Melikşah Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. İsmayıl İsmayıllı EŞYA HUKUKU 2015-2016 Melikşah Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. İsmayıl İsmayıllı

Eşya Hukukunun Konusu Tanım: kişilerin eşya üzerinde doğrudan doğruya hakimiyetinin kapsamını, içeriğini, kuruluş biçimini ve bu hakimiyet dolayısıyla kişilerin birbirleri ile olan ilişkilerini düzenleyen Medeni Hukuk dalıdır. Konusu: Aynî haklar Zilyetlik Tapu sicili

Aynî Hak Kavramı Klasik görüş: “bir şey üzerinde doğrudan doğruya hakimiyet sağlayan hak” Şahısçı (Personalist) görüş: “bir şey üzerinde her kese karşı ireli sürülebilen hak” Birleştirici (Modern ) görüş: “bir şey üzerinde doğrudan doğruya hakimiyet sağlayan ve herkese karşı ileri sürülebilen hak”

Ayni hakkın içeriği (muhtevası) Hakkın içeriği o hakkın konusu üzerinde hak sahibine tanıdığı yetki ve iktidarlar demektir. Ayni hakkın iç içeriği: Yararlanma ve kullanma Fiili ve hukuki hakimiyet alanında bulundurma Hukuki işlemlere konu yapma Ayni hakkın dış içeriği ayni hak sahibinin eşya üzerindeki yetkilerini ihlal eden her kese karşı ileri bir talep hakkı (istihkak davası açabilir ve haksız elatmanın önlenmesini dava edebilir )

Aynî Hakkın Unsurları Aynî hak eşya üzerinde söz konusu olur Eşya üzerinde doğrudan doğruya hakimiyet sağlar Eşya üzerinde doğrudan doğruya hakimiyet dolayısıyla herkese karşı ileri sürülebilir

Eşya Kavramı (3/1) İnsan dışında her türlü maddi ve maddi olmayan varlıklara şey denir. Mal, insan ihtiyaçlarını gideren bu sebeple de insanlarca yararlı sayılan şeylere denir. Maddi mallar ve maddi olmayan mallar Eşya maddi bir maldır İnsan vücudu eşya değildir. Soru: insan vücudunun bir parçası vücuttan ayrılmasından sonra eşya sayılabilir mi? Transplantasyon(Nakil) amaçlı vücuttan ayrılan organ, kan ve doku gibi maddeler Yapay uzuvlar vücuda ayrılmaz şekilde birleştirilen(diş dolgusu, suni göz gibi) Vücuda ayrılacak şekilde takılan(peruk, takma diş gibi)

Eşya Kavramı (3/1) Ceset eşya değildir. Üzerinde hakimiyet kurulması fiilen mümkün olmayan şeyler de eşya değildir(ay ve yıldızlar gibi) Hakimiyetin kapsama alanını gösterecek bir sınırlandırmaya olanak bulunmadığı için üzerinde hakimiyet kurulamayan şeyler (hava, açık deniz, akarsu gibi) Ekonomik bir değeri olmayan maddi varlıklar (bir pirinç, bir buğday...) Soru: üzerinde bir yazı bulunan pirinç eşya sayılır mı? Fikir ve sanat eseri, buluşlar fikri hakların konusudur.

Eşya kavramı (3/1) Hukuki anlamda eşya üzerinde bireysel hakimiyet sağlanabilecek, ekonomik bir değer taşıyan, kişi dışı cismani varlıklardır Belirli olmalı Maddi (cismani) olmalı Ekonomik değeri olmalı Özel mülkiyete elverişli olmalı

Eşya Kavramına Girmeyen Aynî Hak Konuları(3/1) Bağımsız ve sürekli haklar Doğal güçler(elektik ve atom enerjisi) Haklar üzerinde intifa hakkı ve hak rehni kurulabilmesini kabul etmektedir.(MK. m. 794, 820, 954. ) Malvarlığı üzerinde intifa hakkı kabul edir. ( MK m. 794 ve 814)

Eşya üzerinde doğrudan doğruya hakimiyet (3/2) Doğrudan hakimiyet hak sahibinin eşyadan hakkına uyğun şekilde yararlanması için hiç kimsenin araya girmesine, aracılık etmesine ihtiyacı bulunmamasında kendini gösterir. Alacak hakkı ise, hak sahibine borçludan bir edimi yerine yetirmesi konusunda talep yetkisi verir. Alacaklının eşya üzerinde her hangi bir hakimiyeti yoktur.

