YABANCI YATIRIMLAR ve TÜRKİYE’NİN DURUMU Buse AVKIRAN Kaan KAPLAN

İÇERİK Yatırım, Yabancı Yatırım Nedir?Dünya’daki Yabancı Yatırımlar Dünya’daki Yabancı Yatırımları Etkileyen Faktörler Türkiye’deki Yabancı Yatırımlar ve DurumuSonuçlar ve ÖnerilerKaynakça 2

Yatırım Nedir?  Yatırım belirli bir kaynağın ya da değerin, gelir sağlamak amacıyla kalıcı bir biçimde kullanılmasıdır. Tüketim kavramından temel farkı, kullanılan kaynak ya da değerin işlem sonunda tükenmemesidir. Yatırım harcamasının sonunda ortaya çıkan yatırım, orta ve uzun dönemde getiri sağlamaya devam eder.  Dar anlamda yatırım, yatırım mallarının satın alınması şeklindeki yatırım harcamasıdır. Geniş anlamda ise verimliliğin arttırılması amacıyla, insan kaynaklarına yapılan harcamalar da yatırım olarak kabul edilmelidir. kaynak: wikipedia,

Yabancı Yatırım Nedir?  Yabancı yatırım, sermayeyi, verimliliği arttırmak amacıyla kıt olduğu yerlere yönelterek ulusal sınırların ötesinde aşırmak ve başka ülkelerde faaliyet için konumlandırmaktır ya da yatırmaktır.  Buna yabancı sıfatı verilmesinin sebebi milli sınırlar içinde değil, yabancı gerçek ve tüzel kişilerin ulusal sınırlar içinde yatırım yapması sebebiyledir. Fakat ülke sınırları dışında ülke vatandaşlarının sahip olduğu şirketlerin de kendi tüzel kişilikleri dolayısıyla ülkede yapmış oldukları yatırımlar, yabancı yatırım veya yabancı sermaye olarak adlandırılmak zorundadır.  Yabancı sermaye, yabancı menkul kıymetlere yatırım ve reel üretim vasıtalarına yatırım şeklinde ikiye ayrılmakta, birincisi portföy yatırımı, ikincisine doğrudan yatırım denmektedir. Kaynak: ERTÜRK

Dünya’daki Yabancı Yatırımlar En Fazla UDY Çeken On Ülke ve Türkiye (Milyar ABD Doları) Kaynak: World Investment Report (WIR) 2015, UNCTAD 5

Dünya’daki Yabancı Yatırımları Etkileyen Faktörler  Küresel çapta 2012 yılında makroekonomik dalgalanmalardan olumsuz etkilenerek düşüş gösteren Uluslararası Doğrudan Yatırımlar (UDY), 2013 yılında gösterdiği toparlanma eğiliminin ardından 2014 yılında yeniden düşüş göstermiştir.  UDY akımlarında 2014 yılında gözlenen düşüşte, devam eden makroekonomik kırılganlıkların, ekonomi politikası belirsizliklerinin ve tırmanan jeopolitik risklerin etkili olduğu görülmüştür. Bunun yanında bazı yabancı firma hisselerinin yerli firma tarafından satın alınarak el değiştirmesi sebebiyle doğrudan yatırım mahiyetini yitirmesi de –ters yatırım- toplam UDY tutarını aşağıda çeken bir başka unsur olmuştur. Kaynak:World Investment Report, Haziran 2015, UNCTAD 6

Dünya’daki Yabancı Yatırımları Etkileyen Faktörler  UNCTAD raporuna göre; Dünya genelinde 2013 yılında %4,6’lık artış gösteren UDY akımları, 2014 yılında %16,4 oranında düşerek 1,23 trilyon ABD Dolarına gerilemiştir. Gelişen ülkelere yönelik olarak gerçekleşen UDY akımları, 2014 yılında 729,5 milyar ADB Doları tutarında gerçekleşerek bir önceki yıla göre %5,3 oranında düşmüştür.  Gelişmiş ülkelerde ise UDY akımları %28,4 oranında ciddi bir oranda gerileyerek 498,8 milyar ADB Doları olarak gerçekleşmiştir. Söz konusu azalışta ABD’de gerçekleşen büyük çaplı bir işlem sebebiyle yabancı firma hisselerinin yerli bir firma tarafından satın alınmasının yarattığı yukarıda ifade edilen ters yatırım etkisinin altı çizilmekle birlikte UDY akımlarındaki gerilemenin temel kaynağının gelişmiş ülkeler olduğu dikkat çekmektedir. Kaynak:World Investment Report, Haziran 2015, UNCTAD 7

