Ψ ARAÇSAL KOŞULLANMA UYGULAMALARI

Araçsal Koşullanma Uygulamaları Davranışçı İlkelerin Sınıf İçerisinde Uygulanması -Skinner: Öğretmenler şimdiden çok gelecekte faydalı olabilecek davranışları (etkili yazma, matematik) öğretmek zorunda olmaları; dolayısıyla bu davranışlar şimdi olumlu bir sonuca yol açmamaktadır. Daha çok yapay denilebilecek ikincil pekiştireçler uygulanmak zorunda kalınıyor (not, serbest zaman, övgü) Bu pekiştireçlerden çoğu davranıştan çok sonra öğrenciye veriliyor. Ceza sıklıkla kullanılmak zorunda kalıyor (okulla ilgili uyarıcılardan kaçma ve kaçınma davranışlarında artış)

Sınıfta Ödül ve Cezanın Kullanımına İlişkin Kaygıları A) Asılsız İddialar Pekiştirme rüşvetçiliktir: rüşvet kelimesi pekiştirilen davranışın bir şekilde etik olmaması anlamına gelir. Pekiştirme uygun davranış için somut ve dışsal ödüllere bağımlılığa götürür: öğrenciler öğrenmek için öğrenmelidirler? Mutlaka maddi pekiştireçler (mp) kullanılmak zorunda değil! Mp kullanılsa bile başka türlü ortaya çıkmayacak istendik davranışlar ın sergilenmesine yol açmak için kullanılmaktadır. (başka türlü okumayı öğrenemeyen çocuk?) Bir öğrenciyi iyi olaması için pekiştirmek diğer öğrencilere kötü olmayı öğretir: Ali geçen hafta çok konuşuyordu, öğretmen onu susturmak için ona şimdi şeker veriyor. Öyleyse bende konuşayım, şeker ilgi alayım. (bir öğrenciye bir davranışı kazandırmak için tek yol bu ise pekiştireççok dikkatlı ve özel olarak verilmelidir)

Sınıfta Ödül ve Cezanın Kullanımına İlişkin Kaygıları A) Asılsız İddialar Ceza benlik saygısını düşürür: psikolojik cezalardan (sınıf içinde küçük düşürme, alay) kaçınılıp, mola verme veya hafif azarlamalar tercih edilebilir. Problemli davranışı ortadan kaldırmak o davranışın altında yatan nedeni ortadan kaldırmaz: Saldırgan bir öğrencinin saldırganlığını azaltmak onun daha iyi ilişkiler kurmasına neden olabilir (eğer saldırganlığın asıl nedeni yalnız olmak veya problem çözme stratejisi olarak saldırganlığı kullanmak ise).

Sınıfta Ödül ve Cezanın Kullanımına İlişkin Kaygıları B) Asıl İddialar Sadece pekiştirme yoluyla üretken davranışları teşvik etmek öğrenmeyi etkileyen bilişsel faktörleri göz ardı etmektir: Motivasyon eksikliğinde pekiştireç kullanmak davranış değişikliği için iyi olabilir; fakat biliişsel yetersizlik söz konusuysa (yetersiz temel bilgi veya öğrenme güçlüğü)? Kişisel memnuyet sağlayan bir davranışın dışsal pekiştirilmesi, davranışın içsel pekiştirilmesini zayıflatabilir: İçsel pekiştirme, dışsal uyaranların kullanıldığı pekiştirmeye göre daha sönmeye dirençli -en iyi ressam ödülü örneği

Sınıfta Ödül ve Cezanın Kullanımına İlişkin Kaygıları B) Asıl İddialar Kişisel memnuyet sağlayan bir davranışın dışsal pekiştirilmesi, davranışın içsel pekiştirilmesini zayıflatabilir: Etkinliğe ilgi yüksekse Sunulan pekiştireçler somutsa Pekiştireç geleceği biliniyorsa Etkinliği sadece yapmak, daha iyi yapmaktansa, pekiştiriliyorsa Dışsal pekiştireçlerin içsel motivasyona zar verebilir. Sadece nasıl başarılı olunacağı değil, nasıl başarısız olunacağının da öğrenilmesi gerekir. Pekiştireç içsel olsa bile iyinin de çoğunun zarar olma ihtimali olabilir.

