CÜMLE Bir duyguyu, düşünceyi, isteği, haberi, durumu, olayı vb. ifade etmek için kurulan ve kendi içinde anlam ve yargı bütünlüğü olan sözcüğe veya söz.

... konulu sunumlar: "CÜMLE Bir duyguyu, düşünceyi, isteği, haberi, durumu, olayı vb. ifade etmek için kurulan ve kendi içinde anlam ve yargı bütünlüğü olan sözcüğe veya söz."— Sunum transkripti:

1

2 CÜMLE Bir duyguyu, düşünceyi, isteği, haberi, durumu, olayı vb. ifade etmek için kurulan ve kendi içinde anlam ve yargı bütünlüğü olan sözcüğe veya söz dizisine cümle denir.

3 ÖZELLİKLERİ  Her cümle bir yüklem ve varsa ona bağlı diğer öğelerden oluşur.  Cümlede yargı bildiren unsur yüklemdir. Cümle yüklem üzerine kurulur. İhtiyaca göre başka ögelerle desteklenir.

4 Cümle Çeşitleri CÜMLE Yüklemine Göre Öğe Dizilişine Göre Anlamına Göre Fiil Cümlesi Kurallı Cümle Devrik Cümle İsim Cümlesi Olumlu Cümle Ünlem Cümlesi Olumsuz Cümle Şart Cümlesi Soru Cümlesi İstek Cümlesi Emir Cümlesi Yapısına Göre Basit Cümle Bileşik Cümle Sıralı Cümle Eksiltili Cümle Bağlı Cümle

5 CÜMLE ÇEŞİTLERİ A. YÜKLEMİN TÜRÜNE GÖRE CÜMLELER 1. Fiil Cümlesi 2. İsim Cümlesi B. ÖĞELERİN DİZİLİŞİNE GÖRE CÜMLELER 1. Kurallı (Düz) Cümle 2. Devrik Cümle 3. Eksiltili (Kesik) Cümle

6 CÜMLE ÇEŞİTLERİ C. ANLAM YÖNÜNDEN CÜMLELER 1. Olumlu Cümle 2. Olumsuz Cümle 3. Soru Cümlesi 4. Ünlem Cümlesi 5. Şart Cümlesi ……………….

7 CÜMLE ÇEŞİTLERİ D. YAPI BAKIMINDAN CÜMLELER 1. Basit Cümle 2. Birleşik Cümle a. Girişik Birleşik Cümle b. İç İçe Birleşik Cümle c. İlgi ( ki’ li cümle ) Cümlesi d. Şartlı Birleşik Cümle 3. Sıralı Cümleler 4. Bağlı Cümle

8

9 YÜKLEMİN TÜRÜNE ( ÇEŞİDİNE ) GÖRE CÜMLELER Yüklemin Türüne göre cümleler ikiye ayrılırlar: 1.Fiil Cümlesi 2.İsim Cümlesi

10 1. FİİL CÜMLESİ : Yüklemi fiil olan cümlelerdir. Yani yüklemine “ – me, - ma, - mek, - mak “ mastar ekleri getirilebilen cümlelerdir. Anlattığı fıkralarla çocukları güldürdü. Anlattığı fıkralarla çocukları güldürdü. ( Fiil Cümlesi ) Yüklem ( Güldürmek ) Bütün bildiklerini sadece bana anlattı. Bütün bildiklerini sadece bana anlattı. ( Fiil Cümlesi ) Yüklem ( Anlatmak )

11 2. İSİM CÜMLESİ : Yüklemi isim olan cümlelerdir. Yani yüklemine “ – me, - ma, - mek, - mak “ mastar ekleri getirilemeyen cümlelerdir. Toprak eğer uğrunda ölen varsa vatandır. Yüklem ( İsim Cümlesi ) Gerçeği söylemek gerekirse bugün hava güzeldi. Yüklem ( İsim Cümlesi )

12 ÖNEMLİ NOTLAR ÇOK ÖNEMLİ NOT 1 : Yüklemi isim – fiil olan cümleler yani yükleminde ” - mek, - mak “ bulunan cümleler isim cümlesidir. Örnek : Hayattaki en önemli hedefim öğrencilerime yararlı olmaktı. ÇOK ÖNEMLİ NOT 2 : Bir cümlede “ yok, değil “ sözcüklerini görürsek o cümle kesinlikle isim cümlesidir. Örnek: Artık arkadaşım eskisi gibi değildi. ÇOK ÖNEMLİ NOT 3: Bir cümlede “ var “ sözcüğünü görürsek dikkatli olmamız gerekir. Bu isim cümlesi de olabilir. Fiil cümlesi de olabilir. Eğer bir yerlere gitmek, ulaşmak manasındaysa fiil cümlesidir. ( Bir yerden bir yere ulaşmak anlamı kadar fiil, mevcut anlamı katarsa isim cümlesidir. ) Örnek : Benimde kırmızı bir pilot kalemim vardı. ( İsimi Cümlesi ) Birkaç gün içinde İstanbul ‘ a vardı. ( Fiil Cümlesi )

13 ÖRNEKLER Ama şimdi sevgili öğrencileri ve dostları vardı. Ama şimdi sevgili öğrenciler ve dostları vardı. Yüklem ( İsim Cümlesi ) Yürüyerek üç günde Terme ‘ ye vardık. Yüklem ( Fiil Cümlesi ) Kitaplar, uygarlığa yol gösteren ışıklardır. Yüklem ( İsim Cümlesi ) Sonradan gelenler biraz daha bekleyecekler. Yüklem ( Fiil Cümlesi )

14

15 ÖĞELERİN DİZİLİŞİNE GÖRE CÜMLELER Yüklemin Yerine Göre Cümleler üçe ayrılırlar : 1.KURALLI CÜMLE 2.DEVRİK CÜMLE 3.EKSİLTİLİ CÜMLE

