Türklerde Eğitimin Kısa Tarihi

İ slamiyeti kabul etmeden önce Türk toplulukları göçebe ve yarı göçebe biçimde yaşamlarını sürdürmekteydi.

Bu topluluklarda askeri e ğ itimin ve mesleki e ğ itimin önemsendi ğ i görülmektedir. Bu dönemde kültürel mesajların ö ğ retimi ise şiir, destan gibi sözlü edebiyat ürünlerinin ö ğ retilmesiyle yapılmaktadır.

Göktürkler’le birlikte az sayıda da olsa yazılı eser vermeye başlana Türkler içinde yazma ö ğ retiminin yapıldı ğ ı anlaşılmaktadır.

Uygularla birlikte yerleşik hayata geçmeye başlayan Türk toplulukları içinde kütüphane, tapınak gibi kurumların kurulmaya başlandı ğ ı ve buralarda din adamları tarafından e ğ itim faaliyetlerinin sürdürdü ğ ü görülmektedir. Türkler içinde örgün e ğ itim faaliyetlerinin ilk defa Uygular döneminde başladı ğ ı söylenebilir.

İ slamiyetin kabulü ile birlikte yerleşik yaşamı giderek daha fazla benimseyen Türkler, İ slamiyetin yaygınlaşmasında önemli rol oynamaya başlamıştır. Artık tarım ve hayvancılık temel ekonomik faaliyet haline gelmiş, hukuk yazılı niteli ğ e bürünmüştür.

Bu dönemde farklı uygarlıklarla temas sonucunda bilim ve edebiyat dilinin Türkçe de ğ il Farsça ve Arapça olarak benimsenmesine de rastlanmaktadır.

Toplumda farklı dillerin kullanılmaya başlanması ve farklı dillerden çevirilerin yapılma ihtiyacı do ğ al olarak Türkçe dışındaki dillerin ö ğ retimi ihtiyacını beraberinde getirmiştir.

İ slamiyetin kabulünden sonra örgün ve yaygın e ğ itim kurumlarının arttı ğ ı görülmektedir. Bu dönemde medrese ve mektepler örgün e ğ itim hizmeti sunarken cami, tekke, kütüphane, ribat gibi kurumlar da yaygın e ğ itim hizmeti sunmaktaydı.

Aslında okuma yazma ö ğ retimini gerçekleştirmek üzere kurumlan mektepler zamanla kıraat, ibadet, ve temel hesaplama bilgisinin de ö ğ retimini yapmaya başlayan kurumladır.

Bugünkü üniversitelerin gelişmemiş hali denebilecek olan medreseler mali özekli ğ e ve kendi ö ğ retim elemanı kadrosuna sahip kurumlardı.

İ lk medreseler Budist manastırlarından esinlenerek kurulmuştur. Medreselerde hukuk, ilahiyat, edebiyat, siyaset bilimi, mantık, matematik, felsefe ve fen bilimleriyle ilgili çeşitli dersler okutulmaktaydı.

Günümüz üniversiteleri gibi bir branşlaşma anlayışına sahip olmayan medreselerde temelde inzivaya çekilerek kendini dine adamış ve dünya işleriyle u ğ raşan ö ğ renciler olmak üzere iki tip ö ğ renci ö ğ renim görürdü.

Ö ğ retimin ücretsiz oldu ğ u medreselerde istekli ve yetenekli ö ğ renciler ö ğ renim görebilirdi. Medresedeki dersleri başarıyla tamamlayan ö ğ rencilere icazetname adında diploma verilirdi.

Medreseler gerek fen bilimlerinin gerekse edebiyat ve ilahiyatın gelişmesinde önemli rollere oynamış kurumlardır. Arapça, medreseler vasıtası ile dönemin bilim dili haline gelmiştir.

İ slamiyetin kabulünden sonra mesleki teknik e ğ itim alanında öne çıkan e ğ itim kurumlarından biri de ahilik teşkilatıdır. Aslında bir esnaf dayanışması olan ahilik teşkilatı, usta çırak ilişkisi içinde ö ğ rencilerin yetişmesine olanak sa ğ lamıştır.

Osmanlılarda ise e ğ itim faaliyetleri yerel yönetimler tarafından finanse edilmiştir. Tanzimat dönemine kadar merkezi hükümet e ğ itim kurumlarını do ğ rudan denetlememiş ve kontrol etmemiştir. Osmanlı e ğ itim sisteminde e ğ itim dili ilk ve ö ğ retimde Türkçe iken yüksekö ğ retimde Arapçadır.

Osmanlı devletinde müslümanlar ve müslüman olmayanlar için farklı e ğ itim kurumlarının kurulmuş oldu ğ u görülmektedir. Zorunlu e ğ itimle ilgili uygulamaların son dönemlere kadar yapılmadı ğ ı Osmanlı Devletinde ö ğ renme ö ğ retme etkinlikleri a ğ ırlıklı olarak taklit ve ezbere dayalı olmuştur.

İ mparatorlu ğ un son dönemlerine do ğ ru çıkarılan Tanzimat Fermanı, sosyal ve ekonomik alanlarda çeşitli reformlar yapmayı hedeflemekteydi.

Tanzimat Fermanı ile gerçekleşmeye başlayan uygulamalar Osmanlı dönemi e ğ itimi de etkilemiştir. Bu dönemde geleneksel medrese e ğ itiminin devam etmesine karşın yeni ilk, orta ve yüksekö ğ renim kurumları kurulmaya başlanmıştır. Ö ğ retmen okulları ilk olarak bu dönemde kurulmuştur.

Günümüz üniversitelerinin bir benzeri olan Darülfünün da Tanzimat döneminde kurulmuştur.

Cumhuriyet döneminde ise e ğ itim birli ğ i yasası çıkarılarak e ğ itim sisteminin standartlaştırılmasına çalışılmıştır.

Nüfusun büyük kesiminin köylerde yaşadı ğ ı ilk yıllarda köylerde görev yapacak olan e ğ itimcilerin yetiştirilmesine, okuma yazma ö ğ retimine büyük önem verildi ğ i görülmektedir.

E ğ itimin karma yapıldı ğ ı ve laik bir nitelik kazandı ğ ı dönemde bilimsel düşünmenin yaygınlaşması yönünde çabalarda bulunulmuştur.

Cumhuriyet döneminde ilk, orta ve yüksek ö ğ retimin giderek yaygınlaştı ğ ı, ö ğ renci sayılarının ve okullaşma oranlarının giderek arttı ğ ı görülmektedir. Ayrıca bu dönemde zorunlu e ğ itim uygulamasının giderek yaygınlaşmış ve süresi uzatılmıştır.

Kaynaklar Bartlett, S. & Burton, D. (2012). Introduction to Education Studies. SAGE Publications: London. (Çeviri Editörü Birsel Aybek Anı Yayıncılık: Ankara) Yaşayan, Z. Ve Topçu, F. (2012). Türk E ğ itim Tarihi 12. Sınıf. Devlet Kitaplar: Ankara.