NİCEL ARAŞTIRMA DESENLERİ

... konulu sunumlar: "NİCEL ARAŞTIRMA DESENLERİ"— Sunum transkripti:

1 NİCEL ARAŞTIRMA DESENLERİ

2 ARAŞTIRMA DESENİ Araştırmanın sorularını cevaplamak ya da hipotezlerini test etmek amacıyla araştırmacı tarafından geliştirilen plandır.

3 İÇ GEÇERLİK Araştırmanın bağımlı değişkeninde gözlenen değişmelerin, bağımsız değişkenle açıklanabilirlik derecesidir.

4 DIŞ GEÇERLİK Araştırmanın sonuçlarının deneklerin seçildiği büyük gruplara, evrene genellenebilirlik derecesidir.

5 İÇ GEÇERLİĞİ TEHDİT EDEN FAKTÖRLER
Deneklerin seçimi: Benzer geçmişlere sahip olma. Deneklerin olgunlaşması: Yansız atama. Veri toplama aracı: Araçların farklı olması, kişinin farklı olması, farklı değerlendirme. Deneklerin geçmişi: Aynı deneyime sahip kişi seçme.

6 İÇ GEÇERLİĞİ TEHDİT EDEN FAKTÖRLER
Denek kaybı: Daha büyük denek grupları. Ön-test Etkisi: Kovaryans analizi. İstatistiksel regresyon: Şans faktörü dahilinde Uç değerleri almama. Etkileşme: Diğer değişkenlerin etkisini Yansız atama ile kaldırma. Beklentilerin Etkisi: Bilgi vermeme.

7 DIŞ GEÇERLİĞİ TEHDİT EDEN FAKTÖRLER
Örnekleme Etkisi: Denek sayısını artırma. Beklentilerin etkisi: Haber vermeme. Ön-test deneysel değişken etkileşim etkisi: sonuçları genellerken dikkatli olma.

8 TARAMA ARAŞTIRMASI Çok sayıdaki katılımcının görüşlerinin ya da özelliklerinin belirlenmeye çalışıldığı araştırmalardır. (seçim-seçmen, rektör-öğrenci) Bir konuya ya da olaya ilişkin katılımcıları görüş, ilgi, beceri, tutum vb gibi özelliklerinin belirlendiği (göreceli olarak daha büyük örnekleme çalışılan) araştırmalardır.

9 Ne, nerede, ne zaman, hangi sıklıkta, hangi düzeyde, nasıl
Ne, nerede, ne zaman, hangi sıklıkta, hangi düzeyde, nasıl??? Soruları cevaplanır. “NEDEN!!!” değil Temsil edici örneklem Kişilere yöneltilen sorular (veri toplama aracındaki sorular) önemlidir. Tıpkı fotoğraf çekip, onu betimlemek gibidir.

10 TARAMA ARAŞTIRMASININ ÖZELLİKLERİ
Evren, örneklem ve örnekleme önemlidir. Veri toplamada örneklem üzerinde çalışılır. Farklı veri toplama araçları kullanılabilir. (anket, gözlem, görüşme) Yanıtlar oldukça önemlidir.(bu sebeple de sorular)

11 TARAMA MODELLERİ (Karasar’a göre)
Örnek olay taramaları Genel tarama modelleri Korelasyonel araştırmalar Nedensel karşılaştırmalı araştırmalar

12 TARAMA ARAŞTIRMA TÜRLERİ
Anlık: belli bir zamanda mevcut durumun olduğu gibi betimlenmesi Ünv. Öğrencilerinin yönetsel hizmetlerden memnuniyeti Ders kitapların içerdiği resimler açısından öğretmenler gözünden değerlendirilmesi Kesitsel: Büyük ve farklı özelliklere sahip örneklemden bir kez veri toplanarak yapılır. (seçim öncesi farklı görüşlere sahip insanların hangi partiye oy vereceklerine yönelik seçim anketleri) Erken çocuklukta konuşma becerilerini betimlemek için 3,5 yaş ı baz almak (tek yaşlar kesit) Boylamsal: Eğilim belirlemek, ortak özelliği olan bir grubu incelemek ya da aynı bireylerin zamana bağlı değişimlerini araştırmak amacı ile yapılabilir. (program değişiminde belirlenen gruptan zaman aralıkları ile veri toplama) Yaratıcılık değişimi ilköğretim 1 den 5 e kadar aynı bireylerle çalışma Geçmişe dönük: Önceden yaşamış oldukları deneyimleri ile ilgili görüşler toplanır. BİLSEM den ayrılan bireylerin o kurumda ders alırkenki durumlarını belirlemek (sigara içerken yaşadıkları sorunlar)

