Resmi İstatistik Programı ve Su Kalitesi İstatistiklerinin Yayımlanması Prof.Dr. Gülen GÜLLÜ Hacettepe Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü E-mail: ggullu@hacettepe.edu.tr Yerüstü Sularının Kalitesinin Belirlenmesi, Sınıflandırılması ve Yönetimi Konulu Hizmet İçi Eğitimi, Afyon 3-7 Kasım 2014

Resmi İstatistik Programı Resmi istatistiklerin üretimine ve organizasyonuna ilişkin temel ilkeleri ve standartları belirlemektir. Ulusal ve uluslararası düzeyde ihtiyaç duyulan her alanda, güncel, güvenilir, zamanlı, şeffaf, tarafsız ve sadece tek bir Resmi İstatistik üretilmesini sağlamak,   Resmi İstatistikleri bir çatı altında toplayarak ve kurumlar arasında etkili bir koordinasyon sağlayarak etkin bir işbölümü yapmak,   Mevcut kaynakları azami fayda çerçevesinde kullanarak mükerrerlik ve gereksiz maliyetlerden kaçınmaktır. I. Resmi İstatistik Programı (2007-2011) II. Resmi İstatistik Programı (2012-2016)

Program, verilerin, hangi tanım, yöntem, kapsam ve sınıflama kullanılarak hangi kurum tarafından, hangi sıklıkta derleneceği ve yayınlanacağı ile ilgili bilgileri kapsamaktadır. Başbakanlık ve bakanlıklar ile bunların bağlı, ilgili ve ilişkili kuruluşları, Mahalli idareler ve bunların bağlı ve ilgili kuruluşları ile birlik ve şirketleri, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), Borsa İstanbul (BIST) ve üniversiteler de dahil olmak üzere, tüzel kişiliğe haiz enstitü, teşebbüs, teşekkül, birlik, döner sermaye, fon ve sair adlarla kurulmuş olan kurum ve kuruluşlar, Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları

Resmi İstatistik İlkeleri Kurumsal Çevre Mesleki Bağımsızlık Veri Derleme Yetkisi Kaynakların Yeterliliği Kalite Taahhüdü İstatistiki Gizlilik Tarafsızlık ve Şeffaflık İstatistik Süreçleri Güvenilir Metodoloji Uygun İstatistiksel Süreçler Cevaplayıcı yükünün azaltılması Maliyet Etkinliği İstatistiksel Veri Uygunluk Doğruluk ve güvenirlik Zamanlılık Tutarlılık ve karşılaştırılabilirlik Erişilebilirlik ve Açıklık

İstatistik Çalışmaları Sosyal ve Demografik İstatistikler Makroekonomik İstatistikler İş İstatistikleri Tarım İstatistikleri Çevre İstatistikleri Su ve Toprak Yönetimi İstatistikleri Atık İstatistikleri Hava, Gürültü ve İklim İstatistikleri Çevresel İstihdam, Gelir ve Harcama İstatistikleri Doğa Koruma Ve Çölleşme İle Mücadele İstatistikleri ÇED, İzin/Lisans ve Denetim İstatistikleri

DSİ’nin Sorumlu Olduğu İstatistikler Su ve Toprak Yönetimi İstatistikleri Tahmin Düzeyi Açıklamalar Su Kalitesi (Kıyı Suları, Nehir ve Göl) 25 su havzası ve Akdeniz, Karadeniz, Marmara, Ege kıyılar Kıyı ve geçiş suları dahil olmak üzere tüm yüzeysel suların kalitesinin belirlenmesi, izlenmesi ve sınıflandırılması çalışmaları sonucunda elde edilen veriler, 2016 yılında yayımlanacaktır. Su Potansiyeli 25 su havzası Bu amaçla, aylık ve yıllık olarak akarsu gözlem istasyonlarında debi, göl gözlem istasyonlarında ise göl seviyesi ölçümleri , Kar gözlem istasyonlarında kar derinliği ve karın su eşdeğeri ölçümleri Meteoroloji Yağış ve buharlaşma ölçümü

Su Kalitesi İstatistikleri Akım ve Göl Gözlem İstasyonları 1528 adet açık istasyon

