Bebeklik ve İlk Çocukluk Dönemi Çocuklarında Gelişim ve Kitap Seçimi 24.02.2016

Gelişimin Tanımlanması Büyüme nicel Gelişme nicel + nitel Gelişimin Tanımlanması Sık sık karıştırılmasına rağmen gelişme (development), büyümeden (growth) farklı bir kavramdır. Büyüme yapısal artışı, bedende meydana gelen nicel değişikliği ifade ederken (kilo artışı, boy uzaması gibi), gelişme kavram olarak fiziksel büyümenin yanı sıra zihinsel gelişmeyi de içerir (beynin gelişimi, öğrenme, anımsama, muhakeme yeneteklerinin oluşumu gibi). Gelişme, değişikliklerin niceliği yanı sıra niteliği ile de ilgilenir.

Gelişme Kavramı Düzenli, uyumlu ve sürekli ilerleme İleriye dönük Bir çok yapı ve işlevi bütünleştiren karmaşık bir olgu Her evre bir sonraki evreyi doğrudan etkiler Temel özellikleri: Hiyerarşi Bütünleşme Yapısal bağlantı Gelişme kavramı, düzenli, uyumlu ve sürekli ilerlemeyi ifade eder. Gelişim ileriye dönük olup değişiklikler arasındaki ilişkiyi de kapsar. Gelişim, sadece sayısal ölçümlerle açıklanamayan, bir çok yapı ve işlevi bütünleştiren karmaşık bir olgudur. Söz konusu bütünleşme nedeniyle gelişimin her evresi kendinden bir sonraki evreyi doğrudan etkiler. Dolayısıyla hiyerarşi, bütünleşme ve yapısal bağlantı gelişim evrelerinin temel özellikleridir (Yavuzer, 2012).

Gelişimin Temel İlkeleri Dinamik bir olgudur Genetik bireyselliğin bir sonucudur Giderek artan bir özelleşme sürecidir Bir dengesi vardır Bir düzeni vardır Gelişimin Temel İlkeleri Gelişim süreci tüm çocuklarda aynıdır. Çocuk koşmadan önce yürür, yürümeden önce emekler. Ancak çocukların gelişim hızları değişiktir. Bazı çocuklar daha hızlı gelişirler. Gelişimin temel ilkeleri şunlardır (Yavuzer, 2012): Dinamik bir olgudur Genetik bireyselliğin bir sonucudur Giderek artan bir özelleşme sürecidir Bir dengesi vardır Bir düzeni vardır

Gelişim Evreleri Doğum öncesi Bebeklik (0-2 yaş / bebeklik) İlk çocukluk (2-6 yaş / okul öncesi) Orta çocukluk (6-13 / okul dönemi) Son çocukluk (13-18 / ergenlik) Gelişimin Evreleri Gelişimi farklı evrelere ayırarak incelemek gereklidir. Yapılan gözlem ve araştırmalar, belli gelişim dönemlerinde çocuklarda ortak olan eğilim ve davranış kalıplarının bulunduğunu göstermektedir. Evrelere ayırma konusunda literatürde bazı yaklaşım farklılıkları görünür (temel ayrılıklardan çok, evre sayısı ve isimlendirme açısından). Yakın zamana kadar çocuk gelişimi alanındaki çalışmalar çocuğun doğumu ile başlarken, son zamanlarda doğumdan sonraki gelişim sürecini etkilemesi nedeniyle, doğum öncesi döneme de önem verildiği görülmektedir (Yavuzer, 2012). Doğum öncesi Bebeklik (0-4 hafta yenidoğan, 4 hafta-2 yaş bebeklik) İlk çocukluk (2-6 yaş okul öncesi) Orta çocukluk (6-11 veya 6-13 –kız ve erkek çocuklarda farklılık gözterir- okul çocuğu) Son çocukluk (11-18 veya 13-18 (20 yaşa kadar çıkabilir) ergenlik)