Sınıfta Ödül ve Cezanın Kullanımına İlişkin Kaygıları B) Asıl İddialar Cezalandırılan davranış unutumaz ve geri gelebilir: - Baskılama Cezanın olumsuz etkileri olabilir: - bedensel yaralanma, benlik saygısının azalması öfke, korku, saldırganlık, klasik koşullanma (beden eğitimi öğretmeni?) Bir durumdaki davranışı düzeltmek diğer durumdaki davranışla ilgili problemlerin daha sık yaşanmasına neden olabilir: - Pekiştirme ve ceza sürekli tek bir koşulda verilirse, davranış değişimi sadece o koşulda olur, başka koşullarda görülmez (davranışsal çelişki), örneğin evde melek olan çocuğun okulda kötü davranışlar serglemesi…

İstendik Davranışları Arttırmada Pekiştirmenin Kulanımı İstendik davranış(lar)ı en başta belirt: istendik davranışın ne olduğu ve sıklığı en başta açılanmalıdır (ödevlerin her gün yapılması ve ders başlanmadan masaya bıkılması; -nicelik kadar niteliğe de önem verilmeli (arka sıralarda sessiz oturmanın pekiştirilmesi yerine sessiz otururken bu vakti verimli değerlendirmenin pekiştirilmesi; okunan kitap sayısının değil, yaşına göre uygun zorluk düzeyinde okunan kitap sayısının pekiştirilmesi) İstendik davranış kendi başına oluşmadığı zaman dışsal pekiştireç kullan: Her bir öğrenci için gerçekten pekiştirici olan durumları tanıma: Belli sonuçlar doğuran pekiştireçler tüm öğrenciler için geçerli değildir. (övgü bazı çocuklar için pekiştirici, bazıları için rahatsız edici olabilir) - Ailelere veya öğrenciye sorulabilir, gözlem (belirli bir pekiştireciçok sık kullanmak da etkinin kaybolmasına yol açabilir)

İstendik Davranışları Arttırmada Pekiştirmenin Kulanımı Öğrencilerin davranışlarını değiştirmekle kaybettiklerinden daha fazlasını kazandıklarından emin ol: insanlar fayda-maliyet analizleri yaparlar. Kaybedilen çok ise pekiştirecin etkisi azalır. Psikoloji dersinden A1 almak için tüm hafta çalışmak gerekiyorsa? Yakın atık kutuları? Tepki-sonuç bağlantısını açıkça belirt: “En sessiz sınıf tenefüse ilk önce çıkacak” -koşullu sözleşme Pekiştireçleri tutarlı uygula: Karmaşık davranışları adım adım şekillendir: 20 dakika sessiz oturması gereken öğrencinin şekllendirilmesi? Pekiştireç herkesin içinde verildiğinde tüm öğrencilerin o pekiştireci elde etme imkanı olduğundan emin ol : Kalabalık sınıflarda parmak kaldırma, uygun zamanlarda öğretmenin yanına yaklaşarak soru sorması öğretilmeli?

İstendik Davranışları Arttırmada Pekiştirmenin Kulanımı Süreci takip etmek için objektif ölçütler kullan: Davranışta “gerçek” bir değişim gördüğümüzde öğrenme olur. Temel düzey ölçümleri? Doyumu erteleme becerisi geliştir: Küçük çocuklarda anında pekiştirme önemli fakat; gerçek başarı doyumu ertelemenin öğrenilmesiyle kazanılabilir (bugün çok çalıştığınız için çok yoruldunuz, bu hafta son derste serbest zaman aktivitesi yapalım) Nihai davranış düzenli olarak görülmeye başladıktan sonra yavaş yavaş dışsal pekiştireçleri kaldır:

İstenmeyen Davranışları Azaltmaya Yönelik Stratejiler Tepkileri Söndürme: Hastanede yatan Gökhan isimli çocuk kafasını sürekli yatak demirlerine vurma gibi bir alışkanlık kazanmıştı. Bu davranışı nasıl söndürürsünüz? (Gökhan gibi dikkat çekmek, ilgi amacıyla davranış sergileniyorsa veya kendine uyarım vermek için davranışı sergiliyorsa: asıl pekiştireci bulmak her zaman kolay değil) -Ödevlerde kopya çeken öğrencilere puan verilmezse Birden fazla pekiştireç davranışı sürdürebilir (öğretmen şaklabanlıklara gülmese de öğrencilerin kendi arasında gülmeleri pekiştreç görevi görebilir) Sönme patlaması olabilir. Değişken Oranlı ve Aralıklı pekiştirilmiş olma sönmeye direnci arttırabilir.

