MİKROEKONOMİ YRD. DOÇ. DR. ÇİĞDEM BÖRKE TUNALI 06.10.2015 İ.Ü. Sağlık Bilimleri Fakültesi Sağlık Yönetimi Bölümü Ders 3: Esneklikler (Elastikiyet)

Talebin Fiyat Esnekliği Talebin fiyat esnekliği, herhangi bir malın talep edilen miktarının o malın fiyatına olan duyarlılığını ölçmektedir. Talebin fiyat esnekliği ( 𝜀 𝑄,𝑃 ), fiyattaki (P) yüzde 1’lik bir değişmenin talep edilen miktarda (Q) yarattığı yüzde değişmedir. Talebin fiyat esnekliği formülü: 𝜀 𝑄,𝑃 = 𝑀𝑖𝑘𝑡𝑎𝑟𝑑𝑎𝑘𝑖 𝑌ü𝑧𝑑𝑒 𝐷𝑒ğ𝑖ş𝑚𝑒 𝐹𝑖𝑦𝑎𝑡𝑡𝑎𝑘𝑖 𝑌ü𝑧𝑑𝑒 𝐷𝑒ğ𝑖ş𝑚𝑒

Talebin Fiyat Esnekliği Miktardaki değişme ΔQ ve fiyattaki değişme ΔP ile gösterildiğinde: 𝑚𝑖𝑘𝑡𝑎𝑟𝑑𝑎𝑘𝑖 𝑦ü𝑧𝑑𝑒 𝑑𝑒ğ𝑖ş𝑚𝑒= ∆𝑄 𝑄 x100% 𝑓𝑖𝑦𝑎𝑡𝑡𝑎𝑘𝑖 𝑦ü𝑧𝑑𝑒 𝑑𝑒ğ𝑖ş𝑚𝑒= ∆𝑃 𝑃 x100% Dolayısıyla talebin fiyat esnekliği: 𝜀 𝑄,𝑃 = ∆𝑄 𝑄 𝑥100% ∆𝑃 𝑃 𝑥100% 𝜀 𝑄,𝑃 = ∆𝑄 ∆𝑃 𝑃 𝑄

Talebin Fiyat Esnekliği Örnek: Bir malın fiyatı 10 lira iken talep edilen miktar 50 birimdir. Malın fiyatı 12 liraya çıktığında talep edilen miktar 45 birime düşüyor. Söz konusu malın talebinin fiyat esnekliği nedir? 𝜀 𝑄,𝑃 = ∆𝑄 ∆𝑃 𝑃 𝑄 = 𝑄 2 − 𝑄 1 𝑃 2 − 𝑃 1 𝑃 𝑄 = 45−50 12−10 . 10 50 = −5 2 10 50 =−0.5

Talebin Fiyat Esnekliği Ekonomistler talebin fiyat esnekliğini aşağıdaki tabloda olduğu gibi sınıflandırmışlardır: 𝜺 𝑸, 𝑷 ’nin Değeri Sınıflama Anlamı Tam İnelastik Talep Talep edilen miktar fiyata tamamen duyarsızdır. 0 ile -1 arasında İnelastik Talep Talep edilen miktar talebe nispeten duyarsızdır. -1 Birim Elastik Talep Talep edilen miktardaki yüzde değişme, fiyattaki yüzde değişmeye eşittir. -1 ile -∞ arasında Elastik Talep Talep edilen miktar fiyata nispeten duyarlıdır. -∞ Tam Elastik Talep Fiyattaki herhangi bir artış talep edilen miktarın sıfıra düşmesine, fiyattaki herhangi bir azalış talep edilen miktarın sonsuza çıkmasına neden olur.

Talebin Fiyat Esnekliği D2 talep eğrisi D1 talep eğrisine göre daha esnektir. P P1 A P2 D2 D1 Q1 Q2 Q3 Q

Spesifik Talep Eğrileri BoyuncaEsneklikler Doğrusal (Lineer) Talep Eğrileri Ekonomik analizlerde sıklıkla kullanılır. Doğrusal talep eğrisi Q = a – bP denklemi ile gösterilir. (a ve b pozitif katsayılardır). Bu denklemde a katsayısı fiyat dışında talebi etkileyen tüm faktörleri temsil etmektedir. (gelir, tamamlayıcı ya da ikame malların fiyatları gibi). b katsayısı ise; fiyatın talep edilen miktarı nasıl etkilediğini göstermektedir. Her talep eğrisi fiyatın talep edilen miktarın bir fonksiyonu olarak gösterildiği bir ters talep eğrisine (inverse demand curve) sahiptir.