Bütüncül Yaklaşım Bedensel gelişim Motor gelişim Bilişsel gelişim Dil gelişimi Duygusal gelişimi Sosyal gelişim Gelişim Alanları Bebekler yaşamlarının ilk iki yılında büyük gelişmeler gösterirler. İnsanlar gereksindikleri bütün temel yeteneklerle ve donanımla doğarlar. İnsan gelişimi fiziksel/bedensel, ruhsal/duygusal, sosyal/toplumsal ve zihinsel/bilişsel olmak üzere başlıca dört temel alandan oluşmaktadır. Bir bebeğin, çocuğun ya da ergenin gelişimi tüm bu alanlardaki gelişimine bir bütün olarak bakmakla anlaşılabilir (İnanç, Bilgin ve Atıcı, 2007).   Bedensel gelişim fizyolojik gelişimdir. Fiziksel gelişim çocuğun davranışlarını hem doğrudan hem de dolaylı olarak etkiler. Doğrudan etkiler çünkü çocuğun neler yapabileceğini belirler. Dolaylı olarak etkiler çünkü çocuğun kendine ve başkalarına karşı tutumu bedensel gelişiminin de etkisi altındadır (çocuk diğerlerinin yanında yetersizlik duygusuna kapılabilir –bir şeyleri yapamadığı için – aşağılık duygusu geliştirebilir) (Yavuzer, 2012). Bedensel gelişim; kalıtım, ırk, beslenme, hastalık, psikolojik bozukluklar, sosyo-ekonomik statü gibi çok çeşitli faktörlerin etkisi altındadır. Motor gelişim, hareketlerle ilgili gelişimdir. Bilişsel gelişim, dünyamızı öğrenmeyi ve anlamayı içeren zihinsel faaliyetlerin gelişimidir. Algılama (anlama yeteneği, bilginin keşfi, düzenlenmesi ve yorumlanması), bellek (algılanan bilginin saklanması ve yeniden kullanılması), muhakeme (bilginin belirli bir anlam çıkarma ve sonuca varma amacıyla kullanılabilmesi), düşünme (bilginin ve çözümlerin niteliğinin değerlendirilmesi) ve kavrama (bilginin iki veya daha fazla ögesi arasındaki yeni ilişkilerin farkedilmesi) süreçlerini içerir (Yavuzer, 2012; Sever, 2008) Dil gelişimi, düşünme, bellek, muhakeme, problem çözme ve planlama gibi bilişsel süreçleri içerir. Sosyal gelişim üzerinde büyük etkileri vardır. Duygusal gelişim, elem, haz, öfke, korku ve sevgi gibi duyguların gelişimiyle ilgilidir. Çocuklar duygusal davranış biçimleriyle doğmazlar, tutumlar ve duygular zamanla oluşur ve gelişir. Sosyal gelişim, sosyal bir varlık olan insanın çevreye uyum sağlaması ve toplumsal davranışlar edinmesi ile ilgilidir.

Bedensel Gelişim Fizyolojik gelişim Davranışları doğrudan ve dolaylı olarak etkiler Bedensel gelişim fizyolojik gelişimdir. Fiziksel gelişim çocuğun davranışlarını hem doğrudan hem de dolaylı olarak etkiler. Doğrudan etkiler çünkü çocuğun neler yapabileceğini belirler. Dolaylı olarak etkiler çünkü çocuğun kendine ve başkalarına karşı tutumu bedensel gelişiminin de etkisi altındadır (çocuk diğerlerinin yanında yetersizlik duygusuna kapılabilir –bir şeyleri yapamadığı için – aşağılık duygusu geliştirebilir) (Yavuzer, 2012). Bedensel gelişim; kalıtım, ırk, beslenme, hastalık, psikolojik bozukluklar, sosyo-ekonomik statü gibi çok çeşitli faktörlerin etkisi altındadır.

