ENM 307 YÖNETİM BİLİŞİM SİSTEMLERİ Dersin Koordinatörü:. Prof. Dr ENM 307 YÖNETİM BİLİŞİM SİSTEMLERİ Dersin Koordinatörü: Prof. Dr. Orhan TORKUL Dersin Yardımcıları: Arş. Gör. İhsan Hakan SELVİ Arş. Gör. Mehmet TAŞ 2. Hafta Ders Notu

Öğrenme Çıktıları İşletme koşullarının değişiminde etkili olan faktörlerin tanımlanması Bilişim sistemlerinin işletme içindeki yeri ve öneminin açıklanması Organizasyon içindeki düzeylere göre bilişim sistemlerinin tanımlanması İşletme fonksiyon alanlarına göre bilişim sistemlerinin tanımlanması Günümüzde kullanılmakta olan kurumsal uygulamalar hakkında bilgi edinme

BÖLÜM 2 Günümüz İş Dünyasında Bilişim Sistemleri

İşletme Koşullarındaki Değişim İşletmeler açısından son yirmi yıla kadar bilgi kendi başına önemli bir varlık olarak gözükmemektedir. Küreselleşmeyle birlikte bilginin ve buna bağlı bilişim sistemlerinin yayılması ve gelişmesiyle birlikte işletmelerin her bölümünde bilgiye olan gereksinim artmaktadır. Bilişim sistemlerini kullanmayan işletmeler, ne gelişme gösterebilirler ne de değişime ve gelişime ayak uydurabilirler.

Bilişim Sistemlerinin İşte Kullanımı 1960’lar Maliyeti Düşürme ve Verimlilik 1980’ler Rekabet Avantajı 2000’ler Performans Bazlı Yönetim

İşletme Koşullarındaki Değişim İşletme koşullarının değişiminde dünyada meydana gelen dört önemli değişim etkili olmuştur: 1. Değişim Etkin bir şekilde ortaya çıkan küresel ekonomi 2. Değişim Endüstri ekonomisi ve toplumundan bilgi toplumuna geçiş 3. Değişim İşletmelerin örgüt yapısında ve yönetim şeklindeki değişim 4. Değişim Dijital işletmelerin ortaya çıkışı

İşletme Koşullarındaki Değişim Etkin bir şekilde ortaya çıkan küresel ekonomi Bugün ve gelecekte işletmelerin başarısı küresel hareket edebilme yeteneklerine bağlıdır. Dünyadaki endüstri ekonomilerinin küreselleşmesi, işletmeler açısından bilginin değerini artırmakta ve yeni fırsatlar yaratmaktadır. Bugün, işletmelerin küresel ölçekte ticari ve yönetim işlevlerini yerine getirmeleri için gerekli olan iletişim ve analitik gücü bilişim sistemleri sağlamaktadır.

İşletme Koşullarındaki Değişim Endüstri ekonomisi ve toplumun- dan bilgi toplumuna geçiş Bilgiye dayalı ekonomilerde bilgi, refah ve zenginlik yaratmada en önemli parçadır. Geleneksel ürünlerin üretiminde bilgi kullanımı yoğunlaşarak artmaktadır. Tüm sektörlerde, bilgi ve teknoloji işletmeler için kritik ve stratejik değerlerdir. Dünyadaki gelişmiş ülkeler incelendiği zaman tarım ve endüstri kollarında çalışanların sayısının, ofislerde çalışan beyaz yakalılardan daha az olduğu görülmektedir.

İşletme Koşullarındaki Değişim İşletmele- rin örgüt yapısında ve yönetim şeklindeki değişim Geleneksel işletmelerin aksine, yeni tarz işletmeler; hedeflerini daha çok çalışanın katılımıyla belirlemekte, koşullardaki değişimlere göre hedefler anında güncellenmekte, müşteriler çok iyi tanımlanmakta, çalışanların koordinasyonu üst düzeyde olmakta, işletme uzmanlık ile bilgiyi birleştirerek en uygun adımları atmaktadır.

İşletme Koşullarındaki Değişim Dijital işletmele- rin ortaya çıkışı 1990’ların ortasından itibaren işletmelerin bilgi teknolojilerini yoğun kullanmasına bağlı olarak yeniden örgüt tasarımının önem kazanmasıyla birlikte, endüstri toplumunda yeni bir olgu ortaya çıkmıştır: tam dijital işletme.

