ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI YERÜSTÜ SULARI KALİTE ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI YERÜSTÜ SULARI KALİTE ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ Sibel Mine GÜÇVER Şube Müdürü V. 04/11/2014

SUNUM İÇERİĞİ Görevler Mevzuat Projeler Eylem Planları Diğer Çalışmalar Hedefler

GÖREVLER

YERÜSTÜ SULARI KALİTE ŞUBESİ Kıyı ve geçiş suları dahil yerüstü sularının korunmasına yönelik ilke ve hedefleri tespit etmek, politika ve strateji geliştirmek, Yerüstü su kalitesinin iyileştirilmesi için plan ve projeler yapmak veya yaptırmak, bu plan ve projelerin uygulamalarını izlemek ve raporlamak, Kıyı ve geçiş suları dahil yerüstü sularının kalitesini, alıcı ortam kirletici özümleme kapasitesini, çevresel kalite hedeflerini ve standartlarını tespit etmek, bu konularla alakalı araştırma ve geliştirme çalışmalarını yapmak veya yaptırmak, Faaliyetlerin kıyı ve geçiş suları dahil yerüstü sularına olabilecek kimyasal, hidromorfolojik ve ekolojik etkilerini belirlemek, Konvansiyonel kirleticilerin, öncelikli maddelerin ve tehlikeli maddelerin kıyı ve geçiş suları dahil yerüstü su kütlelerinde sebep olduğu kirliliğin giderilmesi ve azaltılması için planlar hazırlamak, plan uygulamalarının takibini yapmak,

YERÜSTÜ SULARI KALİTE ŞUBESİ Kıyı ve geçiş suları dahil yerüstü sularında alıcı ortam kirliliğinin önlenmesi ile ilgili tedbirleri belirlemek, güncellemek ve uygulamaların takibini yapmak, Alıcı ortam özelliklerine göre kıyı ve geçiş suları dahil yerüstü sularının kalite sınıfına karar vermek, en uygun kullanımlarının belirlenmesi için kalite açısından görüş oluşturmak, Kıyı ve geçiş suları dahil yerüstü sularında yapılacak izleme çalışmalarına ilişkin plan ve programların hazırlanmasına destek olmak, izleme ile ilgili referans noktaları tarif etmek, Kıyı ve geçiş suları dahil yerüstü suları ile alakalı ihtiyaç duyulan mevzuatı ve rehber dokümanları hazırlamak veya hazırlatmak, ulusal ve uluslararası çalışmaları takip etmek ve raporlamak.

MEVCUT DURUM Ülkemizde: Su kaynaklarının korunmasında uygulanan en önemli yönetmelik Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği deşarj standartları teknolojik bazlı izlenmesi gereken parametreler yetersiz her su kütlesini aynı kabul ederek aynı deşarj standartları geçerli sayılmakta Ülkemizde su kaynaklarında sadece fiziko-kimyasal parametreler izlenmekte ve bu parametrelere göre sınıflandırma yapılmaktadır. Bu çalışmalar, sucul çevre ve insan sağlığını korumak maksadıyla su kaynaklarında alınacak koruma ve iyileştirme tedbirleri açısından son derece yetersiz kalmaktadır.

MEVCUT DURUM 21.12.2009 tarihinde Çevre Faslı müzakereye açılmıştır. Su Kalitesi Sektörü Müzakere Pozisyon Belgesi Çevresel Kalite Standartlarının (ÇKS) 2015 yılı itibarıyla belirlenmesi ve uygulamaya geçilmesi için taahhütte bulunulmuştur. Bu çerçevede; Su kaynaklarımızın etkin ve verimli yönetimini sağlamak, Su kalitesini korumak ve iyileştirilmek maksadıyla izlemek, Kalite sınıflandırmasını yapmak, Kullanım maksatlarını belirlemek için gerekli hukuki ve teknik esasları ortaya koyan yasal düzenlemelerin gerçekleştirilmesine ihtiyaç duyulmaktadır.

