DİL İnsanların duygu,düşünce ve isteklerini anlatmaya yarayan,insanlar arasında anlaşma sağlayan seslerin ve işaretlerin tümü dildir. Her milletin bir dili vardır. Bizim dilimiz TÜRKÇE’DİR. Diller Milletlerin isimlerine “-ca,-ce “ ekleri getirilerek yapılır.

DİLLER Türk+çe= Türkçe Alman+ca= Almanca İngiliz+ce= İngilizce Fransız+ca= Fransızca Yunan+ca=Yunanca …

KONUŞMA DİLİ ,YAZI DİLİ İnsanların konuşarak anlaştığı dile Konuşma dili diyoruz. Duygu,düşünce ve isteklerimizi yazarak anlattığımız dile yazı dili diyoruz.

DİL BİLGİSİ Bir dilin özelliklerini inceleyen,araştıran;konuşma ve yazmada uyulması gereken kuralları belirleyen,öğreten bilim dalına dil bilgisi denir. Türkçe,Ural-Altay dilleri ailesinden,eklemeli diller grubuna giren bir dildir.

SES Ses dilin en küçük parçasıdır. Dilde kullandığımız ses insan sesidir. Bu ses akciğerlerimizden çıkan havanın gırtlağımızdaki çeşitli organlar ile ağzımızdaki dil,diş,dudak gibi organlar sayesinde çeşitli kalıplara sokulan sestir.

SESLERİN ÖZELLİKLERİ A,E,I,İ,O,Ö,U,Ü a,e,ı,i,o,ö,u,ü Dilimizdeki sesleri ünlü (sesli) ve ünsüz (sessiz) olarak ikiye ayırıyoruz. Ünlü sesler,ağzımızdan hiçbir engele takılmadan çıkan seslerdir.Dilimizde sekiz tane ünlü vardır.

HARF-ALFABE Bir dildeki sesleri yazıda göstermek için kullandığımız işaretlere harf denir. Bir dildeki sesleri gösteren harflerin belli bir sıra hâlinde dizilmiş şekline alfabe denir.

BÜYÜK ÜNLÜ (SESLİ) UYUMU Türkçe kelimelerde ilk ünlü kalınsa sonraki ünlüler de kalın,ilk ünlü ince ise sonrakiler de ince olur.Bu kurala büyük ünlü (sesli) uyumu veya kalınlık incelik uyumu diyoruz. Domates o,a,e kalın kalın ince Büyük ünlü uyumuna uymaz.

BÜYÜK ÜNLÜ (SESLİ) UYUMU Yürek oyuncak İnce ince kalın kalın kalın Uyar uyar

SESLERİN ÖZELLİKLERİ DÜZ YUVARLAK GENİŞ DAR GENİŞ DAR KALIN A I O U İNCE E İ Ö Ü

Büyük Ünlü Uyumuna Aykırı Durumlar Bilgisayar gökkuşağı hanımeli Yukarıdaki kelimeler büyük ses uyumuna uymazlar.Çünkü bu kelimeler birden çok kelimenin birleşmesinden oluşan birleşik kelimelerdir. Birleşik kelimelerde ses uyumu aranmaz

Büyük Ünlü Uyumuna Aykırı Durumlar Kardeş anne elma Yukarıdaki kelimeler Türkçe oldukları hâlde,zaman içinde ses değişmelerine uğradıkları için,ses uyumu kuralına uymazlar.Bu kelimeler eskiden;kardaş ana, alma şeklindeydi.