13 TARAMA ARAŞTIRMA AŞAMALARI
Problemi belirleme. Hedef kitle belirlenir Veriler nasıl toplanacak.(okulöncesi-ilköğretim ise gözlem görüşme daha uygun) Örneklem seçimi .(evren-örneklem) Veri toplama, veri analizi ve yorumlama (% ve frekans verilmesi önemlidir), Rapor oluşturma.

14 Tarama Araştırmalarında Dikkat
Seçkisiz olarak seçme.(tercihen) Her türlü örnekleme yöntemi. (hangi birey araştırmanın odağında hangisi değil önemli) Ölçümde en az 30 (her gözenekte). Genelleme önemlidir.

15

16 KORELASYONEL ARAŞTIRMA
İki ya da daha çok değişken arasındaki ilişkinin herhangi bir şekilde bu değişkenlere müdahale edilmeden incelendiği bir araştırmadır. Bu araştırma türünde sadece “değişkenlerin birlikte değişimleri” incelenir. (fakat neden-sonuç olarak yorumlanmaz) müzik dersi başarı notu ile matematik dersi başarısı arasındaki r=0.90 ise ???

17 KORELASYONEL ARAŞTIRMANIN ÖZELLİKLERİ
Korelasyon katsayısı hesaplanır. Katsayı +1 ve – 1 arasında değer alır. Katsayı 1’e yaklaştıkça ilişki artar uzaklaştıkça azalır. 1-0.7=yüksek; =orta; =düşük Korelasyon katsayısının karesi olan açıklanan varyans değişkenlerden birinde gözlemlenen değişimin ne kadarının diğeri tarafından açıklandığını yorumlamada kullanılır.

18 KORELASYONEL ARAŞTIRMA TÜRLERİ
Keşfedici: Değişkenler arasındaki ilişkileri belirlemeye çalışarak bir olayın açıklanmasında kullanılır. Yordayıcı: Değişkenler arası ilişkinin belirlenip bir değişkenin bilinen değerinden diğer değişkenin bilinmeyen değerini tespit edilmeye çalışılır. Sosyal bilgilerde öğrencilerin ders çalışırken kullandıkları öğrenme stratejilerinin düzeyinin öğrenme performansları (akademik başarıları arasındaki ilişkisi araştırılacak ise; Yordayan (yordayıcı) değişken: yordama işlemi yapılacak olan değeri bilinen değişken (öğrenme stratejileri) Ölçüt değişken: değeri belirlenecek değişken (öğrenme performansı)

19 KORELASYONEL ARAŞTIRMA AŞAMALARI
DİKKAT!!! Problemi belirleme. Örneklem seçimi. Veri toplama. Veri analizi ve yorumlama. Rapor oluşturma. X değişkeni ile Y değişkeni ile ilişkili midir? A değişkeni B değişkenini yordamakta mıdır? Araştırmaya dahil olan değişkenler arasındaki ilişkiler nelerdir? Hangi değişkenler birbirini yordamaktadır?

20 DİKKAT!!! Q1 ve Q2 ölçümü ile iki değişken arasındaki ilişkinin belirlendiği durumda neden-sonuç ile ilgi: Q1, Q2 nin nedeni olabilir. Q2, Q1 in nedeni olabilir. Bilinmeyen, üçüncü bir değişken (Z) hem Q1 ve hem de Q2 deki değişimin nedeni olabilir (Z kontrol altına alınmalı) Bu sebeple yorumlamada dikkat edilmelidir.

