ÇEVRESEL PROBLEMLERİN ÇÖZÜMÜNDE EKONOMİK ANALİZLER Mart 2016 ÇEV 438 ÇEVRE YÖNETİMİ.

... konulu sunumlar: "ÇEVRESEL PROBLEMLERİN ÇÖZÜMÜNDE EKONOMİK ANALİZLER Mart 2016 ÇEV 438 ÇEVRE YÖNETİMİ."— Sunum transkripti:

1 ÇEVRESEL PROBLEMLERİN ÇÖZÜMÜNDE EKONOMİK ANALİZLER Mart 2016 ÇEV 438 ÇEVRE YÖNETİMİ

2 ÇEVRE YÖNETİMİ ÇEVRE Bir organizmanın yaşam, gelişme ve neslini sürdürebilmesine etki eden tüm dış fiziksel, kimyasal ve biyolojik şartlar ÇEVRE YÖNETİMİ Doğal ve yapay çevre unsurlarının sürdürülebilir kullanımı ve gelişimini sağlamak üzere yerel, bölgesel, ulusal ve küresel düzeyde belirlenen politika ve stratejilerin uygulanması sürecidir. Bunu sağlamak için idari, teknik, hukuki, politik, ekonomik, mali, sosyal ve kültürel araçlar kullanılır.

3 Ekonomistler, çevre korumaya yönelik analizlere, kirliliğin yaşamın kaçınılmaz bir yan ürünü olduğu ön varsayımı ile başlamaktadır. ÇEVRE YÖNETİMİ

4 EKONOMİK DEĞER OLARAK ÇEVRE ÜreticiTüketici ÇEVRE Hammadde ve girdiler Mal ve hizmet Girdiler Atıklar Hammadde ve girdiler

5 Çevresel Çıktılar Ekonomistler doğal çevreyi birtakım hizmet ve ürünler üreten bir sermaye olarak görmektedir. Doğal kaynaklar Hammadde Yaşam destek fonksiyonu Atıklar için alıcı ortam Rekreasyon amaçlı

6 Kirlilik giderimi en iyi hangi şekilde gerçekleştirilebilir? - Atık üretimini minimize etmek - Atık maddeleri geri dönüştürmek - Atıkların deşarjından önce arıtımını sağlamak Çevre, çeşitli hizmet imkanları sağlayan ekonomik bir değerdir

7 ÇEVRESEL KAYNAKLARIN EKONOMİK AÇIDAN DEĞERLENDİRİLMESİ (FİYATLANDIRILMASI) Mart 2016 Ortolano, 1996; 6. Bölüm-pp 117-143

8  Kirliliğe bağlı olarak ortaya çıkan zararların ekonomik değerlendirilmesinde Temel Ekonomik Kavramlar nasıl uygulanır? - Çevre kalitesindeki iyileşme, ekonomik fayda şeklinde ortaya çıkabilir - Çevre kalitesindeki bozulma, ekonomik maliyete (zarar hesabı) dönüşebilir.  Çevre Kalitesindeki Değişikliklerin Ekonomik Değeri Nasıl Tahmin Edilir? - Çevresel değişimlerin Fayda/Maliyetleri - Fayda/Maliyetler pratikte nasıl ölçülür? SORULAR

9 EKONOMİK DEĞERLENDİRME ÇEVRESEL ÜRÜN/SERVİS VEYA ÇEVRESEL KALİTE DEĞİŞİMİNİN ETKİLERİNE BAĞLI OLARAK EKONOMİK DEĞERLERİN (FAYDA, MALİYET V.B.) OLUŞTURULMASI TEK BİR ÇEVRESEL KAYNAKTAN NASIL ÇOK SAYIDA HİZMET SAĞLANABİLİR? -Yaşam destek fonksiyonu (içme suyu, balık v.b. Yiyecek ihtiyacı gibi) -Atıklar için alıcı ortam -Hammadde (endüstriyel prosesler için) -Rekreasyon amaçlı

10 Çevresel kaynakların ekonomik değeri AKTİF KULLANIM DEĞERLERİ PASİF KULLANIM DEĞERLERİ DİREKT KULLANIM DOLAYLI KULLANIM TERCİH DEĞERİ VARLIK DEĞERİ TOPLAM EKONOMİK DEĞER Aktif kullanım değerleri: Kullanıcı tarafından gerçekleştirilir ve kullanılan ortamdan yarar/fayda sağlanır. Direkt kullanım; birebir kullanım. Bir göl ortamından içme/kullanma suyu temini, göl ortamına deşarj… Dolaylı kullanım; Bir kişinin göl kenarında oturup manzarayı seyrederek keyif alması. Pasif kullanım değerleri: Kişilerin herhangi bir çevresel kaynağı aktif olarak kullanmamalarına rağmen (fayda sağlamamalarına rağmen), özelliğinin korunması ve/veya oluşan zararın giderilmesi için ödemeye gönüllü olması. Tercih değeri; pasif kullanıcının zaman içerisinde çevresel kaynağı aktif olarak kullanma düşüncesinde olması. Varlık değeri; ör: bir kişinin göl ortamından hiçbir zaman yararlanmayı düşünmediği halde, öyle güzel bir yerin varlığından mutlu olması ve bu nedenle korunması için ödemeye gönüllü olması.

