1 BOLUM 2 : YAGIŞ Atmosferden kati ya da sivi halde yeryuzune dusen sulara yagis denir. Sivi haldeki yagis yagmur seklindedir, kati haldeki yagis ise kar, dolu, cig, kiragi seklinde olabilir Bircok bolgemizde yagis olcme aglari vardir ve bu aglardan elde edilen veriler analiz edilerek o bolgeye dusen yagis miktarlari hakkinda bilgi edinilebilir.

2 Yagis Yagis: Atmosferdeki suyun yeryuzune inmesidir. –Yagmur –Kar –Dolu Hava kutlesinin yukseltilmesi-tasinmasi, sonrada soguyup yogunlasmasi gerekir.

3 Yagisin Meydana Gelmesi Icin Sartlar: 1. Atmosferin o bolgesinde yeterli su buhari bulunmalidir. Karalar uzerine dusen yagisin 90% i denizlerdeki buharlasmadan kaynaklanir. 2. Hava sogumalidir:Hava soguyunca su buhari tasima kapasitesıi azalir, doyma noktasinin uzerine cikinca su buhari sivi hale gecebilir. 3. Yogunlasma olmalidir: Yogunlasma mikron seviyesinde tozlar uzerinde olur. Bu tozlar (organik cisimler, volkanik kul, nitrik ve sulfirik asit, kil taneleri, tuz ve duman..) atmosferde daima mevcut oldugunda hava doymus hale gecince bu sartlar her zaman gerceklesir. 4. Yeryuzune dusebilecek buyuklukte damlalar olusmalıdır(1 mm kadar): bu ya uzerinde su buharinin yogunlasabilecegi buz kiristallerinin varligila, ya da kucuk damlaciklarin carpisarak birlesmesi sonunda olabilir.

4 Havanin yukselmesi sirasinda olusabilecek yagis turleri: 1. Konvektif yagis: Yeryuzune yakin hava fazla isinirsa yukselir. Etrafi daglarla cevrili bolgede yaz aylarinda gorulur. Yagislar yerel kisa sureli ve sıddetlidir. Ic Anadoluda yaz aksamlarında gorulen sagnakların nedeni budur. 2. Depresyonik (siklonik) / (cephe) yagis: Sicak ve soguk hava kutleleri dusey bir cephede karsilastiklarinda sicak hava yukselir, soguk hava asagiya iner. 3. Orografik yagis: Nemli bir hava kutlesinin bir dag dizisini asmak icin yukselirken sogur ve ogorafik yagisa yol acar.Ornek Toroslar.

5 YAPAY YAGMUR YAGDIRILABILIRMI? Evet yagdirilabilir ve genelde iki yol kullanilir. 1. Gumus iyodur: Gumus iyodur kristalleri ucaklarla bulutlara serpilir veya yeryuzunde yakilarak meydana getirilen gumus iyodur buhari bulutlara ulasirsa 2. Kuru buz (kati karbondioksit) : Bulutlara kuru buz serpilerek sicaklik -40 C ye kadar duserse su kendiliginden buz kristallerine donusur.

6 YAGISIN OLCULMESI: Yagis belli bir zaman suresinde yatay bir yuzey uzerine dusen ve dustugu yerde kalarak biriktigi kabul edilen su sutununun yuksekligi ile ifade edilir. Yagis yuksekligi mm olarak ifade edilir.

7 YAGMURUN OLCULMESI: 1. Yazici olmayan yagisolcer (plüvyometre): 20 cm caplı silindirler kullanilir. Yagis yuksekligi 50 mm yi gecince toplanan su tasmaya baslar. Bunlar toplam yagisi verır ve olcumler genelde gunde iki defa 6 veya 12 saatte bir yapilir. 2. Yazici yagisolcer (plüvyograf): Yagisin yuksekliginin zamanla degisimini kagit uzerine kaydederler ve cesitli tipleri vardir. A) Tartili B) Devrilen Kova C) Samandirali D) Radar

