ÖRNEKLERİN ALINMASI VE TAŞINMASI ÖRNEK KABUL VE RET KRİTERLERİ Uz. Dr. Ömür YILDIZ

Biyokimya laboratuvarlarında, hastalıkların tanısı, ayırıcı tanısı ve izlemi amacıyla analizler yapılmaktadır. Bu analizler için laboratuarımıza çeşitli biyolojik materyaller kullanılır. Kan ( arter kanı, venöz kan, kapiller kan ) İdrar Beyin-omurilik sıvısı (BOS, serebrospinal sıvı) Plevra, periton sıvıları Gaita, semen

Laboratuvarlarda preanalitik, analitik ve postanalitik süreçlerde hatalar olmaktadır. Preanalitik süreç hata oranı % 60-70

En sık kullanılan iğneler 19G-23G ( numara büyüdükçe çap küçülür ) VENÖZ KAN ALINMASI Hastadan ne kadar hacimde kan alınacağı belirlenmeli, istenen testler için uygun sayıda ve türde tüp ve uygun iğne seçilmelidir. En sık kullanılan iğneler 19G-23G ( numara büyüdükçe çap küçülür ) Erişkinde genellikle 20-21 numara iğne tercih edilir). Kanı alacak kişi güvenlik önlemlerini almış olmalıdır (eldiven, maske, gözlük, önlük vb.)

Hastadan kan alınırken öncelikle barkod yapıştırma işlemi Hastanın adı soyadı sorularak kimliği doğrulanmalıdır. Hasta oturur vaziyette iken kan alınmalı Hasta korkuyorsa veya fenalaşma ihtimali yatırılarak kan alınır.

Özellikle takip hastalarında aynı pozisyonda kan alımına dikkat edilmeli Analitlerde anlamlı değişiklik olabilir ( dikey pozisyonda hemokonsantrasyon nedeniyle )

Kan alınmadan önce açlık sorgulanmalı En az 8 saat Kan vermeden önce ağır egzersizden kaçınılmalı Sirkadiyen ( diürnal, gün içi ) ritme dikkat TSH Demir potasyum prolaktin B12 vitamini folik asit

Uygun ven seçilir. Yetişkinlerde antekubital fossada kalın ve derinin yüzeyine yakın ven tercih edilir. Elle yoklama ven seçimini kolaylaştırır. Kolda damar bulunamazsa el üstünden , bu da mümkün olmazsa ayaktan kan alınmalıdır. Kan alınacak bölgenin çevresi, %70’lik izopropanolle doymuş gazlı bezle, dairesel hareketlerle ve kan alma bölgesinden dışa doğru temizlenmelidir. Etanol tayini için temizlemede batticon ( betadine, povidon iyodin) Derinin kendi kendine kuruması beklenmelidir. ( Üflenmez, tekrar damar palpe edilmez ) Kan alma bölgesinin 7.5-10.0 cm. (3-4 parmak) yukarısından turnike uygulanmalıdır (Turnikenin uzun süre tutulması kanın bileşimini belirgin değiştirir ( En fazla 1 dakika )

Vene girilmeden önce yumruk yaptırılır fakat; yumruk açılıp kapatılmamalıdır; bu hareket özellikle potasyumu artırır kola masaj yapılmamalı veya damarın üzeri tokatlanmamalı (hemokonsantrasyon ) Vakumlu kan tüpüne kan almak için, kan alma tüpü tutucusuna iğnesi vidalanır. Vene girmek için iğne, kan alınacak venle hizalanmalı ve deriye yaklaşık 15 derecelik açı yapacak şekilde venin içine itilmelidir. İğne yerine yerleştikten sonra tüp, tıpayı delmek ve vakumu boşaltmak amacıyla ileri (adaptöre doğru) bastırılmalıdır.

Kan tüpün içine akmaya başladığında iğne hareket ettirilmeden turnike gevşetilmelidir. Kan gelince turnike çözülmeli ! Yumruk açılmalı ! Uzun süreli turnike hemokonsantrasyon ve hemoliz Zorunlu hallerde enjektör kullanılmalı

-Enjektör kan alınacak vene paralel tutulur ve iğne deriye yaklaşık 15 derecelik bir açıyla venin içine itilir. Ven duvarı delinirken ilk anda hissedilen direnç ortadan kalktığı zaman, enjektördeki basınç gevşer ve piston geri çekilirken enjektöre kan dolar. Hemoliz olmaması için piston yavaşça çekilmelidir. İkinci enjektöre kan alınacaksa, iğne sabit tutularak takılı enjektör nazik fakat çabuk çekilir ve ikinci enjektör yerleştirilir, kan almaya devam edilir.

