GÜRÜLTÜ KİRLİLİĞİ VE KONTROLÜ Gürültü Birimleri ve indexleri

GÜRÜLTÜNÜN BİRİMLERİ Elastik bir ortamda ses dalgalarının yayılışını karakterize eden önemli parametrelerden biri de yukarıda belirlenen amplitüdlerin en önemlisi olan ortalama karekök genlik (Akk) dır. Bu değerin ifadesinde kullanılan uygun birim ses basıncıdır. Bu basınç CGS sisteminde dyn/cm2(bar) SI sisteminde ise Newton/m2 ( pascal) olarak ifade edilir. Sağlıklı bir insan kulağı, 20 mikropascal ile 200 pascal arasında bulunan ses şiddetlerine duyarlıdır. Kulak bu geniş aralıkta rahatça duyar. 20 mikropascal şiddetindeki sese işitme eşiği, 200 pascal şiddetindeki sese de ağrı eşiği denir.

Gürültünün Birimleri Ancak kulağın gürültüye karşı gösterdiği tepki lineer olmayıp logarimiktir. Bundan dolayı akustik parametrelerin, ölçülen değerlerinin standart bir değere oranının logaritmik olarak ifadesi, daha pratik bulunmuştur. Buna göre uygun bir logaritmik cetvel kullanılması gerekmektedir. Bu cetvel on tabanına göre alınmış logaritma ile gösterilen ses gücü cetvelidir ve Alexhander Graham Bell’in hatırasına binaen “BELL”in onda biri olan “DESİBELL” ile ifade edilir. Kulağımız 0–140dB arasındaki sesleri algılar. Bu gösteriş biçimi diğer bir ses gücü kaynağına bağımlıdır. Logaritmik ifadeden 20 mikropascal, 0 dB'e; 200 pascal da, 140 dB'e eşdeğerdir. Bu nedenle 0 dB'e işitme eşiği, 140 dB'e de ağrı eşiği denir.

Gürültünün Birimleri GÜRÜLTÜ DÜZEYİ YER VE KONUM dB İşitme eşiği 20 " Sessiz bir orman 30 Fısıltı ile konuşma 40 Sessiz bir oda 50 Şehirde bir büro 60 Karşılıklı konuşma 70 Dikey matkap 80 Yüksek sesle konuşma 90 Kuvvetlice bağırma 100 Dokuma salonları 110 Havalı çekiç,ağaç işleri 120 Bilyeli değirmen 130 Uçakların yanı 140 Ağrı eşiği

Gürültünün Birimleri Gürültü basınç seviyesi GSB=10 log (P/Po)2 = 20 log (P/Po) olarak bilinir. P= ölçülen gürültü basıncı Po= referans gürültü basıncıdır. Şekil 1 de verilen grafik, çevrede rastlanan tipik gürültü seviyelerini göstermektedir.

Gürültünün Birimleri dB ( desibel ) iki basınç oranının logaritması olduğundan iki ayrı kaynaktan dB ile ölçülen gürültülerin maruz kalan üzerindeki tesirleri toplanarak hesaplanamaz Örneğin; bir kaynak 80 dB diğeri ise 60 dB lik gürültüye sahipse bu iki kaynağa maruz kalanlar üzerindeki gürültü 140 dB değildir. Büyük gürültü kaynağı küçüğünü bastırdığından bu iki tesire maruz kalanlar üzerindeki 80 dB den biraz daha büyüktür. Şekil 2 de gösterilen grafiğin kullanılması bu işlemi basit hale getirmektedir

Gürültünün Birimleri Örneğin: 75 dB ile 80 dB lik gürültü ye bakıldığında iki kaynak arasındaki fark 5 dB dir. Eğri kısmından 5 bulunur, yatay gidilirse düşey ekseni 1.2 de kestiği görülür. Böylece toplam tesir: 80 + 1.2 = 81.2 dB dir. İki eşit gürültünün toplanması halinde ses basıncı seviyesi 3 dB artar; şayet bir gürültünün şiddeti diğerinden 10 dB daha büyük ise küçük olan gürültü kaynağı ihmal edilir. Gürültü seviyeleri ölçülürken ortamda önceden mevcut gürültü seviyeleri, ölçülen değerlerden çıkarılmalıdır. Buna göre çevreye verilen gürültü ortamda mevcut gürültüden 10 dB daha büyükse , mevcut gürültünün tesiri ihmal edilebilir. Tablo 1.2 desibellerin toplanması

Gürültünün Birimleri İki desibel arasındaki fark Büyük desibele ilave edilecek miktar 0-1 dB 3 dB 2-3 dB 2 dB 4-8 dB 1 dB 9-10 ve daha büyük

Gürültünün Birimleri

Gürültünün Birimleri Gürültü kaynağının ikiden fazla olması halinde ikişer ikişer alınarak işlem yapılır. Mesela 57, 63, 63, 66 ve 69 dB lik kaynaklar göz önüne alınsın

Gürültünün Birimleri GGS = 10 log ― (1.1) wo Şeklinde ikişer ikişer ele alınarak müşterek tesir 72 dB olarak bulunur. Eşleştirmenin şekli önemli değildir . Gürültü güç seviyesi, GGS, w GGS = 10 log ― (1.1) wo Burada w gürültü kaynağının gücü ve wo referans güç ( 10-12 Watt) dır. Ses dalgaları geniş bir havuza atılan küçük bir çakıl taşının meydana getirdiği ve merkezden çevreye doğru yayılan su dalgalarına benzetilebilir. Gürültü kaynağının nokta kaynak olması halinde kaynaktan r mesafede bir maruz kalan için, gürültü dalgaları üniform şartlar altında yarıçaplı bir küre yüzeyi meydana getirir.

