ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ
Bilim ve Araştırma Problem Tanımlama Araştırmada Ölçme ve Ölçekler, Örnekleme Anket Yöntemi ve Yapısı Seriler ve Grafik Oluşturma Ortalamalar ve Standart Sapma Örnek Uygulama ve Raporlama Tablo ve Grafik Okuma
1. BİLİM VE ARAŞTIRMA
Bilgi Sahibi Olmak İçin … Herhangi bir konuda bilgi sahibi olmak için neler yaparız?
Bilimsel araştırma sonuçlarına başvurabiliriz. Bu bilgiler her zaman güvenilir midir? Hayır! O zaman ne yaparız? Bilimsel araştırma sonuçlarına başvurabiliriz.
Bilim Tarafsız Doğru Güvenilir Bilim, belli bir konudaki kavramlar bütünüdür. Bilim, diğer bilgi edinme yollarıyla karşılaştırıldığında; Tarafsız Doğru Güvenilir bilgi sağlar.
Bilimsel Bilgi Bilimsel bilgi , bilimsel metotlarla elde edilen bilgi türüdür.Bilimsel yöntemler akıl deney ve gözlemlere dayanmaktadır. Bir bilginin bilimsel olabilmesi için yöntemsel olması gerekir. Bilimsel bilgi objektif, sistemli, tutarlı ve eleştiriye açık bilgidir.
Bilimsel bilgiyi büyü, fal, edebiyat ya da sanat gibi bilgi türlerinden ayıran temel özellik bilimsel bilginin konusunun ampirik (görgül) ve nesnel gerçeklik olmasıdır. Görgüllük bilginin konusunu oluşturan olay ya da nesnelerin gözlemlenebilir olması anlamına gelir.
Bilimsel Yöntem Bilimsel bilgi üretme yolu Bilimin süreç yönü bilim topluluğunun kullandığı – fikirler – kurallar – teknikler – yaklaşımlara karşılık gelen bir terim (Neuman, 1997)
Araştırma Bilimsel yöntemi kullanarak bilimsel bilgi elde etmek Bilimsel yöntem uygulaması
Araştırma ve Bilimsel Araştırma
KURAM/TEORİ Bilimin temel amacı kuram geliştirmedir. Bazı bilimsel araştırmalar, kuram (teori) üretmeyi ya da var olan kuramları sınamayı amaçlamaktadır. Kuram, bir olguyu açıklamaya, kestirmeye ve/veya kontrol etmeye yarayan ilişkiler ilkeler bütünüdür. Örneğin, öğrenme olgusunu açıklayan kuramlar arasında bilişsel öğrenme kuramını ve davranışsal öğrenme kuramını sayabiliriz.
Bilim Dalları Bilim dalları TÜBİTAK tarafından Frascati Kılavuzu’na (2002) dayanılarak şu şekilde sınıflandırılmaktadır. Doğa Bilimleri Mühendislik ve Teknoloji Tıbbi Bilimler Tarımsal Bilimler Sosyal Bilimler Beşeri Bilimler Matematik ve Bilgisayar Bilimleri . Fiziki Bilimler . Kimya . Dünya ve İlişkili Çevre . Biyoloji . Genetik . İnşaat Mühendisliği . Elektrik . Elektronik . Diğer Mühendislik .Temel Tıp . Klinik Tıp . Sağlık . Tarım .Ormancılık . Balıkçılık ve İlişkili Bilimler .Veterinerlik .Psikoloji .Ekonomi . Eğitim . Diğer Sosyal Bilimler . Tarih . Diğer Beşeri
Bilimselliğin Ölçütleri Gözlenebilirlik Ölçülebilirlik İletilebilirlik Tekrarlanabilirlik Test edilebilirlik
Gözlenebilirlik: Bilimsel bilgi görgül (emprical) olandır. Görgül, gözleme dayalı olandır. Bilimsel bilginin görgül olması, gözlemler yoluyla bilginin doğruluğunun ya da yanlışlığının kanıtlanabilir olması demektir.
