HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU İzmit Rehberlik ve Araştırma Merkezi 27 Nisan 2017 DİKKAT EKSİKLİĞİ & HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU Taylan Arman TURA İzmit Rehberlik ve Araştırma Merkezi PDR Hizmetleri Bölümü 2016

DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU 27 Nisan 2017 Aşırı hareketlilik, Dikkat sorunları, Düşündüğünü hemen yapma (dürtüsellik) belirtileriyle kendini gösteren psikiyatrik bir bozukluktur. TUVALET ĞİĞİTTİİMMİİE Taylan Arman TURA

Müzisyen bir annenin tanımlaması: 27 Nisan 2017 Müzisyen bir annenin tanımlaması: “Beyni sanki en yetenekli sanatçılarla dolu ama şefi olmayan bir orkestra gibi. Farklı müzisyenler sonuca önem vermeden kendi melodilerini çalıyorlar. Bir uyum yok, hiç bir melodi, canlı bir müzik parçasına dönüşemiyor.” Taylan Arman TURA

TEMEL BELİRTİLER Dikkat sorunları, Aşırı hareketlilik, 27 Nisan 2017 TEMEL BELİRTİLER Dikkat sorunları, Aşırı hareketlilik, İstek ve dürtüleri engelleyememe Bu belirtiler: 7 yaştan önce başlamış olmalı Kalıcı ve sürekli olmalı (en az 6 aydır) Birden fazla ortamda görülmeli ( hem ev hem okul) Yaş ve gelişim düzeyine uygun olmayacak düzeyde olmalı Taylan Arman TURA

GÖRÜLME YAŞI, CİNSLER ARASI FARK VE GÖRÜLME SIKLIĞI

Belirtilerin 7 yaşından önce başlaması gerekir. Genellikle 4-5 yaşlarında belirtiler belirgin hale gelir. Ancak bir kısmı bebekliklerinden itibaren huysuzlukları az uyumaları ve az yemeleri ile dikkat çekerler.

Okul döneminin başlamasıyla dikkat eksikliğine bağlı öğrenme sorunlarının gündeme gelmesi ve arkadaşlarla olan sorunları aileyi tedirgin etmeye başlar.

Ergenlik döneminde ise okul başarısızlığı yanında davranış sorunları ve aileye karşı gelişen tutumlar gözlenir. Ergenlikte aşırı hareketsizlik azalır ve yerine çabuk sıkılma ve dikkat kusuru belirgin olur.

Erkek çocuklarda kızlara oranla daha sık rastlanır. Erkek çocuklarda genellikle hiperaktivite ve impulsivite belirtileri ön planda iken, kız çocuklarında daha çok dikkat eksikliği belirgindir.

DEHB her kültür ve toplumda görülen bir bozukluktur DEHB her kültür ve toplumda görülen bir bozukluktur. Toplumda görülme sıklığı farklı araştırmalarda farklı sonuçlar elde edilmesine karşın yaklaşık %5-6 gibidir. Tüm toplumlarda ortalama %3-5 sıklıkta görülmektedir. Yani ortalama olarak her 30-50 çocuktan birinin Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu olduğu düşünülmektedir.

NEDENLERİ Son 15-20 yılda yapılan araştırmalar DEHB’nun organik kökenli olduğu görüşünü hakim kılmıştır. Yeni araştırmalar beyin glikoz metabolizmasındaki bozukluklar üzerinde yoğunlaşmıştır. Bu çocukların özgeçmişlerinde hamilelikte ilaca maruz kalma ve intra uterin infeksiyonlar, zor doğum, düşük doğum ağırlığı,geçirilmiş M.S.S infeksiyonları dikkat çekmiştir. Bozukluğun genetik geçişi üzerinde durulmuş ve bu çocukların 1.dereceden akrabalarında DEHB oranı daha yüksek bulunmuştur. Kaotik alie yapısında yetişen ve ağır ihmal ve tacize maruz kalan çocuklarda da DEHB belirtileri gözlenebilmektedir.