ÜNSÜZLERİN ÖZELLİKLERİ Ünsüz:Ses yolunun çeşitli noktalarında bir engele uğrayarak şekillenen seslere ünsüz (sessiz) denir. İki gruba ayrılır. SERT ÜNSÜZLER YUMUŞAK ÜNSÜZLER SÜREKLİ f,h,s,ş ğ,j,l,m,n,r,v,y,z SÜREKSİZ p,ç,t,k b,c,d,g

ÜNSÜZLER İLE İLGİLİ KURALLAR SÜREKLİ SERT ÜNSÜZLERİN YUMUŞAMASI Çorap+a çoraba,çorabı, çorabın Dört+e dörde,dördü,dördün Tarak+a tarağa ,tarağı,tarağın Ağaç+a ağaca,ağacı,ağacın Çocuk+a çocuğa,çocuğu,çocuğun

SÜREKLİ SERT ÜNSÜZLERİN YUMUŞAMASI Kelime sonlarındaki sert sessizler (p,ç,t,k)sesli ile başlayan bir ek aldıkları zaman ,yumuşuyorlar ve b,c,d,g,ğ, oluyorlar. Ayşe keki seviyor. Atatürk sanata önem verirdi. Cesaretine hayran kaldım. Hukuka aykırı bir iş yapmayız. Yukarıdaki kırmızı yazılmış sözcükler sesli ile başlayan bir ek aldıklarında sonlarındaki sert sessizler yumuşamazlar. Çünkü dilimizdeki at,kek,top,et gibi tek heceli kelimeler ile yine dilimize yabancı dillerden gelen sanat,cesaret,şiddet,hukuk,millet gibi kelimelerde yumuşama olmaz.

SÜREKLİ SERT ÜNSÜZLERİN YUMUŞAMASI Sert sessizle biten özel adlar,ünlü ile başlayan bir ek aldıklarında,kelimelerdeki yumuşamayı yazarken gösteremeyiz. Okula gelirken Murat’ı gördüm. Önümüzdeki hafta Zonguldak’a gideceğiz

SESLERLE İLGİLİ KURALLAR Türkçe kelimelerde iki ünlü yan yana bulunmaz. Şair,şiir,saat,kaide,…gibi. Havaalanı gibi birleşik kelimeler bu kuralın dışındadır.

SESLERLE İLGİLİ KURALLAR Türkçe kelime köklerinde iki aynı ses yan yana bulunmaz. Millet,şiddet,…gibi. Ses yapıları zamanla değişmiş olan anne,elli gibi Türkçe kelimelerin aslı;ana,elig’dir.

SESLERLE İLGİLİ KURALLAR Türkçe kelimeler iki ünsüzle başlamazlar. Spor,program,gram,tren gibi kelimeler yabancı asıllıdır.

SESLERLE İLGİLİ KURALLAR Türkçe kelimelerin köklerinde ,bir hecede iki ünsüzün yan yana gelmesi için ilk sesin sızıcı sesler dediğimiz ( l,n,r,s,ş)gibi seslerden biri,sonrakilerin de süreksiz sesler (p,ç,t,k) olması gerekmektedir. İlk,denk,kırk,yurt,alt,üst,dinç,…gibi

SESLERLE İLGİLİ KURALLAR Türkçe kelimelerin sonunda süreksiz yumuşak sesler (b,c,d,g)bulunmaz. “Ad” hariç. Batı dillerinden dilimize geçen “monolog,diyalog”gibi kelimeler bu kuralın dışındadır.

SESLERLE İLGİLİ KURALLAR “Ğ” sesi kelime başında kullanılmaz.. “O,Ö” sesleri Türkçe kelimelerin sadece ilk hecelerinde bulunur,sonraki hecelerde bulunmaz. Pilot,horoz gibi kelimeler dilimize batı dillerinden geçmiştir. “J” sesi Türkçe kelimelerin başında bulunmaz.”jilet,jet” dilimize yabancı dillerden geçmiştir.

Sert Ünsüzlerin Benzeşmesi(Sertleşmesi) Tabak+da tabak+ta Çiçek+ci çiçek+çi Piş+gin piş+kin Yukarıdaki örneklere baktığımızda sonu sert ünsüzle biten kelimelere yumuşak ünsüzlerle başlayan bir ek getirildiği zaman,eklerin başındaki ünsüz sertleşmektedir. C ç d t g k olur.