İstenmeyen Davranışları Azaltmaya Yönelik Stratejiler Koşulsuz Pekiştirmenin Ortaya Konulması: Son yıllarda istendik sonuçların oluşabilmesi için pekiştirecin “koşulsuz verilmesini” öne sürmektedirler. Batıl davranışlar? Diğer davranışları pekiştirme: İstemeyen davranış dışındaki davranışların pekiştirilmesi. Aralarında konuşmayı engellemek için sessizolunan her 15 dakika için bir pekiştireç verme (toplamda ders boyunca konuşmazsanız, beden eğitiminde futbol oynayabilirsiniz) Burada konuşmak ve sessizolma davranışaları birbirleriyle uyumsuzdur? (karşıt koşullama) - Sınıfı kirleten çocuğa sınıf temiz kolu başkanı yapmak

İstenmeyen Davranışları Azaltmaya Yönelik Stratejiler Ceza Kullanımı: İstemeyen davranışı hızlı bir şekilde ortadan kaldırıken kim olumsuz pekiştirilir? Diğer önceki yöntemler işe yaramadığında tercih edilmeli Kişinin kendine veya başkalarına zararı söz konusuysa tecih edilmeli Fazla sert olmayan ve gerçekten cezlandırıcı bir seçin: odasına yollama çocuk için istendik bir olguysa? -fiziksel ve psikolojik cezaların yarardan çok zararları olduğu unutulmamalıdır. Ceza kişiler arasındaki ilişkiye zarar verecek nitelikte aşırı olmamalıdır. Öğrenen kişiyi önceden hangi davranışların cezalandırılacağı hakkında bilgilendir: Bazı durumlarda nelerin cezandırılacağı bilgisi bile o davranışı azaltır. - Hiçbir zaman ceza vermeden tehdit etme etkili değildir.

İstenmeyen Davranışları Azaltmaya Yönelik Stratejiler Ceza Kullanımı: Kabul edilmeyen davranışları açık ve somut terimlerle tanımla: bugün sınıfın düzenini bozarsan öğle arasında boş zamanın olmayacak? (düzeni bozmak?) Cezayı mümkün olduğunca uygunsuz davranıştan hemen sonra uygula: Cezayı samimi ve destekleyici bir çevrede uygula: bunun için öğrenciyle öncesinde iyi bir ilişki kurulmuş olması önemli. (Seni önemsiyorum ve başarılı olmanı istiyorum, şu anki davranışın başarını engeliyor.) Davranışın neden kabul edilemez olduğunu açıkla: izin almadan konuşursan ve yerinden kalkarsan, benim ve arkadaşlarının dikkatini dağıtırsın. - Ceza nedeniyle verildiğinde davranış ve ceza arasındaki zaman daha az önemliolmakta.

İstenmeyen Davranışları Azaltmaya Yönelik Stratejiler Ceza Kullanımı: Uygun olmayan davranışa ceza uygulamada istikrarlı ol: öğretmeler ve aile işbirliği içinde olmalı. Kötü davranışların ortaya çıkma ihtimalini azaltmak için çevreyi değiştir. Daha uygun davranışları öğret ve pekiştir: ceza neyin yaplmayacağını söyler.

Uygulamalı Davranış Analizi (UDA) Davranış problemeri geçmişteki ve şimdiki tepki sonuç koşulluluğunun ürünüdür. Uygun akademik ve sosyal davranışları ortaya koymada sürekli desteklenmesi gereken kişilerle, öğrenme güçlükleri ve zihinsel rahatsızlıkları olan öğrenciler için sıklıkla uygulanır. UDA Geliştirmede dikkat edilmesi gereken hususlar: Mühadele edilmek istenen davranışlar gözlenebilir ve ölçülebilir terimlerle tanımlanmalıdır. (hedef davranışları) Hedef davranışları müdahalenin öncesinde ve müdahale süresince ölçür. (farklı kişilerce ölçümleme-puanlayıcılar arası güvenilirlik yüksek olmalı)

Uygulamalı Davranış Analizi (UDA) UDA Geliştirmede dikkat edilmesi gereken hususlar: Problem davranışları besleyen çevresel şartları tanımlamak: Hedef davranıştan önce gelen ve izleyen davranışları kaydetmek (öncüller-hedef davranışlar-sonuç) Örnek arkadaşlarına sürekli vuran Gökhan