MEVZUAT

YÜZEYSEL SU KALİTESİ YÖNETİMİ YÖNETMELİĞİ (30.11.2012 tarihli ve 28483 sayılı RG) Yönetmelik ile temel olarak tüm su kaynaklarının korunması maksadıyla; Kirletici kaynakların belirlenmesi (baskı-etki), ÇKS’lerin belirlenmesi, Kalite sınıflandırmasının yapılması, Biyolojik- hidromorfolojik izlemenin gerçekleştirilmesi, Hassas alanlara özel şartların ortaya konulması, EKO’ların hesaplanması ve Çevresel hedefler ve bu hedeflere ulaşmak için alınacak tedbirlerin bir program dahilinde belirlenmesi yönünde usul ve esaslar belirlenmiştir.

ÇKS DİREKTİFİ İLE UYUMU Baskı ve etkilerin tanımlanması ve karakterizasyonu Çevresel hedefler Sınıflandırma İzleme Tedbirler programı 2000/60/EC SÇD Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği 2008/105/EC - ÇKS Direktifi Temek yaklaşımı Eklerinden EK-1 ve EK-2’si öncelikli maddeler, öncelikli tehlikeli maddeler

YÜZEYSEL SU KALİTESİ YÖNETİMİ YÖNETMELİĞİ REVİZYONU Yönetmelik revizyonu kapsamında; Kıyı suları kalite kriterleri eklenmiş, Kıtaiçi yerüstü su kaynaklarının kalite kriterleri tablosu revize edilmiş, Yerüstü su kütlelerinin trofik seviyelerine ilişkin ötrofikasyon tabloları ve açıklamaları gözden geçirilmiş ve Rekreasyon maksadıyla kullanılan kıyı ve geçiş sularının sağlaması gereken standart değerler tablosu güncellenmiştir.

TAMAMLANAN PROJELER

Tehlikeli Maddeler Projeleri Çevresel Kalite Standartları TMKK Projesi BİKOP Projesi KIYITEMA Projesi Projenin Maliyeti: 2.165.000 TL + KDV Projenin Süresi: 2011-2013 Projenin Maliyeti: 3.811.000 TL + KDV Projenin Süresi: 2012-2014 Projenin Maliyeti: 3.350.000 TL + KDV Projenin Süresi: 2012-2014 Çevresel Kalite Standartları

Tehlikeli Madde Kirliliğinin Kontrolüne İlişkin Proje Pilot Havzalar: Ergene Havzası Susurluk Havzası Konya Kapalı Havzası

Tehlikeli Madde Kirliliğinin Kontrolüne İlişkin Proje İZLEME SONUÇLARI Tespit edilen önemli parametre grupları Ağır metaller (çinko, nikel, bor, aluminyum, baryum, brom, krom, arsenik, kadmiyum) Pestisitler (aldrin, endrin, endosulfan, para-para-DDT, sipermetrin, heptaklor, hekzaklorosiklohekzan) Klorlu organikler (C10-13 Kloroalkanlar, 1,1-dikloroetan, 1,2-dikloroetan, karbontetraklorür, diklorometan) Aromatikler (PCDD, PCDF, naftalen, pentaklorobenzen) Endokrin bozucular (triklosan)

Tehlikeli Madde Kirliliğinin Kontrolüne İlişkin Proje TEHLİKELİ MADDELER BİLGİ SİSTEMİ (TEMBİS) 12.223 adet endüstriyel tesis ve bu tesislere ilişkin tehlikeli madde bilgisi 201 adet OSB 669 adet atıksu arıtma tesisi 63 adet kanalizasyon sistemi 4 adet içme suyu arıtma tesisi 2.307 adet alıcı su ortamı bilgisi http://tembis.ormansu.gov.tr/

