www.sakarya.edu.tr

İLAÇ ENDÜSTRİSİNDE ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ UYGULAMALARI Yrd.Doç.Dr.Tuba CANVAR KAHVECİ www.sakarya.edu.tr

DERS İÇERİĞİ Envanter Yönetim Modeli Ekonomik Sipariş Miktarı Modeli

Envanter Tipleri Hammadde Bileşenler Yarı Mamül (WIP) Nihai Ürün Firmanın üretimini yapmak için ihtiyaç duyduğu kaynak malzemelerdir. Bileşenler Üretim sürecinde henüz tamamlanmamış parçalara karşılık gelir. Bazen de alt montaj parçası olarak da isimlendirilir. Yarı Mamül (WIP) İşlenmekte olan veya işlenmek için bekleyen malzemelerdir. WIP, bazı bileşen ve hammaddeleri de kapsayabilir. WIP miktarı, üretim çizelgeleme sisteminin etkinliğinin ölçülmesinde de kullanılabilir. Nihai Ürün Üretim sürecinin son ürünüdür. Üretim boyunca her bir üretim seviyesinde envanter ürünlerine eklenen değer neticesinde elde edilir.

Envanter Bulundurma Nedenleri Sabit hazırlık maliyetlerini, büyük miktardaki üretim sayısı üzerine dağıtarak en küçüklemek, Dış talepteki belirsizlik ve mevsimsel dalgalanmalar, Temin süresindeki belirsizlik, Tedariğin devam etmeme durumu, Grev, malzeme fiyatları, sermaye maliyeti vb. konusundaki belirsizlikler, Taşıma süresinin uzun olması durumunda, Satınalma, üretim ve dağıtım aşamasındaki bazı kısıtlardan dolayı,

Envanter Yönetimi X Ne kadar sipariş verilsin? Finansal açısından Stok maliyet demektir ve stokların az olması istenir. Üretim açısından Üretimin aksamaması ve darboğazların önlenmesi için stok istenir. X Ne kadar sipariş verilsin? Ne zaman sipariş verilsin? Bu yüzden çatışan bu amaçlar arasında denge kurulması gereklidir.

Envanter Yönetim Modelleri Deterministik Modeller: Talebin ve tedarik süresinin sabit olduğu modellerdir. Temel ekonomik sipariş miktarı Sürekli tedarik halinde ekonomik sipariş tespiti Elde bulundurma hali Miktar iskontosu ile ekonomik sipariş miktarı Stokastik Modeller: Talep ve tedarik süreleri kesin veriler değil, bir ortalama ve standart sapma olarak gösterilmektedir. Emniyet stoğu içerirler. Stokastik ekonomik sipariş miktarı ve güvenlik stoğu tespiti Değişken talep ve sabit tedarik süresinde stokastik model Sabit talep ve değişken temin süresi Talep stokastik ve temin süresi deterministik olması nedeniyle stokastik envanter modellerinden Değişken Talep ve sabit tedarik süresi modelinden uygulama örneği verilecektir.

Envanter Maliyeti Bütün envanter modelleri maliyet optimizasyonuna dayanır. Ceza (Stoksuzluk) Maliyeti Sipariş Maliyeti Stok Bulundurma (Elde Bulundurma) Maliyeti Envanter Maliyeti Ceza maliyeti: penalty cost Elde bulundurma maliyeti: holding cost Sipariş maliyeti: order cost

Stok Bulundurma Maliyeti Stok bulundurma (elde tutma) maliyeti; stok bulundurmadan ötürü olan tüm maliyetlerdir. Stok bulundurma maliyeti, çok çeşitli şekillerde olabilir: Malların fiziksel olarak saklanması için fiziksel boşluk sağlamanın maliyeti Vergi ve sigorta Kırılma, bozulma, çürüme ve eskime Alternatif yatırımların fırsat maliyeti

Elde Bulundurma Maliyeti Elde bulundurma maliyeti, genellikle muhasebe birimi tarafından, Sermaye Maliyeti, Veri ve Sigortalar, Depolama Maliyeti, Bozulma-Eskime Maliyetleri dikkate alınarak oransal olarak hesaplanır. Daha sonra bu oran, 1 birim envanter malını satın alma maliyeti ile çarpılarak Elde Bulundurma Maliyeti hesaplanır. Genellikle birim stok değerinin belli bir %si cinsinden hesaplanır.

