TÜRKÇE KELİMELERİN ÖZELLİKLERİ 1- Türkçede o, ö ünlüleri (-yor eki dışında) sadece ilk hecede bulunur. İlk hece dışında o, ö sesleri olan kelimeler yabancı asıllıdır: balkon, biyografi, fizyoloji, konsol, konsültasyon, monitör, otomobil, profesör, traktör…

2-Türkçede uzun ünlü yoktur 2-Türkçede uzun ünlü yoktur. İçinde uzun ünlü bulunan kelimeler yabancı asıllıdır: câhil, mâvi, millî, nâhoş, perîşân, şâir, târîh, vazîfe. Bazı ses olaylarıyla ortaya çıkan â < ağa, âbi < ağabey, pekî < pek iyi, ile vâr olmak, yârın kelimeleri istisnadır.

3- İnce a ve ince l sesleri yoktur: harften, hakikate, saati, sıhhatli, şefkâtini, alkollü, hâlâ, hayâl, normalde, plân. Kelimelere getirilen ekler ünlü uyumuna uymaz.

4- Arapçadaki ayın ve hemze sesleri, Türkçede olmadığı için bunlar söylenmez, düşürülür. Bu seslerden önce ünlü olması durumunda ünlü, uzun okunur: bāzen, mānā, mēmur, şāir,tēsir, yâni… Arapçadan alınan kelimelerdeki ayın ve hemze kesme işaretiyle gösterilir. Ancak anlam karışıklığı olmayacak kelimelerde bunların kesmeyle yazılmasından -son zamanlarda- vazgeçilmiştir: san’at, ma’nâ, meb’ûs, me’mûr, neş’e, te’sîr, te’sîs sanat, mana, mebus, memur, neşe, tesir, tesis.

5-Dilimizde iki ünlü yan yana gelmediği için ünlüyle biten kelimeler, ünlüyle başlayan ekler aldığı zaman araya (y) koruyucu ünsüzü girer: iki - y - e, soru - y - u, bekle - y - en, söyle - y –ecek. Yan yana iki ünlünün bulunduğu kelimeler alınmadır: aile, ait, fail, fiil, muamele, şair, şiir, reis vb. gibi.

6- Türkçe bir hecede ancak bir ünlü bulunur 6- Türkçe bir hecede ancak bir ünlü bulunur. Aynı hecede iki ünlünün bulunduğu kelimeler alınmadır: kau-çuk, kua-för, koo-peratif, sua-re…

7-Kelime kökünde ikiz ünsüz (şedde) yan yana bulunmaz: dikkat, himmet, şedde, bakkal, dükkan, millet, teşekkür… Anne (<ana), belli, bellemek, elli (<elig) kelimeleri istisnadır.

8-Kelime kökünde ikiden fazla ünsüz yan yana gelmez: Elektrik, kontrol, quartz, sfenks, strateji… gibi kelimeler batı kaynaklı dillerden alınmadır. Türkçe, sertlik…gibi örneklerde yan yana gelen üç ünsüzden ikisi kelime köküne, üçüncüsü de eke aittir.

9-Türkçe heceler ve kelimeler iki ünsüzle başlamaz: blok, bravo, grup, klâsik, kral, kontrat, spor, stop, stres, plâj, program, tren,…

10- Türkçede kelime başında ( c, ğ, l, m, n, ñ, r, z ) sesleri bulunmaz. Çocuk dili kelimeleriyle (cici, mama, meme, ninni,...) nine ve ne ile ne’den yapılan kelimeler (nasıl -ne asıl-, ne, neden, nere, nereden, nereye, nice, niçin, nine, nitelik… kelimeleri istisna oluşturur.

11- Türkçe kelimelerin sonunda ( b, c, d, g ) ünsüzleri bulunmaz: Ad, sac, od, öd gibi kelimeler istisnadır.

12-Türkçede ( f, h, j, v ) sesleri bulunmaz: Fal, film, filiz, fizik; hakikat, hamur, havlu, jeton, jüri, pijama, plâj; vicdan, vida … Yabancı dillerden alınan kelimelerde görülen j sesi halk ağzında c olarak söylenir. (Candarma, ceton…)

-lç, -lk, -lp, -lt: ölç; ilk, kalk; alp, kulp; alt, bunalt, salt. 13-Hece ve kelime sonunda, aşağıdaki ünsüz çiftleri dışında ünsüz grupları bulunmaz: -lç, -lk, -lp, -lt: ölç; ilk, kalk; alp, kulp; alt, bunalt, salt. -nç, -nk, -nt: dinç, genç, gülünç, sevinç; denk; ant, kunt. -rç, -rk, -rp, -rs, -rt: sürç, burç; bark, görk, Türk; sarp, serp; sars, pars, ters;art, kart, kurt, ört, yırt, yurt,yoğurt. -st: ast, üst. Aşk, arş, çift, disk, felç, film, fötr, harf, lüks, misk, modernizm, popülizm, risk, şevk, tolerans gibi kelimeler, Türkçenin bu ses özelliğine uymayan alınma kelimelerdir.

14- I ünlüsü Türkçeye özgüdür 14- I ünlüsü Türkçeye özgüdür. Batı dillerinin pek çoğunda, Arapçada ve Farsçada ı yoktur: Çıkış, ılık, sıcak, yıldırım, yıldız… gibi kelimeler Türkçedir.

15-Tabiat taklidi kelimeler için ses özellikleri açısından herhangi bir sınırlama yoktur. Bunlar hangi sesle başlarsa başlasın, içinde hangi ses bulunursa bulunsun Türkçe kabul edilir: fiskos, fokurtu, hışırtı, hoppala, horultu, lak lak, lıkır lıkır, melemek, miyavlamak, oh, öf, püf, püfür püfür, rap rap, şırıl şırıl, vıdı vıdı, vızır vızır, zırıl zırıl, zonklamak…

Aşağıdaki kelimeler, karşılarında sıralanan sebeplerden dolayı Türkçe değildir: Vilâyet : 1. Ünlü uyumu yok. 2. â uzun ünlüsü var. 3. v sesi var.

Monitör :. 1. Başta m sesi var. 2. Ünlü uyumu yok. 3 Monitör :  1. Başta m sesi var. 2. Ünlü uyumu yok. 3. İlk heceden sonra ö sesi gelmiş. Heyecân: 1. h sesi var. 2. Ünlü uyumu yok. 3. Uzun ünlü var.

Banu GÜRAY HAZIRLAYAN : BANDIRMA ANADOLU LİSESİ TÜRK DİLİ ve EDEBİYATI DERSİ ÖĞRETMENİ