Bedensel Gelişim Kalıtım Irk Beslenme Hastalık Psikolojik bozukluklar Sosyo-ekonomik statü Bedensel gelişim; kalıtım, ırk, beslenme, hastalık, psikolojik bozukluklar, sosyo-ekonomik statü gibi çok çeşitli faktörlerin etkisi altındadır.

Motor Gelişim Hareketlerle ilgili gelişim Motor gelişim, hareketlerle ilgili gelişimdir.

Bilişsel Gelişim Algılama Bellek Muhakeme Düşünme Kavrama Bilişsel gelişim, dünyamızı öğrenmeyi ve anlamayı içeren zihinsel faaliyetlerin gelişimidir. Algılama (anlama yeteneği, bilginin keşfi, düzenlenmesi ve yorumlanması), bellek (algılanan bilginin saklanması ve yeniden kullanılması), muhakeme (bilginin belirli bir anlam çıkarma ve sonuca varma amacıyla kullanılabilmesi), düşünme (bilginin ve çözümlerin niteliğinin değerlendirilmesi) ve kavrama (bilginin iki veya daha fazla ögesi arasındaki yeni ilişkilerin farkedilmesi) süreçlerini içerir (Yavuzer, 2012; Sever, 2008)

Dil Gelişimi Bilişsel süreçleri içerir Sosyal gelişim üzerinde büyük etkisi vardır Dil gelişimi, düşünme, bellek, muhakeme, problem çözme ve planlama gibi bilişsel süreçleri içerir. Sosyal gelişim üzerinde büyük etkileri vardır.

Duygusal Gelişim Elem Sevinç Haz Öfke Korku Sevgi Duygusal gelişim, elem, haz, öfke, korku ve sevgi gibi duyguların gelişimiyle ilgilidir. Çocuklar duygusal davranış biçimleriyle doğmazlar, tutumlar ve duygular zamanla oluşur ve gelişir.

Sosyal Gelişim Çevreye uyum sağlama Toplumsal davranışlar Sosyal gelişim, sosyal bir varlık olan insanın çevreye uyum sağlaması ve toplumsal davranışlar edinmesi ile ilgilidir.

Bebeklik 0-2 yaş 0-4 hafta (yeni doğan) Bebeklikte Gelişim (0-2 yaş) Uzmanlar genellikle doğumdan sonraki iki haftalık bebeği yenidoğan olarak adlandırırlar; bazıları bu terimi ilk dört hafta için kullanır. Çoğunlukla yenidoğan, tümüyle bağımlı, çok az toplumsal ya da zihinsel yeteneği olan ya da hiç olmayan bir varlık olarak düşünülür. Çağdaş araştırmalar yenidoğanların önemli algısal, hareketsel ve toplumsal yeteneklere sahip olduğunu ve kendi gelişimi için bizim düşündüğümüzden daha fazla sorumluluk üstlendiğini göstermektedir (Gander ve Gardiner, 1993). Çocuğun yenidoğan dönemi dahil 2 yaşına kadar olan dönemi bebeklik olarak adlandırılır.

