Nakil Dönemi-devam 8. Ders

Kütüb-i Sitte Merkezli Kitapların Yazılması-devam Şerh Kitapları: Belirli bir hadis kitabında yer alan hadisleri birçok yönleriyle açıklayan ve genişleten eserlere şerh kitapları denir. Bilinen ilk şerh kitabı Hattabî (ö. 388) tarafından Ebû Davud’un Sünen’i üzerine yazılan Meâlimü’s-sünen isimli kitaptır. Aynı yazar Buharî’nin Sahîh’i üzerine A’lâmü’l-hadîs adlı şerh kitabını yazmıştır. Kütüb-i sitte kitapları üzerine yazılmış meşhur şerhlere birer örnek verelim:

İbn Hacer el-Askalânî (ö. 852): Fethu’l-Bârî (Sahîh-i Buhârî şerhi) Nevevî: el-Minhâc (Sahîh-i Müslim şerhi) Mübârekfûrî (ö. 1935): Tuhfetü’l-ahvezî (Sünen-i Tirmizî şerhi) Azimâbâdî (ö. 1857): Avnü’l-ma’bûd (Sünen-i Ebu Davud şerhi) Suyûtî: Zehrü’r-rübâ (Sünen-i Nesâî şerhi) Moğoltay b. Kılıç (ö. 762): Şerhu Süneni ibn Mâce. Garîbü’l-hadîs Kitapları: Hadislerde yer alan kelimelerden bazıları az kullanıldıkları veya belirli bir bölgede kullanılan kelimeler oldukları için anlamlarını açıklamak gerekebiliyordu. Bu tür kelimelere garîbü’l-hadîs adı verilmiştir. Garîbü’l-hadisleri açıklamak için müstakil kitaplar yazılmıştır. Bu kitaplardan en çok tanınanlardan biri İbnü’l-Esîr’in (ö. 606) en-Nihâye fî garîbi’l-hadîs adlı kitabıdır.

Tahrîc Çalışmaları: Burada tahrîc kelimesiyle hadis alanı dışında yazılan kitaplardaki hadislerin kaynaklarını tespit edip, onun sıhhati hakkında değerlendirme yapmak kastedilmektedir. Zeylaî’nin (ö. 762), Nasbu’r-râye adlı kitabında Hanefi fıkhının en meşhur eserlerinden Merginânî’nin el-Hidâye’sinde geçen hadislerin kaynaklarını tespit etmiş ve sıhhat durumları hakkında bilgi vermiştir. Hadis Fetvaları: Hadislerle ilgili sorulan sorular ve onların cevaplarını içeren kitaplardır. İbnü’s-salah’ın (ö. 643) Fetâvâ ve’l-mesâil adlı kitap bu tür kitaplara örnektir.

Hadis Usulü İle İlgili Çalışmalar Nakil döneminde Hadis Usulü konuları, medreselerde ders olarak okutulması nedeniyle daha sistematik hale gelmiştir. Bu dönemde telif edilen başlıca usul eserleri şunlardır: Kadı Iyaz (ö. 544): el-İlmâ’ İbnü’s-salâh (ö. 643) Ulûmü’l-hadîs (Mukaddime) Nevevî (676): et-Takrîb ve’t-teysîr İbn Hacer: Nuhbetü’l-fiker Bu kitaplarda hadis ıstılahları, hadis öğretiminin gereği, hadis alma ve verme metotları, ravinin durumu, hadis talebesinin vasıfları, hadis öğrenimi için uygun yaş, lafzen ve manen rivayet vb. konular yer almaktadır.

Hadis Kavramlarının Tanımlanması Gazzali ile birlikte Mantık ilminin İslam dünyasında meşruiyet kazanmasıyla birlikte Hadiste kullanılan kavramların tanımları da yapılmaya başlandı. Önceki dönemlerde bazı terimler hakkında açıklama mümkün olmakla birlikte, Mantık ilminde zikredildiği şekilde terimlerin tam anlamını yapma gayreti ilk kez İbnü’s-salâh’ta görülür.

Nakil Döneminin TemelÖzellikleri Nakil döneminin en temel özelliği, şeyhlerden hadis toplama ve rivayet etme geleneğinin sona ermesi, bunun yerine hadis kitaplarından nakletmenin yaygınlaşmasıdır. Bu dönemde kütüb-i sitte kavramı kullanılmaya başlanmıştır. Bu altı kitap diğerlerinden daha çok ön plana çıkmış, onlar üzerine pek çok kitap yazılmıştır. Hadislerin sıhhati belirlenirken, hadisin yer aldığı kitap dikkate alınmaya başlanmıştır. Hadis ıstılahlarının anlamları düzgün bir biçimde tanımlanmaya ve standart hale getirilmeye çalışılmıştır. Yapılan çalışmalar sonucunda Mutezile ve ehl-i rey mezhepleri zayıflamış, ehl-i hadis anlayış yaygınlaşmıştır.

Hadis usulü konuları sistematik hale gelmiştir Hadis usulü konuları sistematik hale gelmiştir. Bu alanda birçok kitap yazılmıştır. Hadis öğretimine özel olarak kurulan darü’l-hadisler bu dönemde ortaya çıkmıştır.