bir transmitter (iletici) ile birlikte kullanılır. Bu cihazlardan hangisi kullanılırsa kullanılsın ölçüm sızıntı ve kaçaklar ile maruziyeti temsil edebilecek noktalardan alınmalıdır.

Ölçüm Kayıtları Ölçüm sonuçları manuel veya otomatik olarak kayıt altına alınmalı, tarih, saat, nereden alındığını içermeli ve bu kayıtları işçiler ve temsilcileri ile resmi görevliler alabilmelidir.

9.1.14.4.Ölçüm değerlendirmesi
Ölçümlerin değerlendirmesi (maruziyet süresi, çalışma sistemi, havalandırma performansı vs. göz önüne alınarak) yapılmalı, sonuçta limitlerin aşıldığı tespit edilirse, otomatik sistemlerle yapılan ölçümlerde çalışanlar anında uyarılması sağlanmalı veya manuel olarak yapılan ölçümlerde değerlendirme en kısa sürede yapılarak çalışanlar ile temsilcileri haberdar edilmeli, alınan önlemler bildirmelidir.

9.1.15.İşçilerin Sağlık Gözetiminde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar-1
Tıbbi gözetim: Çalışanlar işe başlamadan önce ve periyodik olarak sağlık kontrollerinden geçirilmeli, bu kontroller; solunum yolları, sindirim ve sinir sistemi rahatsızlıkları ile göz ve deri hastalıklarını içermeli ayrıca dişlerin durumu kontrol edilmelidir.

9.1.15.İşçilerin Sağlık Gözetiminde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar-2
Kanserojen veya mutajen maddelere maruz kalanların sağlık durumunu izlemekle görevli hekim ve diğer sağlık görevlileri, maruziyet koşullarını bilmeli işçilerin sağlık durumunun izlenmesi, iş hekimliği prensip ve uygulamalarına göre yapılmalı ve aşağıdaki hususları da içermelidir. İşçilerin mesleki ve tıbbi öz geçmişleri ile ilgili kayıtların tutulması. İşçilerle kişisel görüşmeler yapılması. Mümkün olduğu hallerde biyolojik kontroller yapılması, erken teşhis ve tedavinin sağlanması. Sağlık gözetimi yapılan her bir işçide, iş hekimliğindeki en son tıbbi bilgilere göre gelişmiş testler uygulanması.

9.1.16.Acil Durum ve İlk yardım
Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmeliğin Kaza ve Acil Durumlarla İlgili Düzenlemeler başlıklı 9. maddesinde İşyerlerinde, kaza ve acil durumlarda uyulması gereken hususları belirlemektedir.

9.1.16.1.Tehlikeli Kimyasallar Acil Eylem Planı
Tehlikeli Kimyasalların acil eylem planının amacı olaya karışı verilecek yanıtın etkinliğini kolaylaştırmak, organizasyon ve koordinasyonu sağlamak ve yardım etme aktivitelerini önceden planının tesis etmektir.

Planın hazırlanmasında
A.Planı yerine getirmek için gerekli olan operasyonel kavramı, organizasyonu ve destek sistemleri tanımlanmalı B. Yaşamı, malı ve çevreyi verilecek zararı minimize etmek için gerekli olan yetkiliyi, sorumluluklarını ve genel hareketlerini ve özel kurumlar tanımlanmalı C. Bölgede, malzeme, ekipman ve personel olarak karşılıklı yardım sağlayabilecek bütün fonksiyonel güçlerin bir operasyonel yapı altında toplanmasını sağlayacak organizasyon tesis edilmeli D. Tehlikeli Kimyasallar kazalarında etkin olarak görev alacak acil durum servis çalışanlarının Tehlikeli Kimyasallar konusunda eğitim almış ve bilgili olmaları sağlanmalı

İlk yardım personelinin sayısı, Çalışan sayısına, Çalışma türüne,
Tehlikeli kimyasalın kullanıldığı yerlerde yeterli ilk yardım hazırlıkları kullanılan kimyasala göre yapılmalı ve eğitilmiş, bilgili ilk yardım personeli, hemşireler, doktorlar vb. bulunmalıdır. İlk yardım personelinin sayısı, Çalışan sayısına, Çalışma türüne, İşyeri büyüklüğü ve çalışanların dağılımına, İşyerinin hastane ve sağlık merkezine uzaklığına göre, tespit edilmelidir.