8 Yazici yagisolcer (plüvyograf): A) Tartili : Yagis bir kovada toplanir ve yaya bagli olan kova agirliginca doner bır kagit serit uzerinde bir ucu hareket ederek yagis yuksekliginin zamanla degisimini gosteren egri cizilir.TR de en fazla kullanilan tip. B) Devrilen Kova: Toplanan yagis kucuk bir kovaya gelir ve kova dolunca bir ucu kagit serit uzerinde belli miktar hareket ettirilir ve ayni zamanda kova ters cevrilerek bosanir. Boylece doner serit uzerinde basamakli cizgi olusur ve bu basamaklar mm yagis yuksekligine denk gelir. TR de pek kullanilmamaktadir. Sıddetli yagislarda hata payi fazla olabilir. C) Samandirali: Kaptaki su seviyesinin yukselmesi ile su yuzeyindeki bir samandira ile bir ucu doner serit uzerinde hareket ettirir. Kap dolunca otomotik bir sifon tertibatiyla cok kisa zamanda bosalir. TR de kullanilir. D) Radar: Mikrodalga (dalga uzunlugu 1-20cm) radar yagis olcmekte kullanilir. Yansiyan isinlarin enerjisi yagmur damlalarinin buyuklugu ile ve dolayisiyla yagisin siddeti ile orantilidir. Radar in kalibre edilmesi gerek. WSR- 57 tipi radarla 200 km yaricapinda bir bolge icindeki yagis olculebilmektedir.

9

10

11

12

13 KARIN OLCULMESI Kar olcumleri kar yagisinin olculmesi ve kar ortusunun olculmesi olarak ikiye ayrilabilir. Kar yagisi da yagmur olcekleri ile yapilir. Olcegin karin altina kalmamasi icin yerden yuksege yerlestirilir ve toplanan karin donmayip erimesi icin antifiriz katilir. Kar Ortusu ile ilgili olcumler karla ortulu bolgenin alaninin olculmesi, bu bolgede kar kalinliginin ve kar yogunlugunun degisiminin belirlenmesini kapsar. Karin erimesiyle meydana gelecek akis hacminin hesabida karin su esdegerini, yani kar eridiginde meydana gelecek su yuksekliginin bilinmesi icin onemlidir. Bu olcumler Kobalt 60, kar yastiklari ile yapilmaktaydi. Son yillarda ucaklardan ve uydu fotograflarindan yararlanilmaktadir.

14 OLCUM HATALARI: Plüvyometre ve plüvyografla yagisin olculmesinde cesitli hatalar olabilir. En iyi sartlarda bile 10% kadar hata bulunmasi beklenebilir. Hatalarin en onemlisi ruzgar etkisinden ileri gelebilir ve bu hatalar 50% ye kadar cikabilir. Olceklerde ruzgar perdeleri(Nipher ve Alter) kullanilarak bu hata giderilebilir. Agac gibi nedenlerden dolayi yagisin olcege girmemesi veya buharlasmadan dolayi kayiplar. Olcek ya acik alana konur yada yag tabaki olusturulur. Olcek yere yakinsa zemine carpip sicrayan damlalar olcege girebilir. TR de DMI nin olcekleri 1 m yukseklige yerlestirilmektedir. Okumalarin homojenligini bozmamak icin yagis olceklerinin yerlerinin ve konumlarinin degistirilmemesine dikkat edilmelidir.

15 Yagis Olcekleri Agi: Yagis olcmelerini basari ile yurutebilmek icin yagisin yerel dagilimini iyi temsil edebilecek bir ag kurmak gerekir.Bunun icin mumkun oldugu sıklıkta olcek yerlestirmek gerekmektedir. Dunya Meteroloji Teskilati optimum olcek sikligini duz bolgeler icin km2 de, daglik bolgelerde km2 de bir olcek tavsiye eder. Daglik bolgelerdeki olcekler en fazla 500 m kot farkiyla yerlestirilmelidir. Yagisin zaman icinde dagilimini belirleyebilmek icin olceklerin bir kisminin (10-20%) yazici olmasi gerekmektedir. TR de 1500(bunlarin 450 si plüvyograf) civarinda yagis olcegi vardir. Daglik bolgelerdeki olcek sayisi azdir.

