DOĞAL KAYNAKLAR EKONOMİSİ  Doğanın/Çevrenin ekonomi açısından iki önemli fonksiyonu vardır.  Ekolojik sistemin doğal kaynak ve enerji sağlama fonksiyonu.

... konulu sunumlar: "DOĞAL KAYNAKLAR EKONOMİSİ  Doğanın/Çevrenin ekonomi açısından iki önemli fonksiyonu vardır.  Ekolojik sistemin doğal kaynak ve enerji sağlama fonksiyonu."— Sunum transkripti:

1 DOĞAL KAYNAKLAR EKONOMİSİ  Doğanın/Çevrenin ekonomi açısından iki önemli fonksiyonu vardır.  Ekolojik sistemin doğal kaynak ve enerji sağlama fonksiyonu  Atıkları özümseme

2  Y=F(A,K,L,N)  A, Teknoloji seviyesi; K, Sermaye; L, İşgücü; N, Doğal kaynak

3 DOĞAL KAYNAKLAR VE ÇEVRE  Çevre  Çevre bilimciler tarafından kullanılan anlamıyla hava, su ile toprağın üzerinde ve içinde canlıların yaşamlarını sürdürmeye yarayan bütün canlı ve cansız varlıklardan oluşan yaşam destek sistemlerinin bütününü oluşturmaktadır.  Nitelik Açısından Çevre Fiziksel Çevre Fiziksel Çevre Doğal Çevre Doğal Çevre Yapay Çevre Yapay Çevre  Toplumsal Çevre  Mekan Açısından Çevre Yerleşme Yerlerine Göre Yerleşme Yerlerine Göre Ölçeklere Göre Ölçeklere Göre

4  Fiziksel Çevre  İnsanın ve diğer canlı ve cansızların içinde yaşadığı ve varlığını sürdürdüğü, fiziksel olarak özelliğini, niteliğini algıladığı ve hissettiği ortam, fiziksel çevredir. Bu ortam kentsel ve kırsal yerleşme yeri olarak ayrılmaktadır.  Doğal Çevre  Doğal etki ve güçlerin oluşturduğu, insanın oluşumuna katkıda bulunmadığı ve insan müdahalesi ile değiştirilemediği, insanın hazır bulduğu çevre ve doğal varlıklardır. Doğal çevre bileşenleri; insan, bitki, hayvan topluluklarından oluşan canlı varlıklar ile canlıların varlıklarını sürdürebilmeleri için gerekli olan hava,su, toprak ve yer kabuğunu oluşturan yeraltı kaynakları ve katmanlarından oluşan cansız varlıklardan meydana gelmektedir. Doğal çevre sahip olduğu özellikler nedeniyle çevrenin altyapısını oluşturur.

5  Yapay Çevre  İnsanların var olmasından bu yana ekonomik ve toplumsal değişim sürecinde çoğunlukla doğal çevreden yararlanılarak insan bilgi ve kültür birikimine dayalı olarak yaratılan tüm değer ve varlıklardan oluşan çevredir. En belirgin özelliği ise insanın oluşturması ve şekillendirmesidir.  Toplumsal Çevre  Fiziksel bir ortam içerisinde yaşayan ve insanların ekonomik, sosyal ve siyasal sistem içinde geliştirdikleri ilişkilerin bütünü toplumsal çevreyi oluşturmaktadır.  Mekan Açısından Çevre  Mekan boyutundan incelendiğinde çevre, yerelden küresele uzanan farklı mekan açısından coğrafî sınırlar ön plana çıkmaktadır. Yerleşim yerlerinin temel özelliklerine göre mekân, kırsal ve kentsel olarak ayrılabildiği gibi, farklı ölçekte, yerel, bölgesel, ulusal, uluslararası ve küresel boyutta da ayrılabilir