21 KORELASYONEL ARAŞTIRMA EVREN VE ÖRNEKLEM
Seçkisiz olarak seçme. Katmanlı örnekleme. Ölçümde en az 30. Sonuçta nicel veri veren toplama araçları. Korelasyon katsayısı.

22

23

24 NEDENSEL KARŞILAŞTIRMA ARAŞTIRMASI
Ortaya çıkan bir durum ya da olayın nedenlerinin belirlenmeye çalışıldığı araştırmalardır. Olmuş bir trafik kazasının nedenlerini belirlemek Verilen ödevlerin bir kısmı iyi- diğeri kötü ise öğretmen kötü olanların neden olduğunu araştırması

25 Bu araştırma türünde hangi değişkenin diğerinin nedeni olduğu araştırılırken; korelasyonel araştırmada böyle bir şey yoktu. Neden-sonuç ilişkisi araştırılması bakımından deneysel araştırmalara benzer fakat; Bunda doğal olarak ortaya çıkmış bir durum vardır (doğal olarak var olan farkların bağımlı değişken üzerindeki etkisi) Deneysel de ise araştırmacı tarafından kurgulanmış koşullar vardır. (oluşturulan farkların bağımlı değişken üzerindeki etkisi)

26 NEDENSEL KARŞILAŞTIRMA ARAŞTIRMALARININ ÖZELLİKLERİ
Denekler araştırılan durumun içinde yer alan kişilerden oluşur. Çok sayıda hipotez yazılarak sınanabilir. Neden-sonuç ilişkisi doğru kurulmalı (stresin nedeni uykusuzluk) (uykusuzluğun nedeni stres)

27 NEDENSEL KARŞILAŞTIRMA ARAŞTIRMASININ TÜRLERİ
Nedenlerin belirlendiği Bağlam: Bazı ortaöğretim öğrencileri çetelere katılmaktadırlar Hipotez: Çetelere katılanlar katılmayanlara göre daha saldırgandır. Etkilerin belirlendiği Bağlam: Kız öğrenciler İngilizcede daha başarılı olmaktadırlar. Hipotez: Kızların dil becerisi erkeklere göre daha gelişmiştir. Sonuçların belirlendiği Bağlam: bazı öğrenciler kanun dışı örgütlerin kışkırtmalarına kapılmaktadırlar. Hipotez: SED düşük öğrencilerin geçim sıkıntısı yaşamaları suç işlemelerine neden olmaktadır. Bir durum varsa nedensel araştırma, iki grup varsa nedensel karşılaştırma

28

29 DENEYSEL DESENLER Değişkenler arasında oluşturulan neden sonuç ilişkisini test etmeye yönelik araştırmalardır. En az iki farklı koşul (bağımsız değişkeni tanımlayan) Bağımsız değişkenin araştırmacı tarafından manipüle edilmesi deneysel çalışmalardaki iki temel koşuldur.

30 Deneysel çalışmalarda 4 temel:
Grupların karşılaştırılması: (tek grup ya da denek üzerinde yapılabilir olsa da genelde iki ya da daha fazla grup karşılaştırmaları yolu ile yapılır.) Bağımsız değişkenin manipüle edilmesi: Araştırmacı hangi grubun olacağına, hangi grupta hangi bağımsız değişkenin uygulanacağına/verileceğine ve miktarına direk olarak etki eder. Seçkisizlik: her zaman sağlanması güç Dışsal değişkenlerin kontrolü: örneğin kaygı etkiliyorsa kontrol altına al,

31 Deneysel araştırma türleri
DENEK SEÇİMİNE GÖRE Eşleştirme (denekleri, grupları) Seçkisiz atama DENEME KOŞULLARI (ölçme) Gruplararası Gruplariçi Karışık BAĞIMSIZ DEĞİŞKEN SAYISI Tek faktörlü Çok faktörlü DENEK SAYISI: tek denekli Çok denekli (gerçek(seçkisizlik), yarı deneysel (eşleştirilmiş grup), zayıf)

