Araştırmalarda Ölçme ve Ölçekler Yrd. Doç. Dr. İhsan SARI

Ağırlık, mesafe, yağ oranı ölçmek kolay. Yaş, cinsiyet, gelir durumu ölçmek kolay. TUTUM DEĞER ALGIYI ÖLÇMEK KOLAY DEĞİLDİR…. Çünkü subjektif değerlendirme söz konusu. Objektif değil.

MOTİVASYON VE PERFORMANS ARASINDAKİ İLİŞKİ…????????? Motivasyonu nasıl belirleriz…

Ölçme: önceden tespit edilen belirli kurallara göre nesnelerin ve kişilerin özelliklerine sayılar veya semboller atamaktır. Ölçek: deneklerin belli veriler baz alınarak sınıflandırıldıkları araç veya mekanizmalardır.

Ölçüm seviyeleri Nominal (Sözde) Ölçüm: Sıralama yapmak mümkün değildir. Ölçümler niteliklerine göre isimlendirilir ya da sınıflandırılır. Sorulan sorunun ya da herhangi bir ifadenin cevabı net bellidir. Soruya verilen cevap bir kimlik işlevi görür. Örneğin; göz renginiz nedir? Mavi, yeşil, kahverengi vb. Cevap bunlardan birisidir, nettir. Başka bir örnek verirsek; öğrencileri bölümlere göre sınıflandırmak ya da cinsiyetiniz nedir? tarzı sorular. Ordinal (Sıralı) Ölçüm: Bu ölçüm türünde, bir nesnenin belirli bir özelliği az mı yoksa çok mu taşıdığını söylemek mümkündür. Nesneler arasında sıralama söz konusudur. Sıralananların birbirleri arasındaki farkları konusunda bir şey söylemek imkansızdır. Tıp alanında oldukça sık kullanılan bir ölçektir. Örnek vermemiz gerekirse; ünvan kıyaslamaları (prof,doçent,yard.doçent,arş.gör gibi), hastanın iyileşme durumu (tam iyileşti, biraz iyileşti, iyileşmedi), eğilim durumu (çok destekliyorum, destekliyorum, fikrim yok, desteklemiyorum, hiç desteklemiyorum) vb. örnekler. Interval (Aralıklı) Ölçüm: Nesnelerin sıralanmasında kullanılır. Eşit aralıkların eşit mesafelerini temsil ettiği bir ölçek türüdür. Ordinal ölçümün bütün özelliklerini taşır. Nesneler arasındaki farkın mukayesesine imkan tanır. Başlangıç noktası sorunu vardır. Araştırmacı kendi yaptığı çalışmaya göre bir başlangıç noktası belirler. Sıfır noktası sabit olmadığı için başlangıç noktası görecelidir. Sıfır noktası sayısallaştırmayı kolaylaştıran bir başlangıç noktasıdır. Örneklere bakalım; tansiyon ölçümleri (küçük ve büyük tansiyon belirlenerek kişinin tansiyonunun bu değerler arasında olacağı açıklanır), kan pH’ı 7.1 ile 7.5 arasında olması, vücut sıcaklığını ölçmek için kullanılan termometreler, likert ölçeği (tutum ve davranışları ölçmek için 1 ile 5 arasında değer vermek gibi, ya da kötü—harika tarzı anlamsal dizilimler). Rasyo (Oranlı) Ölçüm: İlk üç ölçüm türünün özelliklerini taşır. Aynı zamanda mutlak sıfır noktasına da sahiptir. En üst ölçüm tekniğidir, her türlü istatiksel ve matematik işleme imkan tanımaktadır. Cevaplayıcı sıfırdan herhangi bir sayıya kadar cevap verebilir. Oransallık söz konusudur. Örnek vermemiz gerekirse; yıllık kazancınız ne kadar, kaç çocuğunuz var, sağlık alanında ağırlık ölçümü, boy ölçümü, fizik bilimindeki ölçümler ağırlık, alan, hacim gibi, ölen hastalanan yaralanan hakkındaki veriler vb.