Belirtileri:-Aşırı Hareketlilik ve Dürtüsellik Belirtileri: 1.  Çoğu zaman elleri,ayakları kıpır kıpırdır ya da oturduğu yerde kıpırdanıp durur. 2.  Çoğu zaman oturması beklenen durumlarda oturduğu yerden kalkar. 3.  Çoğu zaman uygunsuz olan durumlarda koşuşturup durur ya da tırmanır. 4.  Çoğu zaman sakin bir biçimde,boş zamanları geçirme etkinliklerine katılma ya da oyun oynama zorluğu vardır.

Dikkat Uyanık kalma, aktif olma, Belirli bir işe başlayabilme, 27 Nisan 2017 Dikkat Uyanık kalma, aktif olma, Belirli bir işe başlayabilme, Belirli bir işi sürdürme konusunda kendini kontrol edebilme, Öncelik belirleme, Önemli olanı seçebilme, Sıraya koyma, Planlama, düzenleme yapabilme, Zamanı ayarlama, Taylan Arman TURA

27 Nisan 2017 DEHB TEMEL SORUN ? Harekete geçmeden önce durup düşünebilme yetisi insanları diğer türlerden ayıran en önemli özelliklerden birisidir. Taylan Arman TURA

Davranışlarımızı nasıl kontrol ederiz ? Geçmişi göz önünde bulundurma Geleceği ön görebilme Kendi kendine konuşma Olaya bir bütün olarak bakabilme

DEHB’de temel sorun davranışları kontrol edememektir. Bir şey yapmadan önce durup düşünmeyi sağlayan merkezler yeterince iyi çalışmazlar.

Beyinde dikkat ve davranış kontrolünü sağlayan sistemde sorun vardır. Caudat Nukleus Prefrontal korteks Serebellum Dopamin üreten sinir hücresi Dopamin reseptörü Sinaps Serebellar vermis Beyinde dikkat ve davranış kontrolünü sağlayan sistemde sorun vardır.

DEHB Nedenleri Dopamin, noradrenalin sisteminde bozukluk

DEHB Kalıtsaldır “Oğlunuzda dikkat dağınıklığı problemi var”

DEHB Yaşam Boyu Devam Eder Erken çocukluk dönemlerinde başlar, En sık ilkokul döneminde tanı konulur, Çocukluğunda bu tanıyı alanların %70-80’i ergenlikte de aynı belirtileri gösterirler. Bunların da %50-65’i erişkinlikte de aynı tanıyı alırlar.

BÜYÜDÜKÇE NELER OLUR ? 3 farklı gelişim %10-15 Ergenlikte önemli düzelme %60-70 Belirtiler devam eder %5-10 Daha ciddi problemler

Ergen/Erişkin DEHB Hiperaktivite Dikkat dağınıklığı Dürtüsellik Durduğu yerde duramama, kıpır kıpır, gergin, huzursuz Dikkat dağınıklığı Kitap bitirememe Toplantılarda 10-15 dk sonra kopma Fransız filmlerini izleyememe ? Dürtüsellik Ani kararlar verme, sonucunu düşünmeden harekete geçme

İMPULSİVİTE (DÜRTÜSELLİK) Aniden karar verme İMPULSİVİTE (DÜRTÜSELLİK)

İşe Başlamada Güçlük Erteleme Sürüncemede bırakma

Aynı Anda Birden Fazla İşle Uğraşma İşler rutine bindiği anda o işten sıkılma, başka bir projeye başlama (Hiperaktifler başlar, hipoaktifler aklından geçirir) Sonuç, başlanmış ama yarım bırakılmış bir sürü iş... Dil kursu, dans, ahşap boyama, yarım bırakılmış resimler, kitaplar, araştırma projeleri...

Farklı Olma Herkesin kullandığı yolları kullanmama Problemleri farklı yoldan çözme

Risk Alma Yüksek uyarılma ihtiyacı Büyük heyecanlar peşinde koşma Bazen gerekenden fazla ölçüde ...