Spesifik Talep Eğrileri BoyuncaEsneklikler Doğrusal (Lineer) Talep Eğrileri Ters talep eğrisini aşağıdaki denklemle gösterebiliriz: 𝑃= 𝑎 𝑏 − 1 𝑏 𝑄 Doğrusal talep eğrisi denklemine (Q = a – bP) göre, doğrusal talep eğrisi boyunca esneklik formülü; 𝜀 𝑄,𝑃 = ∆𝑄 ∆𝑃 𝑃 𝑄 =−𝑏 𝑃 𝑄

Spesifik Talep Eğrileri BoyuncaEsneklikler Doğrusal (Lineer) Talep Eğrileri P Esneklik -∞ a/b Elastik Bölge, Esneklik -∞ ile 1 arasında M Esneklik -1 a/2b İnelastik Bölge, Esneklik -1 ile 0 arasında Esneklik 0 a/2 a Q

Spesifik Talep Eğrileri BoyuncaEsneklikler Doğrusal (Lineer) Talep Eğrileri 𝜀 𝑄,𝑃 = ∆𝑄 ∆𝑃 𝑃 𝑄 =−𝑏 𝑃 𝑄 denklemi, talep eğrisinin eğimi (-b) ile esnekliğinin birbirinden farklı olduğunu göstermektedir. Eğim fiyattaki bir birimlik değişimin talep edilen miktarda ne kadarlık bir değişim yarattığını gösterirken; esneklik fiyattaki %1’lik bir değişimin talep edilen miktarda % kaçlık bir değişime yol açtığını gösterir.

Spesifik Talep Eğrileri BoyuncaEsneklikler Doğrusal (Lineer) Talep Eğrileri Bu noktada talebin fiyata olan duyarlılığını ölçmede neden eğimin kullanılmadığı ve esnekliğin hesaplandığı sorusu akla gelebilir. Talep eğrisinin eğimi fiyat ve miktarın ölçüldüğü birime bağlıdır. Dolayısıyla eğimi kullanarak talep edilen miktarın farklı birimlerle ölçüldüğü malları ya da fiyatların farklı para birimleriyle ölçüldüğü ülkeleri karşılaştırmak mümkün değildir. Esneklik fiyattaki yüzde değişmenin talep edilen miktardaki yüzde değişmeye duyarlılığını ölçtüğünden herhangi bir birime bağlı değildir. Yani esneklik farklı mallar ya da ülkeler arasında karşılaştırma yapmaya olanak sağlar

Spesifik Talep Eğrileri BoyuncaEsneklikler Sabit Esnekliğe Sahip Talep Eğrisi Ekonomik analizlerde sıklıkla kullanılan bir başka talep eğrisi de sabit esnekliğe sahip talep eğrisidir (constant elasticity demand curve). Sabit esnekliğe sahip talep eğrisinin genel formülü; 𝑄=𝑎 𝑃 −𝑏 şeklinde ifade edilmektedir. Burada a ve b pozitif katsayılardır. Sabit esnekliğe sahip talep eğrisinde fiyat esnekliği her zaman –b’ye eşit olacaktır. Ekonomistler bu nedenle sabit esnekliğe sahip talep eğrisini analizlerinde sıklıkla kullanırlar.

Spesifik Talep Eğrileri BoyuncaEsneklikler Sabit Esnekliğe Sahip Talep Eğrisi Sabit Esnekliğe Sahip Talep Eğrisinin Fiyat Esnekliğinin –b’ye eşit olduğunun ispatı: 𝜀 𝑄,𝑃 = ∆𝑄 𝑄 𝑥100% ∆𝑃 𝑃 𝑥100% 𝜀 𝑄,𝑃 = ∆𝑄 ∆𝑃 𝑃 𝑄 ve talep eğrisi 𝑄=𝑎 𝑃 −𝑏 ∆𝑄 ∆𝑃 = 𝑑𝑄 𝑑𝑃 =−ab 𝑃 −(𝑏+1) 𝜀 𝑄, 𝑃 = −𝑎𝑏 𝑃 − 𝑏+1 𝑃 𝑎 𝑃 −𝑏 =−𝑏 𝑃 − 𝑏+1 1 𝑃 − 𝑏+1 =−𝑏