Hemen anında etkin önlemlerin nasıl alınacağı,
İlk yardım-2 İlk yardım eğitimi; Kimyasalın ne tür zarar verdiği ve bu zarardan nasıl korunulacağı, Güvenlik Bilgi formlarının kullanılması Hemen anında etkin önlemlerin nasıl alınacağı, Hasta veya yaralının hastaneye nasıl götürüleceği, konularında yapılmalıdır.

Yangınla Mücadele-1 Kimyasalın karakteristiği ve miktarına göre yangın söndürme araç gereçleri bulundurulmalıdır. Yangına ilk müdahale için, taşınabilir yangın söndürücüler uygun ve kolay erişilebilir yerlerde olmalı ve periyodik kontrollerle çalışır vaziyette tutulmalıdır. Çalışanlara yangın tehlikesi ve alınan önlemler konusunda aşağıdaki konuları da içeren bilgi ve eğitim verilmelidir.

Kendilerini gereksiz yere tehlikeye atmamaları,
Yangınla Mücadele-2 Kendilerini gereksiz yere tehlikeye atmamaları, Ne zaman ve nerede alarm verecekleri, Yangın söndürme işinde görev alacakların yangın söndürme ile ilgili eğitimleri, Yangında çıkacak dumanların zehirlilik özellikleri ve ilk yardım önlemleri Uygun kişisel koruyucuların kullanımı, Tahliye işlemleri, Kendilerinin müdahale etmeyip işyerini tahliyesi ve hemen itfaiyenin çağrılacağı durumlar.

a) Yaralanmaya neden olan veya olmayan kazalar ve diğer olaylar,
Kazaların ve Meslek hastalıklarının İncelenmesi ve Rapor Edilmesi İnceleme Tehlikenin değerlendirilebilmesi ve önlemlerin zamanında alınabilmesi için işveren, iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi işçiler ve temsilcilerinden oluşan bir ekip ile aşağıdaki hususları incelemelidir a) Yaralanmaya neden olan veya olmayan kazalar ve diğer olaylar, b) Şüphelenilen veya bilinen meslek hastalıkları, c) Çalışanların tehlikeyi görüp işi bıraktıkları durumlar, d) Ani ve yakın tehlikenin söz konusu olduğu durumlar ve halen alınmış önlemlerin gözden geçirilmesi, gibi.

a) İşten uzak kalma süresini,
Rapor Etme Kazalar ve hastalıklar yasalara uygun olarak rapor edilmeli, yaralanma ve hastalığa neden olan durumlarda rapor; a) İşten uzak kalma süresini, b) Tıbbi tedavi gerektiren olayın absorpsiyon, solunum, sindirim veya deri absorpsiyonu yolu ile olup olmadığını ve olaya neden olan kimyasalı kapsamalıdır. Rapor edilecek diğer olaylar ise; normal işi aksatmasına veya işin durdurulmasına neden olan yangın ve patlamalar, ani ve kontrolden çıkan şartlarda belli miktarda kimyasalın açığa çıkması, kimyasalın taşınması sırasında çıkan yangınlar vb. ni içermelidir.

10.KİMYASALLARIN KULLANIMINDA SORUMLULUK
Ülkemizin onaylamadığı Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) 170 sayılı sözleşmesinde kimyasalların kullanımında sorumluluklar belirlenmiştir. Kimyasallardan kaynaklanan hastalık ve yaralanmaların önlenmesi veya azaltılması için aşağıdaki kriterleri önermiştir. a) Tüm kimyasalların tehlikeleri değerlendirilmelidir. b) Kimyasalların temin edildikleri yerlerden kimyasallar hakkında tüm bilgilerin alınması ve ona göre koruyucu önlem programlarının geliştirmesi sağlanmalıdır. c) Kimyasalların güvenli kullanım prensip ve programlarının yerleştirilmesi sağlanmalıdır. Türkiye’nin onayladığı “İş Sağlığı Hizmetlerine İlişkin 161 Sayılı ILO Sözleşmesi”nde devletin ve işverenlerin sorumluluk ilkeleri belirlenmiştir. ILO’nun 170 sayılı kimyasalların kullanımı ile ilgili sözleşmesinde ise kimyasalların kullanımında sorumluluklar belirlenmektedir.