Gelişimde Sabit Sıralama Daha karmaşık beceriler temel becerilerden geliştiği ve onların eşgüdümlü bileşimlerini temsil ettiği için, hareket becerilerinin gelişimi bir sıra (sequence) izliyor gibi görünmektedir. Bireyler hangi becerileri hangi yaşta ve sıralamanın hangi noktasında kazandıkları açısından farklılaşırlar, ama genel sıra birçok araştırmacının da gösterdiği gibi tamamen sabittir. Bebekler ayakları üstünde dengede duruncaya kadar uygun biçimde yürümeyi öğrenemezler. Küçük çocuklar el ve kol kaslarını kontol edebilinceye ve biraz göz-el eşgüdümü kazanıncaya kadar makasla bir şey kesemezler. Birçok araştırmacı, özel hareket becerilerinin gelişimi için kritik dönemler (critical periods) olduğunu, yani bir çocuğun motor beceriler için en iyi biçimde hazır (optimally ready) olduğu bazı zamanların bulunduğunu düşünmektedir. Kritik dönemler, çocuk bedensel açıdan yeterince olgunlaştığı, önden gerekli yeteneklerin çoğunu kazandığı, algısal ve zihinsel hazır oluşa ulaştığı zaman ortaya çıkar. Bu, çocuğun becerilerin uygulanmasına izin veren etkinliklerden ve hareketlerden hoşlandığı bir zaman gibi görünmektedir. Küçük çocuklar heyecanlı ve sevinçli bir biçimde atlamak, zıplamak, tırmanmak için yollarından ayrılırlar, ergenlerin ve yetişkinlerin ilgi duymadığı biçimlerde gülüp oynarlar. Yeni yeni gelişen becerilerini denemekten ve güçlendirmekten haz duyuyor görünürler. Normal bir çevredeki normal çocukların kendi hareket gelişimlerini kendilerinin ilerlettiği görülmektedir. Bununla birlikte, eğer çocuğun deneyimleri sınırlanırsa, dolayısıyla özel bir becerinin gelişimi için çocuk ile çevre arasındaki etkileşim kritik dönem sırasında kurulmazsa, beceri sıralama içindeki kendi uygun zamanında kazanılamaz. Bu da daha sonraki duyu-hareket gelişiminde sorunlara yol açabilir. Çocuk önce becerinin yokluğunu giderecek yollar bulabilir, ama sonunda daha karmaşık hareket becerileri bu beceriye alt beceri olarak gerek duyar. O zamana kadar o becerinin gelişmesi için en uygun zaman geçebilir ve çocuk uygulamasını yaptığı etkinlik türüyle artık ilgilenmeyebilir. Bundan başka, çocuk bir çok durumda ödünleme yapmaya yetenekli olduğu için, geri dönmeye ve o beceriyi öğrenmeye gereksinme duymayabilir. Çoğu zaman ödüller ve özel çevre koşulları becerinin sırasında kazanılmasını güdülemek için kullanılır (Gander ve Gardiner, 1993).

Bebekler İçin Kitap Seçimi 0-6 ay arası bebekler için; Basit kitaplar, büyük objeler, parlak renkler Sert kartondan tıknaz kitaplar ya da kumaş kitaplar

Bebekler İçin Kitap Seçimi - II 6-12 ay; Diğer bebeklerin resimleri ile süslü kitaplar Parlak renklendirilmiş kokulu ve dokulu kitaplar Tanıdık objeler ile resimlenmiş kitaplar (şişeler, bardaklar, biberon) Sağlam, kolay yırtılmayacak kitaplar Banyo saatleri için plastik veya vinil kaplama kitaplar Yıkanabilir kumaş kitaplar Aile fotoğraflarını barındıran fotoğraf albümleri

Bebekler İçin Kitap Seçimi - III 12-24 ay; Taşınabilecek boyutlar Uyuyan veya oyun oynayan çocuk resimlerini içeren kitaplar Uyku saati için uyku kitapları «Merhaba» veya «güle güle» diyen kitaplar Her sayfasında sadece birkaç sözcük barındıran kitaplar Parlak renkler Basit tekerlemeler Dokun-hisset kitaplar Hayvan resimleri içeren kitaplar

İlk Çocukluk Döneminde Kitap Seçimi Parlak renkler Birbirini tekrarlayan resimler Benzerliklere odaklanan hikayeler Kitapların ilginç cümleleri olması gerekmez Kendi hikayelerini yaratmalarını sağlayacak resim ve fotoğraflardan oluşan hikayeler Aynı hikayeyi defalarca okumaktan hoşlanırlar Ritmik ve lirik cümlelerden hoşlanırlar