16 1. KURALLI CÜMLE : Yüklemi sonda olan cümlelerdir. Okuldan eve kadar birlikte geldik. Okuldan eve kadar birlikte geldik. Yüklemin Yerine göre : Kurallı Cümle Yüklemin Türüne göre : Fiil Cümlesi O zamanlar ne kadar da gençtim. O zamanlar ne kadar da gençtim. Yüklemin Yerine göre : Kurallı Cümle Yüklemin Türüne göre : İsim Cümlesi

17 2. DEVRİK CÜMLE : Yüklemi sonda olmayan ( başta ve ortada olan ) cümlelerdir. Yaşlı kadın, ağlayarak çekildi odasına. Yaşlı kadın ağlayarak çekildi odasına. Yüklemin Yerine göre : Devrik Cümle Yüklemin Türüne göre : Fiil Cümlesi Yukarıya baktığında göremedi hiçbir şey. Yüklemin Yerine göre : Devrik Cümle Yüklemin Türüne göre : Fiil Cümlesi

18 3. EKSİLTİLİ CÜMLE : Genellikle yüklemi olmak üzere herhangi bir öğesi çeşitli sebeplerle kaldırılmış olan cümlelerdir. NOT : Özellikle karşılıklı konuşmalarda ve tasvirlerde görülür. Bir siyah gözlükten görünen yerde ve ağaçlarda güneş parçaları... İnsan böyle bir olayla karşılaşınca neler düşünmüyor ki … - Eksiltili cümleyi anladınız mı ? - Evet. ( Evet, eksiltili cümleyi anladık. ) - Okula dün sabah kim geldi? - Arkadaşım. (Okula dün sabah arkadaşım geldi)

19 ÖRNEKLER İyi günler, bile demeden çıktılar yola. Yüklemin Yerine göre : Devrik Cümle Yüklemin Türüne göre : Fiil Cümlesi Doğanın her tarafında bir mucize vardır. Yüklemin Yerine göre : Kurallı Cümle Yüklemin Türüne göre : İsim Cümlesi İlimdir insanlığı yükseltecek olan. Yüklemin Yerine göre : Devrik Cümle Yüklemin Türüne göre : İsim Cümlesi Küçük bir çam ormanı… Yüklemin Yerine göre : Eksiltili Cümle

20

21 ANLAMLARINA GÖRE CÜMLELER Anlamlarına göre cümleler: 1.Olumlu Cümle 2.Olumsuz Cümle 3.Soru Cümlesi 4.Ünlem Cümlesi 5.Şart Cümlesi 6.Emir Cümlesi 7.İstek Cümlesi

22 OLUMLU, OLUMSUZ CÜMLELER Cümle bir işin yapıldığını, yapılacağını bir durumun var olduğunu bildiriyorsa cümle “olumlu”, değilse “olumsuz” dur. Olumsuzluk, fiil cümlelerinde “-me” olumsuzluk ekiyle isim cümlelerinde “yok, değil” kelimeleriyle yapılır. Artık lambalar yandı. (olumlu) Şimdilik lambalar yanmadı. (olumsuz) Ailemizde söz sahibi olan dedemdir. (olumlu) Ailemizde söz sahibi olan dedem değildir. (olumsuz) Dışarıda kar var. (olumlu) Dışarıda kar yok. (olumsuz)

23 OLUMLU CÜMLE Fiil cümlesinde işin, oluşun yapıldığını veya olduğunu; isim cümlesinde ise sözü edilen kavramın bulunduğunu, var olduğunu, bahsedilen şekilde olduğunu bildiren cümlelerdir. Bursa bu mevsimde soğuktur. Yarın daha erken gelmelisin. Bu binanın yerinde şeftali bahçesi vardı.

24 1. OLUMLU CÜMLE : Cümledeki işin, hareketin, oluşun, durumun kısacası yargının gerçekleştiğini, yapıldığını anlatan cümlelerdir. Düşündüklerini olduğu gibi söyleyebilmelisin. Yüklemin Anlamına göre : Olumlu Cümle Yüklemin Yerine göre : Kurallı Cümle Yüklemin Türüne göre : Fiil Cümlesi Gözleri, kalabalığın içindeki çocuğa takıldı. Gözleri, kalabalığın içindeki çocuğa takıldı. Yüklemin Anlamına göre : Olumlu Cümle Yüklemin Yerine göre : Kurallı Cümle Yüklemin Türüne göre : Fiil Cümlesi

25 OLUMLU CÜMLE KONUSUNDA DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN NOKTALAR Bazı cümleler başlangıçta bakıldığında olumsuz gibi gözükseler de biraz dikkatli okundu zaman aslında o cümlelerin olumlu cümle olduğu görülecektir. Özellikle de yüklem ve yüklemden önce gelen iki sözcük olumsuz bir ifade ise işte o cümle olumludur. Buraya ara sıra uğramıyor değil. ( Uğruyor) Bu cümlede anlatılmak istenen “ Buraya ara sıra uğruyor “ dur. Bu sınıfı sevmiyor değilim. ( Seviyorum.) Bu cümlede anlatılmak istenen “ Ben bu sınıfı seviyorum “ dur. Çocuklarının okumasını istemiyor değildi. (İstiyordu) Cezaya çarptırılanlar suçsuz değildiler. (Suçluydular) O adamın anlattıklarına inanmaz olur muyum? (İnanıyorum ) Siz çağırırsınız da Ali gelmez mi? (Gelir ) Sizin nasıl çalıştığınızı hiç bilmez miyim? (Bilirim )

26 2. OLUMSUZ CÜMLE : Cümledeki işin, hareketin, oluşun, durumun kısacası yargının gerçekleşmediğini, yapılmadığını anlatan cümlelerdir. O kadar değişmiş ki onu tanıyamadım. Yüklemin Anlamına göre : Olumsuz Cümle Yüklemin Yerine göre : Kurallı Cümle Yüklemin Türüne göre : Fiil Cümlesi Bankada beş kuruş bile paramız yoktu. Yüklemin Anlamına göre : Olumsuz Cümle Yüklemin Yerine göre : Kurallı Cümle Yüklemin Türüne göre : İsim Cümlesi

27 OLUMSUZ CÜMLE Yarın daha erken gelmemelisin. Buraları daha önce hiç görmemiştim. Ateşle oyun olmaz. Bursa bu mevsimde soğuk değildir. Sokakta ne araba ne de insan var. Ankara bugün hem elektriksiz hem susuz. Soruların hepsini çözebilen yok. Bu çocuk son derece beceriksiz. Sizden istediğim bu kitap değildi. Önünde ne defter var, ne kalem. Burayı daha önce hiç görmemiştim.