Dünya’daki Yabancı Yatırımları Etkileyen Faktörler  Bununla birlikte UNCTAD Raporunda, her ne kadar jeopolitik riskler ve makroekonomik politika belirsizlikleri bir olumsuzluk ihtimali yarattığından bahsedilse de, önümüzdeki yıllarda UDY akımlarının gelişmiş ülkelerdeki kademeli toparlanma görünümü, düşük petrol fiyatlarının talepte canlanmaya destek sağlaması, genişletici para politikaları ve yatırım ortamına ilişkin olumlu düzenlemelerin de devamıyla yeniden toparlanacağı öngörülmektedir.  Bu itibarla küresel UDY akımlarının önümüzdeki 3 yılda artış göstererek 2015 yılında 1,4 trilyon ABD Doları, 2016 yılında 1,5 trilyon ABD Doları ve 2017 yılında 1,7 trilyon ABD Doları seviyesinde gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. Kaynak:World Investment Report, Haziran 2015, UNCTAD 8

Dünya’daki Yabancı Yatırımları Etkileyen Faktörler  2012’den bu yana dünyada gerçekleşen UDY akımlarından aldığı payla gelişmekte olan ülkeler gelişmiş ülkeleri geride bırakmıştır. Gelişmekte olan ülkelere yönelen UDY toplam tutarı 729,5 milyar ABD Dolarına ulaşarak toplamda aldığı payı %59’a taşımıştır.  Gelişmiş ülkelere yönelen UDY akımları ise 498,8 milyar ABD Doları ulaşmış olup, küresel UDY akımlarından aldığı pay %41 olarak gerçekleşmiştir. UDY çeken ülkeler arasında da ilk 10 ülkeden 5’i gelişen ülkelerden oluşmaktadır. Kaynak:World Investment Report, Haziran 2015, UNCTAD 9

Dünya’daki Yabancı Yatırımları Etkileyen Faktörler  Küresel UDY akımlarında bölgesel bazda en fazla UDY girişi Asya Bölgesi’nde olmuştur. %38’lik pay (465 milyar ABD Doları) ile ilk sırada yer alan Asya Bölgesi’ni %24 ile Avrupa (289 milyar ABD Doları), %13’lük pay ile Latin Amerika (159 milyar ABD Doları) ve %12’lik pay ile Kuzey Amerika (146 milyar ABD Doları) takip etmektedir. Kaynak:World Investment Report, Haziran 2015, UNCTAD 10

Dünya’daki Yabancı Yatırımları Etkileyen Faktörler Kaynak:World Investment Report, Haziran 2015, UNCTAD 11

Türkiye’deki Yabancı Yatırımlar  2014 yılsonu itibari ile Türkiye’ye UDY girişleri bir önceki yıla göre % 2 oranında düşerek 12,1 milyar ABD Doları olmuştur. Toplam girişlerde yabancıların gayrimenkul alımları % 36 ile önemli bir pay elde etmiştir. Kaynak: TCMB,

Türkiye’de ki Yabancı Yatırımlar  2014 yılında gerçekleşen 12,1 milyar ABD Dolar UDY girişinin 7,8 milyar ABD Doları uluslararası doğrudan sermaye girişi ve 4,1 milyar ABD Doları kısmı ise yurtdışında yerleşik kişilerin gayrimenkul alımları oluşturmuştur. Gayrimenkul alımlarındaki bu giriş, 2013 yılıyla kıyaslandığında, % 42 oranındaki bir artışı göstermektedir. Kaynak: YASED,

Türkiye’deki Yabancı Yatırımlar Türkiye’ye Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişlerinin Dağılımı (Milyon $) Kaynak: TCMB,

Türkiye’deki Yabancı Yatırımlar Türkiye’de Sektörlere Göre UDY Girişleri Kaynak: TCMB,

Türkiye’deki Yabancı Yatırımlar 2014 Yılında İmalat Sanayi UDY Girişlerinin Dağılımı Kaynak: TCMB,

Türkiye’deki Yabancı Yatırımlar  İmalat sanayinde ise bilgisayar, elektrik-elektronik ürünlerin imalatı, 918 milyon ABD Doları bir giriş ile imalat sanayi genelinde %32 payla birinci sırada yer alırken gıda, içecek ve tütün ürünleri imalatı % 20 pay ile ikinci olmuştur. Bir önceki yıl girişimlerine göre %82 artış gösteren kimyasal ürünlerin imalatı ise 2014 yılında 500 milyona yakın giriş alarak ve imalat sanayi genelinde %17 payla üçüncü sırada yer almıştır. Kaynak: YASED,

Türkiye’deki Yabancı Yatırımlar 2014 Yılında Hizmetler UDY Girişlerinin Dağılımı Kaynak: YASED,