6  Ekolojik Sistem  Çevrenin en önemli özelliği, tüm canlıların, cansızların ve insanların yaşamları süresince birbirleri ile ilişki ve etkileşim içinde olmalarıdır. Ekolojik sistem ya da kısaca “ekosistem, insan ve diğer canlı toplumların bir arada uyum ve denge içinde varlık ve gelişmelerini sürdürebilmeleri için gerekli ve var olan koşulların bütünü olarak tanımlanabilir.”  Ekosistemin en önemli özelliği, tüm canlı topluluklarının kendi içlerinde ve diğer canlılarla olan ilişki ve etkileşimlerinde dinamik, dengeli ve düzenli bir işleyişin olmasıdır. Ekosistemin dinamik yapısını ise doğum, gelişme, ölüm ve ayrışma süreçleri ile madde ve enerji akımı oluşturmaktadır.  Yani ekosistemde, bütün enerji-madde-canlı ilişkileri ile üretim- tüketim-birikim ve dolaşım süreçleri aynı zamanda fakat dinamik bir işleyiş sürecinde gerçekleşmektedir.

7  Bu bağlamda ekosistemin dinamik, düzenli işleyişi ise birtakım ilkelere bağlıdır.  Bağlılık ilkesi, daha önce de bahsettiğimiz gibi, ekolojik sistem içerisinde var olan bütün canlı ve cansız varlıklar arasında karmaşık fakat sürekli ve etkileşimli bir ilişkinin olmasıdır.  Sınırlılık ilkesi, her canlının büyüme ve çoğalma konusunda sonsuza kadar var olamayacağı ve bir sınırı olmasını açıklamaktadır.  Dayanışma ilkesi ise ekolojik sistem içinde her canlı ve cansız varlığın birbiri ile çok yönlü ve karşılıklı bir dayanışma ilişkisinin varlığını ifade etmektedir.

8  Çevre ve Doğa  Çevre tanımlaması kapsamında yer alan kavramlardan biri de doğadır. insanın dışında kalan ve herhangi bir insan müdahalesi olmadan şekillenen, gelişen varlıklar, toprak, yer üstü ve yer altı zenginlikleri, su; hava, bitkiler, hayvanlar doğayı oluşturan varlıklardır. Günümüzde ise insanın kullanmadığı, müdahale etmediği yabanıl özelliklerini koruyan ve sürdüren doğa ve varlıklarından bahsetmek pek mümkün değildir. Aslında doğa ile ekosistem kavramları çevre kavramı ile birlikte düşünülen ve doğanın dengesi ve ekolojik denge çevre olgusunu açıklamakta kullanılan kavramlardır. Üretim ve tüketim amacıyla insan faaliyetleri doğaya verdikleri zararlar sonucunda doğanın dengesi bozulmuştur. Bu bağlamda doğa, kendisini yenileyemeyecek boyutlarda zarar gördüğü sürece, ekolojik denge bozularak çevre sorunları düzeltilemeyecek şekilde katlanarak artmaktadır

9 Doğal Kaynakların Tanımı  Bir aracın kaynak olabilmesi için;  Kaynağın farkında olunması veya bilinmesi  Faydalı olması  Teknoloji, bilgi ve yetenek  İnsan karşılayan, insanın çevresinde bulunan, ekonomik ve toplumsal amaçların gerçekleştirilmesinde kullanılan araçlara kaynak adı verilmektedir.  İnsan ihtiyaçlarını karşılayan, insanın çevresinde bulunan, ekonomik ve toplumsal amaçların gerçekleştirilmesinde kullanılan araçlara kaynak adı verilmektedir.

10  Doğal kaynaklar  Doğal yollardan ortaya çıkmış ve insan ihtiyaçlarının karşılanmasında kullanılabilen kaynakların tümünden oluşmaktadır. Topraklar (tarımsal topraklar, otlak ve meralar, orman arazileri) Topraklar (tarımsal topraklar, otlak ve meralar, orman arazileri) Sular (denizler, göller, nehirler, yer altı suları) Sular (denizler, göller, nehirler, yer altı suları) Doğal bitki örtüsü Doğal bitki örtüsü Yabani hayvan toplulukları Yabani hayvan toplulukları Madenler ve değerli varlıklar (metalik olan ve metalik olmayan madenler; kömür, petrol, uranyum, taşlar gibi varlıklar) Madenler ve değerli varlıklar (metalik olan ve metalik olmayan madenler; kömür, petrol, uranyum, taşlar gibi varlıklar) Güneş, rüzgar, yağmur Güneş, rüzgar, yağmur