Ülkemiz Kıyı ve Geçiş Sularında Tehlikeli Maddelerin Tespiti ve Ekolojik Kıyı Dinamiği (KIYITEMA) Projesi Projenin Hedefleri: Kentsel ve endüstriyel faaliyetler sonucunda, kıyı ve geçiş sularında bulunan ve/veya bulunması muhtemel tehlikeli maddeler ile bu maddelere ilişkin alıcı ortam standartlarının belirlenmesi Pilot alanlar; İzmir- Nemrut ve Aliağa Körfezleri, Hatay- İskenderun Körfezi, İzmit Körfezi ve Samsun Limanı Tehlikeli madde envanterinin oluşturularak ekosisteme ve su kalitesine olan etkilerinin değerlendirilmesi Nihai spesifik kirletici listelerinin belirlenmesi ve izlenmesi Çevresel kalite standartları ve buna bağlı deşarj standartlarının ortaya konulması Elde edilen verilerin tehlikeli madde bilgi sistemine entegrasyonu

Ülkemiz Kıyı ve Geçiş Sularında Tehlikeli Maddelerin Tespiti ve Ekolojik Kıyı Dinamiği (KIYITEMA) Projesi Proje Kapsamında Yapılan Çalışmalar: İzleme çalışmaları; 2 aylık periyotlarla 1 yıl süre ile gerçekleştirildi (6 izleme dönemi). AAT giriş ve çıkış suyu ile kıyı ve geçiş sularında izleme yapıldı. 1 defaya mahsus sediman örneklemesi yapıldı. Balık örnekleri (barbun, isparoz, çipura, sardalya) alınarak biyotada ağır metal (Cr, Cu, Zn, As, Cd, Pb) birikim çalışmaları yapıldı.

Ülkemiz Kıyı ve Geçiş Sularında Tehlikeli Maddelerin Tespiti ve Ekolojik Kıyı Dinamiği (KIYITEMA) Projesi Proje Kapsamında Yapılan Çalışmalar: Tespit edilen önemli parametreler: Ağır metaller (arsenik, çinko, bakır, krom, bor, gümüş, demir, kobalt, alüminyum, baryum, vanadyum, kurşun, kadmiyum, nikel) Pestisitler (atrazin, endosulfan, diuron, simazin, terbütrin, diazinon) PAH, PCB, PCDD, PCDF, DEHP, DBP, DnOP, diklorometan, 1,2-dikloroetan, naftalen, triklorometan, benzen

Ülkemiz Kıyı ve Geçiş Sularında Tehlikeli Maddelerin Tespiti ve Ekolojik Kıyı Dinamiği (KIYITEMA) Projesi Proje Kapsamında Yapılan Çalışmalar: Tehlikeli madde ve madde grupları için su, sediman ve biyotada çevresel kalite standartları belirlenmiştir. Tehlikeli maddeler için baskı-etki analizi yapılmıştır. Pilot bölgelerden alınan balık örneklerinde ağır metal biyobirikimi izlenmiştir. En yüksek Cu, Cd, Pb Aliağa Körfezi’nden toplanan isparoz balıklarında, Cr İzmir Körfezi’nden toplanan barbun balığında, As İskenderun Körfezi’nden toplanan barbun balığında, Zn İzmit Körfezi’nden toplanan sardalya balığında tespit edilmiştir. Örnekleme bölgelerinden toplanan tüm balık örneklerinde ölçülen ağır metal seviyeleri küçükten büyüğe Cd<Pb<Cr<Cu<Zn<As olarak gözlenmiştir. Midyeler üzerinde sediman toksisite testleri yapılmıştır. Bölgeler arası karşılaştırma yapıldığı zaman kirlilik sıralaması İzmit>İskenderun>Samsun>İzmir olarak tespit edilmiştir. Tehlikeli madde kirliliğine karşı sektörel bazda alınması gereken önlemler ortaya konulmuştur.