Meteoroloji Gözlem İstasyonları: yağış ve buharlaşma 155 adet açık meteoroloji istasyonu

Kar Gözlem İstasyonları 130 adet açık kar gözlem istasyonu

DSİ yüzey sularında yılda 4 kez 35 parametre , yeraltısularında yılda 2 kez içme suyunda yılda 6 kez (ek olarak ağır metaller ve mikrobiyolojik parametreler) Akarsularda süspanse sediment taşınım miktarını izlemek amacıyla aylık ölçüm yapılmaktadır Su potansiyelinin belirlenmesi çalışmaları DSİ tarafından yapılmaktadır. Bu amaçla, aylık ve yıllık olarak akarsu gözlem istasyonlarında debi, göl gözlem istasyonlarında ise göl seviyesi ölçümleri gerçekleştirilmektedir Meteorolojik ölçümler, yağış ve buharlaşma

YÜZEYSEL SULAR VE YERALTI SULARININ İZLENMESİNE DAİR YÖNETMELİK, 11 Şubat 2014  Bu Yönetmelik, kıta içi yüzeysel, yeraltı, geçiş ve doğal mineralli suların izlenmesine ilişkin hususları kapsar. GEÇİCİ MADDE 1 – (1) Ek-1’de yer alan parametreler için uyum süresi bu Yönetmelik yürürlüğe girdiği tarihten itibaren beş yıldır. ..

