PSİKOLOJİK DANIŞMA KURAMLARI Dr. AYHAN ÇAKICI

Gestalt Psikolojik Danışma Kuramı Fritz Perls isimli psikiyatrist tarafından oluşturulmuştur. Freud’un ilgisini çekmeye çalışan Perls, bunu başaramamış ve psikanalizden uzaklaşmıştır. Gestalt kelimesi almancada biçim, tamamlama, bütünleşme gibi anlamlar ifade eder. Psikoterapi alanında kullanıldığında ise kişinin bütünleşmesini yaşamın bitmemiş, bir sonuca ulaşmamış yönlerini anlamlı bir şekilde oluşturup tamamlamasını ifade eder.

Gestalt Psikolojisi ve Gestalt Yasaları 1.Yakınlık Yasası: Birbirine zaman ve alanda yakın olanlar birlikte algılanır, bir bütün oluşturur. 2.Benzerlik Yasası: Birbirlerine şekil ve özellik açısından yakın olanlar algılanır. 3.Kapanma Yasası:Alanda bir boşluk varsa, organizma bunu tamamlama ve bütünü sağlama eğilimindedir. 4.Devamlılık Yasası: Organizma denge sağlanmış bir psikolojik alanı sürdürme eğilimindedir.

5.Tanışıklık Yasası: Kişi daha önce tanıdığı yaşantılara benzer olgulara, benzer algılar geliştirir. 6.Tavır (Set) Yasası: Birey psikolojik alana belirli bir tutum, beklenti ve tavır içinde girer.

Temel Kavramlar Şimdi : Perls’ göre şimdinin dışında hiçbirşey yoktur. Geçmiş bitmiştir, gelecek ise gelmemiştir. Anksiyete şimdi ve geçmiş arasında bir boşluk olarak tanımlamıştır. İnsanların şimdiden uzaklaşıp gelecekle ilgilenmeleri anksiyeteye neden olur. Gelecekte kötü şeyler olacaklarından korkarlar. Bitirilmemiş İşler: Bunlar genellikle geçiştirilmiş dargınlık, öfke, nefret, acı, kaygı, suçluluk, ayrılık gibi duygulardır. Bu duygular kişiyi rahatsız eder.

Farkındalık : Kuramın ve Gestalt terapi uygulamalarının temel kavramıdır. Bireyin kendini tanıması ve kendi iç dünyasıyla iletişim kurabilmesi için farkındalığının artması gerekmektedir. Üç alanda elde edilen verilerle artırılabilir. Bunlar duyumlarla ilgili olan algısal farkındalık, herhangi bir anda bedenimizde ne olup bittiğini anlamamızı ifade eden bedensel farkındalık ve kafamızın içinde neler olup bittiğiyle ilgili olan hayal gücüne ilişkin farkındalık.

İNSAN ANLAYIŞI Geştaltcılar, ruhsal olayların bütününe ve örgüsüne dikkat çekmişlerdir. Yaşantılar bütün ve karmaşık olaylardır. Bunlar fiziksel ve psikolojik, çevresel ve içsel birçok etmenlerin belli biçimlerde örgütlenmesinden meydana gelmektedir. Akımın öncüleri Max Wertheimer, Karl Koffka ve Wolfrang Köhler’i sayabiliriz.

Bir Dizi Kuramsal İlke Üzerine Kurulmuştur: 1.Örgütlenmiş bütünler algılanır: Uyaranlar ile duyu organları arasında bütünleyici ve anlamlaştırıcı bir görev yapar. 2.Düzen, tekrar ve anlam ilkeleri bütün evrende ortaktır: Evrendeki bütün güçler fiziksel ya da psikolojik boyutlar bir anlam, denge ve bütünleşmeye yönelmiştir. 3.Gestalt psikologları izomorfizm varsayımını kabul ederler: Eş biçimlilik anlamına gelmektedir. Bu düşünce sinir sisteminin olgusunu, sınırlarını, çevre ile ilişkisini ve anlamlı bütünlerin kazanılmasındaki rolünü kabul etmek demektir.

4.Sinir Sistemi fonksiyonel bütünlük sağlamakla görevlidir: Gestaltcılar beyni elektrik santraline benzetirler. Beyin gerginliği gidermek için boşlukları kapatmak amacındadır. Duygu ve motor sistemler ve bedendeki diğer sistemler bir bütünün parçalarıdır, hepsi birbiri ile dinamik bağlantı içindedir. 5.Gestalt psikologlarına göre evren bir bütündür: Evrenin bütün parçaları denge, kapanma, simetri, düzen ve uyuma yönelik bir bütün içindedir.