28 OLUMSUZ CÜMLE KONUSUNDA DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN NOKTALAR Bir cümlede olumsuz şu şekilde sağlanır : 1.O cümle fiil cümlesi ise yüklemine “ me, ma “ olumsuzluk ekleri getirilir. Bugün bize gelmedi.

29 OLUMSUZ CÜMLE KONUSUNDA DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN NOKTALAR 2. O cümle isim cümlesi ise yüklemine ya “ sız “ eki ya da “ değil ve yok “ sözcükleri getirilir. Şu an okuduğum roman pek güzel değil. Artık babamın hiçbir sorunu yoktu. Bana yaptıklarından sonra seni affetmem imkansız.

30 OLUMSUZ CÜMLE KONUSUNDA DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN NOKTALAR Bazı cümleler başlangıçta bakıldığında olumlu gibi gözükseler de biraz dikkatli okundu zaman aslında o cümlelerin olumsuz cümle olduğu görülecektir. İnsan dostuyla böyle mi konuşur ? (İnsan dostuyla böyle konuşmaz.) Ne kendisi arıyor ne bize aratıyor. (Hem kendisi aramıyor hem de bize aratmıyor.) Ne şiş yansın ne kebap. ( Kebap da yanmasın şiş de yanmasın. ) Sanki eve gidip de çalışacaksın. ( Eve gidip çalışmayacaksın. )

31 ÖRNEKLER Bugün geleceğimizi bilmiyor değil. Yüklemin Anlamına göre : Olumlu Cümle Yüklemin Yerine göre : Kurallı Cümle Yüklemin Türüne göre : Fiil Cümlesi Bu yeni gelen çocuk çok kabiliyetsiz. Yüklemin Anlamına göre : Olumsuz Cümle Yüklemin Yerine göre : Kurallı Cümle Yüklemin Türüne göre : İsim Cümlesi Evde yiyeceğimiz hiçbir şey yoktu. Yüklemin Anlamına göre : Olumsuz Cümle Yüklemin Yerine göre : Kurallı Cümle Yüklemin Türüne göre : İsim Cümlesi Kardeşim terli terli su içti. Yüklemin Anlamına göre : Olumlu Cümle Yüklemin Yerine göre : Kurallı Cümle Yüklemin Türüne göre : Fiil Cümlesi

32 SORU CÜMLESİ Bir yargıyı soru biçiminde ortaya koyan cümlelerdir. İçinde soru anlamı bulunan; bir konuda bilgi edinmek, şüpheleri gidermek ve düşünceleri onaylatmak için kurulan cümlelere soru cümlesi denir. NOT : Bir cümledeki soru sözcüğü illa ki o cümleye soru anlamı kazandırmaz. Bu nedenle cümleyi düzgün bir şekilde okumamız gerekir. Niçin kitap okumuyorsun? Soru cümlesidir. Niçin kitap okumadığını kendi de bilmiyor. Soru cümlesi değildir. Soruyu nasıl çözdüğümü hatırlamıyorum. Soru cümlesi değildir. Dünkü olanları anlatacak mısın? Soru cümlesidir.

33 SORU CÜMLESİ Cümlenin öğelerini bulmaya yönelik tüm soru kelimeleriyle soru cümleleri yapılabilir. Elimdekinin ne olduğunu kim söyleyecek? ( Özne ) Babası çocuğa ne getirmiş? ( Nesne ) Ankara'ya ne zaman yerleştiniz? ( Zarf tümleci ) Daha sonra nereye gidecekler? ( Yer Tamlayıcısı )

34 SORU CÜMLESİ Son sözünüz bu mu anneciğim? Ardahan’da kaç gün kalırsınız? Bu işe nasıl başlamıştınız? Kardeşini mi bekliyor? Dün buraya geldi mi? Hiç mi anlatacak bir şeyin yok? Tarlamı bana zorla mı sattıracaksınız? Sular mı yandı, neden tunca benziyor mermer?

35 KISA KISA NOTLAR mı, mi soru ekiyle kurulan soru cümleleri soru anlamının dışında anlamlar da bildirebilir. Biraz beni dinler misiniz? (istek, rica) Bunları ben mi söylemişim? (kabul etmeme) Örnek: Bazı soru cümleleri cevap alınmak için değil, düşünceyi onaylatmak, tasdikletmek içindir. Bir başka ifadeyle soru sormaktan çok bilinen bir şeyi vurgularlar. O küçücük çocuğa bu iş yaptırılır mı? (yaptırılmaz) Maviden daha güzel renk mi olur? (olmaz) Senin ne kadar zorluklara katlandığını bilmez değil miyim ? (bilirim) Örnek:

36 Bir işin yapılması veya yapılmaması isteğini ifade eden cümlelere emir cümlesi denir. On dakika sonra hazır olun! Gürültü etmeyin! Örnek: Emir anlamının dışında başka anlamlar da bildirebilir. Her şey gönlünüzce olsun! (istek, dilek) Gayret edin, başaracaksınız! (teşvik) Hele bir sözümü dinlemesin! (tehdit) Örnek: EMİR CÜMLESİ

37 ÜNLEM CÜMLESİ Şaşma, sevinç, kızgınlık, uyarma, acıma, coşku, utanma, pişmanlık, korku, seslenme, onaylama gibi tepkilerimizi anlatmaya yarayan cümlelerdir. Öf, hava ne kadar sıcak! Ayağım acıyor, ay! Ne hoş bir manzara! Ne güzel bir kitap bu! Oturun yerinize hemen! Ayağım birden kaymasın mı! Aa, bu ne kadar güzel bir tesadüf ! Aman, çocuk balkondan aşağı düşecek!