11 Çevresel Değişimin Ekonomik Değeri Ex ante (Olay öncesinde)-Kirletmeden önce Herhangi bir çevresel kirlilik oluşmadan önce, gerçekleştirilebilecek farklı giderim seviyeleri için, alınabilecek önlemler veya kirlilik azaltım alternatifleri için olası ekonomik etkilerin (ekonomik fayda/maliyet) analizi Ex post (Olay sonrasında)-Kirletmeden sonra Herhangi bir çevresel kirlenme sonrasında, çevresel kalite düşüşüne bağlı oluşan ekonomik hasarın değerlendirilmesi

12 ÇEVRESEL KAYNAKLARI EKONOMİK DEĞERLENDİRME METOTLARI

13 1.HEDONİK MÜLKİYET DEĞER METODU (Hedonic Property Value Method) Konut gibi taşınmazların değerinin ölçülmesi için kullanılır. Hedonik fiyat, mülkü oluşturan farklı özelliklerin her birinin fiyatlarının (marjinal costs) toplanması sonucunda belirlenir. Bu yöntemle, benzer özelliklere sahip olan, ancak fiyatları farklılaşan mallar analiz edilerek, o malın fiyatını oluşturan özellikler için de bireylerin  çevre kalitesindeki bozulmanın giderilmesi için ödemeye gönüllü oldukları (willingness to pay) veya  kirlenmenin etkisiyle doğabilecek olumsuzlukları/hasarları karşılamak için kabul edebilecekleri (willingness to accept) ödeme miktarları tespit edilir.

14 Hedonik Mülkiyet Değer Metodu (Hedonic Property Value Method) P=f(N 1,N 2,.....,N m ; H 1, H 2,.....,H n ; E 1,E 2,....E p ) N= Semt özellikleri (ortalama gelir, okul kalitesi v.b.) H= Evin özellikleri (oda sayısı, büyüklüğü v.b.) E= Çevresel Kalite Seviyesi (dış ortam gürültü seviyesi, hava kirliliği seviyesi v.b.) P (Ev fiyatı) = N 2 + H 2 + 10000 – (100-E) 2 E=Hava Kalitesi İndex değeri (0-100) E = 0 (Hava kirliliği seviyesinin en yüksek olduğu durum), E = 100 (temiz hava koşulları)

15 100 200 100 80 50 60 Hava kalitesi indeksi 0 Hava kalitesinin iyileşmesiyle (Hava kalitesi indeksinin 50’den 60’a çıkmasıyla) sağlanan fayda(900$) !! Aynı evin fiyatı, temiz atm’li bir ortamda kirli bölgeye göre 900$ daha pahalı Genel maliyete ek($/birim) P (Ev fiyatı) = N 2 + H 2 + 10000 – (100-E) 2 E = 0 için P min = P = N 2 + H 2 E = 100 için P max = P = N 2 + H 2 + 10000 (Index yükseldikçe evin değeri artıyor!) Hedonik Mülkiyet Değer Metodu (Hedonic Property Value Method) Evi satın alan kişinin hava kalitesini iyileştirmek için ödemeye gönüllü olduğu ek ücret Temiz hava

16 Implicit Price =  P /  E = 200 – 2E (fiyat eşitliğinin E’ye göre kısmi türevi) P 1 =P E =50= N 2 + H 2 + 10000 –2500 P 2 =P E =60= N 2 + H 2 + 10000 –1600 100000 hane için hava kalitesindeki iyileşmenin (E1=50 den E2=60) Hava Kalitesindeki İyileşmeye Bağlı olarak Ev Fiyatlarında görülen Artışın Toplam Ekonomik Faydası; (900$ / hane) x 100 000 hane = 90x10 6 $ P 2 -P 1 =  P=900$ / Ev İmplicit price: kaydedilemeyen, görünmeyen gizli fiyat (veya içsel fiyat) Ev başına fiyattaki artış

17 hangi mesafelerden ne kadar insanın yolculuk ettiği ve yolculuk için ne kadar para/zaman harcadığı, giriş ücreti (varsa), rekreasyon alanında geçirilen zaman ve harcanan para, seyahat ve kullanım süresi boyunca kaybedilen diğer fırsatlar gibi parametreler dikkate alınarak, o alanın sağladığı ekonomik faydaların ölçülmesi amaçlanır. 2.SEYAHAT MALİYETİ METODU (Travel Cost Method) Bir rekreasyon alanına veya kentsel yeşil alana

