BAD ile ilgili araştırmalar ve Yöntem Nazan Özenç Uçak.

... konulu sunumlar: "BAD ile ilgili araştırmalar ve Yöntem Nazan Özenç Uçak."— Sunum transkripti:

1 BAD ile ilgili araştırmalar ve Yöntem Nazan Özenç Uçak

2  Kuram yöntemin seçilmesinde etkilidir.  Kuram varsayımları açıklamakla,  Yöntem nasıl bulunup ortaya konacağı ile ilgilidir  Araştırmanın problemi yöntemin seçiminde etkilidir  Hangi soruya yanıt arıyorsunuz??  Ne? Ne kadar?  Neden? Nasıl? Kuram /Yöntem ilişkisi

3  Olanı gör(e)meme veya olmayanı görme  Küçük olgu veya örneklemlerden genellemeye gitme  İnançlarımızı destekleyen verileri dikkate alma desteklemeyenleri göz ardı etme  Elde edilen bilgiyi düşünceleri destekleyecek şekilde değiştirme  Ego-bilgi ilişkisi, farklı düşüncelere karşı savunma mekanızması  Önyargı, değişime kapalı olma (close minds)  Anlaşılması zor olanı reddetme Araştırmalarda yapılan hatalar

4  Bu hataların önlenmesinde  Gerçeklerin keşfinde  Doğru soru sormada  Plan yapmada  Analiz etmede  Ölçmede  Çıkarımda bulunmada Yöntemin rolü

5 Ölçme ve Analiz Ölçme  Gözlem  Anket  Görüşme  Günlük, kayıt,  Doküman vb. Analiz  İstatistik  Kuram testi  Model oluşturma  Durum incelemesi  İçerik analizi  Tarihsel analiz

6  Hangi yöntemler hangi araştırmalara uygundur?  Pozitivist görüş (akılcılık) nedir?  Pozitivizm ötesi görüş (akılcılık ötesi) nedir?  Bu görüşlerin bilimsel araştırmalara etkisi nedir?  Fen ve sosyal bilimlerde bilimsel araştırma ve bilimsel bilgi üretimi aynı mıdır? Bilim – Yöntem ilişkisi

7 Araştırma yöntemleri iki grup altında toplanabilir:  Nicel Araştırma Yöntemleri Ne ? Ne kadar?  Nitel Araştırma Yöntemleri Neden? Nasıl? 7 Araştırma Yöntemleri

8  Bilimsel bilgi, pozitivist/akılcı dünya görüşüyle ortaya çıkmış, belli kural ve ilkelerle elde edilen bir bilgi türüdür.  Pozitivist düşüncenin temelinde, tek gerçeğin, tek doğrunun aranması vardır.  Bu da akıl ve gözlemle mümkündür.  Bu anlayış içinde nesnellik önemli bir unsurdur.  Olgular çevreden ve zamandan soyutlanarak nesnelleştirilmekte; gerçekler doğru ölçüm ve sayılarla tanımlanabilmektedir. Pozitivist açıdan bilimsel bilgi

9  Betimleme yöntemi  Deneysel yöntem  Karşılaştırma yöntemi Nicel yöntemler

10  Betimsel yöntemler, mevcut varolan durumunu ortaya koymaya yöneliktir.  Araştırılan konunun mevcut durumuna ilişkin hipotezler test etmek veya sorulara cevap bulmak için ver toplanır.  Veri toplama teknikleri:  Gözlem,  Anket,  Görüşmedir. Betimleme Yöntemi

11  1. Betimsel analiz için çerçeve oluşturma  2. Tematik çerçeveye göre verilerin toplanması ve işlenmesi  3. Bulguların tanımlanması  4. Bulguların yorumlanması (Yıldırım ve Şimşek, 1999). Betimleme yönteminin aşamalar ı