38 ÜNLEM CÜMLESİ Ünlem cümleleri, ünlemlerle, bazı sıfatlarla, emir kipiyle, "ki" bağlacıyla, haykırmalarla ve ses tonuyla kurulur. Ee, yeter artık! Ah, ne yaptım! Hah, şimdi oldu! Eyvah! Geç kaldım! Ey Türk Gençliği! Hemşehrilerim!

39 ŞART CÜMLESİ İçinde şart ve koşul anlamı bulunan cümlelere şart cümlesi denir. Şart cümlelerinin yüklemleri şart kipine göre çekimlenmiştir ve yardımcı cümle oluşturmuştur. Yani bir cümleyi şart çekimiyle bir yardımcı cümle yapabiliriz. Örnek: Eve geldiyse bizi beklesin. Aradığınız o köyse yanlış yoldan gidiyorsunuz. Onu bir bulsam... Onu seni gördükçe hatırlıyorum. Yarın geri getirmek üzere alabilirsin. Ankara'ya gidersen Kızılay'dan bana kaset al. Beni arayan Dursun ise gelmediğimi söyleyin.

40 İSTEK CÜMLELERİ Gerçekleşmesi mümkün olsun veya olmasın bir dileği, bir arzuyu, bir isteği ortaya koyan cümlelere istek cümlesi denir. Çıkıp biraz dolaşayım. Bari doğru cevap verseydi. Keşke burada değil de İzmir’de olsaydı. Sıcak bir çay olmalı da içmeli. Örnek:

41

42 YAPISINA GÖRE CÜMLE ÇEŞİTLERİ BASİT CÜMLEBAĞLI CÜMLEBİRLEŞİK CÜMLESIRALI CÜMLE

43 YAPILARINA GÖRE CÜMLELER Yapılarına göre cümleler dörde ayrılırlar. 1. Tek Yüklemli Cümle 2. İçinde Fiilimsi Bulunan Cümle 3. Çok Yüklemli Cümle 4. İçinde Bağlaç Olan Cümle

44 BASİT CÜMLE ( TEK YÜKLEMLİ CÜMLE ) Tek bir duyguyu, düşünceyi, isteği, durumu, işi, hareketi yani tek bir yargıyı anlatan cümlelerdir. Adamlar ellerindeki paketleri içeri götürdüler. Yüklemin Yapısına göre : Basit Cümle Yüklemin Anlamına göre : Olumlu Cümle Yüklemin Yerine göre : Kurallı Cümle Yüklemin Türüne göre : Fiil Cümlesi Bu zor soruyu tek başıma çözdüm. Yüklemin Yapısına göre : Basit Cümle Yüklemin Anlamına göre : Olumlu Cümle Yüklemin Yerine göre : Kurallı Cümle Yüklemin Türüne göre : Fiil Cümlesi

45 ÖRNEK CÜMLELER Yarın akşam maç yapacaklar. Gömleğindeki leke çıkmamış. İki tepenin arasından güneşi görüyorum. Kiraz ağacı dallarını eğmiş. Zayıf kolları kirli tunç rengindeydi. Derse yine geç kaldı. Tam yirmi yıldır bu ıssız dağ köyünde oturuyorum. Yol boyuca yanındaki adamla hiç konuşmadı. Bebeğin elleri pamuk gibiydi. Pamuk işçileri erkenden yola çıktılar.

46 BİRLEŞİK CÜMLE GİRİŞİK BİRLEŞİK C.KOŞULLU BİRLEŞİK C.İÇ İÇE BİRLEŞİK C.Kİ’Lİ BİRLEŞİK C.

47 BİRLEŞİK CÜMLE Birden fazla duyguyu, düşünceyi, isteği, durumu, işi, hareketi yani birden fazla yargıyı anlatan cümlelerdir. Televizyonu açtı yavaş yavaş kimseye fark ettirmeden Yüklemin Yapısına göre : Birleşik Cümle Yüklemin Anlamına göre : Olumlu Cümle Yüklemin Yerine göre : Devrik Cümle Yüklemin Türüne göre : Fiil Cümlesi Balkanlardan gelen soğuk hava kütlesi sıcaklıkları azaltacakmış. Yüklemin Yapısına göre : Birleşik Cümle Yüklemin Anlamına göre : Olumlu Cümle Yüklemin Yerine göre : Kurallı Cümle Yüklemin Türüne göre : Fiil Cümlesi

48 1-GİRİŞİK BİRLEŞİK CÜMLE ( İÇİNDE FİİLİMSİ BULUNAN CÜMLE )

49 Girişik Birleşik Cümle: Bir temel cümleyle bir ya da birkaç yan cümlecikten oluşan cümlelerdir. Kısacası içinde fiilimsi bulunan cümlelerdir. Yan cümlecik: İsim fiil, sıfat fiil veya zarf fiillerle kurulan ve temel cümlenin anlamına katkıda bulunan cümleciklerdir. Oraya gitmek çok tehlikelidir. ( Yan Cümle ) ( Temel Cümle )

50 Çalışan her zaman kazanır. ( Yan Cümle ) ( Temel Cümle ) Kitap okumak bizi cahillikten kurtarır. ( Yan Cümle ) ( Temel Cümle ) Ödevini yapınca, dışarı çıkabilirsin. ( Yan Cümle ) ( Temel Cümle )

51 Dün seyrettiğimiz filmi, kimse beğenmemiş. ( Yan Cümle ) ( Temel Cümle ) Evi güzelce temizleyerek, eşyaları yerleştirdik. ( Yan Cümle ) ( Temel Cümle ) Okullar açılınca yine Ankara'ya geleceklermiş. ( Yan Cümle ) ( Temel Cümle ) Toplantı salonunda bir köşeye çekilip uzun uzun konuşmuşlardı. ( Yan Cümle ) ( Temel Cümle )