32 DENEK SEÇİMİ Eşleştirme Seçkisiz Atama
Denekleri Eşleştirme (yetenek, geçmiş başarı, cinsiyet vb) Grup Eşleştirme Seçkisiz Atama

33 DENEYSEL DESENLER Zayıf deneysel desenler Yarı deneysel desenler
Gerçek deneysel desenler Faktöryel desenler

34 ZAYIF DENEYSEL DESENLER
Tek grup öntest-sontest desen Tek bir grup Uygulama öncesi öntest Uygulama sonrası sontest Aynı denekler Aynı ölçme araçları kullanılır. Seçkisizlik ve eşleştirme yoktur. Grup Öntest İşlem Sontest G O1 Akademik uyum ölçeği X 10 hafta danışma O2 Akademik uyum ölçeği

35 ZAYIF DENEYSEL DESENLER
Statik grup karşılaştırmalı desen Hazır gruplar kullanılır. Seçkisiz atama ve eşleştirme yoktur. Deney ve kontrol grubu vardır. Grup İşlem Sontest Deney X Performans görevi O1 Problem çözme bec. testi - geleneksel O2 Problem çözme bec. testi Kontrol

36 ZAYIF DENEYSEL DESENLER
Statik grup öntest-son test desen Seçkisiz atama yok Grupların başlangıçtaki nitelikleri değişimin ölçülmesine ve test edilmesine imkan verir. Desen işlem koşulları ve tekrarlı ölçümler vardır. Grup Öntest İşlem Sontest Deney O1 Problem çözme bec. testi X Performans görevi O3 Problem çözme bec. testi Kontrol O2 Problem çözme bec. testi - geleneksel O4 Problem çözme bec. testi

37 GERÇEK DENEYSEL DESENLER
Öntest-sontest kontrol gruplu seçkisiz desen Sontest kontrol gruplu seçkisiz desen Eşleştirilmiş seçkisiz desen

38 Öntest – sontest kontrol gruplu seçkisiz desen
Eğitim ve psikolojide kullanılır. Seçkisiz atama (R) ile iki grup oluşturulur. Bağımlı değişken ile ilgili ölçümler alınır. Grup Öntest İşlem Sontest R Deney O1 X O3 R Kontrol O2 O4

39

40 Sontest kontrol gruplu seçkisiz desen
Bağımlı değişkene ait ölçümler elde etmek için öntest yapılmaz. Grup İşlem Sontest R Deney X O1 R Kontrol O2

41

42 Eşleştirilmiş seçkisiz desen
Denek çiftleri oluşturulur.(denekleri eşleştirme mekanik ya da istatistiksel olarak yapılabilir) Seçkisiz atama yapılır. Öntest-sontest eşleştirilmiş kontrol gruplu seçkisiz desen Grup Öntest Deney MR O1 Kontrol O2 İşlem Sontest X O3 O4 Sontest eşleştirilmiş kontrol gruplu seçkisiz desen Grup İşlem Deney MR X Kontrol Sontest O1 O2

43 YARI DENEYSEL DESENLER
Eşleştirilmiş desen Zaman serisi desen Seçkisiz atama içermez !

44 1. Eşleştirilmiş Desen Hazır gruplardan ikisi belli değişkenlere göre eşleştirilir. Eşleştirilen gruplar işlem grubuna seçkisiz atanır. Deney öncesi öntest verilebilir ya da verilmeyebilir. Buna göre iki şekil ortaya çıkar. 1.1 Öntest- sontest eşleştirilmiş kontrol gruplu desen 1.2 Sontest eşleştirilmiş kontrol gruplu desen