12  Deneysel yöntem; laboratuar ya da laboratuar dışındaki bir deney düzeneğinde olaylar arasındaki sebep sonuç ilişkilerini ortaya koymada kullanılır.  Araştırmacının önceden öngördüğü hipotezler test edilebilir.  Bağımlı ve bağımsız değişkenler üzerine kurulur.  Bağımlı değişkeni etkilediği düşünülen bir ya da daha fazla değişkenin etkisi sınanır.  Deneysel araştırmada araştırmacı bağımsız değişkenin (sebep) bağımlı değişken (sonuç) üzerindeki etkisini ortaya koymaya çalışır.  En objektif araştırma yöntemlerinden birisidir. Deneysel Yöntem

13  Bir çalışmanın karşılaştırma olayı içinde algılanabilmesi için;  Toplumlar ya da kültürler arası düzeyde gerçekleştirilmesi,  Benzerlik ve farklılıkların ortaya çıkarılması,  Gözlenilen farklılıkların nedenlerini açıklıyor olması gerekmektedir Karşılaştırmalı yöntem

14  Karşılaştırmalı yöntem sırasıyla şu aşamaları içinde barındırır:  1. Betimleme  2. Yorumlama  3. Eşleme  4. Karşılaştırma Karşılaştırmalı yöntemin aşamaları

15  Ölçülebilen, maddi unsurlar araştırılır.  Değişkenler üzerine odaklanır  Güvenilirlik önemlidir.  Çok sayıda denek üzerine çalışılabilinir.  Araştırmacı olayın dışında, objektif olmalıdır.  Daha çok anket, görüşme teknikleri ile veri toplanır. Nicel araştırmaların özellikleri

16  Bibliyometri  Atıf analizleri  Librametri  Vebometri  Sibermetri BAD kullanılan bazı nicel teknikler

17  Bibliyometri, matematiksel ve istatistiksel yöntemlerin kitaplar ve diğer iletişim ortamlarına uygulanmasıdır (Pritchard 1969).  Bibliyometri, yayınların ya da belgelerin yazar, konu, yayın bilgisi, atıf yapılan kaynaklar vb. özelliklerinin niceliksel analizidir (Al ve Tonta, 2004). Bibliyometri

18  1. Betimsel bibliyometri (descriptive):  Üretkenliği ölçer. Yayınların yazarlara, konulara, yayın yıllarına, ülkelere, dillerine vb. göre gösterdiği dağılımı ölçer (Bradford, Lotka, Zipf)  2. Değerlendirici bibliyometri (evaluative):  Literatürü ölçer. Yazarlar, yayınlar, yazıların yayınlandığı yerler arasındaki ilişkilerin yazarların yaptığı atıflar yoluyla analiz edilmesidir (Atıf Analizi) Bibliyometri türleri

19  Bibliyometrik araştırmalarda bilimsel iletişimin anlaşılması için bilimsel iletişim araçlarının bazı özellikleri araştırılmaktadır.  Kullanılan kaynaklar ve özellikleri  Bilimsel iletişimin farklı disiplinlerde nasıl gerçekleştiği  En fazla atıf alan kaynak ve yazarlar  Bu özelliklerin disiplinlere, ülkelere ve kurumlara göre gösterdiği farklılıklar gibi özellikler araştırılabilmektedir. Bibliyometrinin kullanım amaçları

20 -bibliyografik eşleştirme (bibliographic coupling): farklı iki kaynakta aynı yayına atıf yapma -ortak atıf (co-citation): bir kaynakta farklı iki yayına atıf yapılması Kullanılan teknikler

21 Atıf analizi üzerine yapılan çalışmalar Ortak atıf (co-citation) analizi üzerine yapılan çalışmalar Kişilerin, kurumların ya da ülkelerin verimliliği ile ilgili çalışmalar Kitap, dergi, patent gibi bilgi ürünleri ile ilişkili çalışmalar Bibliyometrik çalışma alanları

22  Atıf analizi ile  atıf yapılan yayınların özellikleri,  hangi türlere,  hangi yayınlara atıf yapıldığı,  disiplinlere göre atıf verme özellikleri,  kişilerin ve kurumların kendilerine yaptıkları atıflar,  hangi dilde yayınlara atıf yapıldığı  hangi ülke yayınlarının ne sıklıkla atıf aldığı  atıf alan kaynakların güncel veya eski olması,  eskime oranları gibi pek çok özellik araştırılabilir. Atıf analizi