6.Davranışlar psikolojik bir alanda oluşur: Yaşantıların ve davranışların alanı dinamik olup, birey ve çevresi ile olan bağlarını içerir. Bu bağlar davranışı şekillendirir.

Gestalt psikoloji yaklaşımına göre; insan bir bütün olarak çalışır ve her birey mevcut parçalarının toplamı değil, bu parçaların bir bütünlük içindeki koordinasyonu ile ahenkli bir sistemdir. Bu yaklaşım; insanı bir sistem olarak görür ve her sistemin kendi içinde bir dengesi olduğunu ileri sürer. Ruh sağlığı ise, sahip olunan her şeyin uyum ve dengeli bir durumudur.

Gestalt psikolojisine göre hiçbir olay ve durum boşlukta oluşmaz, her şey bir zaman ve uzay ortamı içinde geçer ve o ortamın etkisi altında bir anlam kazanır. Doğadaki varlık ve olaylar, en küçük parçaları değil, bütün olarak incelendiği zaman anlaşılır. Organizma bütün olarak tepkide bulunmaktadır. Organizmanın bir duruma karşı verdiği tepki bir bütüne karşı verilen tepkidir. Öğrenme ise büyüme ve organizasyon ile oluşmaktadır.

Gestalt psikologları, öğrenmede önce durum ya da nesnenin tümünü görerek ilişkileri kavramanın önemini belirtmişlerdir. Mekanik öğrenme yerine kavrayış, sezgi ve içgöre yoluyla öğrenmenin önemine dikkat çekmişlerdir. Gestalt psikoloji akımına göre öğrenme, içgörü yoluyla gerçekleşmektedir. Buna göre daha zeki olanlar, içgörü yoluyla daha kolay sonuca ulaşırlar. Problem çözmede problem önemlidir. İçgörü yoluyla problem çözmede sınama-yanılma vardır.

Kişilik Kuramı --Gestalt kuramının kişilikle ilgili temel kavramı, sosyal ve biyolojik varoluş arasındaki uyuşmazlıktır. --Çoğu insanlar kendilerinin gerçekleştirmekten ziyade, olmak istediklerini gerçekleştirmeyi denerler. --Gestalt psikolokları, kişiliği bir çok fiziksel, ruhsal içsel ve çevresel etkenin belli biçimde örgütlenmesinden oluşan bir bütün olarak yorumlarlar.

Böylece oluşan kişilik, kendisini oluşturan ögelerin toplamından daha fazla ve fazla bir oluşum olup, kendine özgü niteliklere sahiptir. Kişilik organizma ile psikolojik alan arasında kurulan dengenin ve bütünlüğün niteliklerini kapsar. Gestalt kuramcılarında kişilik, ego ile eş anlamlı olarak da kullanılmış, kişiliğe ego demişlerdir.

Perls, Freud’un superegosuna eşdeğer bir kavramı “üst benlik” (top dog) olarak tanımlamış ve onun zıddı olarak da “alt benlik” (unden dog) kavramını öne sürmüştür. Bunlar ünlü gestalt kutuplarıdır. Biçimlendirici, dürüst, otoriter, mükemmelliyetçi ve her şeyin iyisini bilendir. Üstbenlik bireyi “gereklilik” (meli-malı) tehditlerle manipule eder. Zamanla üstbenliği yaptığımız herşeyindoğru olduğunu savunan bir kişilik bölümümüz olarak görürüz.

Altbenlik ise, iyi niyetler, savunmalara geçme ve özür ile manipüle edicidir. Altbenlik bizim pasif direnişlerle gözüken ve üstbenliğin zorba isteklerine karşılık veren kökleyici yanımızdır. Patolojik kişilik, büyüme ya da olgunlaşma sürecinde takılıp kalmış kişidir. Perls, kişilik bozukluklarını ifade etmek için “nevroz” kelimesi yerine “büyüme bozuklukları” terimini kullanmayı tercih etmiştir. Perls’e göre 5 farklı psikopatoloji seviyesi vardır. 1.Fony, 2.Fobi, 3.Çıkmaz, 4.İçe Kapanma, 5.Patlama.

1. Fony seviyesi, oyunlar oynadığınız ve rol yaptığımız seviyedir 1.Fony seviyesi, oyunlar oynadığınız ve rol yaptığımız seviyedir. Bu aşamada patron, cahil, hanımefendi ya da güçlü erkekler gibi davranırız. 2.Fobi seviyesi: Gerçekte olduğumuz şeyle karşı karşıya gelmeye çalışmak, bütün olmaya çalışmak bizi patolojimizin fobi seviyesiyle karşı karşıya getirir. Bu aşamada kendimizle ilgili tatminsizliğimizden kaynaklanacak acıya karşı fobi geliştiririz. 3.Çıkmaz Seviye: Fobi seviyesinin hemen altında patolojik seviyesi olan çıkmaz(impas) bulunur.