Bilgi Toplumu Bilginin Önem Kazanması Küreselleşme Bilgi Sektörünün Oluşması Bireyin Merkezi Konuma Gelmesi Bilgisayarlaşma Örgütlü Toplumun Güçlenmesi

Bilgi Ekonomisi Bilgi Ekonomisi Bilgi-Temelli Sanal Ağ Dijital Aracısız Yenilik-Yoğun Hız Global

Bilgi Toplumunda Bilişim Sistemleri Temel Katalizör Maliyet Avantajları Bilgi Ağları Değer Üretimi

Dijital İşletmelerin Doğuşu Müşteriler, tedarikçiler ve çalışanlarla ilgili önemli tüm iş ilişkilerini dijital olarak sağlayan ve arabuluculuk yapan işletmeye dijital işletme denir. Temel işletme süreçleri, tüm işletmeyi kapsayan ya da birçok işletmeyi birbirine bağlayan dijital ağlar üzerinden gerçekleştirilir. Müşteri, tedarikçi ve çalışanlarla dijital ilişkiler Çekirdek iş süreçlerini dijital ağlar ile başarmak Çekirdek kuruluş varlıklarını dijital ortamda yürütmek Çevresel değişimleri hızlı algılamak ve bu değişime hızlı yanıt vermek

Başlıca Bilişim Sistemi Tipleri Stratejik Seviye Sistemleri Üst Yönetim Destek Sistemleri (ESS) Karar Destek Sistemleri (DSS) Örgütsel Seviyeler Başlıca Bilişim Sistemleri Yönetim Seviyesi Sistemleri Yönetim Bilişim Sistemleri (MIS) Operasyonel Seviye Sistemleri Kayıt İşleme Sistemleri (TPS) Satış ve Pazarlama İmalat ve Üretim Finans ve Muhasebe İnsan Kaynakları İşletme Fonksiyonları

Örgütsel Seviyeler Operasyonel Seviye Operasyonel Amirler Satışlar Hasılat Nakit Mevduat Bordro Kredi Kararları Malzeme Akışı Stok Ödemeler İşler yapılıyor mu? vb. Yönetim Seviyesi Orta Düzey Yöneticiler İzleme Kontrol Karar Verme İdari İşlemler Rapor İşler doğru mu yapılıyor? Stratejik Seviye Üst Düzey Yöneticiler İşletme İçi ve Dışını İlgilendiren Uzun Süreli Durumlar 5 yıl içindeki istihdam seviyeleri ne olacak? 5 yıl içinde hangi ürünleri üretmeliyiz? Doğru işler mi yapılıyor?

Başlıca Bilişim Sistemleri Sistem Tipi Girdiler İşlem Çıktılar Kullanıcılar Üst Yönetim Destek Sistemleri Kurum içi ve dışından toplanan veriler Grafikler, simülasyonlar, interaktif İzdüşümler, sorulara yanıtlar Üst düzey yöneticiler Karar Destek Sistemleri Düşük-hacimli veri veya veri analizi için optimize edilmiş büyük veritabanları İnteraktif, simülasyonlar, analiz Özel raporlar, karar analizleri, sorulara yanıtlar Profesyoneller, personel amirleri Yönetim Bilişim Sistemleri Özet işlem verisi, basit modeller, yüksek-hacimli veri Rutin raporlar, basit modeller, düşük-seviye analiz Özet ve istisna raporlar Orta düzey yöneticiler Kayıt İşleme Sistemleri İşlemler, olaylar Sınıflandırma, listeleme, birleştirme, güncelleme Detaylı raporlar, listeler ve özetler Operasyon personeli, şefler

Bilişim Sistemleri Arasındaki İlişki Üst Yönetim Destek Sistemleri (ESS) Yönetim Bilişim Sistemleri (MIS) Karar Destek Sistemleri (DSS) Kayıt İşleme Sistemleri (TPS)

Kayıt İşleme Sistemleri (KİS) Transaction Processing Systems (TPS), İş İşleme Sistemleri, Hareket İşleme Sistemleri diye de kullanılmaktadır. Operasyonel seviyeye hizmet eden basit bilişim sistemleridir. Günlük rutin işlerin ve süreçlerin yerine getirilmesinde ve kayıt altına alınmasında kullanılan bilgisayarlı sistemlerdir. Örneğin; siparişlerin girişi, otel rezervasyon sistemleri, maaş bordrosu, çalışan kayıtları, nakliye. Operasyonel seviyede görevler, kaynaklar ve hedefler önceden tanımlanmış ve planlanmıştır.

