İşletme Yönetiminde Karar Verme ve Karar Süreci

İşletme Yönetiminde Karar Vermenin Önemi Günümüzün yoğun rekabetçi piyasa ortamında faaliyet gösteren bir işletmenin başarısı, geniş ölçüde yöneticilerin verecekleri kararlara; bu kararların isabet derecesine bağlıdır. Sınırlı kaynaklarını, pazarın çeşitli belirsizliklerine ve risklerine rağmen etkin ve verimli bir biçimde kullanabilen işletmeler pazarda varlıklarını sürdürebilmekte ve büyüyüp gelişmektedirler.

Kaynakların verimli bir şekilde kullanılması ve etkinliği ise, kısaca, belirli sonuçlar elde etmek için maliyetleri asgari seviyede tutmak veya belirli kaynaklarla en fazla sonuç elde etmek, şeklinde ifade edilebilir.

şletme kaynaklarının verimli bir biçimde kullanılması, her şeyden önce, yöneticinin alternatif, yollardan birinin veya diğerinin seçimi niteliğinde vereceği kararla olur. Yöneticinin kararları işletmeye başarıya veya başarısızlığa götürdüğü içindir ki, modern işletmecilikte karar verme, yönetme işinin temeli olarak kabul edilir.

ABD'li Profesör H.A. Simon gibi bazı bilim adamları daha da ileri giderek, yönetme faaliyeti ile karar vermeyi eşanlamlı olarak kabul ederler.

Planlamanın da özü olan karar vermeyi, yöneticiler esas işleri olarak görürler. Çünkü devamlı olarak; ne yapılacağını, kimin yapacağını, ne zaman, nerede ve bazen de nasıl yapılacağını seçmek zorundadırlar. Karar verme, çok kısa düşünülerek ve çok hızlı yapılsa, işletme faaliyetlerini ancak birkaç dakika etkilese bile, planlamanın bir aşaması olarak görülmektedir.

İşletme yöneticisi, belirli amaç veya amaçları gerçekleştirmek üzere sürekli olarak alternatifler arasından tercihler yapmak ve birini seçmek durumundadır. Bu yönden de, öncelikle amaç veya amaçların kesin olarak saptanması ve bu amaçlara ulaşmayı sağlayacak alternatiflerin belirlenmesi gerekir.

Karar verme, alternatifler arasından tercih ve seçim yapmak ve sonuca ulaşmak veya diğer bir ifadeyle, çeşitli şeyler arasından seçim ve tercih yapmakla ilgili bedensel ve zihinsel çabaların toplamıdır, şeklinde tanımlanabilir.

Başlıca Karar Verme Şekilleri Akılcı (rasyonel) karar verme süreci, somut bir hedefe yönelik olur. Maliyeti belirli bir miktar düşürmek, üretimi programa uygun hale getirmek, ya da stokları azaltmak gibi. İşletmede yöneticinin vereceği her karar çoğu zaman diğer bazı kararlarla ilişkili olur ve bunların birbiriyle uyumlu olması gerekir. Bu yüzden "şipşak" karar veren yönetici tipi, sistematik araştırma ve analiz -ya da bilimsel yolları kullanmanın- önem kazanmasıyla gitgide silinmektedir.

Bilimsel metotlarla karar verme tek alternatif tarzı değildir Bilimsel metotlarla karar verme tek alternatif tarzı değildir. nitekim işletme yönetimi konusunda klasikleşmiş denilebilecek bir eserin yazarları olan H. Koontz ve C. O'Donnell, yöneticinin işletme faaliyetlerini planlama ve yönetme yolunda vereceği kararları üçlü bir sınıflandırma çerçevesinde ele almaktadırlar.

Bunlar; a) Geçmişteki tecrübelere dayanarak karar verme. b) Deneme yoluyla kara verme. c) Araştırma ve analizi yoluyla karar verme.

1. Geçmişteki Tecrübelere Dayanarak Karar Verme Bu yoldan karar vermede, esas alınan "geçmiş tecrübelerin" gelecek içinde iyi bir rehber olduğu söylenebilirse de, insanlar genellikle geçmişin başarı ve başarısızlıklarının gerisinde yatan gerçek etkenleri çoğu kez yeterince analiz ederek, objektif bir biçimde ortaya koyamazlar. Ayrıca, bu zorluk aşılarak doğru analiz yapılsa bile, geçmişteki başarılı kararların, dinamik piyasa ortamının hızla değişen koşullarında, geleceğe yönelik olarak da başarıya esas teşkil etmesi çok iyi değerlendirme ve uyarlamaların yapılmasını gerektirir. 

2. Deneme Yoluyla Karar Verme Deneme metodu, çeşitli alternatifleri uygulama ve sonucun ne olacağını yaparak görme esasına dayanır. Ancak, büyük masrafların söz konusu olduğu hallerde çeşitli alternatiflerin denenmesi suretiyle en uygun olanın ortaya çıkarılması oldukça pahalı bir karar verme ve planlama tekniğidir. Ama bu yol, bir yöneticinin deneme niteliğinde bir göreve verilmesi veya yeni mamulün pilot bölgede pazarlanması ve bu amaçla deneme üretimine gidilmesi gibi bazı işletme kararlarında oldukça kullanışlı olabilmektedir.

3. Araştırma ve Analiz Yoluyla Karar Verme Araştırma ve analiz yoluyla karar verme, alternatifler arasında en uygununu seçmede en etkili metot olup, özellikle modern işletmecilik ilkelerini uygulayan büyük işletmelerin kararlarında en fazla başvurdukları yoldur.