Projenin Ekim 2014 sonunda tamamlanması planlanmaktadır. Bitki Koruma Ürünlerinin Kullanımı Neticesinde Meydana Gelen Su Kirliliğinin Tespiti ve Madde veya Madde Grubu Bazında Çevresel Kalite Standartlarının Belirlenmesi Projesi (BİKOP) Pilot Havzalar Büyük Menderes Seyhan-Ceyhan Fırat-Dicle Projenin Hedefleri: Pilot alanlarda yaygın olarak geçmişte kullanılmış ve halen kullanılmakta olan bitki koruma ürünlerinin içeriğinde bulunan aktif maddelerin envanterinin çıkarılması Yaygın olarak kullanılan bitki koruma ürünlerinin su ve sedimanda seviyelerinin tespit edilmesi Tespit edilen aktif maddeler için çevresel kalite standartlarının belirlenmesi Yayılı Kaynaklı Tehlikeli Maddeler Bilgi Sistemi’nin oluşturulması ve Su Bilgi Sistemi’ne entegrasyonu Pilot İller Amasya Sakarya Manisa Projenin Ekim 2014 sonunda tamamlanması planlanmaktadır.

Bitki Koruma Ürünlerinin Kullanımı Neticesinde Meydana Gelen Su Kirliliğinin Tespiti ve Madde veya Madde Grubu Bazında Çevresel Kalite Standartlarının Belirlenmesi Projesi (BİKOP) İzleme Çalışmalarında Sıklıkla Tespit Edilen Pestisitler: Büyük Menderes Havzası Fırat-Dicle Havzası Seyhan-Ceyhan Havzası Chlorpyriphos Metolachlor Terbutryn Carbendazim Diuron Diazinon Carbendazim Clopyralid Acetamiprid Methomyl Chlorpyriphos Acetamiprid Carbendazim Methomyl Monocrotophos Thiamethoxam En sık tespit edilen pestisit türleri: insektisitler, herbisitler, algisitler

Ülkemiz Su Kaynaklarının Korunması için Günlük Maksimum Toplam Yük (GMTY) Yaklaşımının Uygulanabilirliğinin Araştırılması Projesi Proje kapsamında; ABD-EPA tarafından alıcı ortam su kalitesinin korunmasında uygulanan GMTY yaklaşımının incelenmesi ve AB mevzuatındaki yaklaşımlarla karşılaştırmasının yapılması, GMTY yaklaşımının ülkemiz koşullarında uygulanabilirliğinin değerlendirmesi, pilot su kütlesi olarak belirlenen Nilüfer Çayı’nda şimdiye kadar yapılmış olan izleme çalışmalarına ilişkin envanter çalışmasının yapılması, elde edilen izleme verileri dahilinde noktasal ve yayılı kaynaklar için GMTY çalışmasının yapılması, Projenin Maliyeti: 92.000 TL + KDV Projenin Süresi: 2013

DEVAM EDEN PROJELER

Yerüstü, Kıyı ve Geçiş Suları için Çevresel Hedeflerin Belirlenmesine Yönelik Metodolojinin Geliştirilmesi: Büyük Menderes Havzası Pilot Çalışması Projesi (TÜBİTAK-KAMAG) Proje ile; Yerüstü, kıyı ve geçiş suları için çevresel hedeflerin, AB Su Çerçeve Direktifi ile uyumlu biçimde belirlenmesi, Diğer havzalara uygulanabilecek metodolojinin geliştirilmesi, Pilot bölge özelinde önlemler programının oluşturulması, hedeflenmektedir. Proje açılış toplantısı 23 Aralık 2013 tarihinde gerçekleştirilmiştir. Projenin Maliyeti: 2.872.393 TL + KDV Projenin Süresi: 2013-2016

2014 YILINDA BAŞLAYACAK PROJELER

Yüzeysel Sular ile Yüzme ve Rekreasyon Amacıyla Kullanılan Kıyı Sularında Siyanobakteriler için Alarm Seviyelerinin ve Limitlerin Belirlenmesi, Müdahale ve Mücadele Yöntemlerinin Geliştirilmesi Projesi Proje ile; su kaynaklarında siyanobakterilerin çoğaldığı potansiyel alanların belirlenmesi, bu alanlarda uygulanacak adımları içeren mücadele ve müdahale yöntemleri ile birlikte siyanobakterilerin çoğalmasını engellemek maksadıyla alınacak önlemlerin ortaya konulması ve siyanobakteriler için standart ve kılavuz değerlerin geliştirilmesi hedeflenmektedir. Kalkınma Bakanlığı 2014 yılı Yatırım Programına sunulan ve 2014-2016 yılları arasında yürütülmesi planlanan projede ihale işlemleri tamamlanma aşamasındadır.

