SU MİKROBİYOLOJİSİ LABORATUVARLARINDA METOT VALİDASYONU Şükriye KARADAYI, Canseri TOLLUOĞLU, Anıl Çağla ÖZKILIÇ İstanbul Halk Sağlığı Müdürlüğü, İstanbul 1 No’lu Halk Sağlığı Laboratuvarı GİRİŞ Ölçüm belirsizliği: Ölçülen büyüklüğe karşılık olabilecek sayıların dağılımını içerir ve ölçüm sonucu ile birlikte verilir. Ne yazık ki, hiçbir ölçüm mükemmel değildir. Mikrobiyoloji laboratuvarlarındaki analizler için ölçüm belirsizliği hesaplamalarında, her bir ölçüm belirsizliği kaynağının hesaplanması zordur. Bu nedenle de, ölçüm belirsizliği hesaplamalarında önerilen yöntem, laboratuvar tekrarüretilebilirlik sonuçlarından yararlanarak, ölçüm belirsizliklerinin hesaplanmasıdır. Bu yönelimde, kaynağa bakılmadan, tekrarüretilebilirlik verileri üzerinden bir ölçüm belirsizliği hesabı yapılmaktadır (Şekil 1). Kalite kontrol uygulamaları: Bu uygulamada tercih edilen yöntem çoğunlukla, koloni sayımının kesinliğinin kontrolüdür. Bu kontrol; aynı analistin aynı plağı iki defa okuması ve farklı analistlerin aynı plağı okuyup değerlendirmesi olarak iki şekilde gerçekleştirilir. Halk sağlığının korunması ve güvenli suya ulaşma hakkı, tüm bireyler için bir gerekliliktir. Böylelikle, su mikrobiyolojisi çalışmaları yürüten laboratuvarlar, yasal bir zorunluluk olmasa bile, günümüz koşullarında, laboratuvarlarının kalite güvencesi altında bulunması için, akredite olmak amacıyla TÜRKAK’a başvuru yapmaktadırlar. Bu çalışmada, ISO/IEC 17025 standardına göre validasyon çalışmalarının incelenmesi ve akreditasyon başvurusu yaparak, ileride benzer uygulamaları gerçekleştirecek su mikrobiyolojisi laboratuvarları için de bir kılavuz olması amaçlanmıştır . YÖNTEM Metot Validasyonu TÜRKAK başvurusu öncesinde, laboratuvarlar metotlarını kısmi olarak valide etmektedir. Metot validasyonu; bir metodun laboratuvarın ihtiyaçları için uygun olup olmadığının çeşitli performans çalışmaları ile tayin edilmesi olarak ifade edilebilir. Metot validasyonu; tam validasyon ve kısmi validasyon olarak 2 şekilde uygulanır. Tam validasyon, geniş çaplı bir analiz ve çalışmaların bütünü olarak tanımlanır. Kısmi validasyon ise, laboratuvarın ihtiyaçları doğrultusunda kullanılacak referans metodun, kullanım amacına uygunluğunun objektif nesneler ile belirlenmesi olarak açıklanabilir. Metot validasyonu için belirleyici kriterler; kesinlik (precision) ve doğruluk (trueness) olarak belirtilir. Şekil 2: Örnek bir X Kartı çalışması BULGULAR Yapılan validasyon çalışmalarının sonucunda elde edilen veriler, oluşturulan “X” ve “R” Kartları ile değerlendirilir. “X” kartı, doğruluk çalışmasının kontrolü, “R” kartı ise kesinlik çalışmasının kontrolünü gerçekleştirir (Şekil 2). SONUÇ Su mikrobiyolojisi analizi gerçekleştiren laboratuvarlarda ISO/IEC 17025 standardının ve validasyon çalışmalarının, ulusal ve uluslararası kuruluşlarla entegrasyonu sağlayacak şekilde altyapıyı güçlendireceği, güncel ve güvenilir verilerin oluşmasına olanak sağlayacağı ve böylelikle halk sağlığı açısından memnuniyetin artacağı somut şekilde görülmektedir. Diğer önemli bir konu olan hizmet kalitesinin arttırılması ise sürekli ve kendini yenileyen eğitim anlayışı ile sağlanabilir. Şekil 1: Mikrobiyoloji laboratuvarlarındaki ölçüm belirsizliği kaynakları ile ilgili diyagram Kesinlik: Tanımlanmış belirli şartlar altında birbirinden bağımsız ölçüm sonuçlarının birbirleriyle olan uygunluk derecesidir. Kesinlik iki şekilde ifade edilir. Tekrarlanabilirlik: Belirli koşullar altında aynı ölçülen büyüklüğe ait ardışık ölçüm sonuçları arasındaki yakınlık derecesidir. Tekrarüretilebilirlik: laboratuvara gelen rutin numune ya da referans materyal kullanılarak, analiz metoduna göre, farklı analistler tarafından farklı koşullarda (farklı inkübatör, farklı gün vb.) çalışılmasıdır. Doğruluk: Doğruluk çalışması iki şekilde gerçekleştirilebilir. Bu çalışma için, içerisindeki mikroorganizma sayısı belli sertifikalı referans materyal ya da dış kalite kontrol numunesi kullanılabilir. KAYNAKLAR 1. TS EN ISO/IEC 17025: Deney ve kalibrasyon laboratuvarlarının yeterliliği için genel şartlar 2. TS 13134: Mikrobiyoloji laboratuvarlarının akreditasyonu - TS EN ISO/IEC 17025 ‘deney ve kalibrasyon laboratuvarlarının yeterliliği için genel şartlar’ standardının uygulanması rehberi 3. ISO/TS 19036, 2006, Microbiology of food and animal feeding stuffs - Guidelines for the estimation of measurement uncertainty for quantitative determinations. 4. Bartlett RC, Mazens-Sullivan M, et al. Evolving approaches to management of quality in clinical microbiology. Clin Microbiol Rev 1994; 7:55-88. 5. NMKL Procedure No:23 (2008) Guide on quality assurance for microbiological laboratories