İlk Çocukluk Döneminde Kitap Seçimi Sağlam kitaplar tercih edilmeli (sert karton, vinil kaplama veya kumaş) Geleneksel kitaplardan çok hayal gücünü artıracak yaratıcı kitaplar

Bebek Kitapları

1-6 Yaş Dönemi Bedensel, ruhsal ve zihinsel gelişme çağı Yetenekler gelişir, alışkanlıklar şekillenir Çocuğun bağımsızlığı giderek artar Çevresine büyük ilgi duyar Merakını gidermek ve çevresini tanımak için görme, dokunma ve tatma duyularını kullanır

1-6 Yaş Dönemi Bu dönemin önemli aşamaları Konuşma becerisi gelişir yürümek (1 yaş) konuşmak (2-3 yaş) Konuşma becerisi gelişir Her yeni sözcük bir başarıdır Yeni sözcükler ve sözcük tekrarları içeren eserler önemlidir

1-6 Yaş Dönemi Çocuğun kitaba ilgisi konuşmadan önce başlar 18 aylıktan itibaren sayfa çevirmesini öğrenir Yakın çevresindeki nesneleri gösteren resimleri tanır ve kendi diliyle anlatır Bol resim içeren ve hikayeyi resimlerle anlatan “resimli kitaplar” bu dönem için uygundur

1-6 Yaş Dönemi Küçük çocukların dikkat süreleri kısadır Masal ve hikayelerin kısa olması gerekir Tasvirler ve karakter incelemeleri yerine hareket unsuru aranır Mizah anlayışları çok basittir Hikaye ve resimlerdeki mizah anlayışının çok basit olması gerekir Mizah anlayışları basittir. Kahramanın su dolu kovanın içine düşmesi, muz kabuğuna basıp düşmesi, bir yere çarpması vb.

1-6 Yaş Dönemi Kitaplarda çocuğun yaşına ve düzeyine uygun bir dil kullanılmalıdır Kısa ve düz cümlelerin takip edilmesi ve anlaşılması kolaydır Ses tekrarları (alliterasyon) çocukların ilgisini çeker (tekerlemeler) Küçük çocuk gerçekçidir (hayal dünyası bile yakın çevresiyle sınırlıdır)

1-6 Yaş Dönemi 4-5 yaşlarındaki çocuklar tamamen hayal gücüne dayanan fantezi hikayeleri anlayamaz ve sıkılırlar (Alis Harikalar Diyarında, Peter Pan) Bu yaş grubuna hitap eden hikayelerin günlük yaşantıyı konu alması önemlidir Temalar: Sevgi, başarı ve güven ihtiyaçlarını gidermelidir Kahramanlar: Yakın çevreden olmalıdır (postacı, bekçi, çöpçü vs.)

1-6 Yaş Dönemi Küçük çocuk kendini hikaye ve masal kahramanı ile özdeşleştirir Kahraman insan, hayvan veya makina olabilir Büyüdükçe kendisine okunan masal ve hikayeleri oyun şeklinde oynamayı sever Küçük çocuk bencildir 4 yaşına kadar kendi kendine oynar (bir büyüğün kendisini izlemesini ister) Sonra arkadaş aramaya başlar (yuva çağı) Birlikte oynama ve iş yapma yeteneği zamanla gelişir Yuva çağında yanyana iki çocuğun kendi kendilerine oynadıkları sık görülür. Arada birlikte oynasalar bile kendi kendine oynamak daha fazladır.

1-6 Yaş Dönemi Küçük çocuğun mülkiyet duygusu kuvvetlidir Çocuk paylaşmayı zamanla öğrenir Bu dönemde hikaye ve masal dinlemeyi çok severler Aynı hikayeleri tekrar tekrar dinlemekten hoşlanırlar Bellekleri kuvvetlidir. Dinledikleri hikayeleri ve detaylarını unutmazlar

Bebeklik ve İlk Çocukluk Dönemi Çocuklarında Gelişim ve Kitap Seçimi 24.02.2016