BROKKOLİ Brassica oleracea L. var. italica

Ekonomik Önemi Anavatanı ve Yayılma Alanları Ülkemizde kışlık sebzeler arasında yer alan brokkoli son yıllarda üretimi ve tüketimi hızla artan bir lahanagil sebzesi türüdür. Birçok yerde karnabahara benzetilmekte ve karnabahar azmanı olarak bilinmektedir. Brokkoli morfolojik olarak karnabahara benzer. Sebze olarak değerlendirilen kısımları yeşil renkli ve olgunlaşmamış çiçek taslakları ile kalın ve etli çiçek sapları oluşturur.

Brokkolinin değerlendirilme şekilleri fazla olmayıp zeytinyağlı, sarımsaklı ve limonlu salatası yapılmaktadır. Ayrıca son yıllarda turşu sanayinde de kullanılmaktadır. Brokkolinin ekim alanı ve üretim miktarı ile ilgili kayıt bulunmamaktadır. Brokkoli üretimi ülkemizde son yıllarda yapılmaya başlanmıştır. Bu nedenle ülkemizde yeterince tanınmayan ve bu nedenle üretim ve tüketimi kısmen sınırlı bir sebze türüdür.

Brokkolinin anavatanının Akdeniz havzası olduğu kabul edilmektedir Brokkolinin anavatanının Akdeniz havzası olduğu kabul edilmektedir. Yeşil renkli olgunlaşmamış çiçek taslakları oluşturan brokkoli çeşitlerine calabrese adı verilmektedir. Calabrese sözcüğü İtalya'da bir bölgenin adı olup bir çok araştırıcı brokkolinin anavatanının İtalya olduğunu bildirmektedir . Brokkoli içerdiği yüksek protein, A ve C vitamini içeriği bakımından küçümsenmeyecek bir besin değerine sahiptir. Ayrıca brokkolinin içerdiği besin maddeleri incelendiğinde çok iyi bir diyet sebzesi olduğu açıkça görülmektedir.

Brokkolinin Kök Yapısı Brokkoli bitkisi kök özellikleri bakımından lahana ve karnabahara benzemektedir, Üretim şekli fide ile olduğundan genellikle kazık kökler kaybolmuştur. Toprak yüzeyine yakın bölgede bol miktarda saçak kök oluşturur.

Brokkolinin Gövde Yapısı Brokkolinin gövdesi lahana ve karnabaharlardan farklıdır. Gövde 30-50 cm arasında değişen boy alabilir. Gövde üzerinde oluşan yapraklar aralıklı olarak dizilirler. Gövde olgunlaşmamış yeşil renkli ana çiçek taslakları (tomurcukları) ile son bulur. Ana çiçek tomurcuğunun kesilmesi ile yaprak koltuklarından ikincil çiçek taslakları meydana gelir. Yaprak koltuklarından çıkan yeşil çiçek tomurcuklarının çapları ana çiçek tomurcuğundan daha küçüktür. Karnabaharda taç kesildiğinde bitki yaprak koltuklarından tekrar sürgün ve taç meydana getirmediği halde brokkolide ise taç kesildiğinde bitki yaprak koltuklarından koltuk sürgünleri meydana getirir.

Brokkolinin Yaprak Yapısı Brokkolinin yapraklan saplı ve oval olup bazı türlerde yaprak ayaları parçalı da olabilmektedir. Renkleri lahana ve karnabahara göre daha koyu ve mavimtıraktır.

Brokkolinin Taç Yapısı Karnabaharlarda olduğu gibi brokkolide de sebze olarak değerlendirilen olgunlaşmamış çiçek tomurcuklarına taç adı da verilmektedir. Taçların ve çiçeklerin morfolojik özellikleri karnabahara benzer. Olgunlaşmamış ana çiçek tomurcuklarının (taç) büyüklüğü ekim-dikim zamanı, dikim sıklığı ve çeşit özelliğine bağlı olarak değişmektedir. Geç dikimlerde ve bitkiler arası mesafe azaldığında taçların büyüklüğü azalır. Ana taçların çapı 5-25 cm, ağırlığı ise 100-750 gr arasında değişir. Koltuk sürgünlerinin çapı 5-10 cm, ağırlığı ise 10-100 gramdır. Sebze olarak değerlendirilen taçlar yeşil, erguvani ve beyaz renkli olabilir. Yeşil renkli olanlar daha çok tercih edilirler

Brokkolinin Çiçek Yapısı Brokkolinin çiçek özellikleri, çiçeklenme şekli ve döllenme biyolojisi karnabahara çok benzer. Ancak karnabaharda taç hasat edildikten sonra tohum alınmaz. Brokkolide ise ana taç ve yan sürgünler hasat edilse bile yanlardan çıkan çiçek tomurcukları gelişir ve çiçeklenerek tohum oluştururlar.