Ölçek Türleri

Sürekli ölçekler Sürekli Ölçekler •Bu ölçeklerde cevaplayıcı iki uç arasında uzanmakta olan bir çizgi üzerindeki uygun bir yere işaret koyar. •Değerlendirme aşamasında araştırmacı cevap çizgisini gereken sayıda aralığa böler ve cavaplayıcının cevabını rakamsal olarak ortaya koyar. •Oluşturulması kolay fakat skorların belirlenmesi zor ve güvenilir değildir.

Tekli Ölçekler Tek madde veya sorudan ibarettir. Kategorili ölçekler Sıralama ölçekleri Sabit-Toplam ölçekler Grafiksel / Şekilsel ölçekler İkili-karşılaştırmalı ölçekler

Kategorili Ölçekler Cevap seçenekleri kategoriler halinde verilmektedir. Kategoriler arasında çakışma olmamalıdır yani her denek sadece bir seçeneğe ait olmalıdır. Kategori sayıları genelde 2,3,5,7,9 olabilir. Formatına bağlı olarak bazı araştırmacılar karşılaştırmalı ölçekler olarak da tanımlar.

Sıralama Ölçekleri Deneklere inceleme konusuyla ilgili özellikler listesi verilir ve onlardan listedeki özellikleri tercih, önem sırası veya başka bir ölçüte göre sıralaması istenir.

Sabit-Toplam Ölçekleri Deneklerden, kendilerine verilen 100 tam puanın önem derecesi veya hoşlanma seviyesine göre listede verilen özelliklere dağıtılması istenir. Verilen puanların toplamı tam olarak 100 olmak durumundadır.

Grafiksel şekilsel ölçekler Özellikle okuma yazma bilmeyen ve küçük çocuklar üzerinde yapılan bu anketlerde cevaplar kelime halinde değil şekiller ve skeçlerle verilmektedir.

İkili-karşılaştırmalı Ölçekleri Deneklerden ikililer arasında seçim yapması istenmektedir.

Çoklu Ölçekler Birden çok maddeden meydana gelen ve maddelerin aynı ölçeğe göre değerlendirildiği ölçeklere denir. Tek boyutlu olarak ölçülmesi mümkün olmayan çok boyutlu kavramların ölçülmesinde kullanılır. Likert ölçeği Semantik farklılıklar ölçeği

Likert Ölçeği Geliştirici (Rennis Likert). Sosyal bilimler alanında yaygın olarak kullanılmaktadır. Deneklere çeşitli yargılar ve ifadeler yöneltilir ve bu yargılara katılıp katılmama derecelerini belirtmeleri istenir. Likert ölçeğinde cevaplar Katılıyorum- Katılmıyorum şeklindedir. Daha çok kişilerin tutum ve eğilimlerini ölçme amaçlı kullanılır. En önemli dezavantajı doldurma için gerekli sürenin uzunluğudur. Kategori sayısı olarak 5,7,9 ve 11’li olabilir. En sık kullanılanı 5’li olanıdır. Değerlendirmede iki alternatif bulunmaktadır. Ölçekte yer alan her ifade ayrı ayrı değerlendirilir. İfadeler arası korelasyon ve ilişki incelenebilir. Skorların toplamı üzerinden değerlendirme yapılabilir.

Örnek Likert Ölçeği

Semantik Farklılıklar Ölçeği Mamul, marka ve firma imaj çalışmalarında yaygın olarak kullanılır. İncelenen nesne/marka/ürüne ait çeşitli özelliklere ilişkin nitelendirmeler zıt kutuplara gelecek şekilde yedi noktalı bir doğru üzerine yerleştirilmiştir. Denek kendine uygun bir yere işaret koyar. Bu ölçek ile aralık seviyesinde ölçüm yapmak amaçlanmıştır. 1-7 şeklinde veya -3-+3 şeklinde ölçeklendirilebilir

Stapel ölçeği Deneklerin nesnelerin özelliklerine ait değerlendirmelerini pozitif veya negatif olarak değerlendirebileceği bir ölçek türüdür.