18 Ziyaret ücretleri; Seyahat başına harcama; Talep eğrileri; Rant (Surplus) Seyahat Maliyeti Metodu (Travel Cost Method) Nüfus Seyahat maliyeti (ulaşım ücreti) Mevsimlik ziyaret sayısı 1000 kişi başına ziyaret Bölge 1000 kişi başına ziyaret Seyahat maliyeti ( $/seyahat) (ulaşım+giriş) !!! Grafiğin çizilmesinde giriş ücreti «0» kabul edilir

19 Farklı giriş ücretleri için denemeler Her bir giriş ücreti için toplam ziyaret sayısı Toplam ziyaret sayısı (mevsimlik) giriş ücreti toplam ziyaret sayısı Talep eğrisinin altında kalan toplam alan=3050$ Yani; bu bölgeden sağlanan rekreasyon hizmetlerinin (faydanın) ekonomik değeri

20 SEYAHAT MALİYETİ METODU UYGULAMASINDA KARŞILAŞILAN SORUNLAR 1)Aynı seyahat sırasında birden fazla bölge ziyaret edildiği durumda, incelenen bölgeye ait seyahat maliyetinin belirlenmesi zor olmaktadır. 2)Seyahat maliyeti analizi ile elde edilen talep eğrisine ikame (yakın ve benzer) alanları da dahil etmenin kolay bir yolu yoktur. 3) Seyahat maliyetini belirlerken, seyahat sırasında harcanan zamanın ekonomik değeri de dahil edilmelidir ancak bunu tahmin etmenin bir yolu yoktur.

21 3. SAVUNMA HARCAMALARI PROSEDÜRÜ (Defensive Expenditures Procedure) Gelişen çevre kalitesinin (hava, su v.b.) faydaları Gerçekleştirilen aktivite (arıtım v.b.) maliyetlerindeki azalmalar Örnek: İnsanların içme suyu olarak çeşme suyunun kalitesindeki bozulmaya bağlı olarak, hazır su almaları, arıtma sistemi almaları veya suyu kaynatarak içmek istedikleri için doğalgaz harcamaları v.b.

22 Bazı faaliyetlerin doğal kaynakların üretim kapasitesi üzerinde yaptığı olumlu veya olumsuz etkilerin ekonomik değerlendirmesini yapmak mümkündür. Örneğin endüstriyel faaliyetler sonucunda açığa çıkan katı ve sıvı atıklar ile gaz emisyonların tarım ürünleri üzerinde meydana getirebileceği verim ve kalite kayıpları kantitatif olarak belirlendikten sonra piyasa fiyatları kullanılarak parasal miktarlarla ifade edilebilir. 4. ÜRETİM FONKSİYONU YAKLAŞIMI (Production Function Approaches)

23 Üretici yanıtları?.....Çevre kalitesini değiştirmek için ne yapılmalı? Ekonomik değişiklikler?..Ürün miktarı/fiyatı/arz-talep miktarları/denge fiyatı Çevre kalitesindeki iyileştirmeler üretimi ve çıktı seviyelerini nasıl etkiler? Üretimdeki değişiklikler gelir, kar ve fiyatları nasıl etkiler? 4. ÜRETİM FONKSİYON YAKLAŞIMI (Production Function Approaches) Ör; atmosferdeki ozon seviyelerine bağlı olarak üretilen ıspanak miktarındaki ve dolayısıyla pazar dengesindeki değişim

24 ÇEVRESEL RİSK DEĞERLENDİRMESİ (EPİDEMİYOLOJİK ÇALIŞMALAR) HASTALIK/ ÖLÜM Hedonik Ücret Metodu (Hedonic Wage Method)............  Çevre sorunlarının insan sağlığını ve yaşamını tehdit eder hale ulaşması, insan hayatına da ekonomik değer biçilmesini gerektirmiştir. Bu amaçla Hedonik Ücret (Hedonic Wage) tekniği gibi yöntemler kullanılmaktadır.  Hedonik ücret tekniğinde, insanların vasıfsız veya kalifiye işgücü niteliğinde olmaları, sağlık durumları gibi kriterler dikkate alınarak değerlendirme yapılır. *** Bir iş yerinde çalışan kişinin yaşamına yönelik bir ekonomik değerlendirme yapılmak istendiğinde; bunun fiyat olarak ederi, kişiye ödenen para (maaş)tır. Maaş oranı: W= f(J 1,J 2,...J n ; L; I) J: çalışan karakteristiği (yaş, cinsiyet, eğitim) ve iş nitelikleri (çalışma koşulları, prestij) L: ölüm riski I : öldürücü olmayan kazalar SAĞLIK VE YAŞAM UZUNLUĞUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ METODU (Methods of Valuing Health & Longevity (well-being))