EVLİLİK ve GEBELİK ÖNCESİ SAĞLIK HİZMETLERİ Dr. SAFFET TATMA İŞYERİ HEKİMİ GÜTF HALK SAĞLIĞI ABD

Sunum planı GİRİŞ EVLİLİK ÖNCESİ DANIŞMANLIK ÜREME SAĞLIĞI GEBELİK ÖNCESİ DANIŞMANLIK FORMLAR

EVLİLİK ÖNCESİ DANIŞMANLIK Giriş : Aile, toplumun temeli ve çekirdeğidir. Bir toplulukta aile ne kadar sağlam ve sağlıklı temellere oturur ise, o aileden meydana gelen toplum da o nispette sağlam ve sağlıklı olur. Sağlıklı nesiller , sağlılıklı bir ailede yetişir.

EVLİLİK ÖNCESİ DANIŞMANLIK Amaç – 1 : Sağlıklı aile yapısı Üreme sağlığı Gebeliği önleyici yöntemler Günümüzde artan bulaşıcı hastalıklar Akraba evliliği Genetik geçişli hastalıklar ve kalıtsal kan hastalıklarıyla ilgili danışmanlık hizmeti verilmesi

EVLİLİK ÖNCESİ DANIŞMANLIK Amaç – 2 : Olası riskler, sonuçları ve korunma yolları konularında bilinçlendirme Gebelik isteği ile başvuran çiftlere gebelik öncesi danışmanlık verme (?) Tıbbi yaklaşım önerilecek durumların tespit etme

EVLİLİK ÖNCESİ DANIŞMANLIK Getirileri : Anne ve bebek ölümlerinin önlenmesi Boşanma oranlarının düşmesi Aile içi şiddet ve uyuşmazlıkların önlenmesi “ sağlıklı aile ”

EVLİLİK ÖNCESİ DANIŞMANLIK Sağlıklı Aile : Aile üyeleri birbirleriyle açık, tamamlayıcı, uygun iletişim kurarlar Aile üyeleri birbirine güvenir, dürüst ve içten yaklaşırlar Aile üyeleri kendilerine saygılıdır ve olumlu benlik algıları vardır. Ailedeki haklar, görevler bütün aile üyelerinin kabul edeceği biçimde dağıtılır

EVLİLİK ÖNCESİ DANIŞMANLIK Çiftlerin Görevleri – 1 ; Karşılıklı saygı ve sevgi, Arkadaş olabilmek, Birbirlerine bağlılık ve güven duyma, Sadık olma, Doğacak çocukların yetiştirilmesi konusunda ortak fikirlere sahip olma,

EVLİLİK ÖNCESİ DANIŞMANLIK Çiftlerin Görevleri – 2 ; Çatışma çözmeyi başarma ya da geliştirme, Geleceğe dair ortak ideallere sahip olma, Birbirlerinin kişisel amaçlarını ve başarılarını destekleme, Dini politik görüşlerde ortaklık ve ya farklılıklar durumunda birbirlerinin görüşlerine saygı gösterme,

EVLİLİK ÖNCESİ DANIŞMANLIK Çiftlerin Görevleri - 3 ; Birbirlerine duygusal ve fiziksel şiddet uygulamama, Konularında bilinçlendirilmelidir…

EVLİLİK ÖNCESİ DANIŞMANLIK Önleyicidir, Geliştiricidir, Eğiticidir…

ÜREME SAĞLIĞI Tanım – 1 : Üreme sistemi, işlevleri ve süreci ile ilgili sadece hastalık ve sakatlığın olmaması değil, tüm bunlara ilişkin fiziksel, zihinsel ve sosyal yönden tam bir iyilik halinin olmasıdır.

ÜREME SAĞLIĞI Tanım – 2 : İnsanların tatmin edici ve güvenli bir cinsel yaşamlarının olması, üreme yeteneğine sahip olmaları, üreme yeteneklerini kullanmada karar verme özgürlüğüne sahip olmalarıdır.