45 1.1 Öntest- sontest eşleştirilmiş kontrol gruplu desen
“Öğrencilerin Fen Başarıları, Bilişsel Becerileri ve Tutumları Üzerinde Fendeki Kavram Haritalamanın Etkisi” adlı çalışmasında, ön test – sontest kontrol gruplu yarı deneysel desen kullanmıştır. Araştırmanın örneklemini iki yöresel okuldan belirlenen sekiz sınıf oluşturmaktadır. Deney grubunda kavram haritalama tekniğiyle öğretim, Kontrol grubunda geleneksel öğretim yapılmıştır. Geliştirilen başarı testi, öğrencilere ön test ve son test olarak verilmiş; ön testte gruplar arasında anlamlı bir fark belirlenmemiş ancak son testte kavram haritalama tekniğiyle öğretim yapılan deney grubu lehine anlamlı bir farklılık tespit edilmiştir. Grup Öntest İşlem Sontest Deney M O1 X O3 Kontrol M O2 O4

46 1.2 Sontest eşleştirilmiş kontrol gruplu desen
İşlem Sontest Deney M X O1 Kontrol M O2

47 İşlem Sonrası Ölçmeler
Zaman Serisi Desen Tek bir grup üzerinde X işleminin etkisi test etmek için, Deney öncesi ve sonrası bir çok test uygulanır. Aynı kişiler üzerinde ve aynı değişkene ait ölçümler yapılır. Öncesine göre dikkate değer bir değişmenin olması ve sonrasında kararlılık göstermesi işlemin bağımlı değişken üzerinde etkili olduğunu gösterir. Tekrarlı ölçümlerin sayısı probleme göre değişir. Grup İşlem Öncesi Ölçmeler İşlem İşlem Sonrası Ölçmeler G O1 O2 O3 O4 X O5 O6 O7 08

48 Zaman Serisi Desen Zamana bağlı değişim göstermek için çizgi grafiği kullanılır. X ekseni hafta, ay, yıl vb. gösterir. Y değişkeni ise ölçülen bağımlı değişkene ait değerleri gösterir. Testin öncesi ve sonrası ile ilgilenilir ancak temek odak deneyin hemen öncesi ve hemen öncesi arasındaki farktır.

49 FAKTÖRYEL DESENLER Gruplararası faktöryel desen
Gruplarariçi faktöryel desen Karışık desen

50 Faktöryel Desenler Bağımlı değişken üzerinde aynı zamanda iki ya da daha fazla bağımsız değişkenin (faktörün) etkinlerini incelenmesine olanak tanır. Bağımsız değişkenlerin bağımlı değişken üzerindeki ortak etkisini de test edebilir. 1. Gruplararası faktöryel desenler 2. Gruplariçi faktöryel desenler 3. Karışık desenler

51 1. Gruplar Arası Faktöryel Desenler
Örnek: İki farklı öğretim yönetiminin (drama ile öğretim ile karikatürle öğretim) İngilizce öğrenme düzeyi üzerindeki etkilerinin araştırıldığı bir çalışmada, araştırmacı cinsiyetin etkisi ile uygulanan yöntem ile cinsiyetin ortak etkisini de test edebilir. Grup (Faktör 1) Cinsiyet (Faktör 2) İşlem Sontest Deney 1 Kadın X1 (Drama) O1 (İng. Testi) 2. Erkek O2 Deney 2 X2 (Karikatür) O3 O4

52 2. Gruplariçi Faktöryel Desenler
En az iki bağımsız değişkenin bağımlı değişken üzerindeki temel etkilerini ve ortak etkilerini test etmeye olanak verir. Örnek: Harf türünün (normal ve italik) ve hece uzunluğunun (iki harf ve üç harf) hatırlama düzeyine etkisinin incelendiği bir çalışma düşünelim. Deneme koşulu için eş gruplar oluşturduğunu alt grupları da seçkisiz atadığını varsayalım.

53 2. Gruplariçi Faktöryel Desenler
İlişkili Ölçümler A1 (Normal) A2 (İtalik) B1 (iki harf) B2 (üç harf) G O1 O2 O3 O4 Çalışmada, normal harf türünde iki ve üç harfli hecelerin; italik harf türünde yine iki ve üç harfli hecelerin ezberlettirilir. Daha sonra ezberlenen hecelerin hatırlanma düzeyleri ölçülür. Etki testlerini yapmak için ANOVA(tek yönlü varyans analizi) kullanılır. Aynı deneklerle geliştirilen bu çalışmada ölçmeler arası makul süreler bırakılması ölçmede sıra etkisinin kontrolünde önem kazanır.