11  Doğal kaynaklar niçin önemlidir?  En önemli üretim faktörüdür (Fizyokratlar)  Ülkelerin kalkınmasında ve büyümesinde önemli bir faktördür (Merkantalistler) Tarım ekonomisinden-Sanayi ekonomisine Tarım ekonomisinden-Sanayi ekonomisine Kırsal yaşamdan-kentsel yaşama Kırsal yaşamdan-kentsel yaşama Demir ve demirle ilgili sektörler ve teknoloji Demir ve demirle ilgili sektörler ve teknoloji Kömür endüstrisi (enerji) ve mühendislik (makine ve motorlu araçlar) Kömür endüstrisi (enerji) ve mühendislik (makine ve motorlu araçlar) Kimya endüstrisi (petrol-enerji ve kimsayallar) Kimya endüstrisi (petrol-enerji ve kimsayallar) Elektronik-bilişim endüstrisi Elektronik-bilişim endüstrisi Hizmetler sektörü Hizmetler sektörü  Ülke servetinin bir unsurdur.  Kıttır.  Bölgesel oluşumların ve sorunların nedenlerinden biridir (Avrupa Kömür Çelik Topluluğu)

12  Doğal kaynakların sınıflandırılması

13  Yenilenemeyen kaynaklar  Doğada değişmeden sabit bir miktarda kalan tüketildiği zaman yerlerine yenileri konulamadığı için alternatifleri olmayan kaynaklardır. Kömür, yer altı madenleri, ham petrol, kayalar ve mermer yatakları bu tür yenilenemeyen kaynaklardır. Süreklilik bakımından; Tükenebilen Kaynaklar: İnsan müdahalesi olmadan ortadan kalkan kaynaklardır. Doğalgaz, yer altı suları, toprak… Tükenebilen Kaynaklar: İnsan müdahalesi olmadan ortadan kalkan kaynaklardır. Doğalgaz, yer altı suları, toprak… Tükenmeyen Kaynaklar: İnsan müdahalesi olmadan ve kullanılmadan yıllarca miktarı azalmadan kalabilen kaynaklardır. Petrol ve madenler. Tükenmeyen Kaynaklar: İnsan müdahalesi olmadan ve kullanılmadan yıllarca miktarı azalmadan kalabilen kaynaklardır. Petrol ve madenler. Ekonomik olarak tükenme Ekonomik olarak tükenme

14  Yenilenebilen kaynaklar  Doğal ortam koşulları içinde özellik ve varlıklarını koruyabilen miktarları değişmeden sabit kalabilen kaynaklardır. İnsanlar tarafından etkilenen kaynaklar; insan müdahalesine bağlı olarak azalır ve tükenebilirler. İnsanlar tarafından etkilenen kaynaklar; insan müdahalesine bağlı olarak azalır ve tükenebilirler.  Kritik noktası olan  Doğal kaynağın kritik noktası; doğal kaynağın varlığını ve neslini sürdüremeyecek derecede azalması ve tükenmesi durumundaki miktarıdır.  Kritik noktası olmayan İnsanlar tarafından etkilenmeyen kaynaklar İnsanlar tarafından etkilenmeyen kaynaklar

15  Organik Kaynaklar  Bitki örtüsü  Hayvan toplulukları……  İnorganik kaynaklar  Su ve Mineraller  Yakıt ve cevher madenleri  Toprak….  Stok kaynaklar  Kömür ve petrol  Toprak….  Akım kaynaklar  Ormanlar  Su kaynaklar  Yenilenebilen diğer kaynaklar…..