16 YAGIS KAYITLARININ ANALIZI 1. Toplam Yagis Egrisi ve Hiyetograf 2. Kayitlarin homojen hale getirilmesi 3. Eksik verilerin tamamlanmasi 4. Kayitlarin Uzatilmasi 5. Bolgesel ortalama yagis yuksekliginin bulunmasi 6. Yagisin Yerel Dagilimi 7. Yagis yuksekligi -Alan - Sure Analizi 8. Muhtemel maksimum Yagis 9. Yagisin Zaman Icinde dagilimi

17 1. Toplam Yagis Egrisi ve Hiyetograf P yagis yuksekliginin zamanla degisimini gosteren bir P-t egrisi yagis egrisidir. Buna toplam yagis egriside denir. Birim zamanda dusen yagis yuksekligine yagisin siddeti denir. i = dP/dt Yagis siddetinin zamanla degisimini gosteren egriye hiyetograf denir. Siddeti i < 2.5 mm/saat hafif yagislar 2.5 mm/saat < i < 7.5 mm/saat orta siddetli yagis 7.5 mm /saat < i siddetli yagislar olarak adlandirilir.

18 Bolgesel ortalama yagis yuksekliginin bulunmasi Aritmetik Ortalama Thiessen Metodu Izohiyet Metodu

19 Aritmetik Ortalama Yagis olceklerinin uniform dagildigi 500 km2 den kucuk bolgelerde kullanilabilir. Daglik bolgeler icin uygun olmayabilir P =  P i / n Burada; P i = Istasyonlardaki yagis yuksekligi n = bolge icindeki istasyon sayisi i = 1 n

20 Aritmetik Ortalama P1P1 P2P2 P3P3 P4P4

21 Aritmetik Ortalama Verilen: P 1 = 3 inches P 2 = 1.5 inches P 3 = 0.75 inches P 4 = 2.25 inches P = [P 1 + P 2 + P 3 ]/3 P = ( )/3 = 1.75 inches

22 Thiessen Method Birbirlerine yakin olcekler dogru parcalariyla birlestirilip orta dikmeler cizilir ve herbir olcegin cevresinde bu dikmelerin meydana getirdigi cokgenin (Thiessen cokgeni) o olcekteki yagisla temsil edildigi kabul edilir. Bolgenin disinda kalan, fakat meteorolojik bakimdan bolge ile homojen karakterde oldugu kabul edilen olceklerde goz onune alinir.

23 Thiessen Methodu n P =  W i P i i =1 W i = A p /A A p = Poligonun alani A= Toplam alan P i = olcekteki ortalama yagis miktari

24 Thiessen Method P1P1 P2P2 P3P3 P4P4

25 Thiessen Method P1P1 P2P2 P3P3 P4P4 A4A4 A1A1 A2A2 A3A3

26 Izohiyet Metodu Yagis yukseklikleri ayni olan noktalari birlestiren egriler olan izohiyetler cizilir. Tropik bolgelerdeki ortalama yagis miktarini tahmin etmede kullanilan en yaygin ve dogru bir yontemdir, fakat bu egrileri cizmek oldukca zor bir istir.

27 Izohiyet Metodu n P =  W i P i i =1 Burada: W i = A i /A A i = Bir hucre veya bolgenin alani A= Toplam alan P i = Obolgedeki ortalama yagis miktari n = toplam hucre veya bolge sayisi.

28 Aritmetik Method P1P1 P2P2 P3P3 P 1 = 10 mm P 2 = 20 mm P 3 = 30 mm

29 Thiessen methodu P1P1 P2P2 P3P3 A1A1 A2A2 A3A3 P 1 = 10 mm, A 1 = 12 Km 2 P 2 = 20 mm, A 2 = 15 Km 2 P 3 = 30 mm, A 3 = 20 km 2

30 Izohiyet method P1P1 P2P2 P3P A 1 =5, p 1 = 5 A 2 =18, p 2 = 15 A 3 =12, p 3 = 25 A 4 =12, p 3 = 35