54 TEK GRUP ÖNTEST-SONTEST DESEN
Tek ölçek Ön ölçüm Son ölçüm Ön-son karşılaştırma

55 KARIŞIK DESEN Birden fazla grubun karşılaştırılması
Bağımlı değişkenin birden fazla ölçümü 2x2 karışık desen (gruplariçi+gruplararası) Çok grubun çoklu ölçümü Grupların ve ölçümlerinin karşılaştırılması

56 Tek Denekli Araştırma Sadece bir deneğe ilişkin bulguların yorumlandığı yarı deneysel bir araştırma türüdür. Tek denekli araştırmanın planlanmasında ve yürütülmesinde yararlanılabilecek birçok tek denekli araştırma desenleri bulunmaktadır. Tek denekli desenler daha çok; Klinik Psikoloji, İlaç Sanayi, Özel Eğitim, Sosyal Hizmetler, Psikiyatri, Psikolojik Danışma gibi alanlarda sıklıkla kullanılmaktadır.

57 Tek Denekli Araştırmanın Felsefi Temeli ve Özellikleri
Araştırmanın iç ve dış geçerliği açısından evren ve örneklem seçimi çok önemli bir konudur. Örnek; İşitme engelli deneklerle çalışmak gerektiğinde ya da Nadiren görülen psikolojik bir hastalıkla ilgili araştırma yapılmak istendiğinde durum böyledir.

58 Tek Denekli Araştırmanın Felsefi Temeli ve Özellikleri
Tek denekli desenler, kendilerini diğer desenlerden ayıran bazı özelliklere sahiplerdir. Tek denekli desenlerin genel özellikleri şu şekildedir: Araştırma, bir ya da daha çok deneysel işlemin denek üzerinde uygulandığı aşamaları içerir. Bu aşamalar sırasında denekteki değişimler ölçülür. Bağımsız değişkenin bağımlı değişken üzerindeki etkisi sadece bir denek üzerinde incelenir. Araştırma birden çok denekle paralel araştırmalar şeklinde yürütülebilir. Farklı deneysel işlemlerin bağımlı değişken üzerindeki etkisini izlemek ve değerlendirmek amacıyla tekrarlı ölçümler yapılır.

59 Tek Denekli Araştırmanın Felsefi Temeli ve Özellikleri
Tekrarlı ölçümlerin geçerlik ve güvenirliği etkileyebilecek koşullar açısından tutarlı bir biçimde (sıcaklık, ortam özellikleri, saat vb.) yapılması gerekir. Deneysel işlemlerin uygulanması yani bağımsız değişkenin etkinlerinin belirlenmesi sırasında bağımlı değişkeni etkileyebilecek başka değişkenler kontrol edilir. Tek denekli araştırmaların çoğunda başlama düzeyi tanımlanmalıdır. Başlama düzeyinin belirlenmesi bağımlı değişkenin deneysel işlemler sonucunda ne kadar değiştiğinin belirlenmesi açısından önemlidir.

60 Tek Denekli Araştırma Desenleri
Tek denekli araştırma desenleri, araştırmanın değişkenleri ve bu değişkenlerin değiştirilmesi, kaldırılması ya da oluşturulması için deneysel işlemlerin nasıl uygulanacağına göre değişmektedir. Desenlerde; A -> Başlama düzeyini belirleme aşamasını, B -> Deneysel işlem aşamasını göstermektedir. Deneysel işlem bittikten sonra başlama düzeyinin yeniden belirlenmesi nedeniyle AB, ABA, ABAB gibi desenlere genel olarak “AB Desenleri”, başlama düzeyinin düzeyinin ikinci kez belirlendiği desenlere ise “geri dönüşlü tek denekli desenler” denilmektedir.