ÜREME SAĞLIĞI Amaç : Sağlıklı, eşit ve sorumlu ilişkiler ve cinsellik oluşturma Sağlıklı cinsel gelişme ve olgunlaşma için uygun şartlar geliştirebilme Üreme ile ilgili kararları (çocuk sayısı ve çocuklarının zamanlamasını) güvenli ve sağlıklı bir şekilde uygulayabilme

ÜREME SAĞLIĞI Sağlılı Cinsel Yaşam İçin Eşler – 1 : Cinsel davranışlarında birbirinin onayını alır, Onay almak için hiçbir zaman baskı uygulamaz, Birbirlerine sadık kalır, Eşinin haz almasına özen gösterir, Eşini fiziksel ve ruhsal zararlardan korur,

ÜREME SAĞLIĞI Sağlılı Cinsel Yaşam İçin Eşler – 2 : Birbirlerini cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlara ve istenmeyen gebeliklere karşı korur, Yapmak istediği ve istemediği davranışlar konusunda açık olur, Birbirlerinin sınırlarına saygı gösterir, Davranışlarının sorumluluklarını üstlenirler.

ÜREME SAĞLIĞI Üreme Sağlığı Danışmanlığında – 1 : Doğumdan ölüme kadar kadın veya erkeğin yaşamının bir bütün olarak ele alınması, Yaşama sağlıklı başlamanın ilk adımı olduğu, Bireyin sağlıklı üreme gelişiminin birçok faktörün etkisiyle oluştuğu,

ÜREME SAĞLIĞI Üreme Sağlığı Danışmanlığında – 2 : Bireylerin sağlıklarıyla ilgili şu andaki durumlarının; bir önceki dönemin bir sonucu, bir sonraki dönemin ise bir nedeni olduğu çiftlere anlatılmalıdır.

GEBELİK ÖNCESİ DANIŞMANLIK PREKONSEPSİONEL BAKIM

GEBELİK ÖNCESİ DANIŞMANLIK Güvenlik Annelik – 1 Anneye gebelik öncesi, anne ve bebeğe doğum öncesi, doğum ve doğum sonrası bakım ve tedavi hizmetlerinin verilmesi, İstenmeyen ve yüksek riskli gebeliklerin önlenmesi, gebelik, doğum ve doğum sonrası komplikasyonların tanımlanması, önlenmesi ve yönetimini kapsayan Anne ve bebek ölümlerinin ve komplikasyonlarının azaltılmasına yönelik bütüncül yaklaşımdır

GEBELİK ÖNCESİ DANIŞMANLIK Güvenli Annelik – 2 Güvenli annelik girişimiyle, önlenebilir anne ölümleri, yani özellikle kanama, septisemi, preeklampsi/eklampsi, engellenmiş doğum eylemi ve düşüklerden kaynaklanan anne ölümleri, %55 ila %80 oranlarında azaltılabilmektedir.

GEBELİK ÖNCESİ DANIŞMANLIK Güvenli Annelik – 3 Gebelik Öncesi Danışmanlık ve Gebelik Gebelikte Danışmanlık Doğum Öncesi Bakım Normal Doğum ve Sezaryen Postpartum (Doğum Sonu) Bakım Gebeliği Önleyici Yöntem Danışmanlığı

GEBELİK ÖNCESİ DANIŞMANLIK Ana-çocuk Sağlığı Yaklaşımları Doğum Öncesi Bakım : Bebek ve annede olabilecek sağlık sorunlarını tespit edip varsa uygun çözümler sunmayı hedefler. Çok kaliteli ve yaygın yapılsa dahi ana-çocuk sağlığında yeterince etkili değildir. Gebelik Öncesi Bakım : Çocuk sahibi olmadan önce eşlerin sağlığını geliştirmeyi amaçlayan koruyucu bir sağlık hizmetidir.

GEBELİK ÖNCESİ DANIŞMANLIK Tanım-Amaç-Hedef Çocuk sahibi olmadan önce eşlerin sağlığını geliştirmeyi amaçlayan koruyucu bir sağlık hizmeti türü olup, tarama ile tedavinin yanı sıra danışmanlık kavramını da içerir. Amacı, anne ve fetus için risk oluşturan tıbbi ve sosyal durumları gebelikten önce saptayarak uygun şekilde çözmek veya yönlendirmektir Gebelik öncesi bakım, kadınlara doğurgan çağda oldukları süre içinde hizmet veren sağlık personelinin tümünün görevi kabul edilmektedir

GEBELİK ÖNCESİ DANIŞMANLIK GÖB : Birincil Koruma Olarak Değerlendirme Gebelik öncesi bakım vermenin temel mantığı birincil koruma uygulayabilmektir. Ana-çocuk sağlığını etkileyebilecek olumsuzlukları ortadan kaldırmak veya mümkün olan en az düzeye indirmek yoluyla gebeliğe ilişkin sorunları önlemek/azaltmak ve dolayısıyla annelerin/bebeklerin daha sağlıklı olmasını başarmaktır.

