TÜRKİYE’DE BÜTÜNLEŞİK SU YÖNETİMİ Türkiye'de Kıyı Yönetimi: Son Gelişmeler Ulusal Çalıştayı Marmaris/Muğla, Nisan 2013 Aybala KOÇ Orman ve Su İşleri Bakanlığı Su Yönetimi Genel Müdürlüğü Uzman Yardımcısı

1 645 sayılı “Orman ve Su İşleri Bakanlığı’nın Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile; Su Yönetimi Genel Müdürlüğü Su Yönetimi Genel Müdürlüğü’nün görevleri arasında Su kaynaklarının korunması, iyileştirilmesi ve kullanılmasına ilişkin politikaları belirlemek, Su yönetiminin ulusal ve uluslararası düzeyde koordinasyonunu sağlamak, Yüzeysel sular ile yer altı sularının kalite ve miktarının korunmasına yönelik hedef, ilke ve alıcı ortam standartlarını belirlemek, su kalitesini izlemek veya izletmek, bulunmaktadır.

Su Yönetimi Genel Müdürlüğü Su Yönetimi Genel Müdürlüğü Havza Yönetimi Planlaması Su Hukuku ve Politikası Envanter ve Tahsis İzleme Taşkın ve Kuraklık Yönetimi Planlaması İzleme Su Kalitesi Yönetimi Daire Başkanlığı Su Kalitesi Yönetimi Daire Başkanlığı Hassas Alanlar Şube Müdürlüğü Yüzey Suları Kalite Şube Müdürlüğü Yeraltı Suyu Kalite Şube Müdürlüğü Su Arıtma Şube Müdürlüğü Kıyı Suları Kalite Şube Müdürlüğü Su Yönetimi Genel Müdürlüğü 2

Görevleri kıyı ve geçiş sularında;  su kalitesi ile ilgili standart ve kriterleri belirlemek,  kirleticiler için özümleme kapasitesini belirlemek,  kalite sınıfına karar vermek,  çevresel kalite hedeflerini ve kirliliğinin önlenmesi ile ilgili tedbirleri belirlemek,  tehlikeli maddeler ile diğer maddelerin sebep olduğu kirliliğin giderilmesi ve azaltılması için planlar yapmak şeklinde tanımlanmıştır. Kıyı Suları Kalite Şube Müdürlüğü 3

4  Su Yönetimi Genel Müdürlüğü, tüm teşkilat yapısı ile birlikte ekosistem bazlı “Bütünleşik Su Kaynakları Yönetimi” yaklaşımını benimsemiş ve AB üyesi ülkelerin yol haritası olarak kabul ettikleri “2000/60/EC sayılı Su Çerçeve Direktifi (SÇD)” bakış açısının getirilmesi, uyumlaştırılması ve uygulanmasında büyük rol üstlenmiştir. Su Yönetimi Genel Müdürlüğü

5 - SÇD’nin amacı, tüm su kaynaklarının korunması ve kalitelerinin iyileştirilmesi ile sürdürülebilir kullanımlarının sağlanması için bir programın oluşturulmasıdır. - mevcut su yönetmeliklerine, havza bazlı planlama yaklaşımını getirmesi, - kimyasal standartlar ve hedeflerin ekolojik standartlar esas alınarak belirlenmesi prensibini benimsemesi, - yüzeysel ve yeraltı sularını birlikte değerlendirmesi açısından “yenilikçi” olarak tanımlanmıştır. Su Çerçeve Direktifi (SÇD, 2000/60/EC)

6 - Su Kütlelerinin Sınıflandırılması: Su Yönetimi

7 Su Yönetimi - Yüzeysel su kütleleri için hedef: İYİ DURUMA ULAŞMAK İyi durum; insan etkisiyle değiştirilmiş veya bozulmuş olsa bile yüzeysel sulara ilişkin ekolojik fonksiyonların ve topluluklarının büyük oranda bozulmadığı durum İyi duruma ulaşmak için; iyi ekolojik durumu ve iyi kimyasal durumu sağlamak gereklidir.