61 AB Deseni AB deseni iki aşamayı içermektedir.
Birinci Aşama İkinci Aşama -A- Başlama Düzeyinin Ölçülmesi ve Belirlenmesi -B- Deneysel İşlemlerin Yapılması ve Bağımlı Değişkenin Ölçülmesi AB deseninin uygulanması diğer desenlere göre daha kolay bir desendir. AB deseni diğer tek denekli desenlere göre iç ve dış geçerlik açısından zayıftır.

62 Özel gereksinimli bir öğrenciye toplama ve çıkarma işlem süreçlerinin öğretiminde eşzamanlı ipucuyla öğretimin etkililiği AZ GÖREN ÖĞRENCİLERE ELDELİ TOPLAMA ÖĞRETİMİNDE UYARLANMIŞ BASAMAKLI ÖĞRETİM YÖNTEMİNİN ETKİSİ Grup Aile Eğitim Programının Babaların Davranışsal İşlem Süreçlerini Kazanmalarına Etkisi

63 ABA Deseni AB deseninden tek farkı deneysel işlem aşamasının ardından ikinci bir başlama düzeyi belirleme aşamasının bulunmasıdır. Birinci Aşama İkinci Aşama Üçüncü Aşama -A- Başlama Düzeyinin Ölçülmesi ve Belirlenmesi -B- Deneysel İşlemlerin Yapılması ve Bağımlı Değişkenin Ölçülmesi -A- Başlama Düzeyinin Yeniden Ölçülmesi ve Belirlenmesi Bu farklılık deneysel işlemin denek üzerindeki etkisinin doğrulanmasını sağlar.

64 ABAB Deseni ABAB deseni AB desenindeki aşamaların bir kez daha tekrar edilmesi şeklinde gerçekleşir. AB ve ABA modellerine göre daha güçlü bir modeldir. Birinci Aşama İkinci Aşama Üçüncü Aşama Dördüncü Aşama -A- Başlama Düzeyinin Ölçülmesi ve Belirlenmesi -B- Deneysel İşlemlerin Yapılması ve Bağımlı Değişkenin Ölçülmesi -A- Başlama Düzeyinin Yeniden Ölçülmesi ve Belirlenmesi -B- Deneysel İşlemlerin Yapılması ve Bağımlı Değişkenin Tekrar Ölçülmesi Otizmli Çocuklara Sosyal Beceri Öğretiminde Sosyal Öykülerin Etkisinin İncelenmesi. Öğrenme güçlüğü olan öğrencilerin okuma hızlarının metinlerde karşılaştırılması

65 BAB Deseni Bazı durumlarda deneğin kendine ya da çevresine zarar vermesi gibi bir an önce önlem alınması gerektiren bir davranış olabilir. Deneysel işlemin çözüm olup olmadığı, deneysel işlem bitirilip başlama düzeyinin belirlenip tekrar deneysel işlemin uygulanmasıyla sınanabilir. Ancak bu model ABAB desenine göre daha zayıftır. Ayrıca başlama düzeyi ölçülmediği için deneysel işlemlerin ilk duruma göre nasıl bir etkide bulunduğunun belirlenmesini engeller. Birinci Aşama İkinci Aşama Üçüncü Aşama -B- Deneysel İşlemlerin Yapılması ve Bağımlı Değişkenin Ölçülmesi -A- Başlama Düzeyinin Yeniden Ölçülmesi ve Belirlenmesi -B- Deneysel İşlemlerin Yapılması ve Bağımlı Değişkenin Tekrar Ölçülmesi