GEBELİK ÖNCESİ DANIŞMANLIK GÖB Önemi-1 İstenmeyen gebeliğin önlenmesi için gerçek ve tek fırsat, gebelik öncesindeki bakımdır. İstenen bir gebeliği en sağlıklı şekilde başlatabilmek yine, gebelik öncesi bakımla mümkündür. Bireyin genel sağlık ve bilinç düzeyinin gebelik sürecini etkilediği ve planlanmış gebeliklerin daha iyi sağlık sonuçlarıyla ilişkili olduğu açıktır

GEBELİK ÖNCESİ DANIŞMANLIK GÖB Önemi -2 Kadın gebe kaldığını anlayıp ilk prenatal kontrolüne gelinceye dek geçen sürede (ülkemizde yaklaşık olarak kentsel alanda 2 ay kırsal alanda 3 aydır) fetus, organogenez sürecini çoktan tamamlamaktadır. Gebelikten önce riskler saptanmazsa sakatlıkların ve etkilenimlerin önlenmesi için geç kalınmakta, müdahale fırsatları kaçırılmaktadır

GEBELİK ÖNCESİ DANIŞMANLIK GÖB Önemi - 3 Gebelik öncesinde müdahale edildiği takdirde (gebelikteki müdahalelere kıyasla) kronik hastalıkların, kötü alışkanlıkların ve enfeksiyonların yarattığı olumsuzluklar daha büyük oranda azalmaktadır.

GEBELİK ÖNCESİ DANIŞMANLIK GÖB da Kilit Nokta Her kademedeki sağlık çalışanının, kendilerine herhangi bir nedenle başvuran doğurgan çağdaki kadın hastalarına (ve mümkünse erkek hastalarına) “Önümüzdeki bir yıl içinde çocuk sahibi olmayı planlıyor musunuz?” sorusunu sormaları. Gebelik planlanmıyorsa çiftin uygun bir gebelik önleyici yöntem kullandığından emin olmak, gebelik planlanıyorsa kadının en sağlıklı olduğu dönemde gebe kalmasına olanak tanımak için risk belirlemesi yapmak gerekir

GEBELİK ÖNCESİ DANIŞMANLIK GÖB Dünya’da Gelişimi - 1 İlk araştırmanın 1980 yılında Chamberlain tarafından İngiltere’de yayınlandığı bilinir . Takiben Avrupa’da, gebelik öncesi bakımın ana-çocuk sağlığını olumlu etkilediğini kanıtlayan çalışmalar yapılmış ve birçok ülkede farklı gebelik öncesi bakım programları yürütülmüştür .

GEBELİK ÖNCESİ DANIŞMANLIK GÖB Dünya’da Gelişimi - 2 Macaristan’da ve İngiltere’de folik asit kullanımının etkileri çok iyi sınanmıştır. Hollanda 1984’te genetik danışmanlığın önemini vurgulayan bir kampanya başlatmıştır. İsrail, kendi ırklarında sık rastlanan genetik hastalıkların (Tay-Sachs, talasemi vb.) araştırılmasına özel bir önem vermektedir. Asya’da Hong-Kong, çocuk sahibi olmak isteyen çiftlere “gebelik öncesi hazırlık hizmet birimleri” aracılığıyla eğitim, danışmanlık ve bakım vermektedir .

GEBELİK ÖNCESİ DANIŞMANLIK GÖB Dünya’da Gelişimi - 3 Birleşik Devletler 1980’li yıllarda BÖH açısından ülkeler sıralamasında çok gerilerde kaldığını fark etmiştir. Gebelikteki bakıma erken başlamak, doğum öncesi bakımı yaygınlaştırmak ve içeriğini genişletmek suretiyle 1980’de binde 12.6 olan BÖH 2004’te binde 6.8’e inmiştir.