16  Doğal Kaynakların Özellikleri  Doğal Kaynakların Bir Yaşam Çevresi Olması: Doğal kaynaklar, üretim için gerekli bir üretim faktörü olmakla birlikte bir yaşam çevresidir.  Doğal Kaynakların Sınırlı Olması: Doğal kaynaklar yerküre üzerinde sınırlıdır. Özellikle toprak ve toprakaltı varlık ve zenginlikler, metal ve metal olmayan değerli madenler alternatifi olmayan ve hiçbir şekilde artırılamayan doğal kaynaklardır  Doğal Kaynakların Tükenebilir ve Kalitelerinin Bozulabilir Olması: yenilenemeyen kaynakların miktarı azalabilir ve bu kaynaklar tükenebilir. Diğer yandan su ve toprak gibi kaynaklar ise tükenmemekle beraber kaliteleri bozulabilir.  Doğal Kaynakların Üretim Faktörü Olarak Diğer Üretim Faktörlerine Göre Kıt Olması: Doğal kaynakların en önemli özelliği ve doğal kaynaklarla ilgili en önemli sorun yeterlilik veya kıtlık sorunudur. Doğal kaynakların üretim ve tüketim için gerekli üretim faktörü olması ve diğer üretim faktörlerine göre kıt olmasıdır. Doğal kaynakların kıtlığına ilişkin sorunlar çok yeni değildir.

17  Doğal Kaynaklarla ile İlgili Sorunlar 1  Doğal kaynakların üretim fonksiyonları belirsizdir: Doğal kaynaklar için bir üretim fonksiyonunu belirlemek çok zordur. Bu durumda ise üretim fonksiyonuna bağlı olarak belirlenen girdi ve üretim maliyetleri de gerçekçi olmamaktadır. Ortalama ve marjinal maliyetleri hesaplamak da zorlaşmaktadır.  Doğal kaynaklar homojen değildir: Doğal kaynaklar, sahip oldukları özellikleri, fiziksel ve kimyasal içerikleri ve yapıları, biyolojik ortamları ve oluşumları gereği birbirlerinden farklı ve heterojen özelliklere sahiptirler (David Ricardo Diferansiyel Rant).  Doğal kaynaklar yöreseldir: Doğal kaynaklar yeryüzünün farklı yerlerinde dağılmış olabilir. Bu nedenle miktar olarak kalite olarak yenilenebilme, kritik nokta olma, bozulma özellikleri farklılaşmaktadır. Doğal kaynakların bu özelliklerine bağlı olarak avantajlı olan ülkeler, üretim, büyüme ve maliyetler açısından önemli ilerlemeler gerçekleştirirken, doğal kaynak açısından dezavantajlı ülkeler ise sürekli ek maliyet ve harcamalara katlanmak zorunda kalmaktadırlar (Kıtlık Rantı).

18  Doğal Kaynaklarla ile İlgili Sorunlar 2  Doğal kaynaklar ortak kullanıma açık kamusal mallardır: Doğal kaynaklar toplumdaki herkesin parasal bir bedel ödemeden rahatlıkla kullanabildikleri kaynaklardır. Bu bağlamda doğal kaynaklar ortak kullanıma açık kamusal mallardır. Kamusal malların tüketiminde RAKİP OLMAMA ve DIŞLANAMAMA özellikleri vardır. kamu malı ya da sosyal mal denildiği zaman, kaynak kullanılırken, tüketicilerin, birbirinin maliyetlerini etkilemediği yani birbirlerine rakip olmadığı ve hiç kimsenin bu kaynaktan yaralanmasının önüne geçilemediği veya dışlanamadığı mallar olarak genel bir tanımlama yapılmaktadır. Bu bağlamda doğal kaynakların sosyal ya da kamusal mal olma özelliğinden dolayı yarattığı önemli sorunlardan birisi ise bedavacılık ve bunun kaçınılmaz sonucu olarak aşırı kullanım olmaktadır. Bu sorunlar doğal kaynakların aşırı kullanımı ve yok edilmesi sorunlarını beraberinde getirmektedir. Trol balıkçılığı, avcılık türlerinin gelişmesi dürbünlü silahlar vb. araçlar hem türleri yok ederken hem de önemli çevre sorunları yaratmaktadırlar.  Doğal kaynaklarla ilgili bahsedilen bu temel sorunlarla birlikte, beraberinde ortaya çıkan diğer sorunlar ise: doğal kaynaklarda mülkiyet hakları, doğal kaynak kullanım oranında sosyal optimalite, doğal kaynak yönetimi, doğal kaynağı işleme ve koruma sorunlarıdır.