23  Daha çok bilgi kullanımını ölçme ve analiz etmede kullanılıyor.  Son 50 yıldır artarak kullanılmakta.  Bu amaçla ilk yapılan çalışmalardan biri 1965 yılında İngiltere’de sosyal bilimler ile fen literatürünü karşılaştıran bibliyografik bir çalışma (Earle & Vicker, 1969).  BLDSC ödünç taleplerini atıflarla karşılaştırdı atıflarla ödünç alma arasındaki ilişkiyi ortaya koydu.  Endüstri alanında dolaylı ve doğrudan bilgi kullanım araştırması BAD da ilk yapılan çalışmalar (Wilson, 1994). BAD atıf analizinin rolü

24  Webometri, ağ tabanlı tüm iletişimlerin enformetrik ve nicel ölçümler kullanılarak araştırılmasıdır.  Webometri, enformetrik yöntemlere benzer tekniklerin www’e uygulanmasıdır (Almind ve Ingwersen, 1997).  Web siteleri arasındaki linklerin dağılımı,  Web sayfasına kaç kez atıfta bulunulduğu,  Bu sayfanın internette yayınlanma tarihleri,  Atıfta bulunulan web sitelerinin konumu, (URL adresleri incelenerek saptanabilmektedir.) gibi çeşitli incelemeleri yapar (Yılmaz, 1999). Webometri

25  Web sayfalarının içerik analizi,  Web bağlantılarının analizi,  Web kullanım analizleri  Web teknolojisinin analizi (arama motorlarının performansını ölçmeye yönelik çalışmalar)  Web sayfalarının  Verimliliğinin  Görünürlüğünün  Etkisinin ölçülmesi Webometrinin kullanım alanları

26  Sadece Web’in değil tüm internet üzerinden erişimlerin ölçümü için geçerlidir  Elektronik postalar  Tartışma listeleri vb. Sibermetri

27  Hangi yöntemler hangi araştırmalara uygundur?  Pozitivizm ötesi görüş (akılcılık ötesi) nedir?  Bu görüşlerin bilimsel araştırmalara etkisi nedir?  Fen ve sosyal bilimlerde bilimsel araştırma ve bilimsel bilgi üretimi aynı mıdır? Nicel yöntemler her sorunu çözer mi?

28  Pozitivizm ötesi yaklaşımda, tek ve değişmez doğrular yerini, “bilgi ve doğru insandan bağımsız değildir” anlayışına bırakmıştır.  Bu görüşe göre insanlar, anlamların yaratılma sürecine etkin bir şekilde katılmaktadır.  Bilimin sadece nesnel bilgi üretme süreci olmadığı; özellikle sosyal olayların genel yasalar türetmek yoluyla değil, her durumun kendine özgü boyutlarının araştırılması ile aşılabileceği savunulmaktadır (Yıldırım ve Şimşek 1999: 6-10). Pozitivist ötesi açıdan bilimsel bilgi

29  Nitel araştırma, gözlem, görüşme, ve doküman analizi gibi nitel veri toplama tekniklerinin kullanıldığı, algıların ve olayların doğal ortamda, gerçekci ve bütüncül bir biçimde ortaya konmasına yönelik nitel bir sürecin izlendiği araştırmadır (Yıldırım ve Şimşek,1999:18-19).  Nitel araştırma; insanların doğal ortamlarında, günlük yaşamlarını sürdürürken incelenmesidir.  İnsanların nasıl yaşadıklarını, nasıl davrandıklarını ve neye nasıl tepki gösterdiklerini anlamaya çalışır (Rothery, Tutty ve Grinnel 1996:4).  Kurumların faaliyetlerini ve işlerliğini, sosyal hareketleri ve karşılıklı ilişkileri incelemeye uygun bir araştırma yöntemidir (Strauss ve Corbin 1990: 17-18). Nitel araştırmanın tanımlanması

30  Bir araştırmanın nitel yaklaşımla ele alınmasının farklı nedenleri vardır.  Bu nedenler:  araştırma probleminin özelliği,  araştırmacının tercihi ve konuyla ilgili deneyimi,  bağlı olunan disiplindir. Araştırma kişilerin sorunlarını, deneyimlerini veya düşüncelerini anlamayı gerektiriyorsa, seçilecek yöntemin nitel olması daha fazla önem kazanmaktadır (Strauss ve Corbin 1998: 11). Neden nitel?