Ölçeklerle ilgili önemli noktalar Kategori sayısı; Ölçekte kullanılan kategori sayısı artıkça, incelenen konuya ilişkin olarak gruplar arasındaki farklılıkların ayırt edilmesi kolaylaşmaktadır. Ayrıca veri normal dağılıma yaklaşmaktadır. Kategori sayısı 5-9 arası olabilir. Ölçekte denge; Olumlu ve olumsuz kategori sayısı eşit olmalıdır. Tek veya çift sayıda kategori; karasız sayısını azaltmak için ölçeğin çift olarak belirlenmesi gerekir. Zorlanmış veya Zorlanmamış ölçek; bir fikrim yok, şıkkı konmamış ise zorlanmış anket, aksi durumda ise zorlanmamış ölçek olur. Kategorilerin yapısı ve yazılı gösterimi; ölçek kategorilerinin sayısal, kelime veya resimlerle ifade edilmesidir. Ölçeğin fiziksel formu; Kategorilerin anket kağıdı üzerindeki yerleşimini ifade etmektedir. Şekiller, resimler, kutucuklar. Kesinlikle katılıyorum gibi kesin mi yoksa genellikle katılıyorum gibi daha yumuşak mı. Ölçeğin fiziksel formu; yatay yada dikey konumlandırma, gülen yüzler, kutucuklar vs.

VERİLERİN İNANDIRICILIĞI Bilimsel araştırmaların temel amacı araştırmacının cevabını aradığı soru veya probleme doğru cevap verebilmektir. Bunun için araştırmalarda iki noktaya özel önem verilmektedir. Geçerlilik Güvenilirlik

Geçerlilik Bir test veya ölçeğin ölçülmek istenen şeyi ölçme derecesidir. Bunun için, “ölçekte yer alan sorularla gerçekten ölçmeyi amaçladığımız şeyi ölçebilir miyiz” sorusunu yöneltmek gerekir. Bunun için değişik geçerlilik testleri geliştirilmiştir. Bunlardan bir tanesi içerik geçerliliğidir. İçerik geçerliliği; anketin yeterli sayıda ve ölçülmek istenen olguyu temsil edebilecek soruları içerdiğinden emin olmak için yapılır. Yapısal geçerlilik; ölçeğin hangi kavram ve özellikleri ölçtüğünün belirlenmesini incelemektedir. Yakınsak geçerlilik; Sözkonusu ölçeğin aynı yapıyı ölçen diğer ölçütlerle ne derece örtüştüğünü gösterir. Diğerleriyle yüksek korelasyonun olması beklenmektedir Ayırt edici geçerlilik; ise farklı yapıları ölçen ölçekler ile zayıf ilişkinin (düşük korelasyon) olması anlamına gelmektedir.

Güvenilirlik Bir testin veya ölçeğin ölçmek istediği şeyi tutarlı ve istikrarlı bir biçimde ölçme derecesidir. Güvenilir bir test veya ölçek, benzeri şartlarda tekrar uygulandığında benzeri sonuçlar verir.

GÜVENİRLİĞİ BELİRLEMEK Ölçeğin güvenilirliğini ölçmede çeşitli yaklaşımlar kullanılmaktadır. Test-yeniden test yaklaşımında benzer anket iki farklı zamanda aynı denekler ve mümkün olan aynı şartlar altında tekrarlanır. Alternatif formlar yaklaşımında anketin eşdeğer iki formatı iki-dört hafta arayla deneklere uygulanır. İçsel tutarlık analizinde çok sayıda maddeden oluşan Likert bir ölçek kullanılarak, ölçekte yer alan maddeler arasındaki korelasyon değerine bakılır. İçsel tuttarlılık için İkiye ayırma güvenilirliği ve alfa katsayısı en yaygın kullanılan yöntemlerdir.

Ölçmede Hata Kaynaklar Denek hatası (iş yerine bağlılık için nötr bir günde veri alınmalı. Pazartesi yada Cuma değil). Denek önyargısı: Örneğin amirini memnun etmeye yönelik cevap verme. Gözlemci hatası: Örneğin mülakatta birçok mülakatçının olması ve farklı yöntemlerle mülakat yapması. Gözlemci önyargısı: araştırmacının veriyi önyargılı yorumlaması.

SORULAR