BÖLÜM 1

DÜNYAYI KAVRAMAKBİLGİ KAYNAKLARIBİLİMSEL AÇIKLAMANIN DOĞASIPSİKOLOJİ BİLİMİ Birinci Bölüm Konuları

Ortak bir gözlem (muhtemelen siz de birçok durumda buna tanık olmuşsunuzdur), grup halinde çalışan insanların, çoğunlukla çabalarını gevşettiğini iddia eder. Çoğu üye, azınlık bir grubun işlerin tamamını üstlenmesine razı olmaya meyillidir. Bir sosyal psikolog olan Bibb Latane, bu eğilimi fark etmiş ve konu üzerinde deneysel çalışmalar yapmaya karar vermiştir.

Latane başlangıç olarak, insanların gruplarda daha az çalıştığı bu oluşuma dair kanıt bulmak üzere araştırma literatürünü incelemiş ve bu oluşumu sosyal kaytarma (social loafing) olarak isimlendirmiştir.

Latané, çalışmalarını daha genel bir kuram olan insan sosyal davranış kuramıyla ilişkilendirmiştir. Deneysel çalışmalardan çıkan kanıt, sosyal kaytarmanın olası bir nedeni olarak sorumluluğun dağılmasına (diffusion of responsibility) işaret etmektedir.

Bir bilim insanı, olayların neden ve nasıl işlediğini keşfetmek ister. Bu istek doğrultusunda kendisi, yaşadığımız dünyayı merak eden bir çocuk veya herhangi birinden farklı değildir.

Bilimsel yöntem çevremizdeki dünya hakkında bilgi edinmek için geçerli bir yoldur. Bilimsel yaklaşımın hangi özellikleri, olayların doğasını öğrenmeyi ve inançlara varmayı çekici kılar?

Bilimin, inanç oluşturmanın tek yolu olmamasından dolayı, bu soruyu cevaplamanın en iyi yolu, onu inanç oluşturmanın diğer türleriyle karşılaştırmaktır.

Bu konunun işlenmesi sırasında otorite, ısrar, ön kabul, belirleyicilik, görgül, kendi kendini düzeltme, gibi kavramların işlenmesi ve öğrenilmesi gerekmektedir.

Bir kuram, kabaca çeşitli olayları daha iyi açıklamaya ilişkin bir dizi ifade olarak tanımlanabilir. Olaylar ve ifadeler ne kadar azsa, kuram o kadar iyidir. Psikolojide kuram, iki önemli işlevi yerine getirmektedir.

İlk olarak, veriler için sistematik ve düzenli bir görünüm çerçevesi sunmaktadır, bu da bilim insanlarına verileri düzenlemek için uygun bir yöntem sağlar. İkinci olarak, hiçbir veri elde edilemediği durumlarda da bilim insanının yordamalar oluşturmasına olanak sağlar.

Belirli bir veriden muhakeme yoluyla kurama giden bir yaklaşım, tümevarıma (induction) örnektir. Kuramın veriyi öngördüğü zıt bir yaklaşım, tümdengelim (deduction) olarak adlandırılır ve genel bir kuramdan belirli veriye doğru gidilir.

Denence (hypothesis), gözlenen verileri değerlendirebilen, sınanabilir çok özel bir ifadedir. Kuramlar doğrudan test edilemez. Bir kuramın doğruluğunu ya da yanlışlığını kanıtlayabilecek tek bir sihirli deney yoktur.

Bunun yerine, bilim insanları bir kuramdan üretilen denenceleri sınamak için deneyler yaparlar. Fakat tam olarak bilimsel denence nedir ve nereden gelir?

Bir kuramın değerlendirilmesi için açık ölçütlere (dört ölçüt) ihtiyaç vardır. Bu dört ölçüt:  Basitlik (parsimony),  Kesinlik (precision),  Sınanabilirlik  Test edilebilirlik (testability)

Bilim, bağımsız ve bağımlı değişkenleri ilişkilendirerek dünyayı açıklamaya çalışır. Ara değişkenler (intervening variables), bağımsız değişkenleri bağımlı değişkenlerle ilişkilendiren soyut kavramlardır.

Bilimsel araştırma genelde iki kategoriye ayrılır: temel ve uygulamalı. Uygulamalı araştırma (applied research) özel bir problemi çözmeyi hedefler; örneğin yatak ıslatma nasıl iyileştirilir gibi. Temel araştırmanın (basic research) ise doğrudan uygulanabilir bir hedefi yoktur.