Dağınıklık Eşya kaybetme, planlara uyamama, organize olamama Bazen aşırı düzen takıntısı Plan değişikliklerinden rahatsız olma

“Belleği iyi mi kötü mü ? ummadığınız şeyleri hatırlıyor, bir dakika önce söyleneni hatırlamıyor” “Eşyalarını nereye koyduğunu hatırlamıyor” “Yapılacak işleri unutuyor” “Arabasını nereye park ettiğini unutuyor” “Telefon numaralarını çevirirken kimi aradığını unutuyor”

KENDİNE DEĞER VERMEME Gerçekte ne kadar başarılı olduğundan bağımsız yeterince başarılı olmadığını düşünme Çocukluktan beri aldığı olumsuz geri bildirimler sonucu var olan olumlu özellikleri görememe Dışarıdan bakıldığında canlı, aktif içeride kendini yiyip bitirir

Kapasiteyle Uyumlu Bir Düzeye Ulaşamama Çocukluktan beri var olan sorunlar nedeniyle gerçek kapasitelerinin altında bir yerlerde bulunurlar. Doyumsuzluk, mutsuzluk hissi

DEPRESYON Kolay öfkelenme, kolay ağlama, mutsuzluk, boşluk hissi, uykuda artma ya da azalma, yemek yemede artma ya da azalma, yaptığı işlerden keyif almama, konsantrasyon güçlüğü gibi belirtiler olur. Belirtiler değişkendir. İntihar düşüncesi olabilir, önemle üzerinde durulmalıdır.

Alkol, uçucu madde ve diğer madde kullanmaya başlama DEHB+Davranım Bozukluğu olanlarda daha sık. Kolay risk aldıklarından uygun ortam bulduklarında deneyebilirler. Bağımlılık daha hızlı gelişiyor.

DEHB olan biri olmak nasıl bir şey ? Yağmurlu bir havada silecekler olmaksızın son sürat ilerlemek gibidir, Parazitlerle dolu bir radyoda bir programı dinlemeye çalışmak gibidir, Hem burada hem orada hem her yerde olmaktır...

DEHB basit bir sorun değildir Davranışsal Hiperaktivite Dürtüsellik Bilişsel Dikkat Sorunları Bellek Sosyal İlişkilerde sorunlar Dışlanma Yalnızlık Duygusal Ani parlamalar Ani iniş çıkışlar Depresyon

Sigara vd madde kullanımı Olası Sorun Alanları Meslek/iş sorunları Trafik kazaları Yaralanmalar Sigara vd madde kullanımı Yasal sorunlar Sosyal ilişkiler Akademik güçlükler

Erişkinlerde DEHB büyük oranda tanınmıyor* %15 tanı konulanlar %85 tanı almamış erişkin DEHB

DEHB TEDVİ YÖNTEMLERİ İlaç tedavisi Aileyle çalışma Eğitim sürecine ait uygulamalar Bireysel terapi

İlaçların etki mekanizması Beyinde bulunan ve davranışı etkileyen bazı kimyasal maddelerin (dopamin ve noradrenalin) beyindeki miktarlarını düzenler Dikkat ve davranışların kontrolü ile ilgili olan bölgeleri aktive eder. Dikkati dağıtan uyaranların süzgeçten geçirilmesini sağlar. Dikkatin dağılmasını önler, Davranışların daha kontrollü olmasını sağlar

Ritalin Beyinde Glukoz Kullanımını Arttırır Ritalin: Normal glukoz tüketimi DEHB: Azalmış glukoz tüketimi

DEHB OLAN ÖĞRENCİLERİN AKADEMİK BAŞARISI İÇİN OKULDA UYGULANABİLECEK YAKLAŞIMLAR

Okulda Neler Yapılabilir ? Akademik personelin eğitimi DEHB belirtileri gösteren öğrencilerin uzmana yönlendirilmesi Akademik güçlükler gerekli düzenlemelerin yapılabilmesi için yönetmelikleri oluşturma Öğrenci ile birebir görüşme Öğrenci destek ekibi oluşturulması

UYGUN AYARLAMALAR (Appropriate Adjustments) Bireyin gereksinimleri kişiye özeldir. Hangi düzenleme/ayarlamalara gereksinim duyacağı bireysel olarak görüşülerek belirlenmelidir.

ÖNERİLER Genel öneriler Öğretme yöntemleri ile ilgili öneriler. Sınıf çalışmaları ve ödev sistemi ile ilgili öneriler. Sınav koşulları ve not verme sistemi ile ilgili öneriler.  