Gözlenebilirlik:
Ölçülebilirlik: Ölçme; herhangi bir değişkenin niteliğini,niceliğini ya da derecesini saptama ve sayısal olarak belirtme işidir. Ölçme, gözlemleri, bu gözlemlerdeki farklılıkları yansıtacak şekilde sayılarla temsil etme, sayılara dönüştürme işlemidir.
İletilebilirlik Aktarılmak istenenin tam olarak anlaşılmasını, ifade edilmek istenenden başkasının anlaşılmamasını içerir. İfadelerin iletilebilir olmasını sağlamanın yolu ise, işevuruk tanımlar kullanmaktır. İşevuruk tanım, soyut ve öznel olan kavramların anlaşılabilmesi için somut ifadeler kullanılmasıdır.
Tekrarlanabilirlik Yapılan gözlemler ve alınan ölçümler, benzeri bir eğitimden geçmiş, aynı araç-gereç ve teknik imkanları kullanan diğer kişilerce de tekrar edilebilmelidir. Bilimsel çalışmalar, başkaları tarafından da tekrarlanabildiğinde, kişiye bağımlı ve öznel olma durumundan uzaklaşır, nesneye bağımlı hale gelir. Bu durum da güvenirliğin yüksek olması demektir.
Sınanabilirlik/ Test Edilebilirlik: Hipotezlerin ya da olaylar arasında var olduğu düşünülen ilişkilerin doğruluğu araştırılabilmeli, sınanabilir nitelikte olmalıdır. Diğer bir deyişle sonuçların, öne sürülen hipotezi ve iddia edilen ilişkileri destekleyip desteklemediği gösterilebilmelidir. Bunun için de uygun analiz teknikleri kullanılmalıdır.
Bilimsel araştırmanın amaçları Olayların tanımlanması,sınıflamsı… Olaylar arasındaki ilişkileri bulmak Olayları anlamak ve açıklamak Olayların önceden tahmin edilmesi Olayların kontrolü İlişkilerin içindeki sebepleri incelemek
Bilimin Amaçları/ İşlevleri anlama/betimleme açıklama yordama kontrol
Giriş Bilim tarihi incelendiğinde, fen bilimlerinin yüzyıllarca süren bir geçmişe sahip olduğu; Sosyal bilimlerin ancak 20. yüzyılda tam olarak şekillendiği görülmektedir. Sosyal bilimlerin ilgi alanını oluşturan toplumsal olaylar ve insanların toplumsal özellikleri (örneğin, kişilik, öğrenme vb.), fen bilimlerinin ilgi alanını oluşturan fen ve tıp dallarından farklılaşmaktadır. Dolayısıyla, sosyal bilim araştırmalarında kullanılan yöntem ve teknikler, kendine özgü bazı özellikler göstermektedir.
Konumuzu oluşturan sosyal bilimler; toplumsal olayları ve insanların toplumsal yönlerini incelemektedir. Sosyal bilimlerin belli başlıları; antropoloji, eğitim, ekonomi, psikoloji, siyaset bilimi ve sosyolojidir. Toplumsal olaylar ve insanların toplumsal özellikleri çok karmaşık bir yapıya sahiptir; bu nedenle de, sosyal bilimlerde genellenebilirliği yüksek kuram oluşturmak çok zordur.
Bazı bilimsel araştırmalar uygulamaya yönelik öneriler oluşturmayı amaçlamaktadır. Bu tür bilimsel araştırmalara, uygulamalı araştırma adı verilmektedir.
Bir Araştırmanın Nitelikleri Nelerdir? Araştırma literatürde bulunmayan yeni bilgi toplamalıdır. Araştırma problem çözmeye yönelik, yansız ve sistemli bir süreçtir. Bir şeyi empoze etmeyi değil, onu tanımayı- sınamayı amaçlar. Araştırma ile olası tüm eleştiriler karşısında dayanıklı bir sonuca varmak amaçlanır. Araştırmanın dayanakları kişisel kanılar, beğeniler değil, belli ölçütlere göre herkesçe gözlenebilir ve sınanabilir verilerdir.
Araştırma Türleri Araştırmalar çok değişik şekillerde gruplanabilir. Bunlardan birkaçı aşağıda verilmiştir. Temel-Uygulamalı Araştırma Türleri Temel Araştırmalar Uygulamalı Araştırmalar
Temel Araştırmalar: Var olan bilgiye yenilerini katmayı amaçlayan araştırmalardır. Temel araştırmalar ile değişik düzeylerde bilgi üretilebilmektedir. Kuram geliştirmeyi amaçlar.