EK-1 Akarsular Göller Kıyı Suları Geçiş Suları GENEL KİMYASAL VE FİZİKO- KİMYASAL PARAMETRELER Sıcaklık pH Elektriksel İletkenlik (µS/cm) Elektriksel İletkenlik (µS/cm) Çözünmüş Oksijen (mg/L O2) Çözünmüş Oksijen (mg/L O2) Renk Bulanıklık - Işık Geçirgenliği-Seki Derinliği Askıda Katı Madde (mg/L SS) Askıda Katı Madde (mg/L SS) Alkalinite (mg/L CaCO3 ) Toplam sertlik (mg/L CaCO3) Toplam sertlik (mg/L CaCO3) Biyolojik Oksijen İhtiyacı (BOİ) (mg/L O2) Kimyasal Oksijen İhtiyacı (KOİ) (mg/L O2) Toplam Organik Karbon (TOK) (mg/L) Toplam Azot (mg/L N) Toplam Azot (mg/L) Toplam Kjehldahl Azotu (mg/L TKN) Amonyum Azotu (mg NH4+-N/L) Nitrit azotu (mg NO2‾-N/L) Nitrat azotu (mg NO3‾-N/L) Organik Azot (mg/L) Toplam fosfor (mg /L P) Toplam fosfor (mg P/L) Orto Fosfat (mg/L o-PO4) Sülfat (mg/L SO4) Sülfat (mg SO4/L) Hidrojen Sülfür (mg/L H2S) Hidrojen Sülfür (H2S) (mg/L) Florür (µg/L F) Klorür (mg/L Cl) Kalsiyum (mg/L Ca) Magnezyum (mg/L Mg) Potasyum (mg/L K) Sodyum (mg/L Na) pV (mg/L O2) Çözünebilir Reaktif P (mg/L) Çözünmüş İnorganik Azot (mg/L DIN) Toplam İnorganik Azot (mg/L TIN) Çözünmüş İnorganik Fosfor (mg/L DIP) Silisyum (mg/L) Tuzluluk DİĞER TEHLİKELİ MADDELER Yağ-Gres (mg/L) Yağ-Gres(mg/L) Deterjanlar (mg/L) Deterjanlar (mg/L) Baryum (µg/L Ba) Antimon (µg/L Sb) Selenyum (µg/L Se) Arsenik (µg/L As) Çinko (µg/L Zn) Bakır (µg/L Cu) Kalay (µg/L Sn) Kobalt (µg/L Co) Demir (Fe) (µg/L Fe) Mangan (Mn) (µg/L Mn) Toplam Krom (µg/L Cr) Vanadyum (µg/L V) Titanyum(µg/L Ti) Alüminyum(µg/L Al) Bor (µg/L B) Krom (µg/L Cr) ÖNCELİKLİ MADDELER (µg/L) Alaklor Antrasen Atrazin Benzen Bromlu difenileterler Pentabromodiphenylether (türdeş numaralar 28, 47, 99, 100, 153 ve 154) Kadmiyum C10-13 Kloralkanlar Klorfenvinfos Klorpirifos-etil 1,2-Dikloroetan Diklorometan Di(2-etilheksil) fitalat (DEHP) Diuron Endosülfan Floranten Hekzaklorobenzen Hekzaklorobutadin Hekzaklorosiklohekzan Isoproturon Kurşun Civa Naftalin Nikel Nonilfenoller Oktilfenoller Pentaklorobenzen Pentaklorofenol Benzo(a)piren Benzo(b)floranten Benzo(k)floranten Benzo(g,h,i)perilen Indeno(1,2,3-cd) piren Simazin Tribütiltin Triklorobenzenler (1,2,3-trichloro-benzene - 1,2,4-trichloro-benzene - 11,3,5-trichloro-benzene) Triklorobenzenler (1,2,3-trichloro-benzene – 1,2,4-trichloro-benzene – 1,3,5-trichloro-benzene) Triklorometan Trifluralin HAVZAYA DEŞARJ EDİLEN BELİRLİ KİRLETİCİ MADDELER Havza bazında belirlenecek kirletici maddeler BAKTERİYOLOJİK PARAMETRELER Fekal Spreptekok (EMS/100 ml) Toplam Koliform (EMS/100 ml) Fekal Koliform (EMS/100 ml) E. coli (EMS/100 ml) Enterokok (EMS/100 ml) BİYOLOJİK PARAMETRELER Fitoplankton ve fitobentos (taksonomik komposizyon, bolluk) Fitoplankton ve fitobentos (taksonomik komposizyon, bolluk, biyokütle, klorofil-a) Fitoplankton ve fitobentos (taksonomik komposizyon, tür çeşitliliği, bolluk, biyokütle, klorofil-a) Makrofitler (bolluk, kompozisyon, hassas tür varlığı) Makroalgler, Angiospermler (tür çeşitliliği, bolluk, hassas tür varlığı, derinlik dağılımı/örtü) Makroalgler, Angiospermler (taksonomik kompozisyon, bolluk) Bentik omurgasızlar (tür çeşitliliği, taksonomik kompozisyon, bolluk, hassas tür varlığı) Bentik omurgasızlar (tür çeşitliliği, bolluk, hassas tür varlığı) Balık (bolluk, kompozisyon, yaş dağılımı, hassas tür varlığı) Balık (bolluk, kompozisyon,) HİDROMORFOLOJİK PARAMETRELER Debi Göle giren ve çıkan su miktarı Baskın akıntı yönü Hidrolojik bütçe Yeraltısuyu Bağlantısı Tatlısu akışı Derinlik ve değişimi Su miktarı yenilenme zamanı Yatak yapısı ve miktarı Hidrolojik Bütçe Kıyı yatağı yapısı ve miktarı Kıyı yapısı Gelgit bölgesi yapısı   Akım hızı Göl yatağı yapısı ve miktarı Süreklilik (Mevsimsel veya Sürekli akış)