ÖNERİLER GENEL Okuma listesi ve kitapların dersler başlamadan önce verilmesi (Sömestrden 15 gün kadar önce) Yazılı dokümanların elektronik formatta öğrenciye sağlanması. (Bu öğrenciye materyali kendi öğrenmesi için uygun formata dönüştürme olanağı sağlar-daha büyük puntolu çıktı, farklı renkli çıktı vb- )

ÖNERİLER ÖĞRETME YÖNTEMLERİ Farklı öğretme yöntemlerinden yararlanmak (sunumlar, videolar, çalışma kağıtları, grup çalışmaları vb) Sunumların basit çıktılarının dersten önce öğrenciye verilmesi Önemli noktaların vurgulanması ve tekrarı Sunum sırasında yazılı olarak aktarılan materyalin sözlü olarak da aktarılması Uygun olan konularda renk kodlaması kullanmak Dersin ses kaydını yapıp kütüphaneye bırakmak Basit bir dil kullanımı ve konuya bağlı kalmak

“Bizler hard disk değil çok hızlı işlemcileriz ama program yüklemedikleri için çalışamıyoruz.” “…biz cpu yuz hard disk değil ..bize program yüklemeleri gerekli.” “Okullarımız bilgi işleme için gerekli becerileri kazandırabilecek donanıma sahip değil.” “Öğretmenlerimiz de birer hard disk ve sadece kopy paste yapabiliyorlar.”

OLUMLU ÖZELLİKLER Enerjik olma Yaratıcılık Sıcak kanlı ve cana yakın olma Kolay ilişki kurabilme Esneklik Hoşgörülü olma İyi bir espri yeteneğine sahip olma Risk alabilme (bazen gerekenden fazla oranda) İnsanlara kolaylıkla güvenebilme ( bazen gerekenden fazla oranda)

DEHB OLAN ÜNLÜLER Albert Einstein Galileo Mozart Leonardo da Vinci Tom Cruise Walt Disney John Lennon Winston Churchill Henry Ford Stephen Hawkings Jules Verne Sylvester Stallone Thomas Edison Agatha Christie John F. Kennedy Whoopi Goldberg Robin Williams Louis Pasteur Prince Charles Beethoven Carl Lewis "Magic" Johnson Alexander Graham Bell

TANI KOYMA VE ZORLUĞU

Psikolog ve Özel Eğitim Uzmanı tarafından konulmalıdır. DEHB tanısı, Çocuk Psikiyatrisi, Psikolog ve Özel Eğitim Uzmanı tarafından konulmalıdır.

DSM-IV de DEHB tanısı konulabilmesi için 3 temel koşulun var olması gerekmektedir . 1. Aşırı hareketlilik,dürtü kontrolsüzlüğü ve dikkat eksikliği belirtileri 2. Belirtilerin 7 yaşından önce başlaması,bu belirtilerin çocuğun yaşıtları ile karşılaştırıldığında belirgin olarak yaşıtlarından daha fazla görülmesi 3. Belirtilerin hem evde hem de okulda çocuğun gelişim düzeyine uygun düşecek görev ve beklentileri yerine getirmeye engelleyecek şiddette olması.

Erken çocuklukta tanı koymada güçlükler vardır Erken çocuklukta tanı koymada güçlükler vardır. Çocuklarda normal gelişim döneminde aşırı hareketlilik ve dikkat azlığı belirtileri görülebilir. Ancak bu çocukların bu özelliklerinin geçici olduğu istediklerinde dikkatlerini verip kendi başlarına oturup dikkat gereken faaliyetleri yaptıkları görülmektedir. Oysa DEHB olan çocuk bunları yapmakta zorlanır.

Kız çocuklarına tanı kayma oldukça güçtür. Kızlar sıklıkla okul başarısızlığı,okula gitmek istememe,okulu sevmeme,anksiyete gibi belirtiler gösterir. Kızlarda hiperaktivite daha azdır ve daha az sayıda davranış bozukluğu gösterirler.

Öğrenme güçlüğü nedeniyle DEHB tanısı konulan çocuklarımız vardır. Öğrenme güçlüğü olan bu çocukların güçlükleri akademik alandadır. Sorun birkaç alanda sınırlıdır. Oysa DEHB olan çocuklarda dikkat,konsantrasyon bozukluğu,kendini düzenleme,soyutlama becerileri yeterince gelişmemiş olduğundan her alanda güçlük vardır.