Talebin Fiyat Esnekliği ve Toplam Gelir Talebin fiyat esnekliği, firmaların elde ettiği toplam gelir açısından son derece önemlidir. Fiyat arttığında genel olarak firmaların gelirinin arttığı düşünülebilir. Ancak bilindiği gibi fiyat arttığında talep edilen miktar düşmektedir. Dolayısıyla fiyat artışının firmanın geliri üzerindeki olumlu etkisi, talep edilen miktardaki düşüşün gelir üzerindeki olumsuz etkisiyle yok olabilir. Bu noktada talebin fiyat esnekliği devreye girmektedir. Şayet talebin fiyat esnekliği yüksekse (talep esnekse), fiyat artışı karşısında talep edilen miktar fiyat artışından daha fazla düşecektir. Dolayısıyla firmanın geliri azalacaktır. Talebin fiyat esnekliği düşükse (talep esnek değilse), fiyat artışı karşısında talep edilen miktar çok fazla düşmeyecektir. Bu durumda firmanın geliri artacaktır. Talebin fiyata olan duyarlılığının yani talebin fiyat esnekliğinin bilinmesi firmaların gelir tahminleri açısından son derece önemlidir.

Talebin Fiyat Esnekliğini Belirleyen Faktörler Herhangi bir malın yerine geçebilecek, onu iyi bir şekilde ikame edebilecek başka mallar varsa, söz konusu malın talebinin fiyat esnekliği yüksektir. Örneğin, tatil için seyahatlerde havayolu yolculuğuna yönelik talebin fiyat esnekliği yüksektir. Herhangi bir mala yönelik olarak tüketicinin yaptığı harcama büyükse talep daha elastik olmaktadır. Şayet tüketici herhangi bir mala çok küçük bir harcama yapıyorsa, söz konusu malın talebinin fiyat esnekliği düşüktür (talep inelastiktir). Örneğin buzdolabına, otomobile yönelik talep oldukça esnekken, sebze meyveye, ekmeğe olan talep nispeten daha az elastiktir. Herhangi bir mal tüketiciler açısından bir zorunluluksa, söz konusu malın talebi daha az elastiktir. Örneğin; elektrik, su tüketimi

Talebin Gelir Esnekliği Talebin gelir esnekliği, diğer tüm koşullar sabitken, talep edilen miktardaki yüzde değişmenin gelirdeki yüzde değişmeye oranıdır. Dolayısıyla talebin gelir esnekliği; 𝜀 𝑄,𝐼 = ∆𝑄 𝑄 𝑥100% ∆𝐼 𝐼 𝑥100% 𝜀 𝑄,𝐼 = ∆𝑄 ∆𝐼 𝐼 𝑄 Talebin gelir esnekliği pozitif işaret taşımaktadır. Yani, ekonomik birimlerin gelirleri arttıkça daha fazla mal ve hizmet talep edeceklerdir.

Talebin Çapraz Fiyat Esnekliği i malının j malının fiyatına olan çapraz fiyat esnekliği; i malının talep edilen miktarındaki yüzde değişmenin, j malının fiyatındaki yüzde değişmeye oranıdır. 𝜀 𝑞𝑖,𝑝𝑗 = ∆𝑄𝑖 𝑄𝑖 𝑥100% ∆𝑃𝑗 𝑃𝑗 𝑥100% 𝜀 𝑄,𝑃 = ∆𝑄𝑖 ∆𝑃𝑗 𝑃𝑗 𝑄𝑖 Çapraz fiyat esnekliği pozitif ya da negatif olabilir. Eğer j malının fiyatının yükselmesi i malından talep edilen miktarın artmasına neden oluyorsa, çapraz esneklik pozitiftir. Bu durumda söz konusu mallar birbirinin ikamesi olacaktır. Örneğin; elma ve şeftali

Talebin Çapraz Fiyat Esnekliği Eğer j malının fiyatı yükseldiğinde i malından talep edilen miktar düşüyorsa, çapraz esneklik negatiftir. Bu durumda mallar birbirinin tamamlayıcısı olacaktır. Örneğin, benzin fiyatı arttığında otomobile olan talep azalacaktır.

Kaynaklar ERTEK, Tümay (2009) Temel Ekonomi (Basından Örneklerle), Beta Basım Yayım Dağıtım, İstanbul. BESANKO, David, BRAEUTIGAM, Ronald R. (2011) Microeconomics, Fourth Edition, John Wiley and Sons, Inc., US.