SES DÜŞMESİ (HECE DÜŞMESİ) Ağız + ı ağzı Burun +u burnu Gönül +ü gönlü Göğüs +ü göğsü Omuz +u omzu Savur +ul savrul

SES DÜŞMESİ (HECE DÜŞMESİ) Örneklerde görüldüğü gibi dilimizdeki bazı kelimelere çekim ve yapım ekleri geldiği zaman ekten önceki dar ünlüler (ı,i,u,ü) düşmektedir.Bu olaya ses düşmesi denir.Kelimedeki sesli düşünce hece sayısı da azaldığı için bu duruma hece düşmesi de denmektedir.

KAYNAŞTIRMA Dilimizde iki ünlü harf yan yana bulunmadığı için,ünlü ile biten bir sözcüğe ünlü ile başlayan bir ek getirildiğinde,iki ünlünün arasına “n,s,ş,y” ünsüzlerinden biri girer. Bu ünsüzlere kaynaştırma harfleri, bu olaya kaynaştırma denir.”Yaşasın! “Cümlesinin ünsüzleri,kaynaştırma harfleridir.

KAYNAŞTIRMA Çarşı –a Çarşıya Kapı-a kapıya Ana-a anaya Soru-a soruya Deli-e deliye Yedi-er yedişer Türkçe’de iki ünlü harf yan yana bulunmaz. Yukarıdaki sözcükler ünlü ile bitiyor ve ünlü ile başlayan ekler almışlar. Ancak bu sırada araya birtakım ünsüz harfler girmiş,böylece iki ünlü harfin bir araya gelmesi önlenmiştir

KAYNAŞTIRMA Çarşı,kapı,ana,nane,suyu,iki” sözcüklerine ünlü ile başlayan birer ek getirerek incelemeye çalışalım. Çarşı-ı çarşısı Kapı-ı Kapısı Suyu-u suyunu Ana-ı anası İki-er ikişer

SESLİ (Ünlü) DARALMASI Başla-yor başlıyor Oyna-yor oynuyor Gelme-yor gelmiyor Örneklerimizde görüldüğü gibi düz ve geniş ünlülere (a,e) biten bir kelimeye şimdiki zaman eki olan –yor getirildiği zaman,kelime sonundaki geniş ünlü daralarak ı,i,u,ü seslerinden birine dönüşmektedir.Bu ses olayına sesli daralması denir.

SESLİ (Ünlü) DARALMASI De-y-en diyen Ye-y-ecek yiyecek Sonu sesli ile biten de- ve ye- kelimeleri sesli ile başlayan bir ek aldıkları zaman araya kaynaştırma sesi olan –y- girer ve kelime deki ünlü daralır.Bu kelimelere –yor eki getirildiği zaman da kelime sonundaki ünlüde daralma meydana gelir. De-yor diyor ye-yor yiyor

SES TÜREMESİ His +etmek hissetmek Af+etmek affetmek Hal+etmek halletmek Örneklerde görüldüğü gibi bazı kelimelere yeni kelimeler eklendiğinde arada çeşitli sesler türer.Bu olaya ses türemesi adı verilir

HECE Bir ağız hareketiyle çıkan ses ya da ses topluluğuna hece denir. Bir ünlüden oluşan heceler:a,e,ı,i,o,ö,u,ü Bir ünlü,bir ünsüzden oluşan heceler:Al,il,el,ol,öl,ul,ül Bir ünsüz,bir ünlüden oluşan heceler:na,ya,sa,ka,… Bir ünlü,iki ünsüzden oluşan heceler:art,alt,üst,… Bir ünsüz,bir ünlü,bir ünsüzden oluşan heceler:sır,sev,bil,gör,sür,…. Bir ünsüz,bir ünlü,iki ünsüzden oluşan heceler:sarp,yırt,Türk,sert,kork,dinç,… Bir sözcükte kaç ünlü varsa o sayıda hece vardır.