Örnek Bir Kayıt İşleme Sistemi Çeşitli departmanlardan gelen çalışan bilgileri Muhasebe defterine: ücretler ve maaşlar Bordro ana dosyası Bordro sistemi Yönetim raporları Devlet evrakları Bordro ana dosyasındaki veriler Çalışanın numarası, adı, adresi, çalıştığı bölüm, görevi, saat ücreti, izin bilgileri, brüt ücret, sosyal güvenlik bilgileri, vergiler, net ücret, vb. Bordro makbuzu Bordro Çıktısı Çalışan Çalışan Brüt Kesintiler Net No Adı Ücret Ücret 12345 Ok, M. 2.000 500 1.500 Online sorgu: net ücret

Kayıt İşleme Sistemi Uygulamaları Kayıt İşleme Sistemi Tipleri Satış ve Pazarlama Sistemleri İmalat ve Üretim Sistemleri Finans ve Muhasebe Sistemleri İnsan Kaynakları Sistemleri Diğer alanlar (ör: üniversite) Sistemin başlıca fonksiyonları Müşteri servisi Satış yönetimi Promosyon izleme Fiyat değişimleri Satıcılarla iletişim Planlama Satın alma Lojistik Üretim süreçleri Muhasebe kayıtları Faturalandırma Maliyet muhasebesi Personel kayıtları Sosyal haklar ve ek ödemeler Tazminat Endüstri ilişkileri Eğitim Kabul Not kayıtları Ders kayıtları Mezun kayıtları Başlıca uygulama sistemleri Satış bilgi sistemleri Satış komisyonu sistemi Satış destek sistemi Makine kontrol sistemleri Satın alma sistemleri Kalite kontrol sistemleri Muhasebe sistemi Bordro Alacak/verecek hesapları Fon yönetim sistemi Çalışan kayıtları Fayda sistemleri Çalışan yetenekleri sistemi Kayıt sistemi Öğrenci transkript sistemi Ders programı sistemi Mezun bilgi sistemi

Yönetim Bilişim Sistemleri (YBS) Management Information Systems (MIS) Yönetim seviyesine hizmet eden bilişim sistemleridir. Girdiler: Yüksek-hacimli işlem verileri İşlem: Örnek modeller Çıktılar: Özet raporlar Kullanıcılar: Orta düzey yöneticiler Örneğin; Yıllık bütçe hazırlama.

KİS - YBS İlişkisi Kayıt İşleme Sistemleri Yönetim Bilişim Sistemleri YBS Dosyaları Sipariş işleme sistemi Sipariş dosyaları Satış verileri Ürün maliyet verileri Malzeme kaynak planlama sistemi Yönetim Bilişim Sistemi Üretim ana dosyası Yöneticiler Ürün değişim verileri Raporlar Muhasebe defteri sistemi Muhasebe dosyaları Masraf verileri

Örnek Bir YBS Raporu Ürün Kodu Ürün Tanımı Satış Bölgesi Mevcut Satışlar Planlanan Satışlar Mevcut / Planlanan 2341 Kepek önleyici şampuan Türkiye ve Orta Asya 3.055.600 4.889.200 5.978.000 5.114.500 5.900.000 4.860.000 5.700.000 5.500.000 0,52 1,01 1,05 0,93 TOPLAM 19.037.300 21.960.000 0,87 6785 Normal saçlar için saç kremi 4.787.800 6.719.223 5.822.112 5.674.550 4.000.000 5.800.000 5.300.000 5.000.000 1,20 0,83 1,10 1,13 21.072.262 20.100.000

Karar Destek Sistemleri (KDS) Decision-Support Systems (DSS) Yönetim seviyesine hizmet eden bilişim sistemleridir. Girdiler: İş verileri İşlem: İnteraktif Çıktılar: Karar analizi Kullanıcılar: Profesyoneller, kurum personeli Örneğin; sözleşme maliyet analizi.

Örnek Bir Karar Destek Sistemi Yük Gemileri İçin Karar Destek Sistemi Bilgisayar Gemi dosyası (ör: hız kapasitesi) Liman mesafe bilgileri dosyası Yakıt tüketim maliyeti dosyası Analitik modeller veritabanı Gemi kiralama maliyeti dosyası Online sorgular Liman masrafı dosyası

Üst Yönetim Destek Sistemleri (ÜYDS) Executive Support Systems (ESS) Her üst düzey yönetici için ayrı dizayn edilir. Her seviyeyi yönetim kurulu başkanına bağlar. Sürdürülmesi maliyetlidir. Stratejik seviyeye hizmet eden bilişim sistemleridir. Girdiler: Bir araya getirilmiş veriler İşlem: İnteraktif Çıktılar: İzdüşümler Kullanıcılar: Üst düzey yöneticiler Örneğin; 5 yıllık operasyon planı.