31  Nitel araştırma, sonuçta bulgulara nicel anlamda ve istatistiksel işlemlerle ulaşmayan bir yöntemdir.  Nitel araştırmada sosyal olay ve olgular bağlı oldukları çevre içinde değerlendirilerek anlaşılmaya çalışılır.  Amaç, bu ortamdan toplanan verilerden yola çıkarak sonuçlara ulaşmak ve bu sonuçları birbiriyle ilişkilendirerek bir kuram oluşturabilmektir.  Çalışma süresince doğrusal olmayan bir düşünce şekliyle, geri ve ileri giderek konunun etrafında dolaşmak ve yeni bakış açıları kazanmak mümkündür.  Araştırma süresince ortaya çıkabilecek gelişmeleri engellemeden bunların incelemeye alınması ve çalışmayla bütünleşebilmek bu yaklaşımın özelliğidir (Patton,1990). Nitel Araştırmanın Özellikleri

32  Kontrol edebilen, deneysel bir ortam yaratmak sözkonusu değildir.  Her olay kendi doğal ortamında değerlendirilir. Araştırmayı doğal ortamında yapmak, bireyleri kendi doğal ortamlarında incelemek önemlidir. Bu tür araştırmaların yapılmasında kişilerle doğrudan temas kaçınılmazdır.  Çalışmanın özelliği derinlemesine ve ayrıntılı yapılmasıdır. Bu durum geniş gruplarla çalışmayı olanaksız kılmaktadır. İdeal olan küçük gruplarla ve detaylı, derinlemesine yapılan araştırmalardır.  Çalışmanın aynen yinelenebilmesi olanaksızdır.  Genelleme yapılması zordur. Her araştırma yapıldığı ortam ve kişilerle sınırlıdır.  Nitel araştırmalarda alan çalışması esastır. 1. Araştırma Ortamı

33  Sosyal araştırmalar iki temel mantıktan birine dayanmaktadır. Bunlar; araştırmanın önceden yapılandırılması (reconstructed logic) ve uygulamayla birlikte yapılandırılmasıdır (logic in practice).  Nicel araştırmalarda önceden yapılandırma, nitel araştırmalarda ise uygulama sırasında yapılandırma anlayışı hakimdir.  Araştırmanın önceden yapılandırılması, araştırmanın nasıl yürütüleceğinin organize edilmesi, araştırmanın şekillendirilerek idealize edilmesi ve sistematik bir forma getirilmesi anlamına gelmektedir. Bu tip araştırmalarda araştırma modeli olabildiğince kusursuz olarak oluşturulur ve aşama aşama tanımlanır 2. Araştırmanın yapılandırılması

34  Nitel yöntem uygulamayla yapılandırma mantığına dayanır.  Tümevarımsaldır.  Çalışma sürecinin her aşaması değerlendirilerek, ortaya çıkan duruma göre araştırma yeniden yapılandırılır. Elde edilen veriler araştırmanın yapısını etkiler. Bu nedenle düz ve önceden yapılandırılmış değil zigzaglı bir süreçtir.  Üç aşamadan oluşan bir araştırma süreci vardır.  1. Ayrıntılı veri toplama,  2. Verilerin değerlendirilmesi, düzenlenmesi ve kavramsallaştırılması,  3. Çözümleme, detaylı yorumlama ve açıklama (rapor).