2015 YILINA SUNULAN PROJE ÖNERİLERİ

Proje Kaynağı: IPA Proje Süresi: 2016-2018 2013/39/EU sayılı AB Direktifi, 2008/105/EC sayılı AB Direktifi ve Su Çerçeve Direktifine (2000/60/EC) göre Tehlikeli Maddeler için Çevresel Kalite Standartlarının Uygulanabilirliğinin Analizi Projesi Proje Kaynağı: IPA Proje Süresi: 2016-2018 Proje kapsamında, 2013/39/EU sayılı AB Direktifi, 2008/105/EC sayılı AB Direktifi ve 2000/60/EC sayılı Su Çerçeve Direktifine göre ülkemizdeki su kütlelerinde bulunabilecek tehlikeli maddelere yönelik çevresel kalite standartlarının uygulanması için maliyet analizleri yapılarak, ilgili kurumların izlemesi gereken politika ve stratejiler ortaya konulacaktır.

Sucul Çevre için Risk Teşkil Eden Endokrin Bozucu Kimyasalların Belirlenmesi ve Bu Kimyasallar için Uygun Arıtma Teknolojilerinin Araştırılması Projesi Proje ile; Su kaynaklarımızda bulunan ve sucul çevre için risk teşkil eden endokrin bozucu kimyasallar ile yan ürün/metabolitlerinin belirlenmesi, Pilot alanlarda (Bursa, Şanlıurfa, İstanbul, Kayseri) bu kimyasalların alıcı ortam ve endüstriyel deşarjlardaki mevcudiyetinin araştırılması, Sucul ortamdaki davranışlarının ortaya konulması, Sucul organizmalar ve insan sağlığı üzerine olası etkilerinin araştırılması, Su ve atıksular için arıtma önerilerinin sunulması ve İzleme çalışmaları da dikkate alınarak su, sediman ve biyota çevresel kalite standartlarının önerilmesi hedeflenmektedir. Kalkınma Bakanlığı 2015 yılı Yatırım Programına sunulmuş olan projenin 2015-2017 yılları arasında yürütülmesi planlanmaktadır.

Noktasal ve Yayılı Kaynaklı Kirliliğin Havza Bazında Kontrolü Projesi: Küçük Menderes Havzası Pilot Çalışması Proje ile; Su kaynaklarımız üzerinde yoğun baskı oluşturan noktasal ve yayılı kaynaklı kirleticiler için alıcı ortamların mevcut kalitesinin ortaya konularak, 2015 yılı itibariyle mevzuata aktarılması planlanan çevresel kalite standartlarının aşılıp aşılmadığının kontrolünün yapılması, Kalite standartlarının aşıldığı durumlarda yük bazında kirlilik azaltım ihtiyaçlarının belirlenmesi, Günlük Maksimum Toplam Yük yaklaşımının pilot havzada uygulanarak tüm kirletici kaynaklar için kirlilik azaltım senaryolarının üretilmesi, Diğer havzalarda da uygulanabilecek bir metodolojinin geliştirilmesi ve Bu yaklaşımın uygulanmasına yönelik yasal, teknik ve idari boşluk analizinin yapılarak giderilmesi yönünde öneriler sunulması hedeflenmektedir. Kalkınma Bakanlığı 2015 yılı Yatırım Programına sunulmuş olan projenin 2015-2017 yılları arasında yürütülmesi planlanmaktadır.

