PİYASA DENGESİ DOÇ. DR. AHMET UĞUR

Piyasa Dengesi Mal piyasasında ürettiği mal ve hizmetleri satmak isteyenler ile bu mal ve hizmetleri satın almak isteyenler karşı karşıya gelir. Dolayısıyla arz ve talebin karşılaşması ile piyasa dengesi oluşur. Denge fiyatı, arz ve talebi eşitleyen fiyattır. Denge miktar ise denge fiyatında alınan ve satılan miktardır.

Piyasa Dengesi

Arz ve Talep Değişmelerinin Denge Üzerindeki Etkisi Arz Sabitken Talebin Artması

Arz sabitken talebin azalması

Talep sabitken arzın artması

Talep sabitken arzın azalması

Talepteki artma arzdaki artmadan büyük olduğu durum

Arzdaki artma talepteki artmadan büyük olduğu durum

Arzdaki azalmanın talepteki artıştan küçük olduğu durum

Talepteki azalmanın arzdaki artıştan küçük olduğu durum

Tüketici ve Üretici Rantı Tüketici Rantı: Tüketici artığı ya da tüketici fazlası olarak da adlandırılır. Bir tüketicinin bir mala ödemeye razı olduğu en yüksek fiyat ile ilgili malın piyasa fiyatı arasındaki fark tüketici rantı olarak adlandırılır. Tüketici rantı talep eğrisinin altında, denge fiyatı düzeyinin üstünde kalan alana tekabül eder. Üretici Rantı: Üreticinin bir malı üretmeye razı olacağı en düşük fiyat ile piyasa fiyatı arasındaki fark üretici rantı olarak adlandırılır. Üretici rantı üretici fazlası ya da üretici artığı şeklinde de ifade edilebilir. Üretici rantı arz eğrisinin üstünde, denge piyasa fiyatının altında kalan alana tekabül eder.

Tüketici Rantı

Üretici Rantı

Tüketici ve Üretici Rantı

Devletin Piyasaya Müdahalesi ve Fiyat Kontrolleri Fiyat Kontrolleri: Devletin yasa ya da düzenlemelerle belirli bir mal ya da hizmetin fiyatını tespit etmesi veya sınırlama getirmesidir. Fiyat Kontrollerinin belli başlı yöntemleri şunlardır: A. Tavan Fiyat Uygulaması • Kira Kontrolleri B. Taban Fiyat Uygulaması • Asgari Ücret Uygulaması C. Tarımsal Destekleme Uygulamaları

Tavan Fiyat Uygulaması Tavan Fiyat: Devletin tüketicileri korumak için, piyasada işlem görülecek en yüksek fiyatı belirlemesidir. Devlet tavan fiyat uygulaması yaparsa iki durumdan biri meydana gelir: Belirlenen tavan fiyatı piyasa denge fiyatının üstündeyse, tavan fiyat uygulaması kısıtlayıcı (veya etkili) olmaz. Tavan fiyat piyasa denge fiyatının altında ise, bu durum Talep Fazlası’na veya Kıtlık’a sebep olur (belirli bir fiyat düzeyinde talep edilen miktarın arz edilen miktardan fazla olması durumu)

Kısıtlayıcı Olmayan Tavan Fiyat Uygulaması

Kısıtlayıcı Tavan Fiyat Uygulaması

Tavan Fiyat Uygulamasının Neden Olduğu Sorunlar Tayınlama Sorunu: Tayınlama, paylaşım sorununun piyasa mekanizmasının devreden çıkarılarak idari kararlarla çözümlenmesidir. Örneğin, karne uygulamasına geçilecek ve sonuçta her tüketici belirli miktarda mal satın alabilecek, daha fazlasını satın alamayacaktır. Bu durum uzun kuyrukların oluşmasına yol açabilir. Ayrıca, fiyat mekanizmasının devreden çıkarılması sonucunda ahlaki olmayan paylaşım yöntemleri ortaya çıkabilir. Örneğin, bazı satıcılar kendi müşterilerine, yakınlarına veya rüşvet aldıkları kişilere öncelik vererek, sorunlara yol açabilirler. Karaborsa Sorunu Kalite Sorunu

Kira Kontrolü Devletin, piyasada oluşacak yüksek kira bedellerinden dolayı kiracıları (tüketicileri) korumak amacıyla, kiralardaki artış miktarlarını belirleyerek gerçekleştirdiği bir tavan fiyat uygulamasıdır.

Taban Fiyat Uygulaması Taban Fiyat: Devletin mal ve hizmet arz edenleri korumak için, piyasada işlem görülecek en düşük fiyatı belirlemesidir. Devlet taban fiyat uygulaması yaparsa iki durumdan biri meydana gelir: Eğer belirlenen taban fiyatı piyasa denge fiyatının altındaysa, taban fiyat uygulaması kısıtlayıcı (veya etkili) olmaz. Taban fiyat piyasa denge fiyatının üstündeyse ise, bu durum Arz Fazlası’na sebep olur (belirli bir fiyat düzeyinde arz edilen miktarın talep edilen miktardan fazla olması durumu)

Kısıtlayıcı Olmayan Taban Fiyat Uygulaması

Kısıtlayıcı Taban Fiyat Uygulaması

Asgari Ücret Devletin emek piyasasına müdahale ederek en düşük (asgari) ücret düzeyini belirleyerek, işgücü üretim faktörünü arz eden işçileri korumak amacıyla, gerçekleştirdiği bir taban fiyat uygulamasıdır. Taban fiyat uygulaması sonucu, emek piyasasında ücret denge ücretin üzerinde gerçekleşir. Bu ücrette (veya, emek fiyatında) arz edilen emek miktarı, talep edilen emek miktarından fazladır. Bu durum işsizliktir.

Tarımsal Destekleme Fiyatı Uygulaması Devletin tarım kesimini kalkındırmak ve çiftçiyi korumak amacıyla, piyasa koşullarında düşük düzeylerde oluşabilecek ürün fiyatlarının üzerinde belirlediği bir taban fiyat uygulamasıdır. Tarımsal destekleme fiyatı da aynen asgari ücret düzeyi politikasında olduğu gibi bir taban fiyat uygulamasıdır. Bu uygulama, devletçe belirlenen bir fiyat düzeyinin altında piyasada işlem yapılmasını engellemektedir. Bu durumda ortaya çıkacak artık yani arz fazlası devlet tarafından satın alınacaktır.

Tarımsal Destekleme Fiyatı Uygulaması

Tarımsal Destekleme Fiyatı Uygulaması Devlet, çayın kg başına taban fiyatını 400 TL olarak açıklamıştır. Bu yeni fiyat düzeyi, denge fiyatının 100 TL üzerindedir. Fiyat artışı, talep edilen çay miktarını 80 tona geriletirken, arz edilen miktarın 190 tona yükselmesine neden olacaktır. Ortaya çıkan arz fazlasını devlet satın alma sözü verdiği için şekildeki artık bölgesini yok edecek şekilde bir talep yaratarak piyasa temizlemesini gerçekleştirecektir. Yani devlet artık kadarlık kısmının alıcısı olarak piyasaya girecektir. Bu potansiyel alıcıların sayısında bir artış anlamına geleceğinden talep eğrisi sağa kayacaktır. Böylece taban fiyat düzeyinde denge meydana gelecektir.