Örnek: A, B-den bir bisiklet satın alınca alıcı A-nın bisiklet üzerinde hiç bir hakkı ve hakimiyeti yoktur. A sadece biskletin teslimini ve mülkiyetin teslimini talep edebilir. Satış sözleşmesi yalnız A ile B arasında bir bağ meydana getirir.B-nin borcu III kişileri ilgilendirmez. B bisikileti A-ya deyil, C-ye satarsa H B-den bisikleti çalarsa Ü bisikleti çarparak kırarsa Nihayet B- nin bir borcu için bisiklet haczedilerse A sadece B-ye karşı talep ireli sürübiler. Fakat A bisikletin maliki olup da bunu B-ye emanet etmiş olsa o zaman durum deyişecektir...

Herkese karşı ileri sürülebilirlik (3/3) Doğrudan doğruya hakimiyetin etkisi, herkesin bu hakka uyma ve onu ihlal etememe yükümüdür. Aynî hak ihlal edilerse hak sahibi hakkına uymasını ondan isteyebilir. Buna aynî hakkın mutlak niteliği denir. Hakkın mutlak etkisinin bir sonucu olarak istihkak ve elatmanın önlenmesi davaları açabilir. Sınırlı aynî hak sahiblerini malike karşı korur

Federal Mahkeme Kararı: Karara konu olan olayda malik taşınmazını ard arda iki kişiye satmış ancak tescili ikinci kişinin lehine gerçekleştirmişdir. Mahkeme birinci alıcının kişisel bir hakkı bulunduğunu, ikinci alıcıya karşı, alıcı durumdan haberdar olsa bile her hangi bir talepte bulunamayacağını belirtmiştir. Soru: Eğer ikinci alıcı birinci alıcını sırf zarara sokmak için satın almış olsa mahkemenin kararında bir değişiklik olurmıydı?

Eşya çeşitleri Taşınır ve taşınmaz eşya Mislî ve gayrî mislî eşya Tüketime tabi olan ve olmayan eşya Bölünebilen ve bölünemeyen eşya Sahipli eşya ve sahipsiz eşya Özel mülkiyete tabi olan ve olmayan eşya Basit eşya, birleşik eşya ve eşya birliyi

Taşınır ve Taşınmaz eşya Bu ayrım eşyanın taşınabilir olub olmaması ile bağlı bir ayrımdır. Hukuk düzeni bu ayrımı yaparken sadece eşyanın doğal yapısı ile değil, aynı zamanda ekonomik yapısını ve kaşıladığı ihtiyacı da dikkate alır. Ayrımın önemi: eşyanın taşınır olub olmamasına göre eşya üzerinde aynî hakların kazanılması, değiştirilmesi ve sona ermesi farklılık arz etmektedir.

Taşınır Eşya Taşınmaz Eşya Tapu sicili Tescil Hukuki sebebe bağlılık İyiniyetin korunmasında sınırsızlık İşgal olanağının darlığı Kazandırıcı zamanaşımı ile mülk edinmenin zorluğu Terkin karmaşıklığı Zilyetlik Teslim Hukuki sebepten yoksunluk İyiniyetin korunmasında sınırlılık Sahiplenme olanağının genişliği Kazandırıcı zamanaşımı ile mülk edinmenin rahatlığı Terkin basitliği

Basit Eşya, Birleşik Eşya ve Eşya Birliyi Basit eşya tek başına var olan, yalın ekleme yapılmamış eşyadır. Birleşik Eşya birden çok yalın eşyanın ayrılmaz biçimde birleşmesi ile meydana gelen eşyadır. Eşya birliyi, ortak bir amaç için bir araya getirilmiş ve ekonomik bir birlik arz eden bağımsız birden çok şeyin oluşturduğu birlik. Şeyler arasında eşitlik vardır( hayvan sürüsü) Bazı hak konularının belli bir amaçla bir arada bulunmak suretiyle amaçsal bir topluluk meydana getirmesi halinde buna hak birliyi denir. Bir arada bulunan şeyler arasında ast-üst ilişkisi varsa biri asli işleve sahip, diğeri buna tabi kılınmışsa bu zaman asıl şey ve eklenti söz konusu olur.

Mislî ve Gayrî Mislî Eşya Tartma, ölçme ve sayma ile belirli hale gelen eşya misli, ferden, özel nitelikleri ile belirlenen eşya ise gayri misli eşyadır. Cins(nevi) ve parça borcu ile karıştırılmamalıdır. Önemi: misli eşya meydana getirdiyi yığın itibariyle bir kül olarak aynî hak konusu olmasıdır.