Sipariş Maliyeti Sipariş verme (üretime hazırlık) maliyeti; satın alınan her kalem için, sipariş verme sürecinde oluşan maliyetlerdir. Eleman maliyeti, İletişim maliyeti,

Sipariş Maliyeti-Eleman Maliyeti Sipariş verme süreci incelendiğinde yer alan elemanlar ve meşguliyet süreleri aşağıdaki gibidir; Satınalma Şefi 3,6 saat Satınalma Müdürü 2 saat Muhasebe Elemanı 1 saat İnsan kaynaklarından alınan aylık maliyetlere göre eleman maliyetleri şöyledir; ELEMAN AYLIK MALİYET SAAT MALİYETİ TOPLAM MALİYET Satınalma Şefi 2000 10,25 36,9 Satınalma Müdürü 4000 20,51 41,02 Muhasebe Elemanı 1500 7,7 TOPLAM 85,62 114090

Stoksuzluk (Ceza) Maliyeti Talep oluştuğunda bunu karşılayacak kadar envanter olmaması durumunda Talep ertelenir (muhasebe ve/veya gecikme maliyetleri oluşur) Kaybedilir (kar kaybı oluşur) Stoksuzluk durumunda en temel kayıp potansiyel karın elde edilememesidir. Bunun yanında boşa giden pazarlama çalışmalarının da maliyeti göz önüne alınmalıdır. Stoksuzluk maliyeti, birim talep başına maliyet olarak tanımlanır.

EKONOMİK SİPARİŞ MİKTARI MODELİ (EOQ) EOQ modelinin amacı; birim zamanda ortalama maliyeti en küçükleyen bir sipariş miktarını (Q) bulmaktır. D: Talep hızı (adet/birim zaman) K: Sipariş maliyeti h: Birim stok bulundurma maliyeti 𝑄= 2𝐾𝐷 ℎ Tüm envanter modelleri için en basit ve temel olan modeldir.

EKONOMİK SİPARİŞ MİKTARI MODELİ (EOQ) Stok Seviyesinin Zamana Göre Değişimi

Değişken Talep Ve Sabit Tedarik Süresinde Stokastik Model Talebin değişken ve temin süresinin sabit olduğu durumlarda kullanıla stok modelidir. 2 durum söz konusudur; Backorder Durumu Satış Kaybı Durumu Optimum Servis Yüzdesi ve Emniyet Stoğu

OPTİMUM STOKSUZLUK YÜZDESİ S=Emniyet stok miktarı h= Birim stok bulundurma maliyeti A= Birim başına stoksuzluk maliyeti R= Yıllık ortalama talep Q= Sipariş büyüklüğü 𝑃 𝑆 = ℎ𝑄 𝐴𝑅+ℎ𝑄 Tüm envanter modelleri için en basit ve temel olan modeldir. * Servis yüzdesi= (1- Optimum Stoksuzluk Yüzdesi)

EMNİYET STOĞU 𝜎 𝑆=𝑍𝜎 𝐿 : Talebin Standart Sapması L : Temin Süresi Z : İstenilen servis yüzdesine * karşılık normal dağılım tablosundan alınan z sayısı 𝑆=𝑍𝜎 𝐿 Yeniden Sipariş Noktası Tüm envanter modelleri için en basit ve temel olan modeldir. Emniyet Stoğu Yeniden Temin Süresindeki Talep Miktarı + = = (Ortalama Talep Miktarı*Temin Süresi)

İLAÇ FİRMASINDA EMNİYET STOĞU BELİRLEME ÖRNEĞİ Firmanın 200 ml süspansiyon ürününün 1 kutusunda 60 gr. Parasetamol hammaddesini kullanmaktadır. Ürünün satış tahminlerinden hareketle, aylık tüketim miktarları yandaki gibidir. Ortalama talep miktarı 2331 kg ve standart sapması 563,86’dır. 1.YIL Hammadde Talebi (kg) Ocak 1166,67 Şubat 2041,67 Mart 2391,67 Nisan 2100 Mayıs 2275 Haziran Temmuz 1516,67 Ağustos Eylül 2566,67 Ekim 2158,33 Kasım 2333,33 Aralık 1750 2.YIL Hammadde Talebi (kg) Ocak 2741,67 Şubat 2100 Mart 2683,33 Nisan 2216,67 Mayıs 2916,67 Haziran 3033,33 Temmuz 1050 Ağustos Eylül 3150 Ekim Kasım 3091,67 Aralık 2275

İLAÇ FİRMASINDA EMNİYET STOĞU BELİRLEME ÖRNEĞİ Hammadde Japonya’dan temsilci aracılığıyla temin edilmekte ve Türkiye’ye gelmesi 2 ay sürmektedir. Fakat ürünün fabrikaya gelmesinin ardından direkt olarak üretime sevk edilmemekte ve çeşitli işlemlerden geçirilmektedir: Depo girişi Kalite kontrol (1,5 gün) Üretim emri hazırlanması Tartım Kalite kontrol sonrası ancak bir sonraki gün üretime girebileceği için Toplam Temin Süresi: Geliş (2 ay) + İmalata Hazırlama (2 gün)= 2 ay 2 gün= 2,06 ay

İLAÇ FİRMASINDA UYGULAMA ÖRNEĞİ Hammaddenin fiyatı 36 $/kg’dır. (1 $ = 1,78 TL dir.) Stok bulundurma maliyeti, hammadde maliyetinin %25’i kadardır. 200 ml süspansiyonun fiyatı 12,5 TL’dir. Pazarlama faaliyetleri maliyeti; ürünün satış fiyatından karın (%10) ve hammadde maliyetlerinin (%35) çıkmasının ardından kalan miktarın %5’i olarak belirlenmiştir.

