ULS1040 Türk Sİyasal HayatI - I Slayt no: 3 Türkiye’de Burjuva Sınıfının Sosyal Profili Dr. Bülent ŞENER

Türkiye’de Burjuva Sınıfının Sosyal Profili Toplumsal Sınıflar (Toplumsal Tabakalaşma) Toplumsal sınıflar, bir toplum içerisinde statü, servet, güç, yaşama biçimi gibi ölçütlere göre hiyerarşik farklılaşmayı ifade eden katmanlardır/tabakalardır. Bu tabakalaşma, her toplumda farklı biçimlerde ortaya çıkmakta ve toplumların yapılarına göre değişkenlik göstermektedir.

Türkiye’de Burjuva Sınıfının Sosyal Profili Türkiye’de «Milli İktisat» Düşüncesi ve «Burjuva Sınıfı»nın Doğu(rulu)şu Türkiye’de «milli iktisat» düşüncesi 20. yüzyıla kadar hiç gündeme gelmemiştir. Bunun nedeni: Osmanlı’da iktisat alanı «merkez»in ilgilendiği/yoğunlaştığı bir alan değildi. Osmanlı’da «iktidar» alanı (siyasal alan) ve ilişkileri esas alandı. «Merkez»in iktisadi anlamda tek düşüncesi asker ve vergilerin merkeze düzenli bir biçimde ulaştırılmasıydı. Fetihlerde elde edilen ganimetler de «artık birikim» olarak uzun yıllar devleti beslemiştir. Bu yapının sonucunda: İktisadi alan özellikle de ticaret tamamen gayrimüslimlerin (Hıristiyan, Yahudi, Rum, Levantenler) elinde olmuştur. Sermaye birikimi gerçekleşmemiştir. Endüstrileşme ve Pazar ekonomisi (kapitalizm) olgusu Osmanlı’da çok geç ortaya çıkmıştır. Sınıflı toplum yapısı ve dolayısıyla özerk milli bir burjuva sınıfı oluşmamıştır. Bu üç olumsuzluk Osmanlı’da parlamenter deneyimin (1908-1918) kökleşmesini ve sürekliliğini engellemiştir.

Türkiye’de Burjuva Sınıfının Sosyal Profili Türkiye’de «Milli İktisat» Düşüncesi ve «Burjuva Sınıfı»nın Doğu(rulu)şu Türkiye’de «milli iktisat düşüncesi» ilk kez II. Meşrutiyet döneminde (İttihat ve Terakki iktidarında) gündeme gelmiştir. Bunun nedeni: İktisadi sermayeyi elinde bulunduran gayrimüslimlerin imparatorluktan kopmasının etkileri Devletin yaşamakta olduğu iktisadi bunalım ve Duyun-u Umumiye İdaresi’nin varlığı İttihat Terakki’nin bu duruma bulduğu çözüm Gayrimüslimlere verilmiş ayrıcalıkları kaldırmak Ticaret ve gümrük sözleşmelerini iptal etmek Kapitülasyonları tek taraflı olarak kaldırmak Milli bir banka kurmak SONUÇ Gayrimüslim tüccarların büyük çoğunluğu ülkeden ayrıldılar Osmanlı iktisadi, sosyal, siyasal ve ideolojik kazanımlarının çoğunu kaybetti Müslüman burjuvazinin güçsüzlüğü/yokluğu, burjuvazi yaratmak için bürokrasinin (merkezin) korumasını ve devlet merkezli bir sosyo-ekonomik dönüşümün kontrolünü/yönlendirmesini zorunlu kıldı.