10.1.Devletin Sorumluluğu Ülkede İş Sağlığı ve Güvenliği’nden sorumlu yetkili makam, ülke şartlarını ve kanunlarını göz önüne alarak işçi ve işveren kuruluşlarına danışmak suretiyle “KİMYASALLARIN GÜVENLİ KULLANIMI” konusunda uygun bir ulusal politika geliştirerek, uygulamalı ve periyodik olarak gözden geçirilmelidir

10.2.Kimyasalı Temin Edenin Sorumluluğu:
Üretici, ithalatçı, dağıtıcı vb. kimyasalı temin edenler sınıflandırma, işaretleme, etiketleme, güvenlik veri belgelerini temin edip kullanıcıya vermelidir. Ayrıca güvenlikle ilgili yeni bilgiler ortaya çıktıkça bu duruma göre yeni etiket ve veri belgeleri hazırlamalıdır. Henüz, sınıflandırılmamış bir kimyasal ile ilgili elde edilebilen tüm bilgiler kimyasalı temin eden tarafından sağlanıp kullanıcıya verilmelidir.

10.3.Kimyasalı İhraç Edenin Sorumluluğu
Kimyasalı İhraç eden ülke, kendi ülkesinde kullanımı sağlık ve güvenlik gerekçesiyle yasaklanmışsa, ithal eden ülkeye buna ilişkin bilgileri vermelidir.

10.4.İşverenin Sorumluluğu-1
İşveren, kullanılan tüm kimyasallar ile ilgili etiketleme, işaretleme, kimyasal güvenlik veri belgeleri gibi güvenlik bilgilerini eksiksiz temin edip işçiler veya temsilcilerinin bu bilgilere ulaşmasını sağlamalıdır. İşverenler; çalışanların tehlikeli kimyasallara maruziyetlerini, ulusal yasalar veya uluslar arası standartlarca belirlenen maruziyet limitlerinin altında olmasını sağlamalıdır. Ayrıca, işveren, işyerinde kimyasalların kullanımından doğabilecek risklerin değerlendirmesini yapmalı ve uygun yöntemlerle çalışanları korumalıdır.

İşveren, aşağıdaki kriterlere göre işyerinde kimyasalların kullanımından doğabilecek risklerin değerlendirmesini yapacak, buna göre uygun yöntemlerle çalışanları koruyacaktır. Riski yok eden veya en aza indiren kimyasalların seçimi, teknolojinin seçimi, çalışma sistemlerinin benimsenmesi Yeterli mühendislik kontrol yöntemlerinin kullanılması, Yeterli mesleki hijyen kurallarının benimsenmesi , Yukarıdaki hususların uygulanmasının yeterli olmadığı, hallerde çalışanlara hiç bir maliyet yüklemeden koruyucu malzeme ve giysilerin verilmesi, gibi

Ayrıca işverenler; olabildiğince az sayıda çalışanın olabildiğince düşük miktarda kimyasala maruz kalmasını sağlayacak, ilk yardım ve acil durumlarla ilgili önlemler alacaklardır. Risk değerlendirmesi yapılırken hangi kimyasalların kullanıldığı ve ne gibi tehlikeler içerdiği aşağıdaki şekilde belirlenmelidir. Akut veya kronik etkisi, solunum, deri, sindirim yollarından hangisi ile vücuda girdiği, Deri veya göze temas ettiğinde yaralanma veya sağlığa zarar verip vermediği, Kimyasalın fiziksel özelliği veya kimyasal reaktifliğinden dolayı patlama, yangın veya diğer olaylardan meydana gelebilecek zarar.

Bu belirlemelerin yanı sıra aşağıdaki durumlarda belirlenmelidir. İşyerindeki kimyasalın miktarı, Çalışma ve proses şartları, Kimyasalın üretimi, işlenmesi, depolanması, taşınması, atılması ve yok edilmesi gibi hangi işlemlerin yapıldığı, Yüksek ısı ve basınçta kullanıldığında tehlikenin daha fazla olup olmadığı, Kontrol tedbirlerinin başarısız olması durumunda sonucun neler olacağı, gibi.