52 Uygar insan okumasını yazmasını çok iyi bilir. ( Yan Cümle ) ( Yan Cümle ) ( Temel Cümle ) Irmağa giden yol, kasabadan kurtulunca, şeftali bahçelerinde geçerdi. Irmağa giden yol, kasabadan kurtulunca, şeftali bahçelerinden geçerdi. ( Yan Cümle ) ( Yan Cümle ) ( Temel Cümle ) Okuması, konuşması, yürümesi, gülmesi tıpkı annesine benziyordu. ( Yan Cümle ) ( Yan Cümle ) ( Yan Cümle ) ( Yan Cümle ) ( Temel Cümle ) Konu çalışırken de soru gözerken de dikkatsizdi. ( Yan Cümle ) ( Yan Cümle ) ( Temel Cümle )

53 2-KOŞULLU BİRLEŞİK CÜMLE

54 ŞARTLI BİRLEŞİK CÜMLE Bir temel cümle ve onun şartı olan bir cümleden oluşan birleşik cümlelerdir. Şart cümlesi tek başına yargı bildirmez; ana cümleyi zaman, şart, sebep ve benzetme yönlerinden tamamlar. Onun zarfı olarak kullanılır. Hava güzel olursa / yarın pikniğe gideriz. Çanakkale’yi de gezerdik / vaktimiz olsaydı. Cihanın yurdu hep çiğnense/ çiğnenmez senin yurdun.

55 Çok parası varsa, yoksullara yardım etsin. ( Yan Cümle ) ( Temel Cümle ) Ses duyarsan, bana haber ver. ( Yan Cümle ) ( Temel Cümle ) Yarın bize uğrarsa gideriz. ( Yan Cümle ) ( Temel Cümle ) Sabrederse bugün biter. ( Yan Cümle ) ( Temel Cümle ) Ne yapacağımı biliyorum, buraya bir gelirse. ( Temel Cümle ) ( Yan Cümle ) Bu sınavı kazanırsa, geleceğini garanti altına alır. ( Yan Cümle ) ( Temel Cümle )

56 3-İÇ İÇE BİRLEŞİK CÜMLE

57 İç içe Birleşik Cümle: Başkasına ya da bize ait bir cümlenin başka bir cümlenin içinde tamamlayıcı olarak kullanılmasıyla oluşan birleşik cümlelerdir. Rehber “Beni takip edin.” diye seslendi. Yan cümlecik “Ben bir köy çocuğuyum.” diyordu yabancı. Yan cümlecik Gelirken meyve almayı unutma, demiştim. Yan cümlecik Sen üzülürsün, diye söylemediler. Yan cümlecik

58 4-Kİ’Lİ BİRLEŞİK CÜMLE ( İLGİ CÜMLESİ )

59 Ki’li Birleşik Cümle: Yan cümleciğin ki bağlacıyla kendisinden önceki temel cümleye bağlanmasıyla oluşan birleşik cümledir. Beni dinle ki, söylediklerimi anlayasın. Temel cümle yan cümle (zarf tümleci) Anladım ki, onunla anlaşmak çok zor. Temel cümle yan cümle (nesne) Duydum ki; unutmuşsun gözlerimin rengini. Temel cümle yan cümle (nesne) Sizi aradım ki; düşüncelerimi açıklayayım. Temel cümle yan cümle (zarf tümleci) Biliyorum ki; sizi hiç unutmayacaklar. Temel cümle yan cümle (nesne)

60 C.SIRALI CÜMLE ( BİRDEN FAZLA YÜKLEMDEN OLUŞAN CÜMLE VEYA ÇOK YÜKLEMLİ CÜMLE )

61 3. SIRALI CÜMLE: Anlamca birbiriyle ilişkili cümlelerin “ virgül “ veya “ noktalı virgülle “ birbirine bağlanmasıdır. Dedem yatağa hemen yattı (, ) derin bir uykuya daldı. Bilgisayarı açtı (, ) canı sıkılınca tekrar kapattı.

62 UNUTMA!!!!!!!! Sıralı cümleler en az iki cümleden oluşacak ve aralarına virgül veya noktalı virgül gelecek. Virgül cümlelerin değil de kelimelerin arasında yer almışsa sıralı cümle olmaz. İnatçı adama dil döküyor (, ) sürekli yalvarıyordu. ( Bu bir sıralı cümledir; çünkü iki tane cümlenin arasına virgül gelmiştir. ) Kırtasiyeden silgi (, ) kalem ve defter aldı. ( Bu sıralı bir cümle değildir çünkü virgül iki cümlenin değil iki kelimenin arasında yer almıştır. Basit bir cümledir bu. )

63 SIRALI CÜMLELER Sarı çiçeğin saçları yolunmuş (, ) kana bulanmıştı. Bu, asırlardan beri böyle olagelmişti (, ) asırlarca da böyle dürüp gidecekti. Otobüs her zamanki gibi yine geç geldi ( ; ) biz de derse geç kaldık. Mart kapıdan baktırır ( ; ) kazma kürek yaktırır. Mallarımızı önce çaldılar (, ) sonra geri bize sattılar. Merdivenleri kardeşin yıkasın (, ) sen de sil. Yemeğini yedi,sofrayı topladı (, ) bulaşıkları yıkadı. Dağlarda karlar erimiş (, ) nehirler kabarmıştı. Ben onu iyi tanırım (, ) çok dürüst bir çocuktur.

64 Mart kapıdan baktırır, kazma kürek yaktırır. ( Mart kapıdan baktırır, ( Mart ) kazma kürek yaktırır. ) ( Özne ortak. Ne kapıdan baktırır? Mart. Ne kazma kürek yaktırır? Mart ) Merdivenleri işçiler yıkasın; siz de silin. ( Merdivenleri işçiler yıkasın; siz de ( merdivenleri ) silin. ) ( Nesne ortak. İşçiler neyi yıkasın? Merdivenleri. Siz neyi silin? Merdivenleri ) Örnek: Bağımlı Sıralı Cümle: Bağımlı sıralı cümlelerde, cümlelerin özneleri, nesneleri veya tümleçleri ortak olabilir.

