İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI Konu 3: HEPTATONİK SCALA Konu 4: MOD BATI MÜZİĞİ TARİHİ İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI Konu 3: HEPTATONİK SCALA Konu 4: MOD

İÇERİK Dizi Diyatonik Dizi Kromatik Dizi Anarmonik Dizi Pentatonik Dizi Heptatonik Scala Mod

Dizi Gam, scala, dizi. Seslerin belirli kurallara göre ard arda sıralanmasına dizi denir. Tarih boyunca doğu ve batı müziklerinde farklı şekillerde kullanılmıştır. Antik Yunanda kullanılan diziler, tam perde dizileri, on yedi sesli Arap dizileri, Hint sa-grama dizileri, pentatonik diziler bu gün kullanılan dizilere kaynak olmuştur.

Diyatonik Dizi Avrupa müziğinin temeli Antik Yunan’da kullanılan dizilere dayanır. Majör ve minör sistemin temeli olan diyatonik dizi’dir. Bir sekizli içinde belirli bir sırayla tam ve yarım perdelerden oluşmuştur. Yunanca Dia: yoluyla, Tonos: ses anlamına gelir.

Kromatik Dizi Yarım perdelerin sırasıyla inerek ve ya çıkarak ilerlemesiyle oluşan dizilere kromatik dizi denir. Yunanca choroma (kroma): renk demektir. Kromatik dizi 16. yy. da kullanılmaya başlanmıştır.

Anarmonik Dizi Anarmonik diziler yapısında bir küçük ikilinin bölünmesiyle iki çeyrek perdenin kullanılmasına dayanır. Bu perdeler her ne kadar sesteş olsalar da isimleri farklıdır. Yunanca enharmonios: armoniye uyarlanmış demektir.

Pentatonik dizi Doğu müziklerinde özellikle Çin uygarlığında kullanılan pentatonik dizilerde beş perde vardır. Yunancada penta: beş anlamına gelmektedir. Pentatonik ezgi beş sesten herhangi biriyle başlayıp herhangi bir sesle bitebilir. Pentatonik dizi re, mi, sol, la, do sesleri oluşturur. Bu dizi içinde küçük ikililer kullnılmamaktadır.

Heptatonik Scala Batı müziğinin dayanağı olan yedi perdeden oluşan diziye Heptatonik Scala adı verilir. Yunancada Hepta: yedi demektir. Antik Yunan uygarlığında müziğin fiziksel ve duygusal yönünü araştıran Phytagoras, Thales ve daha sonra gelen felsefecilerin ses fiziği üzerine yaptıkları araştırmalar sonucu bu gün kullanılan aralıklar hesaplanarak tam ve yarım aralıklar belirli bir düzene göre dizilmiş ve yedi nota dizisi ortaya çıkmıştır.

Yedi sesli diyatonik Phytagoras dizisinde sesler arda arda altı tane tam beşli aralık alınmasıyla elde edilir. Tam beşli zinciriyle elde edilen bu sesler bir oktav içinde sıralanarak yedi sesli heptatonik dizi elde edilir. Do-sol, sol-re, re-la, la-mi, mi- si, si-fa.

Mod Mod dizi demektir. Müzik tarihçilerinin yaptıkları araştırmalara göre Antik Yunan uygarlığındaki müzik sistemi tetrakord(dört ses) adı verilen iki tam ve bir yarım aralıktan oluşan dört perdeli dizilere dayanır. Eski Yunan müziğinin temelini oluşturan tetrakordların yerlerinin değiştirilmesiyle birçok dizi elde edilmiş ve bu dizilere yeni adlar verilmiştir.

Yedi ya da sekiz sesli eski Yunan dizileri iki dörtlünün ortak ya da ayrık olarak birleştirilmesi ile oluşmuştur. Tetrakordların baş ve sonundaki sesler değişmeyen seslerdir. Aradaki seslerindeğişmesiyle diatonik, kromatik ve anarmonik olmak üzere üç çeşit dörtlü elde edilmiştir. Modlar, yalnızca dizi değil aynı zamanda her biri makamsal birer ezgidir. Besteciler modları kullanırken bu kalıplara göre söz yazmaya çalışmışlardır.

Modlar isimlerini Antik Yunan şehirlerinden alır. Mi, re, la, si, la, sol, fa seslerinden başlarlar ve inici özellik taşırlar. Orta çağ kilise müziğini düzenleyen din adamı Ambrosius, dizileri re, mi, fa, sol seslerinden başlatmış dorien, phrygien, lydien ve mixolidien isimlerini verdiği bu dört diziyi ana modlar olarak biçimlendirmiştir.

Gregorius kilise modlarına dört mod daha eklemiştir. Gregorius’un düzenlediği bu modlara plagal modlar denir. Alt anlamına gelen hypo ekini alan modlar, ana modların beşinci sesi üzerine kurulur ve ana modların dört ses altından başlar ve biterler. Kilise modları Yunan modlarının aksine çıkıcıdır.

Yunan ve Kilise Modları Dorien: mi inici Phrygien: re inici Lydien: do inici Mixolidien: si inici Hypodorien: la inici Hypofrigien: sol inici Hypolydien: fa inici Dorien : re çıkıcı Frigyen: mi çıkıcı Lidyen :fa çıkıcı Miksolidien: sol çıkıcı Hipodoryen: la çıkıcı Hipofrigyen:si çıkıcı Hipolidyen: do çıkıcı

Modların son hali On altıncı yy. sonlarına doğru müzikteki gelişmelerle yedi mod son halini almıştır. İonyen modu MAJÖR, eolyen modu ise MİNÖR dizinin oluşmasına yol açmıştır. İonyen : Do çıkıcı * miksolidyen : sol çıkıcı Doryen : re çıkıcı * eolyen : la çıkıcı Frigyen : mi çıkıcı * lokrien : si çıkıcı Lidyen: fa çıkıcı