Tüketilebilen ve Tüketilemeyen Eşya Eşyanın tükütilebilir olup olmaması eşyanın özgülendiyi amaca göre yapılan ayrımdır. Önemi: bu ayrım özellikle intifa hakkı bakımından önem arz ediyor. İntifa hakkının konusu tüketilebilen eşyadırsa malik eşyanı tesliminden önce intifa hakkı sahibinden teminat taleb edebilir.(MK 808) Aksi kararlaştırılmadıkça tüketilebilen eşyanın mülkiyeti intifa hakkı sahibine geçer. İntifa hakkı sahibi eşyanı geri verirken eşyanı aldığı günkü değerini ödemekle yükümlü olur.

Bölünebilen ve Bölünemeyen eşya Fiziki olarak her eşya bölünebilir. Bu ayırım eşyanın hukuki olarak bölünebilir olup olmamasına göre yapılır. Önemi: Paylı mülkiyetde paylaşma şeklinin belirlenmesi bakımından önem arz eder. Paylı mülkiyet konusu eşya bölünebiliyorsa bu eşya parçalara ayrılarak paydaşlar arasında bölüştürülür. Bölünmeyen eşyadırsa satılarak elde edilen bedel paydaşlar arasında bölüşdürülür.

Sahipli ve sahipsiz eşya Bir eşya üzerinde özel mülkiyetin bulunup bulunmamasına göre yapılan ayrımdır. Geniş anlamda sahipsiz eşya 3 manada kullanılır: 1.Üzerinde fiili ve hukuki hakimiyet kurulamayanlar. 2. Doğal niteliği gereği kamunun ortak kullanımına açık bulunan eşyalar . 3. Özel mülkiyete elverişli olabilen fakat fiili bir hakimiyete tabi bulunmayanlar. Önemi: eşya üzerinde mülkiyet hakkının ediminde önem taşır. Sahipli eşyada mülkiyet devren kazanılırken, sahipsiz eşyada mülkiyet aslen kazanılır.

Özel mülkiyete tabi olan ve olmayan eşya Kamu malları adı verilen eşya bu vasfı devamınca özel mülkiyete konu olamaz. Kamu malları İdare Hukukun inceleme alanına aittir. Kamu malları: Özel mallar Dar anlamda kamu malları Hizmet malları Kamunun ortak kullanımına açık olan mallar aa. Orta mallar bb. Sahipsiz mallar

Özel Mallar Özel mallar ekonomik değeri ve verimi dolayısıyla kamu hizmetinin görülmüsine yararayan mallardır. Özel hukuka tabidir. Fakat idare özel kişiler kadar özgür değildir. 5018 sayılı Kamu Mali Denetim ve Kontrol Kanunu 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu

Dar anlamda kamu malları ikiye ayırlır: Hizmet malları, kapital değeri ile değil kullanma değeri ile kamu hizmetine tahsis edilmiş mallar(okul binaları, hastaneler) Kamunun ortak kullanımına açık olan mallar da ikiye ayrılır: Orta mallar: bir tahsis sonucu doğrudan doğruya kamunun ortak kullanımına açık olan mallar(yollar meydanlar, camiler, parklar...) Sahibsiz mallar: ayrıca tahsise gerek olmadan doğal niteliklerin bir sonucu olarak doğrudan doğruya kamunun ortak kullanımına açık olan mallar.

Devletin kamu malları üzerindeki hakimiyetinin niteliği I görüş: devletin kamu malları üzerinde denetim ve gözetim yetkisi bulunur. II görüş: kamu malları üzerinde yetkisi kamu hukukuyla sınırlandırılmış özel mülkiyetdir. III görüş: kamu malları üzerinde kamu mülkiyeti söz konusudur. Devletin kamu malları ile özel malları üzerinde aynı nitelkikte mülkiyet bulunmakta sadece özel mülkiyet ile kamu mülkiyeti arasında hukuki rejim farklıdır.

Aynî hakların diğer haklardan ayrımı Diğer mutlak haklar dan (fikri haklar, kişilik hakları ve velayet hakkı) farkı “Eşyaya bağlı borç”dan farkı (bir kimsesi bir mala sahip olduğu için borç altına sokan borçlar) Ör: A lehine taşınmazda bir geçit irtifakı kurulan B, bir de ayrıca bu geçidin bakımını üzerine alırsa eşyaya bağlı bir borç söz konusu olur. Alacak hakkından ayni hakkın ayrımın genel sonuçları: 1. Herkese ileri sürülebilir. 2. Mevcut ve belirli şeyler aynî hakkın konusu ola bilir. 3. Aynî hak vasıtasız hakimiyet sağladığı için bu hakkından vazgeçebilmek kimsenin izin ve onayına tabi değildir.

