STATİK ETKİLER . Entegrasyon gerçekleştirildikten sonra üretimle tüketimin yer ve hacim olarak yeniden düzenlenmesini gerektirecek değişmeler statik etkilerin konusunu oluşturmaktadır Gümrük birliklerini ya da entegrasyonları inceleyen statik model, birlik kuran ülkeler arasındaki ticaret akımlarını, üretim ve tüketim yapısını incelemektedir . Statik etkiler, entegrasyon kurulduktan sonra ortaya çıkan; kaynak dağılımı + ticaret hadleri etkilerinin toplamından oluşmaktadır.

KAYNAK DAĞILIMI ETKİSİ

KAYNAK DAĞILIMI ETKİSİ Üretim ve tüketime ayrılan kaynaklarda ortaya çıkan yer ve/veya hacim değişikliği, geleneksel iktisat teorisinde kaynak dağılımı etkisi olarak ifade edilmektedir. Kaynak dağılımı etkisi ortaya çıktığında üretim ya da tüketime ayrılan kaynakların kullanım yerleri değişmektedir.

ÖRNEK: Örneğin gümrük birliği kurulduktan sonra Türkiye’de yapılan lüks tüketimin fiyatı düşen AB çıkışlı mallara kayması tüketimin kaynağının değiştiğini ifade etmektedir. Türkiye piyasalarında tüketim amacıyla kullanılan kaynaklar AB üyesi ülkelere kaymıştır. Artan talep karşısında AB’deki üreticilerin üretimleri artmış, Türkiye’deki üreticilerin üretimleri ise azalmıştır. Sonuçta üretim ve tüketimde kullanılan kaynaklar yeniden düzenlenerek Türkiye’den AB’ye yönelmiştir.

ÖRNEK: Birlik kurulduktan sonra Ortak Gümrük Tarifesi eklenen malın ev sahibi ülkedeki satış fiyatı Püx(i+ogt)(OGT>0 ya da C)GT=0 serbest ticaret) olmaktadır. Üretim fonksiyonu birinci dereceden homojendir. Yani birim maliyetler her bir üretim düzeyinde sabit kalmaktadır. Üretim faktörleri homojendir ve daha önce de belirtildiği gibi ülke içinde hareketli, ülkelerarasında hareketsiz kabul edilmektedir. Üretim fonksiyonu tüm ülkeler tarafından bilinmektedir. Yani tüm ülkeler aynı teknoloji ancak farklı birim maliyetlerle mal üretmektedirler..

ÖRNEK: Ülkelerin mal satış fiyatlar P ile ifade edilmekte ve alt simge olarak ait oldukları ülkelerin kısaltmaları eklenmektedir. Örneğin ev sahibi ülkenin incelene mal için fiyat düzeyi PE şeklinde ifade edilmektedir.Ülkeler gümrük vergisi uyguladıklarında, örneğin ev sahibi ülke, üçüncü ülkeden gümrük vergisi aldığında üçüncü ülkenin ev sahibi ülke içinde mal satış fiyatı; Püx(i+G); haline gelmektedir.

KAYNAK DAĞILIMI ETKİSİ Bölgesel entegrasyonlar nedeniyle üretim ve tüketimin yalnızca yeri değil aynı zamanda hacmi yani para birimi değeri de değişmektedir. Dış ticareti serbestleştiren uygulamalar nedeniyle, dış ticarete konu olan mal fiyatlarının değişmesi, bu malların tüketilen ve üretilen miktarlarını etkilemektedir.

KAYNAK DAĞILIMI ETKİSİ Kaynak dağılımı etkisi entegrasyona üye olan ülkeler yanında, entegrasyon dışında kalan üçüncü ülkeleri de doğrudan ya da dolaylı olarak etkilemektedir. Kaynak dağılımı etkisinin ortaya çıkabilmesi için, üyeliğe girecek ülkelerin birlik pazarı içinde çeşitli ürünlere uyguladıkları gümrük vergisi yani koruma oranlarını değiştirmeleri gerekmektedir. Burada kastedilen, üye ülkelerin birlik sınırları içinde birbirlerine karşı uyguladıkları gümrük vergilerinin kaldırmalarıdır. Böylece birlik, kendi gümrük sınırlarını oluşturmakta, bu sınırlar içine giren bir mal serbestçe tüm üye ülkelere hareket edebilmektedir..

KAYNAK DAĞILIMI ETKİSİ Genel olarak uzlaşılan ayrıma göre, kaynak dağılımı etkisi ticaret yaratıcı etki (“trade creation effect”) ve ticaret saptırıcı etki (“trade diversion effect”) olmak üzere iki bileşenden oluşmaktadır

a) Ticaret Yaratıcı Etki: Gümrük vergilerinin kaldırılması nedeniyle, yüksek birim maliyetlerle ev sahibi ülkede yapılan üretimin, düşük birim maliyetlere sahip olan birlik üyesi ülkeye kaymasıdır. Ticaret yaratıcı etki sonucunda birlik üyesi ülkeler arasında daha önce yapılmayan bir ticaret başlamakta, yani yeni bir ticaret yaratılmaktadır, ev sahibi ülkede yüksek maliyetle üretilen malın yerini düşük maliyetle üretilen birlik üyesi ülkenin malı almaktadır.