Uygulamalı araştırmalar: Üretilmiş veya üretilmekte olan bilginin denemeli uygulamasıdır.
2. Amaçlarına Göre Araştırmalar Bir araştırma, amacına uygun olarak araştırma değişkenleri ve bunlar arasındaki ilişkileri belirleyen bir modele sahiptir. Bu anlamda üç tip araştırma modeli vardır.
2a) Bilgi Edinmeyi ve Keşfetmeyi Amaçlayan Araştırma Modeli (Exploratory Research) Bu tip araştırma modelinin temel hedefi, araştırmada esas alınacak araştırma probleminin teşhisi, keşfedilmesi, tanımlanması problemin kesin olarak formüle edilmesi, araştırma değişkenlerinin ve bunlar arasındaki ilişkilerin belirlenmesi ve daha sonraki çalışmalara esas olacak hipotezlerin geliştirilmesi gibi amaçlara ulaşmaktır.
Araştırmacının konu hakkındaki bilgisi ve kazanmış olduğu deneyim çok önemlidir. Bu tip modelde araştırma için gerekli olan bilgi ve veriler aşağıdaki kaynaklardan sağlanır
İkincil kaynaklardan bilgi edinme: Çeşitli amaçlarla toplanmış, işletme içinden ve dışından sağlanabilen bilgilerden yararlanmayı kapsar. Özellikle, DİE, MPM, SPK, OECD, Merkez Bankası, Bakanlıklar, Ticaret ve Sanayi Odaları, Mühendislik ve Mimarlık Odaları, çeşitli dernekler en çok bilinen ikincil veri kaynaklarıdır.
Konu hakkında uzman kişilerden bilgi sağlama: Problem ya da konu hakkında bilgi sahibi uzman ve yetkili kişilerin görüşlerini almaktır. Bazen derinliğine görüşme gibi çok esnek yöntemlerle bilgi ve veriler toplanır. Burada amaç, uzman kişilerin görüşlerinden en iyi şekilde yararlanarak daha sonraki araştırma çalışmalarını yönlendirmektir. Odak grup (focus groups) çalışmaları bu tip bilgi edinmeye iyi bir örnektir.
Benzer durumların incelenmesi: Eldeki probleme benzer nitelikteki olayların ve durumların incelenmesidir. Böyle bir durumda bir seçenek, benzer olayların (vakaların) ele alınmasıdır.
2 b)Tanımlayıcı Araştırma Modeli (Descriptive Research) Bu modeldeki amaç, inceleme konusu olan olayın değişkenlerini ve bu değişkenler arasındaki ilişkileri tanımlamak ve bu tanımlamaya dayanarak ileriye dönük tahminler yapabilmektir. Bu modelin kullanıldığı araştırmalarda çoğu kez iki veya daha fazla değişken arasındaki ilişkilerin belirlenmesi amaçlanır.
Örneğin, belirli bir sanayi kesiminde olan iş kanallarının ve bu nedenle üretimde meydana gelen aksamaların saptanması, tanımlayıcı nitelikteki bir araştırma modelinin kullanılmasını gerekli kılar. Bir işyerinde çalışan iş görenlerin tatminini etkileyen faktörlerin belirlenmesi, müşterilerin algıladıkları hizmet kalitesinin ölçülmesine ilişkin araştırmalar da tanımlayıcı nitelikteki araştırmalardır.
Tanımlayıcı modelin kullanıldığı araştırmalar işletmecilik alanında yapılan araştırmalarda çok sık kullanılan araştırmalardır. Bu tip araştırmalarda aşağıdaki kaynaklardan bilgi sağlanır: Benzetim yoluyla bilgi sağlama İkincil kaynaklardan bilgi sağlama Anket yöntemiyle bilgi sağlama Gözlem yoluyla bilgi sağlama
Sosyal Bilim Araştırmalarının Aşamaları A. Araştırma Konusunun Belirlenmesi Araştırma sürecinde ilk yapılması gereken, genel bir inceleme (kaynak taraması, uzmanlarla görüşme vb.) sonucunda bir konu saptamaktır. Araştırma konusu olarak ‘bilgisayarla öğretim’in seçildiğini varsayalım.