35  Hipotez oluşturma zorunluluğu yoktur. Hipotez oluşturma aşaması nicel yöntemden farklıdır.  Varsayımın doğru ve yanlış olması değil elde edilen veriler sonucu bir kuram oluşturmak esastır.  Aynı araştırma içinde tümevarım ve tümden gelim yaklaşımı bir arada kullanılabilir.  Bakış açısı bütüncüdür (holistic).  Araştırmada parçalardan bütüne ulaşmaya çalışılır.  Değişkenler birarada ele alınılıp çalışılabilir.  Ayrıntılar önemlidir ve dikkate alınır. Beklenmeyen durum ve olaylara hazırlıklı olma gereği vardır.  Amaç gerçeklerden uzak, koşullar dışında bir program oluşturmaktan kaçınmaktır. 3. Bakış açısı ve yaklaşım

36  Kuram toplanan veriler üzerine oluşturulur.  Toplanacak veri nedir?  Kimden toplanacak kimin için kullanılacak?  Elde edilen veriler nasıl değerlendirilecek?  Nitel araştırmalarda 3 tip veri toplama tekniği vardır.  Derinlemesine, açık ve sınırsız görüşme  Dolaysız gözlem  Doküman analizi 4. Verilerin toplanması ve analizi

37  İnsanların algı, düşünme, deneyim ve etkinliklerine ilişkin veriler toplanır.  Birey, grup ve kurumlardan veriler toplanır.  Büyük miktarda veriler toplandığı için bu verilerin analizi için iyi organize edilmesi, gruplandırılması gerekir.  Önceden yapılandırılmış testler uygulanmaz.  Küçük gruplardan derinlemesine veri toplanır.  Sonuçlar sayılarla ifade edilmez.  Rapor ve yorum kısmı uzun ve açıklayıcıdır. Veriler

38  Araştırmacı araştırmanın bir parçasıdır.  Konuya bakış açısı önemlidir ve bunun araştırmaya yansıtılması beklenir.  Bilgi, deneyim ve nitel bir çalışmayı yürütecek donanımda olması beklenir.  Kuramsal ve sosyal duyarlılıkta, akılcı, gözlemci, empati kurabilen, önyargıdan uzak olması beklenir.  Birikimlerini araştırmada kullanılabilme ve yorum yapabilme becerisi gerekir. 5. Araştırmacının rolü

39  Gerçeğe bakış  Hipotez oluşturma (tümden gelim- tüme varım)  Veri toplama teknikleri  Çalışma grubunun büyüklüğü  Genellenebilirlik  Sonuçların raporlaştırılması  Araştırmanın tekrarlanabilirliği  Değişkenlerin sayısı ve sınanması  Araştırmanın ele alınışı (parça – bütüncül)  Araştırma ortamı (kontrollü – doğal)  Araştırmacının rolü ( katılmayan – katılımcı) Nitel ve Nicel Farkı

40  Belli etkilerin her zaman, her ortamda aynı tepkileri vermesi söz konusu değildir.  Nesnellik, genellenebilirlik, evrensellik ve yordanabilirlik her alan için geçerli değildir.  Yinelenebilirlik ve doğrulanabilirlik her koşulda sağlanamayabilir. Nitel Yöntemin Önemi

41  20. Yüzyılda sosyoloji ve psikolojinin gelişimine paralel olarak ortaya çıkmıştır.  Sosyolojide: “ Chicago Okulu (Chicago School)”,  Felsefede: “Kavram analizi (Concept Analysis)” ve “Fenomenolojik Yaklaşım (Phenomenological Approach)”,  Disiplinlerarası olarak: “Sosyodilbilim (Sociolinguistics)”, “Konuşma Analizi”, “Klinik Yöntem”, “İçerik Analizi” (Content Analysis), “ Vaka İncelemesi /Örnek Olay İncelemesi (Case Study)”, “Kuram Oluşturma (Grounded Theory)”  Sosyoloji ve antropoloji bu alanda yeni yöntemlerin üretilmesinde önemli alanlar oldular.  Chicago School ve Content Analysis yöntemleri doküman anlizi açısından iyi örneklerdir.  Case Study birey ve grupların doğal ortamlarında, derinlemesine ve bütüncül inceleme açısından uygundurlar. Nitel yöntemin gelişimi ve bazı örnekler