Enjektöre alınmış kan, hemoliz olmaması için, iğne enjektörden uzaklaştırıldıktan sonra, hazırlanmış tüplere yavaşça ve tüp kenarından kaydırarak dikkatli bir şekilde aktarılmalı Tüplerin ağzı kapatılmalı, tüpler birkaç kez nazikçe karıştırılmalı

Kan alınmamasına dikkat !! Büyük yara veya hematom olan koldan Intravenöz kanül olan koldan Yaygın skar dokusu olan bölgeden Lenfostaz nedeniyle mastektomi yapılmış taraftan Arteriyovenöz fistül olan koldan

Kan alma işlemi tamamlandığında, iğne geri çekilir ve sızıntı olmaması için hastaya kuru gazlı bez veya pamuk verilerek kan alınan bölgeye bastırması ve kolunu yukarıya doğru tutması söylenir. Kullanılan ve kirlenen malzemeler uygun atık kaplarına atılır. Alınan örnekler bekletilmeden laboratuvara

İnfüzyon yapılıyorsa infüzyon 3 dakikalığına durdurulmalı ve sonra tercihen diğer koldan kan alınmalıdır. Heparinlenen kateterden koagülasyon testleri için kan alınmaz. Kateterden kan alma şartı varsa kateter hacminin 10 katı kadar izotonikle yıkanmalı, alınan ilk 5 mL kan atılmalı.

Vakumlu sistemin avantajları : Hemolize engel Dış ortamla kontaminasyon az Kapak kapalı havayla temas yok Doğru hacim

Kan örnekleri : Tam kan antikoagülanlı tüp (ESR ve HbA1C) Serum Pıhtılaşmış kandan şekilli elemanlar (eritrosit, lökosit, trombosit) ayrıldıktan sonra geri kalan sıvı kısımdır. Plazma Antikoagulanlı tüp Pıhtılaşması antikoagulanlarla önlenmiş kandan şekilli elemanlar (eritrosit, lökosit, trombosit) ayrıldıktan sonra geri kalan sıvı kısımdır.

Tüplerin son kullanma tarihi önemli Etiketin çepeçevre sarılmamalı Tüpten tüpe kan aktarımı olmamalı Yetersiz veya fazla kan alımından kaçınılmalı

Örnek ret nedenleri 1- hemoliz 2- Pıhtılı örnek 3- yetersiz örnek Lipemi, ikter, hatalı barkod, yanlış numune

HEMOLİZ 3 nedeni vardır Eritrositlerin parçalanmasıdır. Zaman Kanı santrifüj etmeden 2 saatten fazla bekletmek Kan pıhtılaşmadan santrifüj (yaklaşık 20 dakika ) Isı Kanı sıcak ortamda bekletme

Travma Ven içinde iğnenin aşırı hareketi veya venin kollabe olması Çok küçük iğne uçları Enjektöre kanı hızla çekmek ya da enjektörden kanı hızla boşaltmak Kanı çalkalamak Kanın taşıma esnasında aşırı sallanması

Hemolizin etkisi her test için farklıdır Tüplerin kapakları pnömatik sisteme konmadan sıkıca kapatılmalı Kapsüldeki süngerler hemoliz

KAN GAZI Kan gazı enjektörü ( Farklı enjektör havayla temas uygunsuz heparin miktarı ) Hava kabarcığı Enjektör kapağı Taşıma süresi ( 30 dakikadan kısa sürede analiz buza gerek yok )

Buz üzerinde az da olsa geçirgenliği olan enjektörler pO2’yi değiştirebilir ( Ortama göre hastanın pO2’sine bağlı olarak artma ya da azalma ) Gaz geçirgenliği olmayan plastik ya da cam enjektör Pnömatik sistemle taşınmamalı

İdrar örnekleri Tek örnek (spot idrar , herhangi bir anda alınan idrar ) Metabolik anormallikler için Özel idrar (spot idrar bazen özel idrar olabilir. Ör; Sabah ilk idrarı konsantredir mikroskopi için uygun 24 saatlik idrar

İdrar örneklerinin toplanması 24 saatlik idrar toplanması 24 saatlik idrar toplamak için 3-5 litrelik temiz, kuru şişe Özel plastik idrar kapları yoksa pet su şişeleri en uygunu ( Meşrubat, deterjan vs. şişeleri olmaz) Sabah uyandıktan sonra ilk idrar tuvalete saat not edilir Daha sonraki tüm idrarlar toplama kabına Son olarak ertesi sabah not edilen saatteki idrar kaba İdrar bekletilmeden laboratuvara

İdrar kabı karanlık bir yerde saklanmalı, şişe şeffaf ise etrafı gazete ile veya alüminyum folyo ile sarılmalı Örneğin hepsi aynı kapta İdrarın soğukta saklanması hemen her analiz için koruyucu nitelik sayılır. VMA , HVA, 5-HİAA ölçümü ( özel diyet + HCL )

Dinlediğiniz için teşekkür ederim.