66 ABCB Deseni ABCB deseni ABA deseninden geliştirilmiştir.
Birinci Aşama İkinci Aşama Üçüncü Aşama Dördüncü Aşama -A- Başlama Düzeyinin Ölçülmesi ve Belirlenmesi -B- Deneysel İşlemlerin Yapılması ve Bağımlı Değişkenin Ölçülmesi -C- Farklı Deneysel İşlemlerin Yapılması ve Bağımlı Değişkenin Ölçülmesi -B- Deneysel İşlemlerin Yapılması ve Bağımlı Değişkenin Tekrar Ölçülmesi ABCB deseni ABA deseninden geliştirilmiştir. Bu desenin B aşamasında yapılan deneysel işlemle uygulanan bağımsız değişkenin daha etkili olabileceği düşünülen farklı bir biçimi uygulanarak veri toplama işlemine devam edilir. C aşamasında uygulanan farklı deneysel işlem kaldırılarak tekrar B aşamasındaki deneysel işlem uygulanır ve veri toplama sürecine devam edilir. Bu desene “dönüşümlü uygulamalar deseni” de denir.

67 Çoklu Başlama Düzeyi Desenleri
Araştırmalarda bazı durumlarda deneğin olumsuz bir gelişim göstermemesi için bir başka değişle etik nedenlerle başlama düzeyine geri dönülmesi istenmez. Beceri, yetenek geliştirme gibi kazanımların olduğu bazı araştırmalarda ise başlama düzeyine geri dönmek mümkün değildir. Bu tür durumlarda çoklu başlama düzeyi deseni kullanılabilir. Çoklu başlama düzeyi bir deneysel işlemin etkisini birden fazla durumda sınamaya dayalı bir yöntemdir.

68 1-Denekler Arası Çoklu Başlama Deseni
Bu desende aynı deneysel işlem, aynı ortam ve koşullar altında, aynı bağımlı değişken üzerindeki etkisi belirlenmek üzere farklı deneklerde uygulanır. Deneklerin değiştirilmesi hedeflenen bağımlı değişken açısından olabildiğince aynı olması ve deneklerin birine uygulanan deneysel işlemlerden diğerinin etkilenmemesi sağlanmalıdır.

69 1-Denekler Arası Çoklu Başlama Deseni
Başlama düzeyinin belirlenmesi aşaması tüm denekler için aynı anda başlatılabilir ve araştırmanın eldeki deneklerle uygulanabilirliğinin kontrolü açısından başlama düzeyi ölçümleri tüm denekler için kararlılık gösterdiği andan itibaren deneysel işlemlere başlanılabilir.

70 2-Davranışlar Arası Çoklu Başlama Deseni
Bu desen de bir deneysel işlemin etkisi, etkilenebileceği düşünülen, bir deneğin birbirinden bağımsız örneğin üç davranışı üzerinde incelenir. Başlama düzeyinin belirlenmesi aşaması üç davranış için aynı anda başlar. Deneysel işlemler sırasında değiştirilmesi hedeflenen davranışların birbirini etkilememesi gerekmektedir.

71 2-Davranışlar Arası Çoklu Başlama Deseni
Toplanan verilerin incelenmesi için aynı kapsamda olsa bile sanki üç ayrı başlama düzeyi belirlenmiş ve üç farklı deneysel işlem yapılmış gibi her bir davranış için ayrı grafiklerin çizilmesi önerilmektedir. Bu desenin kullanılması sayesinde bir deneysel işlemin değiştirilmesi istenen üç farklı davranış üzerindeki etkisi belirlenmiş olur.

72 3- Ortamlar Arası Çoklu Başlama Deseni
Desende tek denek bulunur ancak bu desende tek deneysel işlemin değiştirilmesi hedeflenen bir davranışı farklı ortamlarda nasıl etkilediği incelenir. Bu işlem için öncelikle; Farklı ortamlarda aynı deneğin davranışının başlama düzeyi belirlenir. Aynı denek üzerinde aynı deneysel işlem farklı ortamlarda uygulanır.

73 Tek Denekli Desenlerde İç ve Dış Geçerlik
İç geçerlilik açısından çok aşamalı tek desenlerde ve özellikle çoklu başlama düzeyi desenlerinde oluşturulan farklı aşamalardaki deneysel işlemlerin tutarlı bir biçimde yürütülmesine, araştırma koşullarının birbirini etkilememesine ve deseni bozabilecek kontrol değişkenleri varsa bunların belirlenip kontrol edilmesine dikkat edilmelidir.