Aynî hakkın tasnifi I. Sağladığı yetkiye göre 1. Mülkiyet hakkı (usus -kullanma, fructus-yararlanma ve abusus–tasarruf ) 2. Sınırlı Aynî haklar İrtifak hakları (Kullanma ve yararlanma yetkisi) Rehin hakları (Değerinden yararlanma yetkisi/şarta bağlı sınırlı tasarruf) Taşınmaz yükü (Ürününden ve değerinden yararlanma yetkisi) Örneğin: Bir tarlada yetiştirilen ürünlerin bir kısmını A-ya verilmesi taahhüt edilirse ve aynı zamanda tarla da A-nın alacağı için teminat teşkil ederse taşınmaz yükü söz konusu olur.

Hak sahibinin tayin ediliş tarzına göre Şahsa(kişiye) bağlı aynî hak- Eşyaya bağlı aynî hak Ör: X taşınmazından geçit hakkı Y taşınmaz malikine tanınmış olabilir. Feri ayni haklar (rehin hakları) bu haklar ne belirli bir kişiye ne de bir başka malın malikine aittir. Bu haklar sadece teminat altına aldığı alacağın sahibine aittir. Kişiye kaim haklar (kişiye bağlı haklar) Ör: başkasına devri ve nakli caiz olmayan intifa ve oturma hakkı gibi haklar Şahsen kullanılacak haklar(kişiye sıkı sıkı bağlı olan haklar) Ör: evlenme hakkı, manevi tazminat talep hakkı ve d.

Aynî haklara hakim olan prensipler Belirlilik (Muayyenlik) Kamuya açıklık( Alenilik) İnancın korunması Sınırlı sayı ve tipe bağlılık Hak düşürücü süre ve zamanaşımının işlememesi

Belirlilik (Muayyenlik) Mevcut ve ferden belirlenmiş şeyler üzerinde kurulabilir Sınırlandırılabilir olması ve maddi bir bütünlük arzetmesi gerekir. Eşya birliği bir kül olarak aynî hakka konusu yapılmaz aynî hak bir eşyanın tümünü kapsar fakat bu eşyanın bir kısmından yararlanma sağlamaya mani değildir.

Açıklık (Aleniyet) MK m. 705 ve 763 Aynî hakların herkese karşı ireli sürülebilmesi için bu hakların açık olması gerekir. Taşınırlarda zilyetlik (eşya zilyetliği) taşınmazlarda tapu sicili (sicil zilyetliği)açıklığı temin eder. Açıklık ilkesi Aynî hakların kazanılması, devredilmesi ve sona ermesinin her kes tarafından anlaşılır biçimde olmasını gerektirir. MK m. 705 ve 763

İnancın(Güvenin) korunması Aynî hakların dışa açıklanan durumu gerçeye uymaya bilir. Bu zaman dışa açıklanan bu duruma güvenerek hak elde eden iyiniyetli III kişiler in güveni mi yoksa gerçek hak sahibi mi korunacak? Taşınmazlarda her zaman III kişiler tam korunmuşdur. Taşınırlarda ise sınırlı koruma söz konusudur. MK m. 1023 ve 988-990 1023: iyiniyet + 0 yıl= taşınmazlarda ayni hak 988: iyiniyet + Emanet+ 0 yıl= taşınırlarda ayni hak 777: iyiniyet + Rızasız çıkış + 5 yıl= taşınırlarda ayni hak

Sınırlı sayı ve tipe bağlılık prensibi Ancak kanunda öngörülen ayni haklar kurabilir. Bu ayni hakların açıklık ihtiyacının bir sonucudur. Hakkın içeriğinin tayininde de sınırlama söz konusudur. Sadece kanunun kamuya açıklığı sağlama olanağını tanıdığı yerlerde ve tanıdığı oranda fertler ayni hakkın içeriğini arzularına göre tayin edebilirler. Kanunun tanıdığı ayni hakların dışında ayni hak kurmağa veya kanunun çizdiği sınırı aşarak ayni hakkın içeriğini değiştirmeğe yönelen işlemler geçersizdir. Fakat bu işlem borçlandırıcı işlem olarak hüküm doğurabilir.

Hak düşürücü süreye ve zamanaşımına tabi olmaması Ayni haklar ne bir hak düşürücü süreye ne de bir zamanaşımına tabidir. Hakkın istifade edilmemesi hakkın düşmesine neden olmayacağı gibi, ayni hakların herkese karşı ileri sürülebilmesini sağlayan talep ve davalar bakımından zamanaşımı işlemeyecektir. Soru: Kanunun koyduğu şartların gerçekleşmesi sayesinde bir başka kimse bir malın mülkiyetini zamanaşımı yolu ile kazanınca o zamana kadar ki malikin mülkiyetinin sona ermesi bu hallerde bir hak düşürücü süre anlamına gelmez mi?