Türkiye’deki Yabancı Yatırımlar  Hizmetler sektörü, bir önceki yıla göre %20 azalarak milyon ABD Doları olarak gerçekleşmiştir. Hizmetler sektörü altındaki inşaat sektörü alanında girişler %30 artmış, finans ve sigorta sektörlerinde ise girişler %55 oranında azalarak milyon ABD Doları olarak gerçekleşmiştir.  2014 yılında toptan ve perakende alanına yapılan girişler bir önceki yıla göre %210 artarak milyon ABD Doları olarak gerçekleşmiştir. Gayrimenkul ve bilgi ve iletişim alanlarında yine bir önceki yıla göre sırasıyla %77 ve %93 artış göstermiştir. Kaynak: YASED,

Türkiye’deki Yabancı Yatırımlar  2014 yılında Türkiye’ye en fazla UDY girişini sağlayan ülkeler Hollanda, İngiltere, Rusya, Azerbaycan ve Almanya olmuştur. UDY girişlerine bölgesel olarak bakıldığında; Avrupa ülkeleri girişlerin %76’sının kaynağı olduğu görülürken, sırasıyla Asya ülkelerinin %20 ve Amerika’nın %4 payları bulunmaktadır. Kaynak: YASED,

Türkiye’deki Yabancı Yatırımlar 2014 Yılında UDY Girişlerinde Başlıca Ülkeler ve Payları Kaynak: TCMB,

Türkiye’deki Yabancı Yatırımların Durumu  2014 yılında Türkiye’nin dünya genelindeki UDY’den aldığı pay 2013 yılındaki %0,84 değerinden %0,99’a yükselmiş olup, gelişen ülkeler arasındaki payı ise %1,66’ya ulaşmıştır (2013 yılında %1,60 seviyesindedir).  Türkiye’nin UDY bağlamında 2004 ve sonrasında gerçekleştirdiği atılım ile birlikte küresel UDY akımlarından aldığı payı da istikrarlı bir seviyeye getirdiği görülmektedir. Buna ilaveten bir yandan Avrupa’daki iktisadi faaliyetin zayıf görünümü, diğer yandan Batı Asya Bölgesi’ndeki jeopolitik problemlerin derinleşerek bir güvenlik zafiyetine dönüşmesine rağmen Türkiye geçtiğimiz yılda olduğu gibi bölgesinde UDY akımını çeken ülke olmayı başarmış ve bu yönüyle potansiyelini olabildiğince gerçeğe yansıtmaya devam etmiştir. Kaynak: Ekonomi Bakanlığı,

Türkiye’deki Yabancı Yatırımların Durumu  Ayrıca, Türkiye’ye önemli ölçüde UDY gerçekleştiren ve Türkiye’nin çektiği kümülatif UDY akımlarının %72’sini oluşturan 10 ülkenin ekonomilerindeki gelişmeler, Türkiye’ye gelen yatırımları doğrudan etkilemektedir. Kaynak: Ekonomi Bakanlığı,

Türkiye’deki Yabancı Yatırımların Durumu  Türkiye’ye yönelik UDY’ler özellikle 2005 yılından itibaren artış trendi içerisine girmiş, 2007 yılında tarihin en yüksek seviyesi olan 22 milyar ABD Dolarına ulaşmış, ancak 2008 yılından itibaren tüm dünyayı etkisi altına alan ekonomik kriz sebebiyle azalan küresel doğrudan yatırım akımlarından Türkiye’de etkilenmiştir.  2010 yılından itibaren tekrar artışa geçen UDY’ler 2011 yılında 16,2 milyar ABD Doları ile yüksek bir değere ulaşırken, 2012, 2013 ve 2014 yıllarında bu rakamın altında, birbirine yakın seviyelerde seyretmiştir. Kaynak: Ekonomi Bakanlığı,

Sonuç ve Öneriler  Sonuç olarak Türkiye’de 2000’li yılların başından itibaren dış yatırımlar oldukça artış göstermiş ancak 2008 yılındaki küresel ekonomik kriz ile bu artış durağanlaşmıştır.  Türkiye jeopolitik konumu sayesinde dış yatırımları çeken bir ülke olmuştur. Ancak yine jeopolitik konumdan ötürü sınır komşusu ülkelerdeki siyasi ve politik sorunlar Türkiye’ye gelen yabancı yatırımları etkileyebilir.  Her ülke için geçerli olan yabancı yatırımları çeken unsurlar Türkiye içinde geçerlidir. Bunlar ekonomik, siyasi ve politik istikrarlardır.  Türkiye’de hükümet değil devlet politikaları geliştirilirse yabancı yatırımların girişinin artması beklenebilir.  Ayrıca Türkiye’nin son zamanlarda gelişen dış politikasındaki tutumunu değiştirip uzlaştırıcı politika izlemesi yabancı yatırımların düşmemesini ve değerini korumasını sağlayabilir. 25

Kaynakça     