B. Problemin Ortaya Konması Konu belirlendikten sonraki aşama, araştırma konusuyla ilgili olarak çözülmek istenen problemi, diğer bir deyişle, araştırma amacını ortaya koymaktır. Problem; kuramlardan, daha önceki araştırmaların bulgularından ve/veya kişisel gözlemlerden yola çıkarak oluşturulabilir. Örneğin, yukarıda belirtilen konuyla ilgili olarak, ‘Grupla bilgisayar öğretiminin etkililiğini belirleyen etmenler nelerdir?’ şeklinde bir problem ortaya konabilir. Problem ortaya konduktan sonra, bu problemin önemi de tartışılır. Problem, kuramsal açıdan ve/veya uygulama açısından önemli olmalıdır.
Bir araştırma problemi belirlerken, her şeyden önce, problemin araştırılabilir özellikte olmasına dikkat edilmelidir. Araştırılabilirlik, problemin veri toplama ve analiz etme yoluyla incelenebilecek özellikte olmasıdır. İkinci olarak; problemin araştırmacının araştırma becerileri, kaynaklar, zaman vb. özelliklere uygun olmasına özen gösterilmelidir.
C. Konuyla İlişkili Kaynakların Taranması Problem ortaya konduktan sonra, konuyla ilişkili kaynaklar taranır; elde edilen kuramsal bulgulara ve araştırma bulgularına dayalı bilgiler bir araya getirilerek kaynak taraması bölümü yazılır.
D. Hipotezlerin ve Araştırma Sorularının Yazılması Hipotez, deneysel olarak test edilebilmesi gereken bazı olgularla ilgili olarak ileri sürülen açıklamalar olarak tanımlanabilir. Bilimsel bir hipotez esasen doğru veya yanlış olarak ispatlanmaz; bunun yerine eldeki verilerle tutarsız olduğuna karar verilirse reddedilir veya değiştirilir; reddedilmezse “geçici olarak doğru” kabul edilir.
D. Araştırma Yönteminin Belirlenmesi Bu aşamada, (a) hangi araştırma modelinin benimseneceği (örneğin, deneysel), (b) hangi bireylerin ya da ortamların kullanılacağı (örneğin, Porsuk Lisesi’ndeki öğrenciler), (c) araştırma verilerinin nasıl toplanacağı (örneğin, bilgisayar testi), (d) araştırma verilerinin nasıl analiz edileceği (örneğin, istatistiksel analiz) belirlenir.
E. Süre ve Olanakların Belirlenmesi Süre ve olanaklarla ilgili olarak, planlanan araştırmanın aşamalarının hangi tarihlerde tamamlanacağı ve hangi kaynakları (örneğin, canlı kaynak, parasal olanak, araç-gereç vb.) gerektirdiği belirlenir.
E. Araştırmanın Sonuçlandırılması Araştırma planlanan şekilde gerçekleştirildikten sonra, araştırmanın verilerinin analizi sonucunda elde edilen bulgular yazılır ve bu bulguların yorumları yapılır. Bilimsel araştırma sürecinin son aşamasında ise araştırma raporu hazırlanır. Sosyal bilim araştırmaları genellikle dört ana bölümden ve çeşitli alt bölümlerden oluşmaktadır.
Son yıllarda en yaygın kullanılan raporlaştırma biçimi şöyledir: I. GİRİŞ Problem Önem Hipotezler Varsayımlar II. İLGİLİ ARAŞTIRMALAR II.YÖNTEM Evren ve Örneklem Araştırma Modeli Verilerin Toplanması ve Analizi III. BULGULAR IV. TARTIŞMA Bulguların Yorumu Sınırlılıklar Öneriler
Araştırmalarının Aşamaları Konu Seçimi Problem ve Alt Problemlerin Tanımlanması Amacı ve Önemi Araştırma Yönteminin Belirlenmesi Veri Toplama Verilerin Çözümlenmesi Sonuçların Yorumlanması Raporlaştırma