65 Kötü söyleme eşine, zehir katar aşına. At ölür, meydan kalır; yiğit ölür, şan kalır. Trafik polisi her gün ceza yazar, insanlar yine de hata yapar. Örnek: Bağımsız Sıralı Cümle: Bağımsız sıralı cümlelerde cümleler birbirine yalnızca anlam yönüyle bağlıdır, ortak öğe yoktur.

66 D-BAĞLI CÜMLE ( BAĞLACI OLAN CÜMLE )

67 4. BAĞLI CÜMLE : Anlamca birbiriyle ilişkili cümlelerin çeşitli bağlaçlarla birbirine bağlanmasıdır. En az iki bağımsız cümleden oluşan ve aralarındaki anlam bağıntısı bağlaçlarla sağlanan cümlelere bağlı cümle denir. Bugün hava çok soğuk ( ama ) biz dışarı çıkmak zorundayız. Yeni aldığı takım elbisesini giydi ( ve ) aynanın karşısına geçerek kendine baktı. İstediğinizi yerine getiremeyeceğim ( çünkü ) işten ayrılıyorum.

68 ÖRNEKLER Hava bulutlu ( ve ) durduğumuz tepe rüzgârlı idi. Yanlış yere geldiğini anladı ( fakat ) iş işten geçmişti. Bugün çok işiniz varmış ( öyleyse ) bizimle gelemezsiniz. Sabahı severim ( çünkü ) sabah aydınlıkların başlangıcıdır. Önlüğünü çıkarıp ceketini giydi ( ve ) koşarcasına dışarı çıktı. Çocuk oyuncağını arıyor ( ama ) bir türlü bulamıyordu. Çocukluk günlerini hatırladı ( ve ) gözlerinde iki damla yaş belirdi. Okumayı bilmiyor ( veya ) numara yapıyor. Gönlümle oturdum ( da ) hüzünlendim o yerde. Ben saatinde gelmiştim ( yalnız ) o henüz ortalıkta yoktu.

69 Bu sınıf çok seviyorum ve her zaman da seveceğim. Yüklemin Yapısına göre : Bağlı Cümle Uğur öğretmen asistanlara işaret verdi, asistan F5 tuşuna bastı, soru ortaya çıktı. Yüklemin Yapısına göre : Sıralı Cümle Şimdi bütün öğrenciler bu cümleyi okuyor. Yüklemin Yapısına göre : Basit Cümle Uğur öğretmen de güzel yazmayı sonunda öğrenecektir. Yüklemin Yapısına göre : Birleşik Cümle ÖRNEKLER

70

71 ÖRNEK 1 : “ Tatile gidince biraz dinleneceğim.” cümlesinin yüklemini bularak, yüklemin türüne göre nasıl bir cümle olduğunu belirtiniz.

72 Cevap : Tatile gidince biraz dinleneceğim. Yüklem Yüklemin türüne göre : Fiil cümlesi ( Yormak )

73 Ö RNEK 2 : “ Büyüklerin ellerinde vardı birbirine hiç de benzemeyen birkaç şey. “ cümlesini yüklemin türüne ve yerine göre inceleyiniz.

74 Cevap : Büyüklerin ellerinde vardı birbirine hiç de benzemeyen birkaç şey. Yüklemin türüne göre : İsim cümlesi ( Var ) Yüklemin yerine göre : Devrik cümle ( Yüklem orta )

75 ÖRNEK 3 : “ İlkbaharın o güzel günlerini penceremden seyrediyorum. “ cümlesini devrik cümle haline getiriniz.

76 Cevap : İlkbaharın o güzel günlerini penceremden seyrediyorum. Seyrediyorum ilkbaharın o güzel günlerini penceremden.

77 ÖRNEK 4 : İçerisinde “ sınav “ ve “ öğretmen “ kelimelerinin yer aldığı yüklemin türüne göre fiil, yüklemin yerine göre ise devrik bir cümle kurunuz.

78 Cevap : Öğretmen sınavda bir an olsun oturmadı masasına. Yüklemin türüne göre: Fiil cümlesi Yüklemin yerine göre: Devrik cümle

79 ÖRNEK 5 : Aşağıdaki boş bırakılan yerlere getireceğiniz sözcüklerle o cümleyi isim cümlesi haline dönüştürünüz. Elinde,.............................................

80 Cevap : Elinde, bir demet çiçek vardı.

81 ÖRNEK 6 : “ Yolculuk insanı çok yoruyor ” cümlesinin yüklemini bularak, yüklemin türüne göre nasıl bir cümle olduğunu belirtiniz.

82 Cevap : Yolculuk insanı çok yoruyor. Yüklem Yüklemin türüne göre : Fiil cümlesi ( Yormak )

83 Ö RNEK 7 : “ Her gün martıları seyretmeye giderdim. “ cümlesini yüklemin türüne ve yerine göre inceleyiniz.

84 Cevap : Her gün martıları seyretmeye giderdim. Yüklemin türüne göre: Fiil cümlesi ( Gitmek ) Yüklemin yerine göre: Kurallı cümle ( Yüklem sonda )

85 ÖRNEK 8 : “Bahar gelince türlü türlü çiçekler açtı.“ cümlesini devrik cümle haline getiriniz.

86 Cevap : Bahar gelince türlü türlü çiçekler açtı. Açtı türlü türlü çiçekler bahar gelince. Türlü türlü çiçekler açtı bahar gelince.

87 ÖRNEK 9 : İçerisinde “ ağaç “ ve “ kış “ kelimelerinin yer aldığı yüklemin türüne göre fiil, yüklemin yerine göre ise devrik bir cümle kurunuz.

88 Cevap : Kış gelince döktü bütün ağaçlar yapraklarını. Yüklemin türüne göre: Fiil cümlesi Yüklemin yerine göre: Devrik cümle

89 ÖRNEK 10 : Aşağıdaki boş bırakılan yerlere getireceğiniz sözcüklerle o cümleyi isim cümlesi haline dönüştürünüz. Süt,................ en.............. besin......................