Hayatta kalma şansımız olmadığına inandığımız bir noktadır. 4.İçe Kapanma Seviyesi: Nevroz seviyesi, kendimizle ilgili reddettiğimiz bölümlerimizin cansızlığını yaşamaktır. 5.Patlama Seviyesi; Kişinin rollerini, alışkanlıklarını ve karakterini bırakması sorumlu ve gerçek anlamda canlı bir şekilde yaşayan biri olmak için her zaman o yoğun enerjinin salıverilmesi gerekir. Bu durumda kişi patlama seviyesi ile karşılaşır.

Kullanılan Yöntemler ve Teknikler Gestalt psikolojik danışmanları bir yapıdan kaçınırlar,çünkü bunun danışma sürecine dar bir çerçece içine sokacağına inanır. Bireyin özbilinçliliğine kavuşacak özünü gerçekleştirmesini amaçlamaktadır. Kişinin kendi bedenine, duygularına, düşüncelerine ve çevresinde olup bitenlere karşı bilinçli olması amaçlarıdır. Amaç danışanın kendisi için gerekli ve yeterli gücü kazanmasına yardımcı olmaktır.

Psikolojik danışma sürecinin diğer bir amacı da ölüm ve yaşam ikileminin kabulüne yardımcı olmaktır. Böylece yaşam daha anlamlı ve yaşanılır olabilecektir. Yaşam sorunlarına çözüm getirmek ve hayatı yaşanılır duruma getirmek genel amaçlarıdır. “Bilincin açığa çıkarılması” bu yaklaşımda kullanılan yöntemlerden biridir. Kullanılan diğer yaygın yöntemler: 1.Rol Yapma, 2.Belirti ya da davranışların abartılması

3. Düşlerden yararlanma, 4. İçinde bulunulan anı yaşama, 5 3.Düşlerden yararlanma, 4.İçinde bulunulan anı yaşama, 5.Şimdi de kalma ilkesi, 6.Davranış sorumluluğunu üstlenmesinin bir yolu olarak -o- yerine –ben- sözcüğünün kullanılması, 7.Tek yönlü konuşma yerine karşılıklı konuşmayı öğrenme, 8. Beden duygularının bilincinde olmalı, 9.Anlaşılıp, bütünleninceye kadar duyguları içinde tutmayı öğrenme.

Bilincin Açığa Çıkarılması Esnasında Kullanılan Alıştırmalar: 1. Diyalog oyunları 2.Sorumluluk alıyorum 3.Yansıtma 4.Zıtlık 5.Anlatma 6.Bir Sırrım Var

Gestalt danışmanları çalışmalarında “niçin” den çok “şimdi” ve “nasıl” kavramlarını kullanırlar. Gestalt danışma sürecinde kullanılan tekniklerden biri de “boş sandalye tekniği” dir. Gestalt psikolojik danışma yaklaşımında, danışanın rüyaları da danışma sürecinde kullanılan teknikler arasındadır. Bir diğer teknik “ şiddet artırma tekniğidir” Danışmanın bir duygunun, bir davranışın, bir düşüncenin şiddetinin artırılarak ve abartılarak danışandan tekrar ifade etmesini ister.

Gestalt Psikolojik Danışma Kuramına Yöneltilen Eleştiriler: Psikanalitik yaklaşım açısından egonun olduğu yerde id’de olacaktır. Gestaltcılar bireyin akıl sağlığını ve sosyal düzenini tehlikeye sokacak biyolojik güdülerin varlığını inkar etmeye çalışmaktadır. Ego sürecinde öfkeleri tarafından bastırılma tehlikesi ile karşı karşıya kalan paranoidlere , gestaltcılar nasıl bir terapi uygulayacaklar ?

Kızgınlıklarını daha çok mu yaşayacaklar Kızgınlıklarını daha çok mu yaşayacaklar? Sorumluluktan daha mı çok bahsedecekler? Gestaltcılar danışanlarını çıldırtmak ya da intihar etmek istediklerinde, istediklerini yapabileceklerini söyleyerek büyük bir sorumsuzluk örneği teşkil etmektedirler. Bu tür felsefe, büyüme eğilimli kişilerin bulunduğu çalışma ortamlarında işe yarayabilir. Fakat asıl sağlıklarını zor idare edebilen, olgunlaşma aşamasında yalnız bırakılmış, kendi kendine yetmeyen insanlar için tehlikeli bir yaklaşımdır.

Kaynak -Psikolojik Danışma, Psikoterapi Kuram ve Uygulamaları / Dr. Gerald Corey / Editör:Ayhan Sağlam. Mentis Yayınları.