Tehlike değerlendirmesinde kimyasaldan doğacak tehlikenin ortadan kaldırılmasında; Kimyasalın kullanımının durdurulması, Daha az zararlı ile değiştirilmesi veya aynı kimyasalın daha az zararlı formunun kullanılması, Alternatif teknolojiler kullanılarak yok edilip edilemeyeceği de hesaba katılmalıdır. İstenmeyen zararlı kimyasallar ve onların artığını içeren boşalmış kaplar ulusal yasalara göre çevreye zarar vermeyecek veya en az zarar verecek şekilde işlemden geçirilmeli veya atılmalıdır.

İşverenler bilgilendirme ve eğitim konusunda aşağıdaki hususları yerine getirmelidir: İşyerinde kullanılan kimyasallara maruziyetin zararları hakkında, çalışanları bilgilendirecektir, Kimyasal güvenlik veri belgelerinde ve etiketlerdeki bilgilerin nasıl değerlendirileceği ve kullanılacağı konusunda çalışanları eğiteceklerdir, Çalışanlar için kimyasal veri belgeleri ve işyerine özel bilgiler esas alınarak yazılı talimatlar hazırlanacaktır, Çalışanların kimyasalların güvenli kullanımı konusunda izlenecek yollara ilişkin sürekli eğitime tabi tutulacaktır. Ayrıca işverenler, kimyasalların güvenli kullanımında sorumluluklarını yerine getirirken işyeri hekimi, çalışanlar veya onların temsilcileri ile olabildiğince yakın işbirliği içinde olacaklardır.

10.5.Çalışanların Sorumluluğu
Çalışanların ve temsilcilerinin hakları söyle sıralanabilir; (1) Çalışanlar, kimyasalların kullanımından doğacak ani ve ciddi bir tehlikenin varlığına inanırlarsa hemen ustabaşına haber vererek oradan uzaklaşma hakkına sahip olacaktır. (2) Çalışanlar uzaklaşma hakkını kullanmaları nedeniyle haksız işlemlere maruz kalmayacaklardır. Çalışanlar ve onların temsilcileri; a) İşyerinde kullanılan kimyasalın ne olduğu, zararlı özellikleri, alınan önleyici tedbirler ve verilen eğitim hakkındaki bilgileri, b) Etiket ve işaretlemelerin içerdiği bilgileri, c) Kimyasal güvenlik veri belgelerini, ve gerekli diğer bilgileri alma hakkına sahip olacaklardır.

11.YASAL DÜZENLEMELER

Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Resmi Gazete: /25328 Kanserojen Ve Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Asbestle Çalışmalarda Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik

Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Çalışanların Korunması Hakkında Yönetmelik
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Resmi Gazete: /25328 Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli Ve Zararlı Maddelerle Çalışılan İşyerlerinde Ve İşlerde Alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük Resmi Gazete: /14752 Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Çevre ve Orman Bakanlığı Resmi Gazete Tarih Ve Sayısı :27 Ağustos 1995/ 22387

Tehlikeli Maddelerin ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik Resmi Gazete Tarih ve Sayı: 26/12/2008/ (mükerrer) Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik, Resmi Gazete Tarih Ve Sayı: 19/12/2007 / değişiklik 09/09/ 2009 / 27344 Tehlikeli Maddeler Ve Müstahzarlara İlişkin Güvenlik Bilgi Formlarının Hazırlanması Ve Dağıtılması Hakkında Yönetmelik Bazı Tehlikeli Maddelerin, Müstahzarların Ve Eşyaların Üretimine, Piyasaya Arzına Ve Kullanımına İlişkin Kısıtlamalar Hakkında Yönetmelik te

KİMYASAL RİSK ETMENLERİ

Benzer bir sunumlar

... konulu sunumlar: "KİMYASAL RİSK ETMENLERİ"— Sunum transkripti:

Benzer bir sunumlar

Proje hakkında

Geri bildirim

Giriş

Sosyal ağ üzerinden giriş yapmak:

KİMYASAL RİSK ETMENLERİ

Benzer bir sunumlar

... konulu sunumlar: "KİMYASAL RİSK ETMENLERİ"— Sunum transkripti:

Benzer bir sunumlar

Proje hakkında

Geri bildirim