42  İçerik analizi; "Sözel, yazılı ve diğer materyallerin içerdiği mesajı; anlam ve/veya dilbilgisi açısından nesnel ve sistematik olarak sınıflandırma, sayılara dönüştürme ve çıkarımda bulunma yoluyla sosyal gerçeği araştıran bilimsel bir yaklaşım" dır.  İçerik analizi yönteminde, kümelenen öğeler tespit edilip sıklıklarına göre kategorilere ayrılarak verilir.  Bu yöntemin uygulanmasıyla, yazılı materyallerin satır arası mesajlarını anlamak kolaylaşmaktadır.  İçerik analizinde cümle içinde sıklıkla geçen kelimeler, ağırlıklı inceleme birimi olarak kullanılmaktadır. İçerik analizi (Content Analysis)

43  İçerik analizinde temel amaç toplanan verileri açıklayacak kavramlar ve ilişkiler kurmaktır.  İçerik analizi yoluyla veriler içinde saklı gerçekler açığa çıkarılabilir.  Toplanan veriler önce kavramsallaştırılır  Ortaya çıkan kavramlar belli bir mantık içinde organize edilir.  Veriyi açıklayan temalar saptanır. İçerik Analizi

44  Tümevarımcı analiz  Kodlama  Kavramlaştırma  Kategori (tema) İçerik analizinin aşamaları

45  Bir grup insan davranışının gerçek yaşam içinde incelenmesidir.  “Güncel bir olguyu kendi gerçek yaşam çerçevesi içinde çalışan, olgu ve içinde bulunduğu içerik arasındaki sınırların kesin hatları ile belli olmadığı ve birden fazla kanıt veya veri kaynağının mevcut bulunduğu durumlarda kullanılan görgül bir araştırma yöntemidir” (Gilham, 2000 den aktaran Ersen, 2004). Örnek Olay Çalışması (Case Study)

46  Bireyler ve gruplar üzerine uygulanabilir.  Sosyal olayları anlamak ve sosyal verileri organize etmek amacıyla kullanılır.  İnsanların davranış ve duygularının anlaşılmasında  Sosyal konulara ilişkin en yansız görüşlerin açığa çıkarılmasında  İnsanların beklenti ve düşüncelerinin anlaşılmasında kullanılır. Örnek Olay (Case Study) kullanım amaç ve alanları

47  Problemin oluşturulması  Örnek olayın tanımlanması ve sınırlarının çizilmesi  Araştırma konusu, incelecek durum ve olguların saptanması ve ilişkilendirilmesi  Araştırmaya katılacak deneklerin seçilmesi  Verilerin toplanması ve analizi  Rapor hazırlanması Örnek olay (Case study) çalışmalarının aşamaları

48  Verilerin analizi ve yorumlanması uzmanlık ve özenli çalışma gerektirir. Bunun için şu aşamalar izlenir:  Verilerin sınıflandırılması  Verilerin birbiriyle ilişkilendirilmesi  Veri gruplarının tanımlanması  Verilerin sentezlenmesi ve genellenmesi (Yıldırım ve Şimşek, 2000) Verilerin analizi ve yorumlanması

49  Yönteme ilişkin ilk tartışmalar 1920’li yıllarda başladı  1920-1970 nicel araştırmaların desteklendiği dönem  1970’ler yeni yöntem arayışı  1980’ler nitel ve nicel karşılatırması  Kullanıcı araştırmaları ile birlikte nitel yöntemlerde artış  Sistem merkezli araştırmalardan birey merkezli araştırmalara geçişin nitel yöntem ihtiyacını doğurması  En fazla kullanılan nitel yöntemler “grounded theory”, “sense-making theory”, “content analysis” ve “case study” BAD ve Nitel Yöntem

50  Probleme ve konuya uygun yöntem seçme  Toplanacak verinin niteliği  Çalışılacak grubun büyüklüğü  Araştırma konusu  Ne tip soruya cevap arandığı (Ne? Ne kadar? – Neden? Nasıl?)  Nitel ve nicel yöntemlerin avantajlarını dikkate alarak bir arada kullanabilme Öneriler