Chemical status only pass/fail EQS 8

Biyolojik Kalite Unsurları Nehirler Bentic Omurgasızlar Fitoplankton Makrofitler & Fitobentoz Balık Göller Bentic Omurgasızlar Fitoplankton Makrofitler & Fitobentoz Balık Geçiş Suları Fitoplanktonlar Makroalgler Anjiospermler Bentik omurgasızlar Balıklar Kıyı Suları Fitoplanktonlar Makroalgler Anjiospermler Bentik omurgasızlar Genel Kimyasal ve Fiziko-kimyasal Kalite Unsurları Sıcaklık pH Oksijen Nutrientler … Biotayı etkileyen beşeri faaliyetlerden etkilenen doğal kimyasal ve fiziksel parametreler Belirli Kirleticiler Çinko, Bakır Hidromorfolojik Kalite Unsurları Akış Rejimi Bağlılık Kalma süresi (göller) Dalgaya maruz kalma (geçiş ve kıyı suları) Morfoloji (genişlik & derinlik) Alt tabaka doğası Kimyasal Kalite Unsurları Öncelikli Maddeler (EK X) Öncelikli tehlikeli maddeler Suda biota ve rusubat EKOLOJİK DURUM KİMYASAL DURUM Yüzeysel Su Kütlesinin Durumunun Belirlenmesi 9

Kıyı ve Geçiş Sularının Kalitesinin Yönetimi Mevzuat Çalışmaları: - Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği (Rg Tarih – Sayı) Projeler: - Ülkemiz Kıyı ve Geçiş Sularında Tehlikeli Maddelerin Tespiti ve Ekolojik Kıyı Dinamiği ( KIYITEMA) Projesi - Bitki Koruma Ürünlerinin Kullanımından Kaynaklanan Su Kirliliğinin Tespiti ve Önlenmesine Yönelik Çevresel Kalite Standartlarının Belirlenmesi (BİKOP) Projesi 10

Yönetmelik ile; Yüzeysel sular ile kıyı ve geçiş sularının biyolojik, kimyasal, fiziko-kimyasal ve hidromorfolojik kalitelerinin belirlenmesi, sınıflandırılması, su kalitesinin ve miktarının izlenmesinin sağlanması, bu suların kullanım maksatlarının sürdürülebilir kalkınma hedefleriyle uyumlu bir şekilde koruma-kullanma dengesi de gözetilerek ortaya konulması, korunması ve iyi su durumuna ulaşılması için alınacak tedbirlere yönelik usul ve esasların belirlenmesi amaçlanmaktadır. Bu Yönetmelik, açık deniz haricindeki bütün yüzeysel sular ile kıyı ve geçiş sularını kapsamaktadır. Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği 11

 Kıyı suları: Türkiye kıyılarının en dış uç noktalarından çizilen düz esas hattan itibaren deniz tarafına doğru bir deniz mili (1852 m) mesafeye kadar uzanan suları ve bunların deniz tabanı ve altı,  Geçiş suları: Nehir ağızları civarındaki, kıyı sularına yakın olmaları ancak aynı zamanda tatlı su akıntılarından önemli ölçüde etkilenmeleri neticesinde kısmen tuzlu olma özelliğine sahip yüzeysel su kütleleri, şeklinde tanımlanmıştır. İç Sular Kıyı suları 1 Deniz Mili Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği 12

Yönetmelikte; Yüzeysel su kalitesinin korunmasına dair ilke ve esaslar Alıcı su ortamlarının korunması Hassas su alanları/bölgelerin belirlenmesi Yüzeysel su kütlelerinde baskı ve etkilerin değerlendirilmesi Çevresel hedeflerin belirlenmesi Çevresel kalite standartlarının belirlenmesi Referans su kütlesi Yüzeysel suların sınıflandırılması İzleme verilerinin değerlendirilmesi Trofik seviye belirlenmesi Kirliliğin önlenmesi Su kalitesi yönetimi için tedbirler programı Koruma bölgeleri İzleme başlıkları ele alınmaktadır. Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği 13

14 Baskı ve etkilerin tanımlanması ve karakterizasyonu Çevresel hedefler Sınıflandırma İzleme Tedbirler programı 2000/60/EC SÇD Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği 2008/105/EC - ÇKS Direktifi Temek yaklaşımı Eklerinden EK-1 ve EK-2’si öncelikli maddeler, öncelikli tehlikeli maddeler Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği

Çevresel Kalite Standardı (ÇKS): Kirletici veya kirletici gruplarının insan ve çevre sağlığı için herhangi bir olumsuz etki oluşturmaması için su, sediman ve/veya biyotada aşmaması gereken konsantrasyonu. ÇKS’ler, su kütlelerinin ekolojik ve kimyasal durum tespiti ve değerlendirilmesi için gerekli araçlardır. ÇKS’ler, su kütlesine yapılacak deşarjların limitlerini belirlemede de kullanılır. KIYITEMA Projesi 15

KIYITEMA Projesi Yüklenici: TÜBİTAK MAM Başlangıç Tarihi: 10 Ağustos 2012 Bitiş Tarihi: 10 Kasım

Amaçlar;  kıyılarımızda bulunan endüstriyel tesislerde kullanılan kimyasalların belirlenmesi,  kıyı ve geçiş sularına doğrudan deşarj yapan kentsel/endüstriyel atıksularda ve nehir ağızlarında bulunan ve bulunması muhtemel tehlikeli maddelerin tespit edilmesi,  tespit edilen tehlikeli maddeler için çevresel kalite standartlarının belirlenmesi. KIYITEMA Projesi 17

19 Pilot BölgelerHavzalar İzmit Körfezi Marmara Havzası İzmir-Nemrut ve Aliağa Körfezleri Kuzey Ege ve Gediz Havzaları Samsun Limanı Yeşilırmak Havzası Hatay-İskenderun Körfezi Ceyhan ve Asi Havzaları KIYITEMA Projesi 18

BİKOP Projesi Yüklenici: TÜBİTAK MAM Başlangıç Tarihi: 22 Ekim 2012 Bitiş Tarihi: 12 Ekim 2014 Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ile koordineli olarak yürütülmektedir. 19

Amaçlar;  nehir havzalarında yer alan kıta içi yüzeysel sular ve kıyı sularında bulunan pestisit kaynaklı kirleticilerin tespit edilmesi,  tespit edilen pestisitler için ÇKS’lerin belirlenmesi,  yayılı kaynaklı tehlikeli maddeler bilgi sisteminin oluşturulması ve su bilgi sistemine entegrasyon. BİKOP Projesi 20

Pilot BölgelerHavzalar Ege Bölgesi Büyük Menderes Havzası Doğu Akdeniz Bölgesi Seyhan Havzası Güneydoğu Anadolu Bölgesi Fırat-Dicle Havzası BİKOP Projesi 21

BİKOP Projesi Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği TMKK Projesi KIYITEMA Projesi Projeler ve Çıktıları 22

Ülke genelinde su kalitesinin belirlenmesi, iyileştirilmesi ve geliştirilmesi için ilgili kurum/kuruluşların katılımı ile; yasal ve kurumsal düzenlemelerin yapılması, teknik ve ekonomik araçların geliştirilmesi, alınması gereken tedbirlerin belirlenmesi ve uygulamalarının takibinin yapılması maksadıyla hazırlanmıştır. SU KALİTE YÖNETİMİ STRATEJİ BELGESİ VE EYLEM PLANI ( ) Su Kalite Yönetimi Strateji Belgesi ve Eylem Planı ( ) 23

Nihai hedefi; ülkemiz su kaynaklarının kalitesinin ve miktarının birlikte korunmasını, iyileştirilmesini ve ekosistem yaklaşımlı bütüncül yönetim ile sürdürülebilir kullanımını desteklemektir. “Su Kalite Yönetimi Strateji Belgesi ve Eylem Planı ( )” hazırlanan bir Genelge ekinde Başbakanlığa gönderilme aşamasına gelmiştir. Su Kalite Yönetimi Strateji Belgesi ve Eylem Planı ( ) 24

TÜRKİYE’DE BÜTÜNLEŞİK SU YÖNETİMİ Türkiye'de Kıyı Yönetimi: Son Gelişmeler Ulusal Çalıştayı Marmaris/Muğla, Nisan 2013 Aybala KOÇ Orman ve Su İşleri Bakanlığı Su Yönetimi Genel Müdürlüğü Uzman Yardımcısı