İLAÇ FİRMASINDA UYGULAMA ÖRNEĞİ Sipariş Maliyeti’nin 2 bileşeni Eleman Maliyeti ve İletişim Giderleri’dir. Elemana Maliyeti; İletişim Giderleri ise 6,88 TL’dir. Sipariş Maliyeti= 85,62+6,88= 92,5 TL olarak belirlenmiştir. Sipariş Sürecinde Çalışanlar ve Süreler Saatlik Maliyeti Sipariş Maliyeti Satınalma Şefi 3,6 saat 10,25 36,9 Satınalma Müdürü 2 saat 20,51 41,02 Muhasebe Elemanı 1 saat 7,7 TOPLAM ELEMAN MALİYETİ 85,62

İLAÇ FİRMASINDA UYGULAMA ÖRNEĞİ Muhasebe işlemleri (Muhasebe elemanı- 2 saat) Proforma faturanın gönderilmesi Siparişin gönderilmesi (Şef-0,1 saat) Sipariş formunun hazırlanması (Şef- 2 saat) Muhasebeye bildirim (Şef-0,5 saat) Onay (Müdür-1 saat) Pazarlık (Müdür-1 saat) Alternatif firmaların bilgilerinin güncellenmesi (Şef-1 saat)

İLAÇ FİRMASINDA UYGULAMA ÖRNEĞİ Firmanın 200 ml süspansiyon ürününde kullanılan Parasetamol hammaddesi ile ilgili aşağıdaki bilgiler şöyle özetlenebilir; Aylık ortalama talep miktarları 2331 kg ve standart sapması 563,86’dır. Hammaddenin fiyatı 36 $/kg’dır. (1 $ = 1,78 TL dir.) Stok bulundurma maliyeti, hammadde maliyetinin %25’i kadardır. 200 ml süspansiyonun fiyatı 12,5 TL olup bir kutusunda 60gr. hammadde kullanılmaktadır. Pazarlama faaliyetleri, ürünün satış fiyatından karın (%10) ve hammadde maliyetlerinin (%35) çıkmasının ardından kalan miktarın %5’i olarak verilmiştir. Sipariş maliyeti 92,5 TL olarak belirlenmiştir. Tedarik süresi 2 ay olup fabrika içinde üretime hazır olana kadar da 2 gün gerekmektedir.

İLAÇ FİRMASINDA UYGULAMA ÖRNEĞİ Talep hızı (adet/birim zaman) D=(2331 ad/ay)*12 ay= 27.972 ad/yıl Sipariş maliyeti, K= 92,5 TL Stok bulundurma maliyeti (h), hammadde maliyetinin %25’i olduğu için Hammadde maliyeti=Birim Fiyat=36 $/kg *1,78 TL/$ = 64 TL/kg h=64*0,25=16 TL 𝑄= 2𝐾𝐷 ℎ = 2∗92,5∗27972 16 =568,705 kg sipariş büyüklüğü

Optimum Stoksuzluk Yüzdesi S=Emniyet stok miktarı h= Birim stok bulundurma maliyeti= 16 TL A= Birim başına stoksuzluk maliyeti = ? R= Yıllık ortalama talep = 2331*12 = 27972 ad Q= Sipariş büyüklüğü = 568 kg 𝑃 𝑆 = ℎ𝑄 𝐴𝑅+ℎ𝑄 Stoksuzluk maliyetinin iki temel bileşeni olan; Kayıp kar; 12,5∗( 1000 60 )=208,33 TL’ den 208,33*0,10=20,833 TL olur. Pazarlama kayıpları; (1-0,35-0,10)*0,05=0,0275 0,0275*208,33=5,73 TL Toplam Stoksuzluk Maliyeti= 20,833+5,73=26,563 TL

Optimum Stoksuzluk Yüzdesi 𝑃 𝑆 = ℎ𝑄 𝐴𝑅+ℎ𝑄 P= 16∗568 (26,563∗27972)+(16∗568) P=0,012 Servis Yüzdesi = 1-0,012= 0,988 Servis Yüzdesi 0,988’in Z Tablosundaki karşılığı olan Z değeri 2,285 ‘dir.

Emniyet Stoğu 𝜎 𝑆=𝑍𝜎 𝐿 S= (2,285)(563,86) 2,06 : 563,86 L : 2,06 ay Z : 2,285 𝑆=𝑍𝜎 𝐿 S= (2,285)(563,86) 2,06 𝐸𝑚𝑛𝑖𝑦𝑒𝑡 𝑆𝑡𝑜ğ𝑢 𝑆=1849,23≅1850 Yeniden Temin Süresindeki Talep Miktarı= (Ortalama Talep Miktarı*Temin Süresi) = 2331*2,06=4801,86 kg Yeniden Sipariş Noktası = Emniyet Stoğu +Yeniden Temin Süresindeki Talep Miktarı=1850+4802=6652 kg

Sonuç Optimum sipariş büyüklüğü ise 568 kg.dır. Hammadde için optimum emniyet stoğu ise 1850 kg.’dır. Hammadde miktarı 6652 kg’nın altına düştüğünde yeniden sipariş verilmelidir.