a) Ticaret Yaratıcı Etki: Literatürde bu etki genel olarak refah düzeyini yükseltici olarak görülmektedir. Ticaret yaratıcı etki ağır basmaktaysa entegrasyona üye olacak iki ülkeden en az birinin refahı yükselmekte, her iki ülke açısından değerlendirildiğinde net etki yine refahı arttırıcı olmaktadır. Ancak birlik dışında kalan üçüncü ülkelerin kısa dönemde refahları azalmaktadır. Uzun dönemde üçüncü ülkelerin kazancı ise entegrasyonun refahın artmasına bağlıdır ve bu durumda üçüncü ülkelerin refahları yükselebilecektir

a) Ticaret Yaratıcı Etki: Olumlu Üretim Etkisi: Bu etki sonucunda ev sahibi ülkede malın üretimi durmakta ya da azalmakta, üretim daha az birim maliyete sahip olan birlik üyesi ülkeye kaymaktadır. Böylece birlik düzeyinde üretim maliyetlerinden tasarruf sağlanmaktadır. Olumlu Tüketim Etkisi: Üretim maliyetlerinin azalması nedeniyle, tüketim daha düşük mal satış fiyatı olan birlik üyesi ülkeden yapılmaktadır. Eskisine göre daha düşük fiyattan tüketim yapılabilmesi nedeniyle tüketici fazlası ya da tüketici rantı (“consumer surplus”) ortaya çıkmakta, dolayısıyla tüketici refahı artmaktadır.

b) Ticaret Saptırıcı Etki: Entegrasyonun uygulanan gümrük vergilerini değiştirmesi nedeniyle, ev sahibi ülkenin en düşük maliyete sahip olan üçüncü ülkeden yaptığı ithalatın, üçüncü ülkeye göre daha yüksek maliyetle üretim yapan birlik üyesi ülkeye kaymasını ifade etmektedir. Birlik üyesi ülke ile ev sahibi ülke arasında gümrük vergileri sıfırlanmakta, her iki ülke de üçüncü ülkeye karşı ortak gümrük tarifesi uygulamaya başlamaktadır. Ortak gümrük tarifesi nedeniyle üçüncü ülkenin birlik pazarına mal satma olanağı ya tamamıyla ortadan kalkmakta ya da azalmaktadır. Dış ticaret, dünya pazarlarından birlik pazarlarına doğru sapmaktadır. Ticaret saptırıcı etki nedeniyle dünyadaki üretim maliyetlerinin arttığı, toplam refahınsa düştüğü kabul edilmektedir.

b) Ticaret Saptırıcı Etki: Olumsuz Üretim Etkisi: Daha önce dışarıdan düşük maliyetle ithal edilen malın üretimi birlik içinde yüksek maliyetle üretim yapan üye ülkeye kaymakta, yani üretim maliyetleri yükselmektedir. Olumsuz Tüketim Etkisi: Tüketim daha yüksek maliyetlerle üretim yapan birlik üyesi ülkeye kaydığından tüketici fazlasında yani tüketici refahında bir azalma meydana gelmektedir .

Entegrasyon Teorisi - Kaynak Dağılımı Kaynak dağılımı etkisinin ortaya çıkmasında üç farklı durum söz konusu olmaktadır: Birlik İçinde Hiç Üretim Yapılmıyorsa Birlik İçinde Tek Ülkede Üretim Yapılıyorsa Birlik İçinde İki Ülkede de Üretim Yapılıyorsa

Entegrasyon Teorisi - Kaynak Dağılımı Birlik İçinde Hiç Üretim Yapılmıyorsa Ticarete konu olan mal entegrasyon öncesinde ev sahibi ya da birlik üyesi olacak ülkede üretilmiyorsa, birlik kurulduktan sonra kaynak dağılımı etkisi yaşanmamaktadır. Çünkü üçüncü ülkelerden yapılan mal ticareti devam etmektedir.

Entegrasyon Teorisi - Kaynak Dağılımı Birlik İçinde Tek Ülkede Üretim Yapılıyorsa Ticarete konu olan mal, gümrük birliği öncesinde ev sahibi ya da birlik üyesi olacak ülkeden sadece birinde etkin olmayan biçimde üretiliyorsa, birlik kurulduktan sonra kaynak dağılımı etkisi yaşanmaktadır. OGT, üçüncü ülkelere karşı rekabet gücü tanıyacak kadar yüksekse yani gümrük vergisiyle birlikte, birliğe ithal edilen malın fiyatı, birlik içinde üretilen malın fiyatını geçiyorsa üçüncü ülkelerden yapılan ticaret (tüketim) birlik içine kaymaktadır. Üçüncü ülkelere oranla daha yüksek maliyet ve daha az etkinlikle üretim yapan üye ülkelerden birisi birlik pazarını ele geçirmektedir. Bu durum üçüncü ülkelere karşı uygulanan ortak gümrük tarifelerinin düzeyi ile yakından ilgilidir. Ortak gümrük tarifesi arttıkça birlik dış âleme daha kapalı hale gelmektedir.

Entegrasyon Teorisi - Kaynak Dağılımı Birlik İçinde İki Ülkede de Üretim Yapılıyorsa; Gümrük birliği öncesinde her iki ülkede de etkin olmayan biçimde üretim yapılmaktaysa, birlik sonrasında karşılaştırmalı olarak en etkin üretimin yapıldığı üye ülke, birlik pazarını elde etmektedir. Ön şart, OGT’nin üçüncü ülkelere karşı koruma sağlayabilecek düzeyde yüksek tutulmasıdır.