Türkiye’de Burjuva Sınıfının Sosyal Profili Türkiye’de «Milli İktisat» Düşüncesi ve «Burjuva Sınıfı»nın Doğu(rulu)şu Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçildiğinde burjuva sınıfının olmayışında iki neden daha vardı: Özerk bir toplumsal tabana dayanan toprak sahibi sınıfın olmayışı İktisadi alanda yabancı sermayeyle bağlantılı bir zümre hakimiyetinin de olmayışı Cumhuriyet’in bu duruma bulduğu çözüm Devlet (merkez) eliyle ve korumasıyla bir burjuva sınıfı yaratmak (Devletçilik) (Başarıldı) Toprak reformunu gerçekleştirmeye çalışmak (Başarılamadı) SONUÇ Devletten özerk/ona bağımlı olmayan bir burjuva sınıfı ortaya çıkmadı. Ortaya çıkan burjuvazi «sanayi burjuvazisi»nden ziyade büyük toprak sahipleri (ağalar, eşraf ve milletvekilleri) ve bürokratların ittifakıyla oluşan cılız bir «ticaret burjuvazisi»ydi. Toprak mülkiyeti askeri ve sivil bürokrasi ile yerel güçlerin elinde toplanmış oluyordu. «Burjuva devlet» «burjuva toplum»dan önce doğdu . Yani devlet iktidarını elinde tutan yönetici sınıf ve yerel güçler, devleti ve olanaklarını kendi çıkarlarına hizmet edecek siyasi bir güç olarak görerek iktisadi zenginliklerini iktidar-akrabalık ilişkileriyle arttırarak toplumu kontrol ettiler. Devletçilik politikası, bürokrasinin ve ona bağımlı olan siyasal ve ekonomik grupların palazlanmasını sağlamıştır.

Türkiye’de Burjuva Sınıfının Sosyal Profili Avrupa ve Türkiye’de «Burjuva Sınıfı»nın Farkları Avrupa/Batı Türkiye •Orijinal burjuva • Gecikmiş ve türev burjuva • Ağırlıklı olarak sanayi burjuvazisi •Ağırlıklı olarak toprak ve ticaret burjuvazisi • Devletten özerk • Devlete bağımlı • İktisadi ve sosyal konumlar aidiyetlerini/ • Kültürel, dini, etnik konumlar/aidiyetlerini kimliklerini belirliyor kimliklerini belirliyor • Eskiyi (gelenekseli) yıkan ve yeni • 2000’lerden sonra böyle bir durum yok ya da değerleri getiren tartışmalı… • İlerici • 2000’lerden sonra böyle bir durum yok ya da tartışmalı…

Türkiye’de Burjuva Sınıfının Sosyal Profili Türkiye’de bugün burjuva sınıfı, sınıf içi dinamikler (siyasal, dinsel, etnik ve kültürel) açısından 3 parçadan oluşmaktadır: Üretim, ticaret ve özellikle finans alanlarında faaliyet gösteren holdingler üzerinden ve TÜSİAD’da örgütlenmiş, küresel kapitalizmle iktisadi, siyasi, kültürel düzeyde derinden entegre olmuş, Batıcı-laik büyük burjuvazi (Beyaz Türkler, İstanbul sermayesi, Kemalist burjuvazi, bürokratik vesayetçi eğilimde, kimilerine göre hükümetler üzerinde ekonomik vesayetleri vardı. Ancak, bir baskı grubu olarak TÜSİAD’in hükümetleri etkilemesi doğaldır demokratik siyaset açısından). Bu burjuvazinin AKP’yle aralarında olan balayı 2009’da sona erdi. Artık kriz ve çatışma var. Rejimin alacağı şekle göre gelecekte sermayeleri el değiştirebilir… TOBB içindeki ticaret ve sanayi odalarında örgütlü, 1980 sonrasının esnek üretim ve ihracata yönelik sanayileşme koşulları altında esas olarak emek maliyetinin bastırılması üzerinden var olan küçük ve orta boy burjuvazi. Bu ikinci grubun içinde yer alan ancak kültürel ve siyasal aidiyet olarak kendisini Türkiye’de siyasal İslamcı hareket içinde (önce Refah Partisi sonra AKP) tarif eden, aslen MÜSİAD içinde örgütlü İslamcı/muhafazakar küçük ve orta boy burjuvazi (Anadolu kaplanları, AKP’nin organik burjuvazisi). Bu grup AKP’nin Neo-İslamcı ve otoriter bir çizgide yürüttüğü hegemonya kurma projesine ve «Neoliberal Güvenlik Devleti»ne destek veriyor.