Tehlikeli Maddeler için Ekotoksikolojik Veri İhtiyacı Projesi Proje ile; Su kaynaklarımızda bulunan ve sucul çevre için risk teşkil eden tehlikeli kimyasalların ekotoksikolojik (NOEC, PNEC, EC50, LC50, IC50 vs.) ve fizikokimyasal (Kow, BCF, Henry Sabiti, suda çözünürlük vs.) veri eksikliğinin ortaya konulması, Bu kirleticilerin sucul ortamdaki davranışlarının araştırılması, Sedimandaki birikim özelliklerinin değerlendirilmesi, Sucul organizmalar ve insan sağlığı üzerine olası etkilerinin araştırılması ve Belirlenen veri eksikliklerinin giderilmesine yönelik su ve sediman özelinde çalışmalar gerçekleştirilmesi hedeflenmektedir. Kalkınma Bakanlığı 2015 yılı Yatırım Programına sunulmuş olan projenin 2015-2017 yılları arasında yürütülmesi planlanmaktadır.

EYLEM PLANLARI

Eylem Planları Nilüfer Çayı Alt Havzası Eylem Planı, Sacır Deresi ve Nizip Çayı Su Kalitesi İyileştirilmesi Eylem Planı, Boğazköy Baraj Gölü Alt Havzası Su Kalitesi Eylem Planı, Melen Çayı Alt Havzası Koruma Eylem Planı,

DİĞER ÇALIŞMALAR

STRATEJİ BELGESİ VE EYLEM PLANI Ulusal Su Kalitesi Yönetimi Strateji Belgesi ve Eylem Planı (2014-2023) SU KALİTE YÖNETİMİ STRATEJİ BELGESİ VE EYLEM PLANI (2014-2023) Ülke genelinde su kalitesinin belirlenmesi, iyileştirilmesi ve geliştirilmesi için ilgili kurum/kuruluşların katılımı ile; yasal ve kurumsal düzenlemelerin yapılması, teknik ve ekonomik araçların geliştirilmesi, alınması gereken tedbirlerin belirlenmesi ve uygulamalarının takibinin yapılması maksadıyla hazırlanmıştır. Söz konusu Strateji Belgesi ve Eylem Planı, Genelge Ekinde yayımlanmak üzere Başbakanlığa gönderilme aşamasındadır.

Mavi Bayrak Çalışmaları Plajlar için 32 ve marinalar için 24 kriter aranmaktadır. 2013 yılında 383 plaj, 21 marina ve 13 yat Mavi Bayrak ile ödüllendirilmiş iken 2014 yılında bu sayı plajlarda 397, marinalarda 22 ve yatlarda 12 olarak belirlenmiştir.

Ulusal Spesifik Kirletici Listesinin Güncellenmesi “Tehlikeli Madde Kirliliğinin Kontrolüne İlişkin Proje”, “Ülkemiz Kıyı ve Geçiş Sularında Tehlikeli Maddelerin Tespiti ve Ekolojik Kıyı Dinamiği Projesi” “Bitki Koruma Ürünlerinin Kullanımı Neticesinde Meydana Gelen Su Kirliliğinin Tespiti ve Madde veya Madde Grubu Bazında Çevresel Kalite Standartlarının Belirlenmesi Projesi” kapsamında oluşturulan ulusal spesifik kirletici listesi 6 yılda bir revize edilecektir.

HEDEFLER

HEDEFLER Kıyı ve geçiş suları dahil yerüstü sularının mevcut kalite durumunu ortaya koymak, Yerüstü sularında biyolojik, kimyasal, fiziksel ve hidromorfolojik kaliteyi kapsayan sınıflandırma çalışmalarını tamamlamak, Yerüstü sularına deşarj edilen kimyasallar için ÇKS belirlemek ve mevzuata aktarımını sağlamak,

HEDEFLER Mikro kirleticiler (eser miktarda olan ancak toksik etki gösteren maddeler) için kirlilik azaltma çalışmalarını yaparak çevre dostu üretim çalışmalarını özendirmek Su kaynaklarına etki eden baskı ve etkileri sektörel bazda kirletme oranları ile birlikte belirlemek, Her türlü atık ve artığın yerüstü sularına, mevcut kalitesini bozmayacak şekilde bırakılmasını denetlemek ve/veya kontrol etmek için gerekli mekanizmaları oluşturmak

TEŞEKKÜR EDERİM