Uygulamalı Davranış Analizi (UDA) UDA Geliştirmede dikkat edilmesi gereken hususlar: Örnek Günün büyük bir kısmını kulaklarını kapayarak geçiren Metehan

Uygulamalı Davranış Analizi (UDA) UDA Geliştirmede dikkat edilmesi gereken hususlar: Belirli bir müdahale planı geliştirmek ve uygulamak İstenen davranış için “Temel düzey oranı” düşükse pekiştirme kullanılabilir? (sönme-ceza) * Uygun olmayan davranışlara neden olan çevreyi değişimleme * Kaygı azalmak * Seçim fırsatı yaratmak * Akademik başarıyı arttırmak için uyarlamalar yapmak (konuları yavaş işleme, zor görevleri kolay ve eğlenceli görevler arasına serğiştirmek) Müdahalenin etkinliğini izleme: müdahale sürecinde temel davranış düzeyiyle karşılaştırarak müdahale etkinliğini değerlendirme Pozitif davranış desteği

Uygulamalı Davranış Analizi (UDA) UDA Geliştirmede dikkat edilmesi gereken hususlar: Yeni kazanılan davranışların genellenmesini desteklemek için tedbirler almak: Hedef davranışı değişik ortmlarda öğretmek Davranışın birçok farklı türünü öğretme Istendik davranışla pekiştireçler arasındaki doğal ilişkiyi öğretmek Yeni durumlarda davranış kendiliğinden oluştuğunda davranışı pekiştirme İstendik davranış kazanıldıktan sonra müdahale aşamalı olarak azaltılmalı

Uygulamalı Davranış Analizi (UDA) UDA Geliştirmede dikkat edilmesi gereken hususlar: Grup Koşullaması İyi davranış oyunu: Çoklu temel düzey Tersine çevirme Gizemli pekiştireç?

Uygulamalı Davranış Analizi (UDA) UDA Geliştirmede dikkat edilmesi gereken hususlar: İyi davranış oyunu: Çoklu temel düzey Tersine çevirme

Markayla Ödüllendirme Daha sonra asıl pekiştireçlerle değiştirilebilecek markaların kullanımı (herkese uygun pekiştireç?) Pekiştirilecek davranışları tanımlayan kuralar dizisi Uygun davranış ortaya konulduğunda markaların hemen verilmesi Markaların değiştirileceği çeşitli yedek pekiştireçler Yedek pekiştireçlerin satın alınabileceği bir dükkan Öğretimsel Hedefler Hedef davranış belirlenirken, 1) Sonuç gözlenebilir ve ölçülebilir davranış açısından belirtilmeli (anlamak, bilmek hatırlamak, farkına varmak?) (tanımlamak, yazmak, hesaplamak, listlemek, seçmek) Öğrenci olayların farkında olacaktır? Öğrenci A ile B arasındaki ilişkiyi tanımlar

Öğretimsel Hedefler Hedef davranış belirlenirken, 2) Davranış hangi şartlar altında ortaya konmalıdır -Öğrenci korelasyon katsayısı formülü verildiğinde test-tekrar test güvenirliğini hesaplar 3) Davranışsal hedefin bir ölçütü olmalıdır iki basamaklı sayılardan oluşan 10 toplama işlemi sorusundan 9’unu doğru yapacaktır.

Öğretim hedeflerini belirlemede Bloom taksonomisi Tam Öğrenme Uygun çevresel koşullar sağlandığında insanlar çok karmaşık davranışları öğrenme kapasitesine sahiptir. Bunu sağlamakda bir sonraki derse geçebilmek için bir önceki dersteki materyalin en iyi şekilde öğrenilmesi gerektiğine ilişkin yaklaşıma tam öğrenme denir. Küçük üniteler Mantıksal sıra Her ünitenin tamamlanmasında tam öğrenmenin ortaya konması Tam öğrenme için somut gözlenebilir ölçütler Yardıma ihtiyaçduyan öğrenciler için ek kaynaklar ve etkinlikler Öğretim hedeflerini belirlemede Bloom taksonomisi Bilgi Kavrama Uygulama Analiz Sentez Değerlendirme

3) BİLİŞŞEL ÖĞRENME (Tolman) Labirenti ödül olmadan öğrenen fareler... Gizil öğrenme: bir davranış değişikliğine hemen yansımayan öğrenmedir. Bilişsel Haritalar: çevrenin özelliklerinin, planının zihinsel temsilidir.