GÜRÜLTÜ İNDEKSLERİ Gürültüye karşı insan tepkilerinde kriter olarak maruz kalındığı takdirde kabul edilemeyecek bir gürültü seviyesinin seçilmesi gerekir. Gürültünün kesikli veya sürekli ritmik veya düzensiz oluşu da maruz kalanlara farklı şekillerde rahatsızlıklar verir. Bütün bunlar göz önüne alındığında tek bir kriterin ölçü olarak alınamayacağı gerçeği ortaya çıkar. Burada gürültünün bir ölçüsü olarak kullanılan indekslerin bazıları kısaca ele alınmıştır. Gürültü basıncı seviyesi İşitilebilen frekans limitleri 20 Hz 20 kHz arasındaki gürültülerin en basit ölçüsüdür. Ağırlıklı gürültü seviyeleri Bu büyüklük, kalibre edilmiş mikrofon ve amplifikatör yardımıyla veya frekans davranışlarını yaklaşık 40 fonluk eş şiddet eğrilerine uyduracak elektrikli filtrelerle teçhiz edilmiş ses seviye metreleriyle doğrudan ölçülür. Ağırlıklı gürültü seviyesi dB(A) olarak ifade edilir ve diğer gürültü ölçüleri ile mukayese edilebilir.

r1 r2 ifade edilir. Bu durumda; GBS2 = GBS1 + 20 Log 10 ( ― ) atmosferin absorbsiyonu (1.2) şeklinde r2 ifade edilir. Burada; r2 mesafesindeki gürültü basınç seviyesi GSB2 ile r1 mesafesindeki gürültü basınç seviyesi GSB1 dir. İki farklı kaynağın aynı noktada herhangi bir anda meydana getirdikleri basınçlar göz önüne alınırsa; Ptop ( t) = P1(t)+ P2(t) (1.3) Çoğunlukla iki kaynak birbirleriyle ilgili değildir. Bu durumda – 2 – 2 Ptop = (P1) + (P2) (1.4) olur. Çizgiler zamana ait ortalama değerleri göstermektedir.

Gürültü İndeksleri Eşdeğer sürekli gürültü seviyesi 1 T PA(t) 2 Seş = 10 log — ∫ (———) dt (1.5) eşitliği ile ifade edilir T 0 Po Burada, T toplam ölçme süresi PA(t) ağırlıklı ani akustik basınç Po referans akustik basınç (20 µPa ) dır.

Gürültü İndeksleri Gece Gündüz Ortalama Gürültü Seviyesi Gece ile gündüz arasındaki fark aşağıda verilmiştir.

Gürültü İndeksleri Trafik gürültü indeksi TGI = 4 (L10 - L90) – 30 (1.6) eşitliği ile tarif edilir. Burada L10 : ölçülen gürültülerin % 10unun eşit veya daha büyük olduğu gürültü seviyesi L90 : ölçülen gürültülerin % 90 ının eşit olduğu gürültü seviyesidir. Genel olarak toplumdaki gürültü bir nevi kirlenme olarak ele alınır ve gürültü seviyesi: 2 (L10 – L90) GS (dB) = L50 + ( L 10 - L 90 ) + ———— (1.7 ) şeklinde ifade edilir. 60 Burada L50 : ölçülen gürültülerden % 50 sinin büyük veya eşit olduğu gürültü seviyesidir.

Gürültü İndeksleri Trafik gürültüsü kontrolü çeşitli şekillerde yapılabilir. Bunlardan bazıları şunlardır: 1)- Her bir nakil vasıtasının gürültüsünün azaltılması, 2)- Bölgelere ayırarak ve yol planlaması yapılarak hassas bölgelerdeki trafik yüklerinin dağıtılması, 3)- Trafik akışının düzenlenmesi için tek yönlü trafik gibi tedbirlerin alınması olarak sıralanabilir.

Gürültü İndeksleri Gürültü Kontrol Yönetmeliği’nde Karayolları Taşıtları ile ilgili bazı sınırlamalar bulunmaktadır. Bunlardan bazıları aşağıda verilmiştir. 1)- Hiç kimse susturucusuz veya ses giderici diğer parçaları olmadan bir motorlu kara taşıtı çalıştıramaz ve çalışmasına sebep olamaz. Bakım onarım veya diğer değiştirme amacı dışında bir motorlu araç veya motosiklet üzerindeki susturucu veya ses giderici parça çıkarılamaz, çalışamaz hale getirilemez. 2)- Bir motorlu araç üzerinde veya içinde korna ile veya ses çıkaran başka bir cihaz ile tehlike uyarısı vasfı taşımayan ses yapmak veya yapılmasına sebep olmak yasaktır. Taşıtların sesli uyarıcıları TS - 1875 ve TS - 2214’e göre yapılan ölçmelerde araçtan 2.00 m uzaklıkta ve 1.20 m yükseklikte 105 - 118 dBA olmalı ve frekans spektrumu 1800 - 3550 Hz arasında görünmelidir.