GEBELİK ÖNCESİ DANIŞMANLIK GÖB Dünya’da Gelişimi - 4 Buna rağmen Birleşik Devletler BÖH sıralamasında daha gerilere düşmüştür, çünkü, gebelik öncesi bakım uygulayan ülkelerde ana-çocuk sağlığında elde edilen kazanımlar çok daha belirgin ve hızlı olmuştur. Bunun üzerine, 2006 yılında geniş tabanlı ulusal bir gebelik öncesi bakım programı başlatılmıştır

GEBELİK ÖNCESİ DANIŞMANLIK Türkiye’de GÖB – 1 Ülkemiz 2000’li yıllarda, Birleşik Devletlerin 1980’lerde izlediği yolu seçerek ağırlıklı olarak doğum öncesi bakıma odaklanmıştır. Konunun uzmanları 2009 yılı itibariyle standart bir ulusal doğum öncesi bakım yönetimi rehberi ve gebe risk değerlendirme formu hazırlamışlardır. Sağlık personelinin gebelerle ilgili tıbbi sorunlarda nasıl davranmaları gerektiğine ilişkin standart akış şemaları oluşturulmuştur.

GEBELİK ÖNCESİ DANIŞMANLIK Türkiye’de GÖB – 2 Sağlık sisteminin çeşitli kademelerinde kadınlara gebe kalmalarından önce bazı öneriler sunulmakta (ör. sigaranın bırakılması) ve bazı müdahaleler (folik asit ve demir takviyesi) yapılmaktadır. İhtiyacımız olan, bu çabaları bireysel düzeyde tutmak yerine, bütüncül biçimde sağlık sisteminin tüm kademelerinde uygulayabilmektir

GEBELİK ÖNCESİ DANIŞMANLIK Türkiye’de GÖB - 3 2002 yılında uygulanmaya başlayan “evlilik öncesi danışmanlık” gebelik öncesi bakımın bir parçasıdır. Türk Medeni Kanununda evlenecek çiftler “evlenmeye engel hastalığının bulunmadığını gösteren sağlık raporu” (evlilik raporu) almak zorundadır(1930). Akut dönemdeki sifiliz, lepra, tüberküloz hastaları, gonore hastaları ve akıl hastaları iyileşmeden evlenemez(1930).

GEBELİK ÖNCESİ DANIŞMANLIK Türkiye’de GÖB – 4 Evlilik raporlarının sağlık ocakları ve Ana-Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması (AÇS/AP) merkezleri tarafından verileceği, Umumi Hıfzıssıhha Kanunu’nda belirtilen hastalıklara ek olarak AIDS, hepatit B ve hepatit C hastalıkları ile genetik geçişli hastalıkların (özellikle talasemi) sorgulanması ve genel bir muayene yapılmasının gerekliliği 2002 yılında yasaya eklenmiştir.

GEBELİK ÖNCESİ DANIŞMANLIK Türkiye’de GÖB - 5 Bu taramaları yaptırıp yaptırmama kararı kişinin özgür iradesine bırakılmıştır. Bu hizmetlerin başarısı, bireyleri tarama yaptırmaya daha iyi ikna edebildiğimiz ölçüde artacaktır.

GEBELİK ÖNCESİ DANIŞMANLIK GÖB Olması Gerekenler – 1 1.Sağlığın genel anlamda geliştirilmesi ve riskin azaltılması ( Beslenme – Aktivite – Bağımlılık – Takviye ve Destekler ) 2.Doğurganlık planlarının tartışılması, aile planlaması danışmanlığı verilmesi ve doğurganlık öyküsünün sorgulanması 3.Enfeksiyonların önlenmesi/tedavisi 4. Bağışıklama

GEBELİK ÖNCESİ DANIŞMANLIK GÖB Olması Gerekenler – 2 5.Varolan tıbbi durumların oluşturduğu risklerin değerlendirilmesi ve uygun müdahalesi 6.Aile öyküsü ve genetik öykü alınması 7.Anne/baba adayının çalıştığı işyeri veya yaşadığı çevre kaynaklı olumsuz etkilenimlerinin en az düzeye indirilmesi 8.İlaç kullanımlarının (reçeteli+reçetesiz) tespiti 9.Psikososyal durumun ve engellilik gibi özel durumların tespiti

GEBELİK ÖNCESİ DANIŞMANLIK GÖB Olması Gerekenler – 3 10. Baba adaylarının genel sağlık düzeylerinin değerlendirilmesi,sağlığın korunması/geliştirilmesi konusunda genel danışmanlık ve gebelik sürecinde ana-çocuk sağlığı açısından babanın rolüne ilişkin özel danışmanlık verilmesi

Teşekkürler…