90 Cevap : Süt, çocuğun en önemli besin kaynağıdır.

91

92 ÖRNEK 1 : “ Bu sene derslerinde başarısız bir öğrenci değildi. ” cümlesinin anlamına göre nasıl bir cümle olduğunu belirtiniz.

93 Cevap : Bu sene derslerinde başarısız bir öğrenci değildi. “ Bu sene derslerinde başarılıydı.“ demek istiyor. Yüklemin anlamına göre : Olumlu cümle

94 Ö RNEK 2 : “ Babasının oğluna ne gibi bir hediye aldığı hakkında hiç fikrim yok.“ cümlesi soru cümlesi midir ? Soru cümlesi değilse, cümleyi soru cümlesi haline getiriniz. Soru cümlesiyle, o zaman bir şey yapmanıza gerek yok.

95 Cevap : Babasının oğluna ne gibi bir hediye aldığı hakkında hiç fikrim yok. Yüklemin anlamına göre : Soru cümlesi değildir. Babasının oğluna ne gibi bir hediye aldığı konusunda hiç fikrin yok mu ?

96 ÖRNEK 3 : Yüklemine göre fiil, yüklemin yerine göre devrik, yüklemin anlamına göre olumsuz bir cümle kurunuz.

97 Cevap : Son yaşanan olaylarla ilgili hiçbir şey bilmiyordu Pınar. Yüklemin türüne göre: Fiil cümlesi Yüklemin yerine göre: Devrik cümle Yüklemin anlamına göre: Olumsuz cümle

98 ÖRNEK 4 : “ Yeşilden daha güzel renk olur mu ? “ cümlesi anlamca olumlu mudur, olumsuz mudur ? Anlamca olumlu ise olumsuz, olumsuz ise olumlu hale getiriniz.

99 Cevap : “ Yeşilden daha güzel renk olur mu?“ derken aslında yeşil kadar güzel renk yok demek istiyor. Yüklemin anlamına göre: Olumsuz cümledir. Yeşilden daha güzel renk yok.

100 ÖRNEK 5 : Aşağıdaki boş bırakılan yerlere getireceğiniz sözcüklerle o cümleyi olumlu cümle haline dönüştürünüz. Onun bizimle ………… gelmeye niyeti........................

101 Cevap : Onun bizimle pikniğe gelmeye niyeti yok değil.

102 ÖRNEK 6 : “ Geçen yıl dersleri kötü değildi. ” cümlesinin anlamına göre nasıl bir cümle olduğunu belirtiniz.

103 Cevap : Geçen yıl dersleri kötü değildi. “ Geçen yıl dersleri iyiydi “ demek istiyor. Yüklemin anlamına göre : Olumlu cümle

104 Ö RNEK 7 : “ Bu konuda ne düşündüğümü sordu “ cümlesi soru cümlesi midir ? Soru cümlesi değilse, cümleyi soru cümlesi haline getiriniz. Soru cümlesiyle, o zaman bir şey yapmanıza gerek yok.

105 Cevap : Bu konuda ne düşündüğümü sordu Yüklemin anlamına göre : Soru cümlesi değildir. Bu konuda ne düşündüğümü mü sordu ?

106 ÖRNEK 8 : Yüklemine göre fiil, yüklemin yerine göre devrik, yüklemin anlamına göre olumsuz bir cümle kurunuz.

107 Cevap : Ayhan, çok uzaklarda olduğu için yıllardır görüşmüyordu eski arkadaşlarıyla. Yüklemin türüne göre : Fiil cümlesi Yüklemin yerine göre : Devrik cümle Yüklemin anlamına göre : Olumsuz cümle

108 ÖRNEK 9 : “ Bir araba alacak kadar parası yok değil ya ! “ cümlesi anlamca olumlu mudur, olumsuz mudur ? Anlamca olumlu ise olumsuz, olumsuz ise olumlu hale getiriniz.

109 Cevap : “ Bir araba alacak kadar parası yok değil ya ! “ derken aslında araba alacak kadar parası vardır demek istiyor. Yüklemin anlamına göre : Olumlu cümledir. Bir araba alacak kadar parası yok.

110 ÖRNEK 10 : Aşağıdaki boş bırakılan yerlere getireceğiniz sözcüklerle o cümleyi olumlu cümle haline dönüştürünüz. Bu............ ne kadar pahalı olduğunu........................

111 Cevap : Bu evin ne kadar pahalı olduğunu bilmiyor değil.

112

113 ÖRNEK 1 : “ Her gece böler uykumu özlem yüklü bir kuş“ cümlesini ; A)Yüklemin çeşidine B)Yüklemin yerine C)Yüklemin anlamına D)Yükleminin yapısına göre inceleyiniz.

114 Cevap : Her gece böler uykumu özlem yüklü bir kuş. Yüklemin Türüne göre : Fiil Cümlesi Yüklemin Yerine göre : Devrik Cümle Yüklemin Anlamına göre : Olumlu Cümle Yüklemin Yapısına göre : Basit Cümle

115 ÖRNEK 2 : “Orhan Veli’nin “Yol Türküleri” pek çok kimse için Anadolu’da yapılmış bir yolculuğu anlatan basit bir şiir değildir. “ cümlesini ; A)Yüklemin çeşidine B)Yüklemin yerine C)Yüklemin anlamına D)Yükleminin yapısına göre inceleyiniz.

116 Cevap : “Orhan Veli’nin “Yol Türküleri” pek çok kimse için Anadolu’da yapılmış bir yolculuğu anlatan basit bir şiir değildir. “ Yüklemin Türüne göre : İsim Cümlesi Yüklemin Yerine göre : Kurallı Cümle Yüklemin Anlamına göre : Olumsuz Cümle Yüklemin Yapısına göre : Birleşik Cümle

117 ÖRNEK 3 : “Önlüğünü çıkarıp ceketini giydi ve koşarcasına dışarı çıktı. “ cümlesini ; 1.Yüklemin çeşidine 2.Yüklemin yerine 3.Yüklemin anlamına 4.Yükleminin yapısına göre inceleyiniz.