Akarsular Göller Kıyı Suları Geçiş Suları DİĞER TEHLİKELİ MADDELER Yağ-Gres (mg/L) Yağ-Gres(mg/L) Deterjanlar (mg/L) Deterjanlar (mg/L) Baryum (µg/L Ba) Antimon (µg/L Sb) Selenyum (µg/L Se) Arsenik (µg/L As) Titanyum(µg/L Ti) Alüminyum(µg/L Al) Bor (µg/L B) Krom (µg/L Cr) ÖNCELİKLİ MADDELER (µg/L) Alaklor Antrasen Atrazin Benzen Triklorometan Trifluralin HAVZAYA DEŞARJ EDİLEN BELİRLİ KİRLETİCİ MADDELER Havza bazında belirlenecek kirletici maddeler BAKTERİYOLOJİK PARAMETRELER Fekal Spreptekok (EMS/100 ml) Toplam Koliform (EMS/100 ml) Fekal Koliform (EMS/100 ml) E. coli (EMS/100 ml) Enterokok (EMS/100 ml) BİYOLOJİK PARAMETRELER Fitoplankton ve fitobentos (taksonomik komposizyon, bolluk) Fitoplankton ve fitobentos (taksonomik komposizyon, bolluk, biyokütle, klorofil-a) Fitoplankton ve fitobentos (taksonomik komposizyon, tür çeşitliliği, bolluk, biyokütle, klorofil-a) Makrofitler (bolluk, kompozisyon, hassas tür varlığı) Makroalgler, Angiospermler (tür çeşitliliği, bolluk, hassas tür varlığı, derinlik dağılımı/örtü) Makroalgler, Angiospermler (taksonomik kompozisyon, bolluk) Bentik omurgasızlar (tür çeşitliliği, taksonomik kompozisyon, bolluk, hassas tür varlığı) Bentik omurgasızlar (tür çeşitliliği, bolluk, hassas tür varlığı) Balık (bolluk, kompozisyon, yaş dağılımı, hassas tür varlığı) - Balık (bolluk, kompozisyon,) HİDROMORFOLOJİK PARAMETRELER Debi Göle giren ve çıkan su miktarı Baskın akıntı yönü Hidrolojik bütçe Yeraltısuyu Bağlantısı Tatlısu akışı Derinlik ve değişimi Su miktarı yenilenme zamanı Yatak yapısı ve miktarı Hidrolojik Bütçe Kıyı yatağı yapısı ve miktarı Kıyı yapısı Gelgit bölgesi yapısı   Akım hızı Göl yatağı yapısı ve miktarı Süreklilik (Mevsimsel veya Sürekli akış)

Veri Analizi ve Değerlendirilmesi Verinin Hazırlanması (Sıra bozan veri tespiti, dağılım testi) Veri Analizi (Betimleyici istatistik analizi, Veri Yorumlaması Ölçülen verilerin limit değerler ile kıyaslanması Zamansal ve mekansal değişim Çalışma amacına ulaşıldı mı? Evet RAPOR Hayır Ölçülen parametreler arasında ilişkinin tespiti Yeni veri topla

Su kalitesi Verisinin Analizinde İstatistiksel Yöntemler İstatistiksel Veri Analizi Log-normal veri dağılımı Sıradışı veriler Kayıp veriler <BDL veriler

Su Kalitesi Verisi İstatistiksel Analizi Betimsel İstatistik Verilerin Grafiksel Gösterimi Su Kalitesi Endeksi Zaman Seri Analizi Korelasyon Analizi Temel Bileşen Analizi Faktör Analizi

Betimsel İstatistik Merkezi Eğilim Veri saçılımı Dağılım Şekli Ortalama, ortanca, mod Veri saçılımı Veri aralığı, standart sapma, Range, Standard Deviation, Inter Quartile Range Dağılım Şekli Simetri, eğiklik, basıklık

Verilerin Grafiksel Gösterimi Kutu-bıyık grafikleri BIYIK = 1.5 IQR oo o ¤¤ Ekstrem veriler 3 IQR içinde ise “o” , dışında ise “¤” ile gösterilir. KUTU MEDYAN

Mekansal değişim grafikleri İleri vd. 2014

Saçılma Grafikleri

Korelasyon Analizi

Su Kalitesi Sınıf Gösterimi

Zaman Seri Analizi Mann Kendall Zaman Seri Analizi

Zaman Seri Analizi

Temel Bileşen Analizi

Faktör Analizi

SONUÇ Su kalitesi verilerinin analizinde istatistiksel yöntemler önemli bir yer tutmaktadır. Veri karakterizasyonu, grafiksel gösterimi, zamansal ve mekansal değişimi, benzer değişim gösteren istasyonların gruplanması vb. değerlendirmeler için çok çeşitli istatistiksel yöntemlerin kullanılması gereklidir. Ülke genelindeki bütün yüzeysel suların miktar ve kalite bakımından mevcut durumunun ortaya konulması, suların ekosistem bütünlüğünü esas alan bir yaklaşımla izlenmesi, elde edilen verilerin doğru ve uygun istatistiksel yöntemlerle analiz edilmesi ile sağlanabilir.

TEŞEKKÜRLER....