Brokkolinin Meyve Yapısı Brokkolinin meyve ve tohum özellikleri karnabahara benzer. Meyve içinde oluşan tohumun sayısı ve büyüklüğü yetiştirme koşullarına bağlı olarak değişir.

Tohum ve çimlenme özellikleri Tohumlar şekil ve renk bakımından lahana ve karnabahar tohumlarına benzerler. Tohumların çimlenme özellikleri karnabaharda olduğu gibidir. Normal koşullarda çimlenme güçlerini 5 yıl muhafaza edebilirler. Optimum çimlenme sıcaklığı 20 °C’dir. Tohumlar optimum koşullarda 3-4 günde çimlenerek toprak yüzeyine çıkarlar

İklim İstekleri Brokkolinin sebze olarak değerlendirilen olgunlaşmamış yeşil çiçek tomurcukları yaz aylarındaki kurak ve sıcak havalardan, kış aylarında ise aşırı yağış ve düşük sıcaklıklardan olumsuz yönde etkilenir. Sıcak havalarda bitkinin gelişmesi iyi olsa bile sebze olarak değerlendirilen olgunlaşmamış çiçek tomurcukları normal bir gelişme göstermez, gevşek yapılı oluşur, hasattan birkaç saat sonra çiçek tomurcuklarında pörsüme görülür. Yaz aylarında ve ortalama hava sıcaklığının 20°C'nin üzerinde olduğu yerlerde brokkoli yetiştiriciliği ekonomik olmamaktadır.

Bitkiler vegetatif devrede ise don tehlikesinden fazla etkilenmezler Bitkiler vegetatif devrede ise don tehlikesinden fazla etkilenmezler. Sebze olarak değerlendirilen kısımlar hasat olgunluğuna gelmiş ise hafif donlardan bile zarar görürler, çiçek tomurcukları kahverengi renk alır ve çürürler. Brokkolinin gelişimi ve sebze olarak değerlendirilen kısımlan üzerine gün uzunluğunun etkileri kesin olarak bilinmemektedir. Aşırı olmayan yağış brokkolinin gelişimi ve kalitesi üzerine olumlu etki yapar. Kuraklık brokkolinin olgunlaşmamış çiçek taslakları üzerine olumsuz etki yaparak taçların lifli ve kalitesiz olmasına neden olur.

Toprak İstekği Brokkoli toprak istekleri bakımından çok seçici bir bitki değildir. Ancak gevşek ve besin maddelerince fakir toprakları sevmez. Organik maddelerce zengin topraklar brokkoli yetiştiriciliği için elverişlidir. Fakir topraklar kompost yada organik maddelerle zenginleştirilmelidir. Gerektiğinde kireç verilmelidir. Ağır bünyeli çok iyi su tutan ve pH değeri 6.5'dan yukarı olan topraklarda yetiştiricilik yapılmalıdır.

Toprak hazırlığı, ekim ve dikim Brokkolinin üretim şekli lahana ve karnabahara çok benzer. Ülkemizde son yıllarda brokkolinin üretimi ve tüketimi hızlı bir şekilde artmaktadır. Brokkoli tohumlan lahana ve karnabaharda olduğu gibi Temmuz ve Ağustos aylarında fide yetiştirme tavalarına ekilir. Fide yetiştirme yerlerinin hazırlanması, tohum ekimi, kültürel işlemler, esas yetiştirme yerlerinin hazırlanması, fidelerin dikimi ve hasada kadar yapılan kültürel işlemler lahana ve karnabaharda olduğu gibi yapılmalıdır.

Fideler esas yetiştirme yerlerine dikilirken bitkiler arası mesafe çok önemlidir. Çeşitlerin erkenci veya geççi oluşu, hasatta olgunlaşmamış ana (= tepe) çiçek taslakları yada yaprak koltuklarından çıkan yan sürgünlerin hasat edilip edilmeyeceğine göre dikimde uygulanacak bitkiler arası mesafeler değişmektedir. Erkenci çeşitler daha küçük bitkiler oluşturduklarından bitkiler arası mesafe azaltılmalıdır.