Üst Yönetim Destek Sistemi Modeli ÜYDS Portalı Menüler Grafikler İletişimler Bölgesel işleme ÜYDS Portalı ÜYDS Portalı İç Kaynak Verileri Dış Kaynak Verileri Menüler Grafikler İletişimler Bölgesel işleme Menüler Grafikler İletişimler Bölgesel işleme

İşletme Fonksiyonları İçin Sistemler 1. Satış ve Pazarlama Sistemleri Sistemin başlıca fonksiyonları: Satış yönetimi, pazar araştırması, promosyon, fiyatlandırma, yeni ürünler. Başlıca uygulama sistemleri: Satış bilgi sistemi, pazar araştırma sistemi, fiyatlandırma sistemi

Satış ve Pazarlama Sistemleri Açıklama Örgütsel Seviye Sipariş işleme Siparişleri girme, işleme ve takip etme Operasyonel Fiyatlandırma analizi Ürün ve hizmetler için fiyatları hesaplama Yönetim Satış trend tahmini 5 yıllık satış tahmini hazırlama Stratejik

İşletme Fonksiyonları İçin Sistemler 2. İmalat ve Üretim Sistemleri Sistemin başlıca fonksiyonları: Üretim çizelgeleme, satın alma, nakliye, malzeme kabul, mühendislik, operasyonlar. Başlıca uygulama sistemleri: Malzeme kaynak planlama sistemleri, satın alma kontrol sistemleri, mühendislik sistemleri, kalite kontrol sistemleri.

İmalat ve Üretim Sistemleri Açıklama Örgütsel Seviye Makine kontrol Makine ve ekipman hareketlerinin kontrolü Operasyonel Üretim planlama Ürünlerin ne zaman ve ne kadar üretileceğine karar verme Yönetim Tesis yeri seçimi Yeni üretim faaliyetlerinin nerede olacağına karar verme Stratejik

Basit Bir Envanter Sistemi Sevkiyat ve sipariş bilgileri Envanter ana dosyası Envanter kontrol sistemi Yönetim raporları Envanter ana dosyasındaki veriler Parça kodu Tanım Eldeki miktar Sipariş miktarı Yeniden sipariş noktası Envanter durum raporu Parça kodu Tanımı Eldeki miktar Sipariş miktar 7472 Kablo 20.322 0 5577 Priz 66.820 99.770 Online sorgular

İşletme Fonksiyonları İçin Sistemler 3. Finans ve Muhasebe Sistemleri Sistemin başlıca fonksiyonları: Bütçe hazırlama, muhasebe defteri, faturalandırma, maliyet muhasebesi. Başlıca uygulama sistemleri: Muhasebe defteri, alacak hesapları, verecek hesapları, bütçe hazırlama, fon yönetim sistemleri.

Finans ve Muhasebe Sistemleri Açıklama Örgütsel Seviye Alacak hesapları Firmanın alacaklılarını takip etme Operasyonel Bütçe hazırlama Kısa vadeli bütçe hazırlama Yönetim Gelir planlama Uzun vadeli gelirleri planlama Stratejik

İşletme Fonksiyonları İçin Sistemler 4. İnsan Kaynakları Sistemleri Sistemin başlıca fonksiyonları: Personel kayıtları, sosyal haklar ve ek ödemeler, tazminat, işçi işveren ilişkileri, eğitim. Başlıca uygulama sistemleri: Maaş bordrosu, çalışan kayıtları, kariyer sistemleri, personel eğitim sistemleri.

İnsan Kaynakları Sistemleri Açıklama Örgütsel Seviye Eğitim ve gelişim Çalışanların eğitim, yetenek ve performans değerlemelerini kontrol etme Operasyonel Tazminat analizi Çalışanların ücret, maaş ve ek ödeme dağılımlarını, istatistiklerini izleme Yönetim İnsan kaynakları planlaması Kurumun uzun süreli iş gücü ihtiyacını planlama Stratejik

Kurumsal Uygulamalar Kurumsal Kaynak Planlama Sistemleri Enterprise Resource Planning (ERP) Systems Tedarik Zinciri Yönetimi Sistemleri Supply Chain Management (SCM) Systems Müşteri İlişkileri Yönetimi Sistemleri Customer Relationship Management (CRM) Systems Bilgi Yönetimi Sistemleri Knowledge Management Systems