118 Cevap : “Önlüğünü çıkarıp ceketini giydi ve koşarcasına dışarı çıktı. “ Yüklemin Türüne göre : Fiil Cümlesi Yüklemin Yerine göre : Kurallı Cümle Yüklemin Anlamına göre : Olumlu Cümle Yüklemin Yapısına göre : Sıralı Cümle

119 ÖRNEK 4 : “Sabaha kadar ders çalıştı çünkü yarın önemli bir sınavı vardı. “ cümlesini ; A.Yüklemin çeşidine B.Yüklemin yerine C.Yüklemin anlamına D.Yükleminin yapısına göre inceleyiniz.

120 Cevap : “Sabaha kadar ders çalıştı çünkü yarın önemli bir sınavı vardı. “ Yüklemin Türüne göre : Fiil + İsim Cümlesi Yüklemin Yerine göre : Kurallı Cümle Yüklemin Anlamına göre : Olumlu Cümle Yüklemin Yapısına göre : Bağlı Cümle

121 ÖRNEK 5 : “ Sınıfta en çok konuşan o değil miydi ?“ cümlesini ; A.Yüklemin çeşidine B.Yüklemin yerine C.Yüklemin anlamına D.Yükleminin yapısına göre inceleyiniz.

122 Cevap : “ Sınıfta en çok konuşan o değil miydi?“ Yüklemin Türüne göre : İsim Cümlesi Yüklemin Yerine göre : Kurallı Cümle Yüklemin Anlamına göre : Soru Cümle Yüklemin Yapısına göre : Birleşik Cümle

123 ÖRNEK 6 : “ Zeynep, dün okulda beni aramış. “ cümlesini ; A)Yüklemin çeşidine B)Yüklemin yerine C)Yüklemin anlamına D)Yükleminin yapısına göre inceleyiniz.

124 Cevap : Zeynep, dün okulda beni aramış. Yüklemin Türüne göre : Fiil Cümlesi Yüklemin Yerine göre : Kurallı Cümle Yüklemin Anlamına göre : Olumlu Cümle Yüklemin Yapısına göre : Basit Cümle

125 ÖRNEK 7 : “ Niye söylemedin tüm bildiklerini “ cümlesini ; A)Yüklemin çeşidine B)Yüklemin yerine C)Yüklemin anlamına D)Yükleminin yapısına göre inceleyiniz.

126 Cevap : “ Niye söylemedin tüm bildiklerini “ Yüklemin Türüne göre : Fiil Cümlesi Yüklemin Yerine göre : Devrik Cümle Yüklemin Anlamına göre : Soru Cümle Yüklemin Yapısına göre : Birleşik Cümle

127 ÖRNEK 8 : “ Ağlamamak için kendimi zor tuttum “ cümlesini ; 1.Yüklemin çeşidine 2.Yüklemin yerine 3.Yüklemin anlamına 4.Yükleminin yapısına göre inceleyiniz.

128 Cevap : “ Ağlamamak için kendimi zor tuttum “ Yüklemin Türüne göre : Fiil Cümlesi Yüklemin Yerine göre : Kurallı Cümle Yüklemin Anlamına göre : Olumlu Cümle Yüklemin Yapısına göre : Birleşik Cümle

129 ÖRNEK 9 : “ Ayağını sıcak, başını serin tut. “ cümlesini ; A.Yüklemin çeşidine B.Yüklemin yerine C.Yüklemin anlamına D.Yükleminin yapısına göre inceleyiniz.

130 Cevap : “ Ayağını sıcak, başını serin tut. “ Yüklemin Türüne göre : Fiil Cümlesi Yüklemin Yerine göre : Kurallı Cümle Yüklemin Anlamına göre : Olumlu Cümle Yüklemin Yapısına göre : Sıralı Cümle

131 ÖRNEK 10 : “ Okulun en yaramazlarından biri Aysel midir “ cümlesini ; A.Yüklemin çeşidine B.Yüklemin yerine C.Yüklemin anlamına D.Yükleminin yapısına göre inceleyiniz.

132 Cevap : “ Okulun en yaramazlarından biri Aysel midir “ Yüklemin Türüne göre : İsim Cümlesi Yüklemin Yerine göre : Kurallı Cümle Yüklemin Anlamına göre : Soru Cümle Yüklemin Yapısına göre : Basit Cümle

133 ÖRNEK 11 : “ Berber berbere benzer ama başın Allah’a emanet. “ cümlesini ; Yüklemin çeşidine Yüklemin yerine Yüklemin anlamına Yükleminin yapısına göre inceleyiniz.

134 Cevap : “ Berber berbere benzer ama başın Allah’a emanet. “ Yüklemin Türüne göre : İlk cümle fiil, ikinci cümle isim cümlesi Yüklemin Yerine göre : Kurallı Cümle Yüklemin Anlamına göre : Olumlu Cümle Yüklemin Yapısına göre : Bağlı Cümle

135 ÖRNEK 12 : “ Odamızı döşerken onun da zevkine yer vermeliyiz. “ cümlesini ; Yüklemin çeşidine Yüklemin yerine Yüklemin anlamına Yükleminin yapısına göre inceleyiniz.

136 Cevap : “ Odamızı döşerken onun da zevkine yer vermeliyiz. “ Yüklemin Türüne göre : Fiil cümlesi Yüklemin Yerine göre : Kurallı Cümle Yüklemin Anlamına göre : Olumlu Cümle Yüklemin Yapısına göre : Birleşik Cümle

137 Örnek 13 : “ Esra, bu sırrı kimseden gizlemez. “ cümlesini ; Yüklemin çeşidine Yüklemin yerine Yüklemin anlamına Yükleminin yapısına göre inceleyiniz.

138 Cevap : “ Esra, bu sırrı kimseden gizlemez. “ Yüklemin Türüne göre : Fiil cümlesi Yüklemin Yerine göre : Kurallı Cümle Yüklemin Anlamına göre : Olumsuz Cümle Yüklemin Yapısına göre : Basit Cümle