Bu yöntemde, ele alınan konu ile ilgili çeşitli değişkenler arasından önemli değişkenleri önemsizlerden dikkatli bir şekilde ayırma yoluna gidilir; böylece, amacı gerçekleştirmek için, temel unsurları diğerlerinden soyutlayarak isabetli kararlar vermeyi sağlayan araştırma ve analiz metodundan ve bilimsel tekniklerden yararlanma esasına dayanılır.

Diğer Karar Verme Şekilleri ve Karar Sürecinin Aşamaları Programlanmış ve Programlanmamış Kararlar Yöneticinin vereceği kararlar, her kararın kendine özgü olup olmamasına, diğer bir ifadeyle tekrarlanan, ya da tekrarlanmayan durumlarla ilgili olmasına göre ikiye ayrılır: Programlanmış kararlar Programlanmamış kararlar 

Programlanmış karar: Programlanmış karar; basit, genel, sık sık karşılaşılan ve çözüm yolları önceden belirlenmiş karardır. Örneğin, işe yeni alınacak bir memur veya muhasebe şefinin maaşı ile ilgili, ya da bizden büyük miktarda mal alan müşteriye yapılacak olan fiyat indirimi ile ilgili kararlar. İşletmeler böyle bütün olarak tekrarlanan durumlarda verilecek kararlar için kurullar, politikalar ve ayrıntılı prosedürler geliştirirler. Bu tür bir çözüm yolu, alternatiflerin belirlenmesi, değerlendirilmesi ve yeni kararın verilmesi için çok zaman alıcı bir süreci ortadan kaldırır ve yöneticiler, zamanlarını daha karmaşık problemlerin çözümü için harcama imkanı bulurlar.

Programlanmamış karar: Programlanmamış karar; karmaşık, önemli ve tekrarlanmayan (rutin olmayan) problemler ve fırsatlarla ilgili kararlardır. Çünkü, programlanmamış karar tipik olarak, daha önce ortaya çıkmamış durumlarla ilgilidir. Alternatiflerin belirlenmesi, değerlendirilmesi, en iyisinin seçilmesi ve uygulanması gibi aşamalardan geçilmesi gerekir.4Yöneticiler kritik işlerin yapılmasını gerektiren bu kararlarla yeteneklerine göre büyük fırsatlar yakalayabilir, ya da isabetsiz seçimler sonucu başarısızlığa uğrayabilirler.

2. Belirlilik ve Belirsizlik Durumuna Göre Karar Verme Şekilleri Bir başka bakımdan da, karar verme, içinde bulunulan ortamın belirlilik ve belirsizlik durumuna göre sınıflandırılabilir ki, bu takdirde: Belirsizlik durumunda karar verme Belirlilik durumunda karar verme Risk ortamında karar verme şeklinde üç grupta ele alınabilir.

Bütün sistemlerde sistemin yapısını ve işleyişini etkileyen faktörler vardır; bunlardan sistemin sınırları içinde olanlar değişken diye adlandırılır. Örneğin, kapalı sistemler değişkenler tarafından etkilenir. Sistemin sınırları dışında kalan faktörler ise, parametre diye adlandırılır. İşte sistemin dışındaki faktörlerin, parametrelerin, değerlerinin bilinemediği ve kesin olasılık hesaplarının yapılamadığı ortamlarda, belirsizlik durumunda karar verme söz konusu olur. Bu durumda geçmişe ait tecrübe ve kayıtlar da yoktur. Matematikçiler bu durumla ilgili karar verme modelleri geliştirmişlerdir.

Belirlilik durumunda karar vermede, ilgili parametrelerin değerleri bilinir; zaten doğal sonuca ilişkin olarak yalnızca bir ihtimal vardır; yapılacak iş etkinliğini maksimize edecek alternatifin bulunmasıdır ki, bunun için çeşitli programlama teknikleri geliştirilmiştir.

Risk ortamında karar vermede ise, çeşitli durumlar ve çeşitli alternatifler vardır; olasılık hesapları ile en iyi sonucu verecek seçeneğin-belirli şartların gerçekleşmesiyle-bulunmasına çalışılır.

3. Karar Sürecinin Aşamaları Karar verme en basit ifadesiyle, alternatifler arasından tercih ve seçim yapmak ve sonuca ulaşmak olduğuna göre, rasyonel karar verme işlemini aşamalar halinde ele almak gerekir. Rasyonel karar verme süreci mantıksal bir sıra içinde 4 aşamada ele alınabilir: Durum analizi (şartların ve amaçların belirlenmesi) Alternatiflerin belirlenmesi Alternatiflerin değerlendirilmesi En uygun alternatifin seçilmesi

En iyi kararlar sağlıklı veri ve bilgilere dayalı olarak verilen kararlardır. Esasen bu yüzden, yukarıda araştırma ve analiz yoluyla bilimsel yoldan karar vermenin en uygun karar verme şeklidir.

İyi bir yönetici temelde sağlıklı bir veri ve bilgilere dayalı olarak karar vermeye çalışırken, bunları iyi bir şekilde kullanabilmek için yaratıcılığından, tecrübelerinden ve kişisel sezgi gücünden de yararlanmasını bilmelidir.

Kaynakça İsmet Mucuk, Genel İşletme,Türkmen Yayıncılık