Sadece olgunlaşmamış ana çiçek taslaklarının hasadı düşünülüyorsa bitkiler arası mesafe azaltılmalıdır. Bitkiler arası mesafeler arttığında olgunlaşmamış çiçek taslaklarının saplarında kollaşma görülmektedir. Bitkiler arası mesafe çeşitlerin gelişme özellikleri ve ekolojik koşullara bağlı olarak değişir. Brokkoli yetiştiriciliğinden en yüksek verim 45x30 cm mesafelere yapılan dikim sıklıklarından elde edilmiştir.

Gübreleme Brokkoli topraktan karnabahara göre daha fazla besin maddesi kaldırır. Brokkoli yetiştiriciliğinde bir dekar alana 15-20 kg N, 20 kg P2O5 ve 20-22 kg K2O verilmelidir. Azotlu gübrenin yarısı K20 ve P205'in tamamı dikimle birlikte Disk-Harrow altına, geri kalan azot ise olgunlaşmamış ana çiçek taslakları hasat edildikten sonra bitkinin yaprak izdüşümüne verilmelidir. Bor ve molibden eksikliği bitkilerin gelişmesini olumsuz yönde etkiler. Molibden eksikliğinde yaprak ayası küçülür.

Olgunluk, Hasat ve Depolama Brokkolide hasat olgunlaşmamış çiçek taslakları üzerinde bulunan küçük çiçek gözleri açılmadan önce yapılır. Çiçek sürgünlerinin iyi geliştiği dönem hasat için en uygun dönemdir. Hasatta gecikme olursa çiçek taslakları açılır, çiçeklenme başlar ve sebze olarak değerlendirilen kısımlar odunlaşır ve lezzeti azalır. Önce ana (= tepe) çiçek sürgünleri hasat edilir. Bazı çeşitlerde hasat edilen ilk ana çiçek sürgünü karnabahara benzer.

Ana çiçek sürgünleri hasat edildikten sonra ilerleyen dönemde yaprak koltuklarından yan çiçek sürgünleri gelişir. Bu sürgünler hasat olgunluğuna geldiğinde bıçakla kesilerek hasat edilirler. Ana ve yan çiçek sürgünleri hasat olgunluğuna geldiğinde düzenli olarak hasat edilmelidir. Hasat bitkinin tamamının bir defada kesilmesi şeklinde de yapılabilmektedir. Hasat edilen sürgünlerin boyları 10- 15 cm, ağırlıkları ise hasat edilen sürgünlerin büyüklüğüne bağlı olarak değişir.

Ana sürgünlerin ağırlıkları 100-600 gram, yan sürgünlerin ise 10-50 gram arasında değişmektedir. Hasat edilen olgunlaşmamış çiçek sürgünleri ya hemen değerlendirilmeli yada 1-5°C'de muhafaza edilmelidir. Sürgünler bu sıcaklık koşullarında ve polietilen torbalarda 3 veya 4 gün süre ile tazeliklerini koruyabilirler.

Verim Dekara verim hasat şekline, çeşide, dikim sıklığına ve yetiştirme şartlarına bağlı olarak ortalama 2000-3000 kg arasında değişmektedir.

Tohum üretimi Brokkolide tohum üretimi lahana ve karnabahara göre daha kolaydır. Genellikle üreticiler ihtiyaçları olan tohumu kendileri üretirler. İşte bu nedenledir ki ticari tohum firmaları standart tohum üretmezler ve F1 hibrid tohumu üretimini tercih ederler. Tohumluk bitkiler yetiştirme yerlerinde bırakılabildiği gibi, seçilen bitkiler bir başka yere şaşırtılarak da tohum elde edilebilir. Bunların dışında ana ve yan çiçek sürgünleri sebze olarak hasat edilen bitkilerde tohumluk olarak kullanılabilirler. Sebze olarak değerlendirilen sürgünlerin hasadı bittiğinde bitkiler yerlerinde bırakılır. Yada seçilen bitkiler bir başka yere şaşırtılarak tohum elde etmek için kullanılırlar.

Tohumluk bitkiler ekolojik koşullar elverişli hale geldiğinde karnabaharda olduğu gibi çiçeklenirler. Çiçeklenme dönemi çeşitlerin erkenci ve geççi oluşlarına göre değişir. Çiçeklenme Mart, Nisan ve Mayıs aylarında olur. Tohumluk bitkiler Mayıs sonu ve Haziran ayında hasat olgunluğuna gelirler. Tohum verimi çeşide, birim alanda bulunan bitki sayısına, yetiştirme dönemindeki iklim koşulları ile yetiştirme dönemindeki bakım koşullarına bağlıdır. Bitki başına tohum verimi 5-30 gramdır. Dekardan 30-100 kg arasında değişen miktarlarda tohum alınabilir.